S. Ignatius Mocke

S. Ignatius Mocke.

S. Ignatius Mocke (25 April 1912, distrik Frankfort, Oranje-Vrystaat – 5 Januarie 1990, Johannesburg) was ’n joernalis, redakteur van die letterkundige tydskrif Helikon en Afrikaanse digter en skrywer. Benewens publikasies onder sy eie naam, publiseer hy ook onder die skuilname Mynhardt Fourie en L.J. Odendaal en Rudolf Meiring.

Lewe en werk

Solomon Ignatius Mocke was die oudste seun van Ernst Jacobus Mocke en Petronella Susanna Maria Potgieter. Hy was een van elf kinders, van wie twee jonk oorlede is. Sy broers was Jan Gideon, Ernst Jacobus en Pieter en sy susters Anna Magdalena (beter bekend as die skryfster Annette Mocke), Ester Helena, Erna Amelia, Susanna Petronella en Thelma Iris. Die bekende Voortrekker Johan Godfried Mocke is sy oupagrootjie. Sy vader was ’n bittereinder uit die Anglo-Boereoorlog wat in die Vrystaatse hoofkommando gedien het en eers op 7 Junie 1902 op Reitz in die Vrystaat sy wapens neergelê het. Sy moeder was een van die kinders van ’n Kaapse rebelle-vlugtelinggesin wat in 1901 saam met ander Boeregesinne Portugal toe verban is. Ten tye van sy ouers se huwelik in 1907 was sy moeder prinsipale van die kerkskool op Groenvlei, naby Wolwehoek, waar rehabilitasie-onderwys aan die kommando- en konsentrasiekampkinders verskaf is. Sy skoolopleiding kry hy in die Vrystaat op Bothaville en later op Kroonstad, waar hy in 1927 matrikuleer.

In 1931 word hy klerk in die staatsdiens in Pretoria, maar studeer terselfdertyd privaat in die regte. Dan is hy as joernalis verbonde aan Die Vaderland en vestig hom in Johannesburg. In hierdie tyd maak hy kennis met Eugène Marais, wat hom sterk aanmoedig met sy digkuns en verskeie voorstelle maak vir die verbetering van sy gedigte. Hy speel ’n leidende rol in die kultuurlewe in Johannesburg. In die vroeë dertigerjare is hy saam met C.M. van den Heever en Abel Coetzee stigterslede van die Johannesburgse Skrywerskring. Later word hy assistent-redakteur van Die Brandwag, vir wie hy talle artikels en resensies lewer. In 1939 is daar ’n meningsverskil tussen hom en H.A. Mulder in Die Brandwag oor Mulder se stelling dat Van Wyk Louw die grootste digter in die Afrikaanse taal is. Mocke (onder die skuilnaam L.J. Odendaal) waarsku teen wat hy noem sulke “onverantwoordelike uitsprake” en voer aan dat C. Louis Leipoldt daardie eer verdienHy word medewerker aan The South African Panorama en word ook benoem as hoof van Transafrika se Akademie vir Letterkunde en Joernalistiek. Tydens hierdie tydperk verskyn sy handleiding oor die skryfkuns, die joernalistiek en die toneel, getiteld Dienaar van die geskrewe woord.

Uiteindelik word hy mede-eienaar en hoofredakteur van Horison en vanaf Oktober 1951 van die letterkundige blad Helikon, waarin dikwels venynige aanvalle op die Dertigers en veral D.J. Opperman verskyn. Hierdie tydskrif word in 1963 gestaak.

Hy trou met Debora Johanna Aling, maar hulle skei in 1948, waarna hy weer in die huwelik tree, hierdie keer op 25 Mei 1948 met Olga Esme Els. Sy was voorheen getroud met John Keith Elers Douglas en het ’n seun uit hierdie huwelik, naamlik Christopher Douglas. Hulle neem in 1956 ’n seun aan wat hulle na hom vernoem, Solomon Ignatius, en later ook ’n dogter, wat hulle Etrecia noem. Sy vrou Olga is selfdood op 23 Februarie 1986.

Mocke is ’n stigterslid en later voorsitter van die Afrikaanse Letterkundige Vereniging, met onder andere P.J. Nienaber en F.C.L. Bosman as komiteelede. Hierdie vereniging ken verskeie pryse aan belowende skrywers en digters toe om hulle aan te moedig. Hy redigeer die eerste Jaarboek van die Afrikaanse Skrywerskring en hy skryf ook die skoolliedere van sy alma mater die Hoërskool Bothaville en van die Hoërskool Goudrif.

In die laaste jare van sy lewe bly hy in ’n huurhuis in Ferndale in Randburg.

Hy is op 5 Januarie 1990 na ’n beroerte-aanval in die Johannesburgse Algemene Hospitaal oorlede, waarna hy in die Wespark begraafplaas begrawe is.

Skryfwerk

Poësie

Vanaf die begin van 1930 publiseer hy gedigte in veral Die Huisgenoot. In die digkuns is hy ’n oorgangsfiguur wat in sy eerste werk by ouer tradisies aansluit en in sy latere werk beïnvloeding toon van jonger tydgenote. Gedigte hanteer veral die problematiek van lewe en dood en toon ’n neiging tot moralisering. Kenmerkend is die erns van die gedigte, terwyl hy ’n voorliefde toon vir die streng gebonde vers, waar die vorm ook eerder as beklemmend en nie as bevrydend ervaar word nie. Die sonnet Die Vrystaat toon egter belofte, terwyl Dood ook noemenswaardig is en die sonnettesiklus By die graf van ’n vriend etlike treffende versreëls bevat. Vlugtige aandrif sluit aan by die tematiek van die ewigheidsbesef in sy debuut en bevat ook heelwat stemmingspoësie, sonder om veel ontwikkeling te toon. Liefde en dood styg egter uit, terwyl Arendsvlug ’n mooi uitbeelding is van die ontembaarheid van vryheidsverlange. Onbestendigheid is ’n mooi stemmingsvers, terwyl Silhoeëtte ’n sterker sintuiglike inslag het.

Liedere van Salome en ander gedigte sluit nouer aan by die jonger digkuns, sonder dat die digter die tegniese vermoë van sy tydgenote kan ewenaar. Dit is veral die gebruik van die enige, juiste woord wat hom ontwyk, sodat hy hom byvoorbeeld verlaat op niksseggende byvoeglike naamwoorde en beskrywings wat die objek soms eerder verdoesel as verhelder. Die eerste afdeling van die bundel bevat die liedere van Salome waarin die liefde besing word, maar daar terselfdertyd ’n stryd is vir die behoud van die siel. Die tweede afdeling is Oorlogsgedigte. Hierdie aktuele gedigte en veral Gebede van die sterwende soldaat bring die pas afgelope Tweede Wêreldoorlog onder woorde en ondersoek die sin van lewe en lyding. Die derde afdeling bevat verse wat voor 1938 geskryf is en hoofsaaklik liefdesgedigte en jeugherinneringe is, met Ballade van die tyd noemenswaardig.

Twee lande word ingedeel in twee afdelings, naamlik Die nuwe land en Die ou land, wat dan ook die oorsprong van die bundeltitel verklaar. Die afdeling oor die nuwe land bevat gedigte oor die versteende stadsbeskawing wat die natuur verdryf. Geslaagd is die kwatryn Die hysbakbestuurder (oor die man wat eens voorman op ’n plaas was, waar sy ou wêreld vergelyk word met die kunsmatigheid van die stad se natuur) en Die bevoorregtes, waarin agtereenvolgens Die gasvrou, Die pensioenaris en Die gasheer op satiriese wyse bespreek word. Vier welsynsverslae is gevallestudies oor mense wat in die stad die lewenspad byster geraak het. Die nuwe land word dan in die tweede afdeling gekontrasteer met die ou land, waar die oorspronklike swart inwoners se lewe na aan die natuur en voor die koms van die “beskawing” uitgebeeld word. Dit is veral die misterie en troos van die fluitmusiek in Klong wat ontroer, met Die uitdaging, Knopkieriegeveg en Ballade van die sterk man wat ook noemenswaardig is. Hierdie gedeelte sluit ook legendes in, soos die Fenduzi-legende, waarin die Reëngodin bevel gee dat elke jongman ’n jongvrou na ’n groot fees moet bring. Uit hierdie vrouens word dan ’n offer gekies waardeur die droogte gebreek kan word.

Die koue tye is soortgelyk van aard, maar toon tog ’n groter mate van tegniese vaardigheid en woordvermoë. Die bundel bevat drie afdelings.

In Wendaland 1955 word hoofsaaklik die sonnetvorm gebruik om die primitiewe inboorling aan die woord te stel, wat ’n ongelukkige vormkeuse is aangesien die inhoud en vorm mekaar hier nie komplementeer nie. Die reeks van tien sonnette oor die reëngodin Modjadjie eindig met ’n mooi klimaks, terwyl Die Groot Gees en die Koedoelam mooi beelding bevat. Die tweede afdeling, Vreemdeling in die stad, se gedigte behandel maatskaplik-sosiale verskynsels, met Gekneusde en Jeugmisdadiger wat in dele daarin slaag om die hartelose impak van die stadslewe weer te gee. Die laaste afdeling is Die digter, wat hoofsaaklik van die kwatryn en vierreëlige strofes gebruik maak. Hierin word die moderne Westerse intellektueel se probleme om ’n werklike tuiste te vind, behandel. Die bundeltitel verwys na die magtelose ouderdom en naderende dood.

Loflied aan die onsterflikheid bevat verbeterde en herskrewe gedigte uit Vlugtige aandrif en sluit ook ongebundelde gedigte in, sommige van voor die publikasie van sy eerste bundel. Van sy gedigte word in Helikon gepubliseer, waarvan talle nie later in bundels opgeneem word nie. Van sy gedigte word in verskeie versamelbundels opgeneem, waaronder Groot verseboek, Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte, Afrikaanse versameling, Digters en digkuns, Afrikaanse natuurpoësie, Afrikaanse verse, Afrikaanse ballades, Ons jongste letterkunde, Digterstemme, Digters en digsoorte, Uit ons digkuns, Die junior digbundel en Junior verseboek.

Drama

Asperien vir die muse is ’n “klugspel in agt tonele” (meer digbundel as drama) wat in 1942 in Die Brandwag gepubliseer word en in 1947 ook in boekvorm. Die klug bevat satiriese verse waarin die skrywer skerp kritiek uitspreek teen van sy meer geroemde tydgenote en dit veral het oor die persepsie van wanverhoudings in die literêre kritiek.

Sy eie ongepubliseerde drama Kom ons gaan blomme pluk word in die veertigerjare deur Johan Fourie se geselskap opgevoer en weer vin 1951 deur Pieter Pieterse se geselskap.

In die beginjare van die Afrikaanse beroepstoneel verwerk en vertaal hy talle dramas vir die Hanekoms, André Huguenet en baie ander reisende toneelgeselskappe. Vir opvoering deur die Willem van Zyl-toneelgeselskap verwerk hy in die vroeë dertigerjare die drama Moederloos van Fanny Eden in Afrikaans en in September 1936 voer die André Huguenet-toneelgeselskap sy vertaling van Martin Vale se The two Mrs Carrolls op as Gevaarlike huwelik.

In 1939 voer die Hanekom-geselskap die Duitser Otto Bastian se Kopf in der Schlinge op as Die vermiste getuie en Anton Ackermann se geselskap voer Carl Grubaum se Roza op.

In 1940 volg die Hanekom-geselskap se opvoering van The unguarded hour deur Simon van der Poll as Agter geslote deure en in ongeveer 1943 voer Johan Fourie se geselskap Nothing but the truth van James Montgomery op as Wie loer kry niks.

Mocke was ook ’n vriend van die Nederlandse akteur J. Plaat-Stultjies, vandat hy in die twintigerjare uit Nederland na Suid-Afrika gekom het. Vir Plaat-Stultjies versorg hy taalkundig en toneelmatig onder andere die drama Die kloue van Satan.

Prosa

Hy skryf ook romans wat hoofsaaklik op historiese gebeurtenisse, veral die Rebellie en die Anglo-Boereoorlog, betrekking het. In die vuurlinie vertel van die ervarings van tien burgers onder die bevel van generaal De Wet tydens die Anglo-Boereoorlog. Die verhaal is gebaseer op die waarheid soos deur die skrywer se vader aan hom vertel, wat as penkop in een van generaal De Wet se kommando’s gedien het. Gister die heldejare is ’n vervolg op In die vuurlinie, met die aksie wat nou tydens die Rebellie afspeel.

Die belofte het ’n sterk filosofiese aanslag met introspektiewe karakterontleding. Hoewel die idee-inhoud oor die algemeen bevredigend is, raak die introspeksies soms vervelend en selfs nie oortuigend komende van die karakters nie.

Die Leeu van Wes-Transvaal handel oor generaal De la Rey.

Geen ander trou handel oor die Rebellie.

Die donker kleed is ’n novelle.

In Die skerm sak word die wedervaringe van die vroeë toneelgeselskappe uitgebeeld.

Dienaar van die geskrewe woord is ’n handleiding vir studente en aspirant-beoefenaars van die skryfkuns.

Onder die skrywersname Mynhardt Fourie en Rudolf Meiring skryf hy ook populêre romans. As Mynhardt Fourie skryf hy onder andere Wolke oor die stad, ’n verhaal oor die lotgevalle van ’n manskap in die Ossewabrandwag, wat ook een van die eerste romans oor die verstedeliking van die Afrikaner is.

As Rudolf Meiring skryf hy onder andere Groter liefde, ’n roman oor die Anglo-Boereoorlog.

Doodvonnis oor die eter is ’n speurverhaal waarin ’n aantal belangrike persone vermoor word, met die doodvonnis wat telkens oor die radio aangekondig word.

Eerbewyse

’n Besondere eer val hom in die jare veertig te beurt wanneer een van sy gedigte, Liefde en dood, deur die komponis Olaff Andresen getoonset en in die Carnegie Hall in New York uitgevoer word. Hy is in 1978 die tweede wenner van die Totius-prys, wat toegeken is deur die toekenningskomitee van die Totius-Pryse Stigting waarin die Dietse Federasie ook verteenwoordig was. Theo Wassenaar was in 1977 die eerste wenner. Mocke het die beoordelaars gevra om die prysgeld van R1 000 aan die Afrikaanse Letterkundevereniging te skenk. In 1986 ken die Afrikaanse Skrywerskring erelidmaatskap aan hom toe, nadat hy in die dertigerjare ’n stigterslid was van hierdie vereniging se voorganger, die Johannesburgse Skrywerskring.

Publikasies

Werke uit sy pen sluit in:

Jaar	Publikasies
	S. Ignatius Mocke
1932	Gedigte
1936	Vlugtige aandrif
1940	In die vuurlinie
1941	Die belofte
	Gister die heldejare
	Dienaar van die geskrewe woord
1942	Die Leeu van Wes-Transvaal
	Die donker kleed en ander verhale
1947	Asperien vir die muse
1948	Liedere van Salomé en ander gedigte
1953	Twee lande
1956	Die koue tye
1973	Loflied aan die onsterflikheid
	Rudolf Meiring
1941	Die standbeeld in die tuin
1942	Die onbekende straat
1943	Nastergal
1944	Die jukskei-moord
	Die kring van hande
1945	Groter liefde
	Die geheim van die berghaan
	Die skerm sak
	Die stem uit die nag
	Die verdwynende getuienis
1946	Die skaduwee van die galg
1947	Die noodlottige alibi
1948	Melodie van die nag
1949	Die vreemdeling op Weltevreden
1954	Doodvonnis oor die eter
	Mynhardt Fourie
1942	Die bitter kelk
1943	Wolke oor die stad
1945	Geen ander trou
	Stille nag
1946	Die pad van die karavaan
1949	Lied van die ewige
1951	Die meisie met die helm

Bronnelys

Boeke

• Antonissen, Rob. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk Elsiesrivier 1964
• Antonissen, Rob. Kern en tooi. Nasou Beperk Eerste uitgawe Eerste druk Elsiesrivier 1963
• APB-Komitee vir Skoolboeke. Die junior digbundel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Sesde  druk 1963
• Beukes, Gerhard J. en Lategan, F.V. Skrywers en rigtings. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste uitgawe 1952
• Botha, Danie. Voetligte en applous! Protea Boekhuis Pretoria Eerste uitgawe Eerste druk 2006
• Buning, Tj. Uit ons digkuns. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Nuwe omgewerkte druk 1960
• Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
• Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica, Pretoria en Kaapstad  Tweede druk 1984
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria  Eerste uitgawe 2005
• Krige, Uys (red.) Afrikaanse versameling. A.A.M. Stols Uitgevers-maatschappij Maastricht Eerste uitgawe 1937
• Kritzinger, M.S.B. Ons jongste letterkunde. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Tweede druk 1940
• Nienaber, P.J. en Lategan, F.V. Afrikaanse natuurpoësie. Afrikaanse Pers-Boekhandel Derde druk 1952
• Nienaber, P.J. (samesteller) Digters en digkuns. Afrikaanse Pers-Boekhandel Derde druk 1954
• Nienaber, P.J. Hier is ons skrywers! Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949
• Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
• Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
• Opperman, D.J. Digters van Dertig. Nasou Beperk Kaapstad Eerste druk 1953
• Opperman, D.J. Junior verseboek. Nasionale Boekhandel Beperk Kaapstad Agste druk 1960
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe  1998

Tydskrifte en koerante

• Van de Graaf, Jan. Ignatius Mocke. Helikon. Soewenier-uitgaaf 1991
• Van Heerden, Ernst. Die beste Afrikaanse prosawerke van die jaar. Jaarboek van die Afrikaanse  Skrywerskring. Johannesburg 1941

Internet

• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1990/01/09/3/7.html^{[dooie skakel]}
• Schoeman, Le Roux Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2007/12/13/BY/11/LerouxLeek.htm