Rede

Rede is die vermoë om logika bewustelik toe te pas deur geldige gevolgtrekkings uit nuwe of bestaande inligting te maak, met die doel om die waarheid te soek.^[1] Dit word geassosieer met sulke kenmerkende menslike aktiwiteite soos filosofie, godsdiens, wetenskap, taal, wiskunde en kuns, en word normaalweg beskou as 'n onderskeidende vermoë wat deur mense besit word.^[2]^[3] Daar word soms na rede verwys as rasionaliteit.^[4]

Redenering behels die gebruik van min of meer rasionele prosesse van denke en kognisie om uit 'n mens se bestaande kennis te ekstrapoleer om nuwe kennis te genereer, en behels die gebruik van jou intellek. Die veld van logika bestudeer die maniere waarop mense formele redenasie kan gebruik om logies geldige argumente en ware gevolgtrekkings te produseer.^[5] Redenering kan onderverdeel word in vorme van logiese redenering, soos deduktiewe redenering, induktiewe redenering en abduktiewe redenering.

Aristoteles het 'n onderskeid getref tussen logiese diskursiewe redenering (werklike rede), en intuïtiewe redenering,^[6] waarin die redenasieproses deur intuïsie – hoe geldig ook al – kan neig na die persoonlike en die subjektief ondeursigtige. In sommige sosiale en politieke omgewings kan logiese en intuïtiewe maniere van redenasie bots, terwyl intuïsie en formele rede in ander kontekste as komplementêr eerder as teenstrydig beskou word. Byvoorbeeld, in wiskunde is intuïsie dikwels nodig vir die kreatiewe prosesse wat betrokke is om by 'n formele bewys te kom, waarskynlik die moeilikste van formele redenasietake.

Redenering, soos gewoonte of intuïsie, is een van die maniere waarop denke van een idee na 'n verwante idee beweeg. Byvoorbeeld, redenering is die manier waarop rasionele individue die betekenis van sensoriese inligting uit hul omgewings verstaan, of abstrakte tweespaltings soos oorsaak en gevolg, waarheid en leuen, of goed en kwaad konseptualiseer. Redenering, as deel van uitvoerende besluitneming, word ook nou geïdentifiseer met die vermoë om selfbewus te verander, in terme van doelwitte, oortuigings, houdings, tradisies en instellings, en dus met die kapasiteit vir vryheid en selfbeskikking.^[7]

Sielkundiges en kognitiewe wetenskaplikes het gepoog om te bestudeer en te verduidelik hoe mense redeneer, bv. watter kognitiewe en neurale prosesse betrokke is, en hoe kulturele faktore die afleidings wat mense maak, beïnvloed. Die veld van geoutomatiseerde redenering bestudeer hoe redenering rekenaarmatig gemodelleer kan word of nie. Dieresielkunde oorweeg die vraag of ander diere as mense kan redeneer.

Etimologie en verwante woorde

In Afrikaans en moderne Europese tale verteenwoordig "rede", en verwante woorde, woorde wat nog altyd gebruik is om Latynse en klassieke Griekse terme in hul filosofiese sin te vertaal.

Die oorspronklike Griekse term was "λόγος" logos, die wortel van die moderne Afrikaans woord "logika", maar ook 'n woord wat byvoorbeeld "spraak" of "verduideliking" of 'n "rekening" (van geld hanteer) kan beteken.^[8]
As 'n filosofiese term is logos in sy nie-linguistiese betekenisse in Latyn vertaal as ratio. Dit was oorspronklik nie net 'n vertaling wat vir filosofie gebruik is nie, maar was ook algemeen 'n vertaling vir logo's in die sin van 'n rekening van geld.^[9]

Franse raison is direk van Latyn afgelei, en dit is die direkte bron van die Engelse woord reason.^[10]

Die vroegste groot filosowe wat in Engels gepubliseer is, soos Francis Bacon, Thomas Hobbes en John Locke het ook gereeld in Latyn en Frans geskryf en hul terme met Grieks vergelyk en die woorde "logos", "ratio", "raison" en "reason" as verwisselbaar behandel. Die betekenis van die woord "rede" in betekenisse soos "menslike rede" oorvleuel ook in 'n groot mate met "rasionaliteit" en die byvoeglike naamwoord van "rede" in filosofiese kontekste is normaalweg "rasioneel", eerder as "beredeneerd" of "redelik".^[11] Sommige filosowe, byvoorbeeld Hobbes, het ook die woord ratiocination as 'n sinoniem vir "redenering" gebruik.

In teenstelling met die gebruik van "rede" as 'n abstrakte selfstandige naamwoord, is 'n rede 'n oorweging wat gebeure, verskynsels of gedrag óf verduidelik óf regverdig.^[10] Redes regverdig besluite, redes ondersteun verduidelikings van natuurverskynsels, en redes kan gegee word om die optrede (gedrag) van individue te verduidelik.

Die woorde word op hierdie manier verbind: die gebruik van rede, of redenering, beteken om goeie redes te verskaf. Byvoorbeeld, wanneer 'n morele besluit geëvalueer word, "is moraliteit ten minste die poging om 'n mens se gedrag deur rede te rig - dit wil sê om te doen wat daar die beste redes is om te doen - terwyl gelyke [en onpartydige] gewig aan die belange van almal wat geraak word deur wat 'n mens doen, gee."^[12]

Filosofiese geskiedenis

Die voorstel dat rede aan die mensdom 'n spesiale posisie in die natuur gee, is aangevoer as 'n bepalende kenmerk van Westerse filosofie en later Westerse wetenskap, begin met klassieke Griekeland. Filosofie kan beskryf word as 'n lewenswyse gebaseer op rede, terwyl rede sedert antieke tye een van die belangrikste onderwerpe van filosofiese bespreking was. Daar word dikwels gesê dat rede refleksief is, of "selfkorrigerend", en die kritiek op rede was 'n aanhoudende tema in die filosofie.^[13]

Klassieke filosofie

Vir baie klassieke filosowe is die natuur teleologies verstaan, wat beteken dat elke tipe ding 'n definitiewe doel gehad het wat pas binne 'n natuurlike orde wat self verstaan het dat dit doelwitte het. Miskien begin met Pythagoras of Herakleitos, daar is selfs gesê dat die kosmos rede het.^[14] Rede, volgens hierdie weergawe, is nie net 'n eienskap wat mense toevallig het nie. Rede is beskou as van hoër statuur as ander kenmerke van die menslike natuur, omdat dit iets is wat mense met die natuur self deel, wat 'n oënskynlik onsterflike deel van die menslike verstand verbind met die goddelike orde van die kosmos. Binne die menslike verstand of siel (psige) is rede deur Plato beskryf as die natuurlike monarg wat oor die ander dele moet heers, soos geesdriftigheid (thumos) en die hartstogte. Aristoteles, Plato se student, het mense as rasionele diere gedefinieer, met die klem op rede as 'n kenmerk van die menslike natuur. Hy het die hoogste menslike geluk of welsyn (eudaimonia) beskryf as 'n lewe wat konsekwent, uitstekend en heeltemal in ooreenstemming met rede gelei word. ^[15]

Die gevolgtrekkings wat gemaak moet word uit die besprekings van Aristoteles en Plato oor hierdie aangeleentheid is van die mees gedebatteerde in die geskiedenis van die filosofie.^[16] Maar teleologiese verslae soos Aristoteles s'n was baie invloedryk vir diegene wat probeer om rede te verduidelik op 'n manier wat ooreenstem met monoteïsme en die onsterflikheid en goddelikheid van die menslike siel. Byvoorbeeld, in die neoplatonistiese weergawe van Plotinus, het die kosmos een siel, wat die setel van alle rede is, en die siele van alle mense is deel van hierdie siel. Die rede is vir Plotinus beide die vormgewer aan materiële dinge, en die lig wat mense se siele weer in lyn bring met hul bron.^[17]

Christelike en Islamitiese filosofie

Die klassieke siening van rede, soos baie belangrike Neoplatoniese en Stoïsynse idees, is geredelik deur die vroeë Kerk aangeneem^[18] aangesien die Kerkvaders Griekse Filosofie gesien het as 'n onontbeerlike instrument wat aan die mensdom gegee is sodat ons openbaring kan verstaan.^[19] Byvoorbeeld, die grootste onder die vroeë Kerkvaders en Kerkleraars, soos Augustinus van Hippo en Basilius van Caesarea, en Gregorius van Nyssa was net soveel Neoplatoniese filosowe as wat hulle Christelike teoloë was, en hulle het die Neoplatoniese siening van menslike rede en die implikasies daarvan vir ons verhouding tot die skepping, tot onsself en tot God aangeneem.

Verwysings

↑ Proudfoot, Michael, The Routledge dictionary of philosophy, 2010, Routledge, A. R. Lacey, isbn=978-0203428467, 4de uitgawe, Londen, 341, oclc=503050369, aanhaling: 'n Algemene fakulteit gemeen aan alle of bykans alle mense ... hierdie fakulteit blyk van twee soorte te wees, 'n fakulteit van intuïsie waardeur 'n mens waarhede of abstrakte dinge 'sien' ('essensies' of universele, ens.), en 'n fakulteit van redenasie, d.w.s. oorgaan van premisse na 'n gevolgtrekking (diskursiewe rede). Die werkwoord 'rede' is beperk tot hierdie laasgenoemde sin, wat nou in elk geval ook die algemeenste vir die selfstandige naamwoord is |2=Rescher, Nicholas (2005). The Oxford companion to philosophy. Ted Honderich (2nd uitg.). Oxford: Oxford University Press. p. 791. ISBN 978-0191532658. OCLC 62563098. rede. Die algemene menslike 'fakulteit' of kapasiteit vir die soeke na waarheid en probleemoplossing }}
↑ 1=Mercier, Hugo; Sperber, Dan (2017). The Enigma of Reason. Cambridge, MA: Harvard University Press. p. 2. ISBN 978-0674368309. OCLC 959650235. Versterk met rede, kan kognisie beter kennis in alle domeine verseker en aksie aanpas by nuwe en ambisieuse doelwitte, of so gaan die storie.... Om te verstaan hoekom slegs 'n paar spesies eggolokasie het, is maklik. Om te verstaan hoekom net mense rede het, is baie meer uitdagend. |2=Compare: MacIntyre, Alasdair (1999). Dependent Rational Animals: Why Human Beings Need the Virtues. The Paul Carus Lectures. Vol. 20. Open Court Publishing. ISBN 978-0812693973. OCLC 40632451. Besoek op 1 Desember 2014. [D]ie uitoefening van onafhanklike praktiese redenasie is een noodsaaklike bestanddeel vir volle menslike florering. Dit is nie – soos ek reeds aangedring het – dat 'n mens glad nie kan floreer as jy nie kan redeneer nie. Desnieteenstaande is dit 'n ernstige gestremdheid om nie gesond te kan redeneer op die vlak van praktyk nie. }}
↑ Swindal, James. "Faith: Historical Perspectives". Internet Encyclopedia of Philosophy. Duquesne University. Besoek op 18 Desember 2023.
↑ Amoretti (red) Maria Cristina, (red) Vassallo Nicla, 2013, Reason and Rationality. Philosophische Analyse / Philosophical Analysis, volume 48, Berlyn, De Gruyter, isbn 978-3868381634, oclc=807032616, doi=10.1515/9783110325867 |2=Audi, Robert (2001). The Architecture of Reason: The Structure and Substance of Rationality. Oxford; New York: Oxford University Press. doi:10.1093/acprof:oso/9780195158427.001.0001. ISBN 0195141121. OCLC 44046914. |3=Eze, Emmanuel Chukwudi (2008). On Reason: Rationality in a World of Cultural Conflict and Racism. Durham, NC: Duke University Press. doi:10.1215/9780822388777. ISBN 978-0822341789. OCLC 180989486. |4=Rescher, Nicholas (1988). Rationality: A Philosophical Inquiry into the Nature and the Rationale of Reason. Clarendon Library of Logic and Philosophy. Oxford; New York: Clarendon Press; Oxford University Press. ISBN 0198244355. OCLC 17954516. }}
↑ Hintikka, J. "Philosophy of logic". Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica, Inc..
↑ Aristoteles|, Nicomachean Ethics, https://standardebooks.org/ebooks/aristotle/nicomachean-ethics/f-h-peters/text/book-6#chapter-6-1-7 VI.7]
↑ Michel Foucault, What is Enlightenment? The Essential Foucault, Paul Rabinow, (Redakteur)Nikolas Rose New York, The New Press, 2003, 43–57 Kompridis Nikolas, So We Need Something Else for Reason to Mean, International Journal of Philosophical Studies, Informa UK Limited, volume 8, 3, 2000, issn=0967-2559 doi=10.1080/096725500750039282, 271–295, 2cid=171038942, Nikolas, Kompridis, The Idea of a New Beginning: A Romantic Source of Normativity and Freedom. Philosophical Romanticism, New York, Routledge, 2006, bl 32–59
↑ 1=Liddell, Henry George; Scott, Robert (1940). "logos". A Greek–English Lexicon. Oxford: Clarendon Press. |2="Word History: logic". Merriam Webster Dictionary. 14 September 2023. }}
↑ Lewis, Charlton; Short, Charles, "ratio", A Latin Dictionary, https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3Dratio
↑ ^10,0 ^10,1 "reason". Merriam-Webster Dictionary. 10 September 2023.
↑ 1="rational". Merriam Webster Dictionary. 13 September 2023. 2={{cite web|url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/reasonable%7Ctitle=reasonable%7Cwebsite=Merriam Webster Dictionary|date=12 September 2023
↑ Rachels, James (2002). The Elements of Moral Philosophy (4th uitg.). McGraw Hill.
↑ Habermas, Jürgen (1990). The Philosophical Discourse of Modernity. Cambridge, Mass.: MIT Press.
↑ Kirk; Raven; Schofield (1983). The Presocratic Philosophers (second uitg.). Cambridge University Press. pp. 204 & 235.
↑ Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named NE
↑ Davidson, Herbert (1992). Alfarabi, Avicenna, and Averroes, on Intellect. Oxford University Press. p. 3.
↑ Moore, Edward, "Plotinus", Internet Encyclopedia of Philosophy, https://iep.utm.edu/plotinus/
↑ Turner, William (1911), "Plato and Platonism", Catholic Encyclopedia, 12, New York: Robert Appleton Company, https://www.newadvent.org/cathen/12159a.htm
↑ "Hellenism", Catholic Dictionary, https://www.catholicculture.org/culture/library/dictionary/index.cfm?id=33893

[1] Proudfoot, Michael, The Routledge dictionary of philosophy, 2010, Routledge, A. R. Lacey, isbn=978-0203428467, 4de uitgawe, Londen, 341, oclc=503050369, aanhaling: 'n Algemene fakulteit gemeen aan alle of bykans alle mense ... hierdie fakulteit blyk van twee soorte te wees, 'n fakulteit van intuïsie waardeur 'n mens waarhede of abstrakte dinge 'sien' ('essensies' of universele, ens.), en 'n fakulteit van redenasie, d.w.s. oorgaan van premisse na 'n gevolgtrekking (diskursiewe rede). Die werkwoord 'rede' is beperk tot hierdie laasgenoemde sin, wat nou in elk geval ook die algemeenste vir die selfstandige naamwoord is |2=Rescher, Nicholas (2005). The Oxford companion to philosophy. Ted Honderich (2nd uitg.). Oxford: Oxford University Press. p. 791. ISBN 978-0191532658. OCLC 62563098. rede. Die algemene menslike 'fakulteit' of kapasiteit vir die soeke na waarheid en probleemoplossing }}

[2] 1=Mercier, Hugo; Sperber, Dan (2017). The Enigma of Reason. Cambridge, MA: Harvard University Press. p. 2. ISBN 978-0674368309. OCLC 959650235. Versterk met rede, kan kognisie beter kennis in alle domeine verseker en aksie aanpas by nuwe en ambisieuse doelwitte, of so gaan die storie.... Om te verstaan hoekom slegs 'n paar spesies eggolokasie het, is maklik. Om te verstaan hoekom net mense rede het, is baie meer uitdagend. |2=Compare: MacIntyre, Alasdair (1999). Dependent Rational Animals: Why Human Beings Need the Virtues. The Paul Carus Lectures. Vol. 20. Open Court Publishing. ISBN 978-0812693973. OCLC 40632451. Besoek op 1 Desember 2014. [D]ie uitoefening van onafhanklike praktiese redenasie is een noodsaaklike bestanddeel vir volle menslike florering. Dit is nie – soos ek reeds aangedring het – dat 'n mens glad nie kan floreer as jy nie kan redeneer nie. Desnieteenstaande is dit 'n ernstige gestremdheid om nie gesond te kan redeneer op die vlak van praktyk nie. }}

[3] Swindal, James. "Faith: Historical Perspectives". Internet Encyclopedia of Philosophy. Duquesne University. Besoek op 18 Desember 2023.

[4] Amoretti (red) Maria Cristina, (red) Vassallo Nicla, 2013, Reason and Rationality. Philosophische Analyse / Philosophical Analysis, volume 48, Berlyn, De Gruyter, isbn 978-3868381634, oclc=807032616, doi=10.1515/9783110325867 |2=Audi, Robert (2001). The Architecture of Reason: The Structure and Substance of Rationality. Oxford; New York: Oxford University Press. doi:10.1093/acprof:oso/9780195158427.001.0001. ISBN 0195141121. OCLC 44046914. |3=Eze, Emmanuel Chukwudi (2008). On Reason: Rationality in a World of Cultural Conflict and Racism. Durham, NC: Duke University Press. doi:10.1215/9780822388777. ISBN 978-0822341789. OCLC 180989486. |4=Rescher, Nicholas (1988). Rationality: A Philosophical Inquiry into the Nature and the Rationale of Reason. Clarendon Library of Logic and Philosophy. Oxford; New York: Clarendon Press; Oxford University Press. ISBN 0198244355. OCLC 17954516. }}

[5] Hintikka, J. "Philosophy of logic". Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica, Inc..

[6] Aristoteles|, Nicomachean Ethics, https://standardebooks.org/ebooks/aristotle/nicomachean-ethics/f-h-peters/text/book-6#chapter-6-1-7 VI.7]

[7] Michel Foucault, What is Enlightenment? The Essential Foucault, Paul Rabinow, (Redakteur)Nikolas Rose New York, The New Press, 2003, 43–57 Kompridis Nikolas, So We Need Something Else for Reason to Mean, International Journal of Philosophical Studies, Informa UK Limited, volume 8, 3, 2000, issn=0967-2559 doi=10.1080/096725500750039282, 271–295, 2cid=171038942, Nikolas, Kompridis, The Idea of a New Beginning: A Romantic Source of Normativity and Freedom. Philosophical Romanticism, New York, Routledge, 2006, bl 32–59

[8] 1=Liddell, Henry George; Scott, Robert (1940). "logos". A Greek–English Lexicon. Oxford: Clarendon Press. |2="Word History: logic". Merriam Webster Dictionary. 14 September 2023. }}

[9] Lewis, Charlton; Short, Charles, "ratio", A Latin Dictionary, https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3Dratio

[mw-10] 10,0 ^10,1 "reason". Merriam-Webster Dictionary. 10 September 2023.

[11] 1="rational". Merriam Webster Dictionary. 13 September 2023. 2={{cite web|url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/reasonable%7Ctitle=reasonable%7Cwebsite=Merriam Webster Dictionary|date=12 September 2023

[12] Rachels, James (2002). The Elements of Moral Philosophy (4th uitg.). McGraw Hill.

[Jürgen_Habermas_1990-13] Habermas, Jürgen (1990). The Philosophical Discourse of Modernity. Cambridge, Mass.: MIT Press.

[14] Kirk; Raven; Schofield (1983). The Presocratic Philosophers (second uitg.). Cambridge University Press. pp. 204 & 235.

[NE-15] Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named NE

[Davidson-16] Davidson, Herbert (1992). Alfarabi, Avicenna, and Averroes, on Intellect. Oxford University Press. p. 3.

[17] Moore, Edward, "Plotinus", Internet Encyclopedia of Philosophy, https://iep.utm.edu/plotinus/

[18] Turner, William (1911), "Plato and Platonism", Catholic Encyclopedia, 12, New York: Robert Appleton Company, https://www.newadvent.org/cathen/12159a.htm

[19] "Hellenism", Catholic Dictionary, https://www.catholicculture.org/culture/library/dictionary/index.cfm?id=33893

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]