Skynbare retrograde beweging
Skynbare retrograde beweging is die skynbare beweging van ’n planeet in ’n teenoorgestelde rigting as dié van ander liggame in sy stelsel, soos waargeneem vanuit ’n sekere uitkykpunt. Direkte of prograde beweging is ’n beweging in dieselfde rigting as ander liggame.
Hoewel die terme "direk" en "prograad" in dié verband dieselfde betekenis het, is eersgenoemde die tradisionele term in sterrekunde. Die eerste gebruik van "prograad" was vroeg in die 18de eeu, hoewel die term minder algemeen is.[1]
Etimologie[wysig | wysig bron]
Die term "retrograad" kom van die Latynse retro-, "terugwaarts" en gradus, "tree". Retrograad word meestal as byvoeglike naamwoord gebruik om die baan van ’n planeet te beskryf terwyl dit deur die naglug beweeg met betrekking tot die diereriem, sterre an ander liggame. In dié verband verwys die term na die planete soos wat hulle van die Aarde af lyk; hulle staan vir ’n kort rukkie stil en beweeg in ’n teenoorgestelde rigting, hoewel ons nou verstaan dat hulle eintlik altyd in dieselfde rigting beweeg.[2]
Hoewel die planete soms vir sterre aangesien kan word wanneer ’n mens na die naglug kyk, verander die planete eintlik hulle posisie van nag tot nag met betrekking tot die sterre. Retrograad (terugwaarts) en prograad (voorwaarts) word waargeneem asof die sterre om die Aarde wentel. Die antieke Griekse sterrekundige Ptolemeus het in 150 n.C. geglo die Aarde was die middelpunt van die Sonnestelsel en het dus die terme "retrograad" en "prograad" gebruik om die beweging van die planete met betrekking tot die sterre te beskryf. Hoewel dit vandag bekend is dat die panete om die Son wentel, word dieselfde terme steeds gebruik om die beweging van die planete met betrekking tot die sterre te beskryf soos wat hulle van die Aarde af gesien word. Nes die Son, lyk dit of die planete in die ooste opkom en in die weste ondergaan. Wanneer ’n planeet ooswaarts beweeg met betrekking tot die sterre, word dit prograad genoem. Wanneer die planeet weswaarts beweeg met betrekking tot die sterre (teenoorgestelde rigting) word dit retrograad genoem.[3]
Skynbare beweging[wysig | wysig bron]
T1, T2, ..., T5 – posisies van die Aarde
P1, P2, ..., P5 – posisies van ’n planeet
A1, A2, ..., A5 – projeksie op die hemelsfeer
Wanneer ’n mens op die Aarde staan en na die naglug kyk, sal dit lyk of die Maan van oos na wes beweeg, nes die Son en die sterre. Dag ná dag sal dit egter lyk of die Maan ooswaarts beweeg net betrekking tot die sterre. In werklikheid wentel die Maan van wes na oos om die Aarde, nes die meeste mensgemaakte satelliete soos die Internasionale Ruimtestasie. Die skynbare weswaartse beweging van die Maan vanaf die Aarde gesien is eintlik ’n produk van die feit dat dit in ’n supersinchroniese wentelbaan is: Die Aarde voltooi een rotasie in ’n korter tyd as wat die Maan een omwenteling voltooi. Dit lyk dus of die Maan in die teenoorgestelde rigting beweeg, en dit is ’n skynbare retrograde beweging.
Dié verskynsel kom ook op Mars voor. Albei sy mane, Phobos en Deimos, wentel ooswaarts om Mars (dus in ’n prograde rigting); Deimos het egter ’n wentelperiode van 1,23 Marsdae, wat dit supersinchronies maak, en Phobos het een van 0,31 Marsdae, wat dit subsinchronies maak. Hoewel albei mane dus ooswaarts (prograad) beweeg, lyk dit van Mars se oppervlak af of hulle in teenoorgestelde rigtings beweeg vanweë hulle wentelperiodes met betrekking tot die planeet se rotasieperiode.
Alle ander planete in die Sonnestelsel lyk ook of hulle periodiek van rigting verander in die lug. Hoewel alle sterre en planete lyk of hulle van oos na wes beweeg met betrekking tot die Aarde se rotasie, dryf die buitenste planete gewoonlik stadig ooswaarts met betrekking tot die sterre. Asteroïdes en Kuipergordelvoorwerpe (insluitende Pluto) toon ook skynbare retrograde bewegings. Dié beweging is normaal vir die planete en word dus direkte beweging genoem. Omdat die Aarde egter ’n wenteling om die Son in ’n korter tyd voltooi as die planete verder van die Son af, steek hy hulle periodiek verby, nes ’n vinniger motor op ’n pad met verskeie bane ander motors verbysteek. Wanneer dit gebeur, sal die planeet wat verbygesteek word, lyk of dit gaan stilstaan en ophou ooswaarts beweeg, en daarna terug na die weste beweeg. Nadat die Aarde die planeet ’n ent verbygesteek het, lyk dit weer asof die ander planeet sy normale beweging van wes na oos voortsit.[4] Die middel van die retrogradasie kom voor wanneer die planeet presies regoor die Son is, en dus hoog in die sonnebaan met plaaslike middernag.
Die tydperk tussen die middel van sulke retrogradasies is die sinodiese periode van die planeet.
| Planeet | Sinodiese periode (dae) | Sinodiese periode (maande) | Dae in retrogradasie |
|---|---|---|---|
| Mercurius | 116 | 3,8 | ≈ 21 |
| Venus | 584 | 19,2 | 41 |
| Mars | 780 | 25,6 | 72 |
| Jupiter | 399 | 13,1 | 121 |
| Saturnus | 378 | 12,4 | 138 |
| Uranus | 370 | 12,15 | 151 |
| Neptunus | 367 | 12,07 | 158 |
| Hipotetiese verafgeleë planeet | 365,25 | 12 | 182,625 |
Dié skynbare retrogradasie was vir antieke sterrekundiges ’n raaisel en dit is een van die redes dat hulle dié liggame "planete" genoem het: "Planeet" kom van die Griekse woord vir "swerweling". In die geosentriese model van die Sonnestelsel wat in die 3de eeu v.C. deur Apollonius voorgestel is, is retrograde beweging verduidelik as dat planete in semisiklusse beweeg.[4] Daar is nie verstaan dat dit ’n illusie is nie tot in die tyd van Copernicus, al het die Griekse sterrekundige Aristarchos in 240 v.C. ’n heliosentriese model vir die Sonnestelsel voorgestel.
Galileo se tekeninge wys hy het Neptunus op 28 Desember 1612 én 27 Januarie 1613 gesien. Hy het die planeet egter op albei geleenthede vir ’n ster aangesien, aangesien Neptunus met sy eerste waarneming in Desember 1612 "stilgestaan" het in die lug omdat hy op daardie presiese dag retrograad geword het. Sy beweging was te klein dat dit met Galileo se klein teleskoop waargeneem kon word. Galileo kry dus nie erkenning vir Neptunus se ontdekking nie.
Sien ook[wysig | wysig bron]
Verwysings[wysig | wysig bron]
- ↑ "Prograde, adj". OED Online. Oxford University Press. 2012.
- ↑ Carrol, Bradley en Ostlie, Dale, An Introduction to Modern Astrophysics, 2de uitg., Addison-Wesley, San Francisco, 2007. pp. 3
- ↑ "Retrograde | Define Retrograde at Dictionary.com". Dictionary.reference.com. Besoek op 17 Augustus 2012.
- ↑ 4,0 4,1 Carrol, Bradley and Ostlie, Dale, An Introduction to Modern Astrophysics, 2de uitg., Addison-Wesley, San Francisco, 2007. pp. 4
Skakels[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Skynbare retrograde beweging.
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.
