Gaan na inhoud

Simfonie no. 41 in C-majeur, K. 551 "Jupiter" (Mozart)

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Simfonie no. 41 in C-majeur
Jupiter
deur Wolfgang Amadeus Mozart
Mozart c. 1783
ToonaardC-majeur
KatalogusK. 551
Gekomponeer1788 (1788)
Bewegings4

Wolfgang Amadeus Mozart het sy Simfonie no. 41 in C-majeur, K. 551, op 10 Augustus 1788 voltooi.[1] Dit is die langste en laaste simfonie wat hy gekomponeer het, en word deur baie kritici as een van die grootste simfonieë in Westerse kunsmusiek beskou.[2][3] Die werk word ook die Jupiter-simfonie genoem, 'n naam wat waarskynlik deur die impresario Johann Peter Salomon uitgedink is.[4]

Die outograafmanuskrip van die simfonie word in die Berlynse Staatsbiblioteek bewaar.

Instrumentasie

[wysig | wysig bron]

Die simfonie is gekomponeer vir fluit, 2 hobo's, 2 fagotte, 2 horings (in C en F), 2 trompette (in C), keteltrom (in C en G) en strykers.

Komposisie en première

[wysig | wysig bron]

Die Simfonie no. 41 is die laaste van 'n stel van drie simfonië wat Mozart vinnig en kort ná mekaar in die somer van 1788 gekomponeer het. No. 39 is op 26 Junie voltooi en no. 40 op 25 Julie.[5] Nikolaus Harnoncourt voer aan dat Mozart die drie simfonieë as 'n verenigde werk gekomponeer het, en wys onder andere op die feit dat die Simfonie no. 41, as die finale werk van dié reeks, het geen inleiding nie (anders as no. 39, wat die drie sou inlui) maar wel 'n uitgebreide finale beweging.[6]

Mozart het in omstreeks dieselfde tyd as wat hy die drie simfonieë gekomponeer het ook sy klaviertrio's in E-majeur (K. 542) en C-majeur (K. 548), sy klaviersonate no. 16 in C-majeur (K. 545) – die sogenaamde Sonata facile – en 'n vioolsonatina (K. 547) gekomponeer.

Dit is nie heeltemal seker of die Simfonie no. 41 ooit in Mozart se leeftyd uitgevoer is nie. Volgens Otto Erich Deutsch was Mozart om hierdie tyd besig met beplanning om rondom hierdie tyd 'n reeks "konserte in die dobbelhuis" te hou in 'n nuwe dobbelhuis in die Spiegelgasse wat deur Philipp Otto besit is. Mozart het selfs 'n paar kaartjies vir hierdie reeks aan sy vriend Michael Puchberg gestuur. Historici kon egter nog nie vasstel of die konsertreeks gehou is of dit weens 'n gebrek aan belangstelling gekanselleer is nie.[5] Dié nuwe simfonie in C is egter in 1789 in die Gewandhaus in Leipzig uitgevoer, aldus die konsertprogram.

Bewegings

[wysig | wysig bron]

  Die vier bewegings is in die tradisionele simfoniese vorm van die Klassieke era gerangskik:

  1. Allegro vivace (4/4) in C-majeur
  2. Andante cantabile (3/4) in F-majeur
  3. Menuetto: Allegretto – Trio (3/4) in C-majeur
  4. Molto allegro (2/2) in C majeur)

'n Uitvoering van die simfonie duur gewoonlik ongeveer 33 minute lank.

I. Allegro vivace

[wysig | wysig bron]

Die hooftema van die sonatevorm se eerste gedeelte begin met kontrasterende motiewe : 'n drievoudige uitbarsting deur die hele orkes in die grondtoon (onderskeidelik deur 'n stygende beweging wat in 'n triool van die dominante toon daaronder na die grondtoon lei), gevolg deur 'n meer liriese antwoord.

<< \new Staff \with { instrumentName = #"Fl."} \relative c'' { \key c \major \set Score.tempoHideNote = ##t \tempo "Allegro vivace" 4 = 140 \time 4/4 \set Staff.midiInstrument = "flute" c'4\f r8 \times 2/3 { g16( a b } c4) r8 \times 2/3 { g16( a b } | c4) r r2 | R1 | R1 | g4\f r8 \times 2/3 { d16( e fis } g4) r8 \times 2/3 { d16( e fis } | g4) r4 r2 | R1 | R1 | c4 c8. c16 c4 c | a4 a8. a16 a4 a | b4 b8. b16 b4 b | } \new Staff \with { instrumentName = #"Vl. 1 "} \relative c'' { \key c \major \time 4/4 \set Staff.midiInstrument = "violin" c,4\f r8 \times 2/3 { g16( a b } c4) r8 \times 2/3 { g16( a b } | c4) r r r8 c'-.\p | c4.( b8 d4. c8) | g'2( f4) r | <g, g,>4\f r8 \times 2/3 { d16( e fis } g4) r8 \times 2/3 { d16( e fis } | g4) r r r8 d'-.\p | d4.( c8 g'4. f!8) | a2( g4) r | <g, e' c'>\f r8 g32^"Vl. 2"( f e d c4) <g' e' c' > | <f c' a'> r8 c'32^"Vl. 2"( bes a g f4) <a f'> | <b, g' d'> r8 d''32^"Vl. 2"( c b! a g4) <d b' g'> | } >>

Dié "gesprek" word twee keer gehoor, waarna 'n uitgebreide reeks fanfares opklink. Daarna volg 'n oorgangsgedeelte waarin die twee kontrasterende motiewe uitgebrei en ontwikkel word. Die tweede temagroep begin dan met 'n liriese gedeelte in G-majeur wat op 'n uitgerekte septiem- (sewende) akkoord eindig en deur 'n stormagtige gedeelte in C-mineur gevolg word. Ná 'n breek begin die eksposisiekoda, waarin Mozart sy plaasvervangeraria "Un bacio di mano" (K. 541) aanhaal. Daarna eindig die uiteensetting met 'n reeks fanfares.[7]

Die ontwikkelingsgedeelte begin met 'n modulasie van G-majeur na E-mol-majeur, waar die tema van die plaasvervangeraria herhaal en breedvoerig ontwikkel word. 'n Valse rekapitulasie vind dan plaas wanneer die beweging se openingstema terugkeer, maar dié keer stiller en in F-majeur. Die eerste temagroep se finale versierings word dan breedvoerig ontwikkel teen 'n chromaties dalende basfiguur, gevolg deur 'n herhaling van die einde van die plaasvervangeraria, wat dan tot C-majeur lei vir die ware rekapitulasie.[7] Met die uitsondering van die gewone toonsoorttransposisies en 'n mate van uitbreiding van die mineurtoonsoortgedeeltes, verloop die rekapitulasie op die gewone wyse.[7]

II. Andante cantabile

[wysig | wysig bron]
\relative c'' { \key f \major \time 3/4 \set Staff.midiInstrument = "string ensemble 2" \tempo "Andante cantabile" \tempo 4 = 70 f,8.\p^\markup { \italic {con sordini}} (c16) a'4.. g32 (f e8) r8 bes'8-.\f r8 r4 g8.\p (c,16) bes'4.. (a32 g f8) r8 c'8-.\f r8 r4 f8.\p (c16) a'8. (\tuplet 3/2 {g32 f e} g16 f e d) c8 (b bes4 a) }

Die tweede beweging is ook in sonatevorm. Dit is 'n Franse saraband in F-majeur (die subdominante toonsoort van C-majeur) soortgelyk aan dié wat in die klawerbordsuites van J.S. Bach gevind word.[7] Dit is Mozart se enigste simfoniese stadige beweging waaraan hy die aanduiding cantabile gegee het. Die openingsmelodie, wat deur gedempte viole gespeel word, word nooit toegelaat om sonder onderbreking af te sluit nie. Ná 'n ontwikkelingsgedeelte begin die rekapitulasie in die subdominante toonsoort van B-mol-majeur, hoewel 'n sekondêre ontwikkelingsgedeelte die rekapitulasie met ritmiese figure onderbreek voordat daar na F-majeur teruggekeer word.[8]

III. Menuetto: Allegretto – Trio

[wysig | wysig bron]
\relative c'' { \key c \major \time 3/4 \set Staff.midiInstrument = "string ensemble 1" \tempo "Menuetto: Allegretto" \tempo 4 = 130 g'2\p (fis4 f! e d c8) r8 b8-. r8 c-. r8 e2 (d8) r8 a'2 (g4 fis f e d8) r8 c8-. r8 d-. r8 f2 (e8) r8 d'2\f (cis4 c!8) r8 a-. r8 fis-. r8 d'2 (cis4 c!8) r8 a-. r8 fis-. r8 d'-. r8 d-. r8 d-. r8 e2 c8 (a) c2 a8 (fis) g4 r4 r4 \bar ":|." }

Die derde beweging, 'n minuet gemerk allegretto, is soortgelyk aan 'n Ländler, 'n gewilde Oostenrykse volksdansvorm. Halfpad deur die beweging is daar 'n chromatiese progressie waarin yl nabootsende teksture deur die houtblasers aangebied word (maat 43–51) voordat die volle orkes terugkeer. In die trio-gedeelte van die beweging verskyn die viernootfiguur wat uiteindelik die hooftema van die laaste beweging vorm, prominent (maat 68–71), maar op die sewende trap van die toonleer eerder as op die eerste – en in 'n mineur eerder as 'n majeur, wat dit 'n gans ander karakter gee.

IV. Molto allegro

[wysig | wysig bron]
\relative c'' { \key c \major \time 2/2 \set Staff.midiInstrument = "string ensemble 2" \tempo "Molto allegro" \tempo 4 = 210 c1\p ( d f e) r4 a4-. a-. a-. g2. (f16 e d c) f4-. f-. e-. e-. cis8 (d e d) c (b a g) c1-.\f d-. f-. e-. r4 a4-. a-. a-. a2. (g16 f e d c4) }

'n Kenmerkende eienskap van die Simfonie no. 41 is die vyfstemmige, vyfvoudige fugato (wat die vyf hooftemas verteenwoordig) aan die einde van die vierde beweging. Daar is egter ook fugagedeeltes dwarsdeur die beweging: óf deur een spesifieke tema te ontwikkel, óf deur twee of meer temas saam te kombineer, soos wat in die wisselwerking tussen die houtblasers gehoor kan word. Die hooftema bestaan uit vier note: C, D, F en G (wanneer die gedeelte in C-majeur is).

Vier bykomende temas word in die simfonie se finale (wat in sonatevorm is) gehoor en al vyf motiewe word in die fuga-koda gekombineer. Elke tema word hier onder in kleur uitgebeeld, waarvan die hooftema in rooi aangedui word.

In 'n artikel oor die Jupiter-simfonie het Sir George Grove geskryf dat dit vir die finale is dat Mozart al die hulpbronne van sy wetenskap, en al die mag – wat niemand in dieselfde mate as homself gehad het nie – teruggehou het om daardie wetenskap te verberg en dit die voertuig te maak vir musiek wat sowel aangenaam as geleer is. Hy meen dat Mozart in geen van sy ander musiek meer bereik het nie. Van die stuk as geheel het hy geskryf dat dit die grootste orkeswerk van die wêreld is wat die Franse Rewolusie voorafgegaan het.[9]

Die viernoottema is 'n algemene gelyksangmotief wat ten minste so ver teruggevoer kan word as Thomas Aquinas se "Pange lingua gloriosi corporis mysterium" uit die 13de eeu.[10] Die motief was baie gewild by Mozart en hy het reeds in sy Simfonie no. 1 in E-mol majeur (K. 16) in 1764 daarvan gebruik gemaak. Later het hy dit gebruik in die Credo-gedeelte van 'n vroeë Missa Brevis in F-majeur, die eerste beweging van sy Simfonie no. 33 in B-mol-majeur (K. 319) en trio van die menuet van hierdie simfonie.[11] Dit verskyn ook in die eerste beweging van die Vioolsonate 33 in E-mol-majeur (K. 481) as die basis vir die ontwikkelingsgedeelte.

Kenners is daarvan oortuig dat Mozart Michael Haydn se Simfonie no. 28 in C-majeur bestudeer het, wat ook 'n fugato in sy finale beweging bevat. Die mening is dat Mozart dié koda baie noukeurig vir sy eie koda geparafraseer het. Charles Sherman is van mening dat Mozart ook Michael Haydn se Simfonie nr. 23 in D-majeur bestudeer het omdat hy dikwels sy vader, Leopold, versoek het om die nuutste fuga aan hom te stuur wat Haydn geskryf het.[12] Michael Haydn se Simfonie no. 39 in C-majeur, wat slegs 'n paar weke voor Mozart se Simfonie no. 41 gekomponeer is, bevat ook 'n fugato in die finale, waarvan die tema met twee heelnote begin. Sherman het ander ooreenkomste tussen die twee byna perfek gelyktydige werke uitgewys. Die viernootmotief is ook die hooftema van die kontrapuntale finale van Michael se ouer broer, Joseph Haydn, se Simfonie no. 13 in D majeur (1764).

Oorsprong van die bynaam

[wysig | wysig bron]

Volgens Franz Mozart, Wolfgang se jonger seun, het Johann Peter Salomon die simfonie die naam "Jupiter" gegee.[4][13] Salomon het hom omstreeks 1781 in Londen gaan vestig. Die naam word ook toegeskryf aan Johann Baptist Cramer, 'n Engelse musiekuitgewer.[14][15][16] Na bewering het Mozart se Simfonie no. 41 van die eerste akkoorde af vir Cramer aan Jupiter en sy weerligstrale herinner.[16]

The Times van Donderdag 8 Mei 1817 bevat 'n advertensie vir 'n konsert wat in die Hanover Square Rooms op "Vrydag volgende week, 9 Mei" aangebied word, met "Grand Sinfonie (Jupiter), Mozart" as die uitgevoerde werk. The Morning Post van Dinsdag 3 Junie 1817 bevat 'n advertensie vir gedrukte musiek wat insluit: "The celebrated movement from Mozart's sympathy [sic], called 'Jupiter', arranged as a Duet, by J. Wilkins, 4s. [4 shillings]".

Ontvangs en reaksie

[wysig | wysig bron]

In 'n frase wat aan die musikoloog Elaine Sisman in haar boek Mozart: The 'Jupiter' Symphony toegeskryf word,[8] het die meeste reaksies gewissel "from admiring to adultatory, gamut from A to A."[17]

Soos hieronder opgesom, het die simfonie goedkeuring van kritici, teoretici, komponiste en biograwe weggedra. Dit is beskou as 'n gekanoniseerde meesterwerk wat vir sy fuga bekend asook die algehele struktuur wat helderheid uitgestraal het.[18]

  • EL Gerber in Neues Historisch-biographisches Lexicon der Tonkünstler (1812–1814) (uit die Engels vertaal): "...oorweldigend groots, vurig, artisties, gevoelvol, subliem, Simfonie in C ... ons sou hom reeds moes beskou as een van die voorste genieë van moderne tye en die eeu wat pas verby is".[18]
  • 'n Resensie in die Allgemeine musikalische Zeitung (1846) (uit die Engels vertaall): "Hoe suiwer en helder is al die beelde daarbinne nie! Nie meer en nie minder as wat elkeen volgens sy aard benodig nie. [...] Hier word onthul hoe die meester eers sy materiaal afsonderlik versamel het, dan ondersoek hoe alles daaruit kan voortvloei, en uiteindelik daarop voortbou en uitbrei. Dat selfs Beethoven so gewerk het, word in sy sketsboeke onthul".[19]
  • Brahms het in 1896 opgemerk (uit die Engels vertaal): "Ek kan ook verstaan dat Beethoven se eerste simfonie mense ongelooflik beïndruk het. Maar die laaste drie simfonieë van Mozart is baie belangriker. Sommige mense begin dit nou voel".[20]

Eerste opname

[wysig | wysig bron]

Die eerste opname van die Simfonie no. 40 waarvan ons weet dateer uit die begin van die Eerste Wêreldoorlog, uitgereik deur die Victor Talking Machine Company in hul swart etiket-reeks. Dit maak dit een van die eerste simfonieë maak wat met behulp van die akoestiese opnametegnologie opgeneem is.[21]

Die platemaatskappye meld die Victor Concert Orchestra as die orkes; hulle laat die dirigent weg. Die maatskappy se grootboeke meld egter dat dit Walter B. Rogers was.[22]

Die musiek is hewig verkort en op twee plate uitgereik: 10 duim 17707 en 12 duim 35430. Victor het twee wyd uiteenlopende weergawes van elk van die eerste twee bewegings onder dieselfde katalogusnommers gepubliseer. Die verspreiding, opnamedatums en benaderde tye was soos volg (data van ooreenstemmende matriksbladsye in die Discography of American Historical Recordings soos aangedui en fisiese kopieë van die plate):

  • 1ste beweging (17707-A, 10"), 8/5/1913 (indien opname 1) of 1/27/1915 (indien opname 6), 2:45[23]
  • 2de beweging (35430-A, 12"), 8/5/1913 (indien opname 1) of 1/18/1915 (indien opname 7), 3:32[24]
  • 3de beweging (17707-B, 10"), 22/12/1914, 2:40[25]
  • 4de beweging (35430-B, 12"), 22/12/1914, 3:41[26]

Sien ook

[wysig | wysig bron]
  • "Beim Auszug in das Feld " – Elaine Sisman het voorgestel dat die Simfonie no. 40 moontlik patriotiese musiek is wat deur die Oostenryks-Turkse Oorlog van 1788–1791 geïnspireer is.

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Deutsch, O.E. 1965. Mozart: A documentary biography. Stanford: Stanford University Press, bl. 320.
  2. ↑ Brown, M. 2016. Beethoven's Eroica voted greatest symphony of all time. The Guardian, 4 Augustus. [Mozart se laaste sinfonie (no. 41, die "Jupiter") het die derde plek behaal.]
  3. ↑ Classic FM (UK). 2017. These are factually the 10 best symphonies of all time. 30 Augustus.
  4. ↑ 4,0 4,1 Heartz, D. 2009. Mozart, Haydn and early Beethoven 1781–1802. Norton, bl. 210, 458 & 474. Verwysingfout: Invalid <ref> tag; name "heartz1781-1802_210" defined multiple times with different content
  5. ↑ 5,0 5,1 Sien Deutsch 1965, bl. 320. Verwysingfout: Invalid <ref> tag; name "Deutsch" defined multiple times with different content
  6. ↑ Clements, A. 2014. Mozart: The last symphonies review – a thrilling journey through a tantalising new theory. The Guardian, 23 Julie.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Brown, A.P. 2002. The symphonic repertoire. Volume 2. Indiana University Press, bl. 423–432. Verwysingfout: Invalid <ref> tag; name "apbrown" defined multiple times with different content
  8. ↑ 8,0 8,1 Sisman, E.R. 1993. Mozart: The 'Jupiter' symphony. Cambridge University Press.
  9. ↑ Grove, G. 1906. Mozart's symphony in C (The Jupiter). The Musical Times 47(755): 27–31. DOI: https://doi.org/10.2307/904183.
  10. ↑ Klenz, W. 1696. Per aspera ad astra, or The stairway to Jupiter. The Music Review, 30(3): 169–210.
  11. ↑ Sien Heartz 2009, bl. 212–215.
  12. ↑ Sherman, C. 1967. Voorwoord tot die Sinfonia in C, Perger 31. Vienna: Doblinger K.G.
  13. ↑ Latham, A. 2002. 'Jupiter' Symphony. The Oxford companion to music. Oxford: Oxford University Press.
  14. ↑ Burk, J. N. 1959. Symphony no. 41, in C Major ('Jupiter'), K. 551. In: Mozart and his music, bl. 299.
  15. ↑ Edwards, F.G. 1902. J.B. Cramer (1771–1858). The Musical Times and Singing Class 43: 641–646 (veral bl. 644, par. 2). DOI: https://doi.org/10.2307/3369624.
  16. ↑ 16,0 16,1 Lindauer, D. 2006. Annapolis Symphony Orchestra (ASO) Concert Part of Mozart Birthday Tribute. The Capital, 23 January (Annapolis, Maryland), bl. B8.
  17. ↑ "Symphony No. 41 in C Major, "Jupiter"". The Kennedy Center. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Maart 2017. Besoek op 8 Mei 2018.
  18. ↑ 18,0 18,1 Sien Sisman 1993, bl. 23.
  19. ↑ Russell, P. 2017. Delphi masterworks of Wolfgang Amadeus Mozart (Illustrated). Delphi Classics.
  20. ↑ Sien Sisman 1993, bl. 30.
  21. ↑ "Wolfgang Amadeus Mozart – Discography of American Historical Recordings".
  22. ↑ "Mozart – Jupiter Symphony". Discography of American Historical Recordings.
  23. ↑ "Victor matrix B-13669. Jupiter symphony / Victor Concert Orchestra". Discography of American Historical Recordings.
  24. ↑ "Victor matrix C-13671. Jupiter symphony / Victor Concert Orchestra". Discography of American Historical Recordings.
  25. ↑ "Victor matrix B-13670. Jupiter symphony / Victor Concert Orchestra". Discography of American Historical Recordings.
  26. ↑ "Victor matrix C-13677. Jupiter symphony / Victor Concert Orchestra". Discography of American Historical Recordings.

Bronne

  • Deutsch, O.E. 1965. Mozart: A documentary biography. Stanford: Stanford University Press, bl. 320.
  • Grove, G. 1906. Mozart's symphony in C (The Jupiter). The Musical Times 47(755): 27–31. DOI: https://doi.org/10.2307/904183.
  • Heartz, D. 2009. Mozart, Haydn and early Beethoven 1781–1802. Norton, bl. 210, 458 & 474.
  • Russell, P. 2017. Delphi masterworks of Wolfgang Amadeus Mozart (Illustrated). Delphi Classics.
  • Sisman, E.R. 1993. Mozart: The 'Jupiter' symphony. Cambridge University Press.

Verdere leeswerk

[wysig | wysig bron]
  • Konrad, U. 2005. Commentary. In Konrad, U. (red.) Wolfgang Amadeus Mozart" Sinfonie in C KV 551 Jupiter. Autograph score. Facsimile. COmmentary. Kassel: Bärenreiter, bl. 9–25.

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Simfonie_no._41_in_C-majeur,_K._551_%22Jupiter%22_(Mozart)&oldid=2793970"