Skeptisisme
Skeptisisme is 'n bevraagtekenende houding of twyfel teenoor kennisaansprake wat as blote geloof of dogma gesien word.[1] Byvoorbeeld, as 'n persoon skepties is oor aansprake wat deur hul regering gemaak word oor 'n voortslepende oorlog, dan twyfel die persoon of hierdie aansprake akkuraat is. In sulke gevalle beveel skeptici gewoonlik nie ongeloof aan nie, maar opskorting van geloof aan, dit wil sê om 'n neutrale houding te handhaaf wat nie die eis bevestig of ontken nie. Hierdie houding word dikwels gemotiveer deur die indruk dat die beskikbare bewyse onvoldoende is om die bewering te ondersteun. Formeel is skeptisisme 'n onderwerp van belangstelling in filosofie, veral epistemologie.
Meer informeel kan skeptisisme as uitdrukking van bevraagtekening of twyfel toegepas word op enige onderwerp, soos politiek, godsdiens of pseudowetenskap. Dit word dikwels toegepas binne beperkte domeine, soos moraliteit (morele skeptisisme), ateïsme (skeptisisme oor die bestaan van God), of die bonatuurlike.[2] Sommige teoretici onderskei "goeie" of matige skeptisisme, wat sterk bewyse soek voordat 'n standpunt aanvaar word, van "slegte" of radikale skeptisisme, wat oordeel onbepaald wil opskort.[3][4]
Filosofiese skeptisisme is een belangrike vorm van skeptisisme. Dit verwerp kennisaansprake wat vanuit die perspektief van gesonde verstand seker lyk. Radikale vorme van filosofiese skeptisisme ontken dat “kennis of rasionele geloof moontlik is” en dring daarop aan om oordeel oor baie of alle kontroversiële sake op te skort. Meer gematigde vorme beweer net dat niks met sekerheid geweet kan word nie, of dat ons min of niks kan weet van nie-empiriese sake, soos of God bestaan, of mense vrye wil het, of daar 'n hiernamaals is. In antieke filosofie is skeptisisme verstaan as 'n lewenswyse wat verband hou met innerlike vrede.[5]
Skeptisisme was verantwoordelik vir baie belangrike ontwikkelings in wetenskap en filosofie. Dit het ook verskeie kontemporêre sosiale bewegings geïnspireer. Godsdienstige skeptisisme pleit vir twyfel aangaande basiese godsdienstige beginsels, soos onsterflikheid, voorsienigheid en openbaring.[6] Wetenskaplike skeptisisme bepleit die toetsing van oortuigings vir betroubaarheid, deur dit aan sistematiese ondersoek te onderwerp deur die wetenskaplike metode te gebruik, om empiriese bewyse daarvoor te ontdek.
Definisie en semantiese veld
[wysig | wysig bron]Skeptisisme, (van die Grieks σκέπτομαι skeptomai, om te soek, om na te dink of na te soek), verwys na 'n twyfelende houding teenoor kennisaansprake.[2][7] As 'n persoon dus skepties is oor hul regering se aansprake oor 'n voortslepende oorlog, dan twyfel die persoon of hierdie aansprake waar is. Of om skepties te wees dat 'n mens se gunsteling hokkiespan die kampioenskap sal wen, beteken dat 'n mens onseker is oor die sterkte van hul prestasie.[2] Skeptisisme oor 'n bewering impliseer dat 'n mens nie glo dat die bewering waar is nie. Maar dit volg nie outomaties dat 'n mens moet glo dat die bewering ook vals is nie. In plaas daarvan beveel skeptici gewoonlik 'n neutrale houding aan: oortuigings oor hierdie saak moet opgeskort word. In hierdie verband kan skeptisisme oor 'n eis gedefinieer word as die tese dat "die enigste geregverdigde houding ten opsigte van [hierdie eis] opskorting van oordeel is".[8] Dit word dikwels gemotiveer deur die indruk dat 'n mens nie seker daaroor kan wees nie. Dit is veral relevant wanneer daar beduidende deskundige meningsverskil is.[9] Skeptisisme is gewoonlik beperk tot 'n eis of 'n veld van ondersoek. Godsdienstige en morele skeptici het dus 'n twyfelagtige houding oor godsdienstige en morele leerstellings. Maar sommige vorme van filosofiese skeptisisme is wyer deurdat hulle enige vorm van kennis verwerp.[9]
Sommige definisies, dikwels geïnspireer deur antieke filosofie, sien skeptisisme nie net as 'n houding nie, maar as 'n manier van lewe. Dit is gebaseer op die idee dat die handhawing van die skeptiese houding van twyfel teenoor die meeste bekommernisse in die lewe beter is as om in dogmatiese sekerheid te lewe, byvoorbeeld omdat so 'n skeptikus meer geluk en gemoedsrus het of omdat dit moreel beter is.[2][10] In die hedendaagse filosofie, aan die ander kant, word skeptisisme dikwels nie as 'n houding of 'n lewenswyse verstaan nie, maar as 'n tesis: die tese dat kennis nie bestaan nie.[2]
Skeptisisme hou verband met verskeie terme. Dit word soms gelykgestel aan agnostisisme en relativisme.[4][11][12] Daar is egter geringe verskille in betekenis. Agnostisisme word dikwels enger verstaan as skeptisisme oor godsdienstige vrae, veral oor die Christelike leerstelling.[11] Relativisme ontken nie die bestaan van kennis of waarheid nie, maar meen dat hulle relatief tot 'n persoon is en byvoorbeeld van persoon tot persoon verskil, omdat hulle verskillende kognitiewe norme volg.[13] Die teenoorgestelde van skeptisisme is dogmatisme, wat 'n houding van sekerheid in die vorm van 'n onbetwisbare geloof impliseer.[14] 'n Soortgelyke kontras word dikwels getrek met betrekking tot blinde geloof en goedgelowigheid.[3]
Tipes
[wysig | wysig bron]Verskeie tipes skeptisisme is in die akademiese literatuur bespreek. Skeptisisme is gewoonlik beperk tot kennisaansprake oor een spesifieke onderwerp, en daarom kan die verskillende vorme daarvan onderskei word op grond van die onderwerp.[2][7][9] Byvoorbeeld, godsdienstige skeptici wantrou godsdienstige leerstellings en morele skeptici laat twyfel ontstaan oor die aanvaarding van verskeie morele vereistes en gebruike. Skeptisisme kan ook op kennis in die algemeen toegepas word. Hierdie houding word egter gewoonlik net gevind in sommige vorme van filosofiese skeptisisme.[2][7] 'n Naverwante klassifikasie onderskei op grond van die bron van kennis, soos skeptisisme oor persepsie, geheue of intuïsie.[15] 'n Verdere onderskeid is gebaseer op die mate van die skeptiese houding. Die sterkste vorme beweer dat daar geen kennis is nie of dat kennis onmoontlik is. Swakker vorms stel bloot dat mens nooit absoluut seker kan wees nie.[2]
Sommige teoretici onderskei tussen 'n goeie of gesonde vorm van matige skeptisisme in teenstelling met 'n slegte of ongesonde vorm van radikale skeptisisme. Volgens hierdie siening is die "goeie" skeptikus 'n krities-denkende persoon wat sterk bewyse soek voordat hy 'n posisie aanvaar. Die "slegte" skeptikus, aan die ander kant, wil "oordeel onbepaald opskort... selfs in die aangesig van aantoonbare waarheid".[3][4] 'n Ander kategorisering fokus op die motivering vir die skeptiese houding. Sommige skeptici het ideologiese motiewe: hulle wil minderwaardige oortuigings met beters vervang. Ander het 'n meer praktiese uitkyk deurdat hulle problematiese oortuigings sien as die oorsaak van skadelike gebruike wat hulle wil stop. Sommige skeptici het baie spesifieke doelwitte in gedagte, soos die vernietiging van 'n sekere instelling wat verband hou met die verspreiding van eise wat hulle verwerp.[2][7]
Filosofiese skeptisisme is 'n prominente vorm van skeptisisme en kan gekontrasteer word met nie-filosofiese of gewone skeptisisme. Gewone skeptisisme behels 'n twyfelagtige houding teenoor kennisaansprake wat deur baie verwerp word.[8] Byna almal toon een of ander vorm van gewone skeptisisme, byvoorbeeld deur die kennisaansprake wat deur plat aarde gelowiges of astroloë gemaak word, te betwyfel.[2][7] Filosofiese skeptisisme, aan die ander kant, is 'n baie meer radikale en seldsame posisie. Dit sluit in die verwerping van kennisaansprake wat vanuit die perspektief van gesonde verstand seker lyk. Sommige vorme daarvan ontken selfs dat 'n mens weet dat "ek het twee hande" of dat "die son môre sal opkom".[8][16] Dit word nietemin ernstig opgeneem in die filosofie omdat dit baie moeilik geblyk het om filosofiese skeptisisme afdoende te weerlê.[2][8]
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Pritchard, Duncan (2006). "Contemporary Skepticism". The Internet Encyclopedia of Philosophy. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 13 Januarie 2009.
Philosophical views are typically classed as skeptical when they involve advancing some degree of doubt regarding claims that are elsewhere taken for granted.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 Greco, John (2 September 2009). "Introduction". The Oxford Handbook of Skepticism (in Engels) (1 uitg.). Oxford University Press. pp. 3–7. doi:10.1093/oxfordhb/9780195183214.003.0001. ISBN 978-0-19-518321-4.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Raynaud, Maurice (1 Mei 1981). "Skepticism in Medicine: Past and Present". The Linacre Quarterly. 48 (2). ISSN 0024-3639.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Sandkühler, Hans Jörg, red. (2010). "Skepsis/Skeptizismus". Enzyklopädie Philosophie. Meiner.
- ↑ Bett, Richard Arnot Home (28 Januarie 2010). The Cambridge Companion to Ancient Scepticism (in Engels). Cambridge University Press. p. 289. ISBN 978-0-521-87476-2.
- ↑ "skepticism (noun)". Merriam-Webster. Besoek op 5 Februarie 2016.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 Popkin, Richard H. "skepticism". Britannica (in Engels). Besoek op 23 Augustus 2022.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Comesaña, Juan; Klein, Peter (2019). "Skepticism". The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University. Besoek op 24 Augustus 2022.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Blackburn, Simon (1 Januarie 2008). "scepticism". The Oxford Dictionary of Philosophy (in Engels). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-954143-0.
- ↑ Vogt, Katja. Ancient Skepticism. https://plato.stanford.edu/entries/skepticism-ancient/ |website=The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Metaphysics Research Lab, Stanford-universiteit 30 Augustus 2022. Baron, The Mystery of Skepticism (red)Kevin McCain, Ted Poston, hoofstuk Skepticism as a Way of Life, 2018, Brill, reeks Brill Studies in Skepticism, volume 2, bl. 63–80, isbn=978-90-04-39353-0, https://brill.com/view/book/edcoll/9789004393530/BP000005.xml%7Cdoi=10.1163/9789004393530_006%7Cs2cid=150356547
- ↑ 11,0 11,1 Newton Flew, Antony Garrard. "agnosticism". Britannica (in Engels). Besoek op 26 Augustus 2022.
- ↑ Sankey, Howard (1 Maart 2012). "Scepticism, relativism and the argument from the criterion". Studies in History and Philosophy of Science Part A (in Engels). 43 (1): 182–190. Bibcode:2012SHPSA..43..182S. doi:10.1016/j.shpsa.2011.12.026. ISSN 0039-3681.
- ↑ Baghramian, Maria; Carter, J. Adam (2022). "Relativism: 4.4 Epistemic relativism". The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University. Besoek op 26 Augustus 2022.
- ↑ Laursen, John Christian (2018). "Skepticism". New Dictionary of the History of Ideas.
- ↑ Cohen, Stewart (1996). Craig, Edward (red.). Routledge Encyclopedia of Philosophy. Routledge.
- ↑ Olsson, Erik J. (2005). "Not Giving the Skeptic a Hearing: 'Pragmatism and Radical Doubt'". Philosophy and Phenomenological Research. 70 (1): 98–126. doi:10.1111/j.1933-1592.2005.tb00507.x. ISSN 0031-8205. JSTOR 40040781.
