Nederland

Nederland
Nederland

Vlag Wapen
Nasionale leuse: Je Maintiendrai
Volkslied: Wilhelmus
Hoofstad	Amsterdam
Grootste stad	Amsterdam
Amptelike tale	Nederlands
Regering • Koningin • Eerste Minister	Demokratiese Monargie Beatrix Mark Rutte
Onafhanklikheid Onafhanklikheid •Verklaar • Erken	van Spanje 26 Julie 1581 30 Januarie 1648
Oppervlakte  - Totaal    - Water (%)	41 543 km2  (135ste) 16 039 myl2 18,41
Bevolking  - 2011-skatting  - Digtheid	16 751 323 (61ste) 403,6 / km2 (30ste) 1 045,3 / myl2
BBP (KKP)  - Totaal  - Per capita	2011-skatting $704,034 miljard VSA-$ (21ste) $42 183 VSA-$ (9de)
BBP (nominaal)  - Totaal  - Per capita	2011-skatting $840,433 miljard $50 355
MOI (2011)	0,910 (3de)  –  baie hoog
Gini (2006)	30,9
Geldeenheid	Euro (€) (EUR)
Tydsone  - Somertyd	CET (UTC+1) CEST (UTC+2)
Internet-TLD	.nl
Skakelkode	+31

Nederland [ˈneːdə(r)lɑnt] of [ˈneɪ̯də(r)lɑnt] is 'n land in die noordweste van die Europese vasteland. Dit word begrens deur die Noordsee, België en Duitsland. Die hoofstad is Amsterdam en die regeringsetel is Den Haag. Die Karibiese eilande Bonaire, Saba en Sint Eustatius is ook deel van Nederland. Saam met die Karibiese eilande Aruba, Curaçao en Sint Maarten vorm Nederland die Koninkryk der Nederlande.

Mense verwys dikwels na Nederland as Holland — die naam van die ou provinsie Holland en die gesamentlike naam van die twee huidige provinsies Noord- en Suid-Holland, maar Holland is net 'n deel van Nederland, soos Engeland net 'n deel van die Verenigde Koninkryk is.

Nederland is 'n stigterslid van die Europese Unie en van die NAVO. In 1999 is die Euro-geldeenheid ingevoer, in 2002 Euro-banknote en -muntstukke.

Geskiedenis

Oudheid

In die oudheid was die gebied wat nou Nederland is, bevolk deur 'n aantal Germaanse stamme, die Franke in die suide, Batawiërs in die rivieregebied, Friese in die noorde en Sakse in die ooste. In die 1ste eeu arriveer die Romeine en verower gebied tot aan die Ryn, waar hulle fel gevegte lewer met die Germane en uiteindelik die Ryn tot die noordgrens van hulle ryk maak. Na die val van die Wes-Romeinse ryk trek die Franke verder suidwaarts. Uiteindelik kom 'n magtige ryk tot stand wat Frankiese Ryk genoem is. Die Germaanse stamme in die Noorde van Frankryk (Franke), asook in die Noorde van Italië (Oos-Gote en Longobarde) en ook in die Noorde van Spanje (Wes-Gote) het verromaans.

Middeleeue

In die middeleeue word wat nou Nederland is via die Oos-Frankiese Ryk 'n onderdeel van die Heilige Romeinse Ryk. Later in die middeleeue verswak die mag van die keiser op die ryk en verskuif die mag na graafskappe en hertogdomme. Deur veroweringe en strategiese huwelike verword dit tot die Boergondiese ryk. Die Boergondiese ryk word ingelyf in die Franse koninkryk, maar sonder die gebied wat vandag Nederland en België is. Dit is so'n bietjie die tyd dat die begrip Nederlande bekend word. Die Nederlande word deel van die Habsburgse ryk, wat bestaan uit Oostenryk, die Nederlande en Spanje. Hierdie periode word afgesluit met koning Karel V, wat later ook nog keiser van die Heilige Romeinse Ryk word.

Nederlandse opstand

Gedurende hierdie periode, begin 16de eeu, kom die protestantisme in Nederland sterk op. Dit was vir die seun van Karel V, Filips II, streng katoliek, onverteerbaar. Die Spaanse inkwisisie hou meedoënloos huis in die Nederlande met onthoofdinge en brandstapels om die ketters uit te roei. Dit het gelei tot groot onvrede in die Nederlande en dit lei tot 'n opstand. Stadhouer Willem van Oranje probeer Filips II te oortuig om die inkwisisie te stop en pleit vir vryheid van godsdiens. Filips II stuur egter 'n Spaanse leër om die opstand neer te slaan. Willem van Oranje word teen sy wil leier van die opstand, wat uitgroei tot 'n oorlog, die Tagtigjarige Oorlog. Die Republiek van die Sewe Verenigde Nederlande word uitgeroep. In 1648 word die Vrede van Munster geteken en bly die suidelike provinsies in Spaanse hande, en erken Spanje die onafhanklikheid van die republiek. Die grens wat nou die grens tussen Nederland en België is, word vasgelê.

Goue eeu

Die Nederlandse kolonies

Kaart van die republiek in die 18de eeu

Die republiek werp die feodale stelsel van sig af en gaan 'n kapitalistiese struktuur kryg. Dit het gelei tot grote vooruitgang in die ekonomie en wetenskap. Die windmeule word ontdek en maak 'n industrie moontlik en ook, heel belangrik, inpoldering van land moontlik waardeur gebiede onder die seespieël in snel tempo drooggemaak word. Ontwikkelinge in die skeepsboukuns maak handel moontlik met lande wat ver weg is en kolonies word gestig in Noord-Amerika, die Karibiese gebied, Suid-Afrika en Asië. Die internasionale mag van Nederland neem so snel toe dat dit die Engelse besorg maak en in 1652 breek die eerste van die vier Engels-Nederlandse oorloë uit, wat die Nederlanders in de tweede hulle kolonie Nieuw Amsterdam kos.

Ontstaan van die koninkryk

In die derde Engels-Nederlandse oorlog word die Engelse oorwin en stadhouer Willem III van Oranje-Nassau bestyg die Engelse troon. Die ekonomiese sentrum verskuif nou egter na Londen. Dit het tot onvrede gelei in die republiek, en baie burgers het nou vir die oorgang na 'n meer demokratiese bedeling begin pleit. Dit het gelei tot 'n vierde oorlog. Dit het die republiek so verswak dat sy 'n aantal jare later geen party was nie vir die leërs van Napoleon wat na die Franse revolusie Europa verower. Die Engelse maak van die Franse besetting gebruik en verower enkele kolonies, waaronder die Kaapkolonie en Nederlands Indië van Nederland. Nadat die Franse verdryf is, word besluit om 'n sterk staat noord van Frankryk in te stel. Dit omvat die vereniging van die noordelike en suidelike Nederlande. Nederland kry ook Nederlands Indië terug. Die hereniging lei egter tot groot onvrede by Franse bewoners van die suidelike Nederlande. 'n Lae populariteit van koning Willem I maak dit moontlik dat sy die Vlaamse boerebevolking vir hulle saak win. In 1830 breek 'n opstand uit en die staat België word uitgeroep. Die huidige staatsvorm van Nederland ontstaan in 1848, waarby die mag aan die parlement toegeken word.

Politiek

Staatsvorm

Die eerste minister Mark Rutte

Nederland is 'n konstitusionele monargie met 'n parlementere stelsel. Die setel van die Tweede Kamer en de regering is in Den Haag. Die staatshoof is koningin Beatrix en die eerste minister Mark Rutte (die Rutte II-kabinet bestaan sedert 5 November 2012). Die parlement bestaan uit twee kamers, naamlik die Tweede Kamer, wat regstreeks deur die volk verkies word, en die Eerste Kamer, wat deur die Provinciale State gekies word. Laasgenoemde word op sy beurt ook weer regstreeks deur die volk verkies. Die Tweede Kamer bestaan uit 150 parlementariërs, die Eerste Kamer uit 75 parlementariërs. Die Nederlandse parlement word gekenmerk deur 'n veelvoud klein politieke partye. 'n Koalisie tussen sodanige partye is altyd noodsaaklik ten einde 'n regering te kan vorm. Demokrasie leef dus by uitstek in Nederland, maar 'n nadeel van so baie partye is dat die koalisie-regerings wat na 'n verkiesing gevorm word, dikwels onstabiel is. As so 'n koalisie tot 'n val kom, moet nuwe verkiesings uitgeroep word, met die gevolg dat Nederland in die verlede op verskeie geleenthede vervroegde verkiesings moes uitroep.

Kroon

Konigin Beatrix van Nederland

Die Kroon word gevorm deur die koning of koningin en die kabinetministers. Die ministers en hulle staatssekretarisse (adjunk-ministers) vorm saam die ministerraad. Die koning word binne die Kroon volledig ingelig oor alle politieke sake van die dag. Die koningin se mag is egter beperk. Sy het eintlik net 'n raadgewende stem. Dit is die bedoeling dat die koningin bo die politiek staan. Sy is neutraal en verteenwoordig die volk. Tog bepaal die Nederlanse grondwet dat die koningin onskendbaar is en dat die ministers verantwoordelik is. Die ministers kan dus deur die parlement (en dus indirek deur die volk) ter verantwoording geroep word as die koningin byvoorbeeld die wet sou oortree.

Wetgewingsproses

'n Besluit kan ingedien word deur die regering of 'n willekeurig Tweede-Kamerlid. Hierna volg 'n stemming in die Tweede Kamer. 'n Besluit kan in die Tweede Kamer uitgebreid bespreek en verander word totdat dit goedgekeur word.

Hierna volg 'n goedkeuring in die Eerste Kamer. Die Eerste Kamer doen alleen 'n toetsing of 'n besluit strydig is met die grondwet, andere wette en internasionale verdrae. Die Eerste Kamer kan alleen ja of nee stem, in geval van nee gaan die besluit terug na die Tweede Kamer.

Provinsies en munisipaliteite

Nederland en provinsies

Nederland is verdeel in 12 provinsies en 411 munisipaliteite (2013). Die laaste wysiging was in 1986 waarby Flevoland, waarvan die drooglegging voltooi is in 1968, sy eie bestuur gekry het.

Provinsie	Hoofstad
Groningen	Groningen
Friesland	Leeuwarden
Drenthe	Assen
Overijssel	Zwolle
Gelderland	Arnhem
Utrecht	Utrecht
Flevoland	Lelystad
Noord-Holland	Haarlem
Suid-Holland	Den Haag ('s-Gravenhage)
Zeeland	Middelburg
Noord-Brabant	's-Hertogenbosch (Den Bosch)
Limburg	Maastricht

Die grootste stede:

Die binnestad van Amsterdam

Stad	Inwoners
Amsterdam	780 000
Rotterdam	607 500
Den Haag	495 000
Utrecht	306 000
Eindhoven	216 000

Sien ook: Vlae van provinsies van Nederland.

Geografie

Oosterscheldekering

Satellietfoto van Nederland

Wat baie besoekers aan Nederland opval is die ekstreme platheid van die landskap - veral in die weste waar die land onder seespieël lê (laagste punt: 6,76 meter onder die seespieël (Nieuwerkerk aan den IJssel)). In die ooste lyk dit effe minder plat, maar steeds redelik plat. Slegs Limburg is heuwelagtig, die hoogste punt is die Vaalserberg met 322 m.

Groot stukke land is uit water gewin; tydens die Suiderseewerke is die provinsie Flevoland geheel uit die Suidersee gewin. Water maak 'n belangrike deel uit van die oppervlak van Nederland, ongeveer 18% bestaan uit water.

'n Ander belangrike waterboukundige projek is die Deltawerke, wat na 'n watersnoodramp in 1953 begin is om Zeeland te beskerm teen oorstrominge. Die Deltawerke omvat baie indrukwekkende waterwerke soos die Oosterscheldekering en die Haringvlietdam.

'n Aantal van die groot riviere mond in Nederland uit in see. Die Ryn kom Nederland by Tolkamer binne, waar die Waal by Nijmegen aftak en 70% van die water afneem. By Westervoort vertak die Ryn die IJssel en by Wijk bij Duurstede gaan die Ryn oor in die Lek. Die ou rivierbedding van die Ryn staan vandag bekend as die Kromme Ryn, maar vervoer geen noemenswaardige waterhoeveelhede meer nie. Die Lek mond uit in die Nieuwe Waterweg.

Die Maas kom in Suid-Limburg by Wezet Nederland binne en stroom noordwaarts. By Mook buig die rivier af in westelike rigting om uiteindelik uit te mond in die Hollands Diep wat in verbinding staan met meerdere andere watere.

Die Skelde kom Nederland ten noorde van Antwerpen binne en verbreed sig tot die Westerschelde.

Ekonomie

Nederland se ekonomie is een van die suksesvolstes en doeltreffendstes wêreldwyd. Ondanks sy relatief klein bevolking en oppervlakte het die land tot een van die wêreld se tien grootste uitvoerders en een van die welvarendste nasies ontwikkel. Die bruto finansiële bates van Nederlandse huishoudings beloop 292 persent van die bruto geografiese produk, terwyl die ekonomie tussen 1990 en 2009 met byna 50 persent gegroei het.

Die Nederlandse ekonomie is 'n tipiese dienste-ekonomie, ongeveer 73% van die bevolking werk in die dienstesektor (met vervoer, logistiek en finansiële dienste as die belangrikste bedrywe), 25% in die industrie en 2% in die landbou. Soos in baie westerse lande vind 'n proses van deïndustrialisasie plaas, waarby tegnologies laagwaardige industrieë verhuis na lae-lonelande in Oos-Europa en Asië. Die Nederlandse ekonomie is baie internasionaal, belangrike uitvoervennote is Duitsland, Frankryk, Groot-Brittanje, Italië en die Verenigde State. Belangrike invoervennote is Duitsland, Verenigde State, België, China, Frankryk en Groot Brittanje. 4% van die Suid-Afrikaanse uitvoer gaan na Nederland, maar dit speel op die Nederlandse invoerbalans slegs 'n klein rol.

Vervoer

Nederland beskik oor 'n digte snelwegnetwerk. Die hoofare is die A1 van Amsterdam na die Duitse grens by Hengelo, die A2 van Maastricht na Amsterdam, die A4 van Delft na Amsterdam, die A12 van Den Haag na die Duitse grens by Emmerik, die A13 van Rotterdam na Den Haag en die A50 van Emmeloord na Eindhoven. Die hoeveelheid verkeer in die Randstad is 'n groot probleem, 'n dag waarop meer as 500km aan verkeersknope ontstaan is geen uitsondering nie.

Daar is ook 'n dig spoorwegnet, met groot knooppunte in Utrecht, Rotterdam, Amsterdam en Amersfoort, met elk baie verbindings in alle rigtings. Die Nederlandse Spoorweë maak baie gebruik van dubbeldektreine om die verkeerstroom aan reisigers aan te kun.

Via die seehawe van Rotterdam is Nederland 'n belangrike deurvoerland vir die res van Europa. Groot seeskepe meer aan in Rotterdam waar hulle lading in kleinere binneskepe oorgelaai word. Via die Ryn kan 'n belangrike deel van Europa bereik word. Olie uit die Midde-Ooste word in Rotterdam via 'n uitgebreide pypleidingstelsel verder Europa in vervoer.

Landbou

Nederland se sterk uitvoergerigte landbousektor, wat tien persent van alle werkgeleenthede verteenwoordig, speel tradisioneel 'n belangrike rol en het van die land die tweede grootste uitvoerder van agrariese produkte ter wêreld gemaak. Die landboubedryf lewer tien persent van die bruto geografiese produk en twee derdes van die oorskot op die handelsrekening op. Duitsland is die belangrikste invoerder van produkte soos blomme en kaas.

Sowat 55 persent van Nederland se totale oppervlakte word vir landboudoeleindes gebruik, terwyl kweekhuise 70 000 hektaar beslaan. In die Westland word groot hoeveelhede vrugte in kasse verbou, in die suide en ooste van die land word groot hoeveelhede vee aangehou.

Grondstowwe

Nederland beskik oor steenkool-, aardolie- en veral aardgasreserwes. Die aardgasveld in Slochteren behoort tot die grootste in die wêreld en Nederland beset 'n 20e plek op die lys van lande met die grootste gasreserwes. Dit is 'n belangrike nasionale inkomstebron en gasleidinge vanuit Slochteren loop tot in Italië.

'n Ander grondstof wat 'n rol in die industrie speel is sout. Dit word gewin rondom Hengelo en is 'n bron van chloor vir die chemiese industrie.

Kommunikasie

Die telefoonnetwerk is in hande van 'n voormalig staatsbedryf, KPN. Omdat dit feitelik 'n monopolie is, is daar wetgewing wat ander maatskappye regte toestaan om teen 'n wetlike tarief toegang tot die fisieke telefoonlyne te verkry, waardeur op hulle eie netwerke hulle eie dienste aan kan bied. Die telefoonnetwerk bestaan vir ongeveer 25% uit digitale ISDN-lyne en vir 75% uit tradisionele analoë lyne.

Nederland het ook 'n groot aantal selfoongebruikers, 11 miljoen. 3 selfoonnetwerke bestaan vir mobiele GSM-kommunikasie.

Televisie gaan vir die grootste deel via analoog (PAL) deur middel van kabel. Die proses van digitalisering is in aan die gang maar die wet van die remmende voorsprong is hier van toepassing, dit word ernstig gehinder deur die relatief goeie kwaliteit beeld wat die analoë televisiekabels lewer. Die televisie-uitsaaiings door die lug gaan, sinds 2006, wel digitaal.

Internet is vandag danksy 'n groot aantal verskaffers wat lae pryse veroorsaak het grotendeels breëband via televisiekabel en ADSL, sodat ongeveer 60% van die gesinne vandag 'n breëbandaansluiting het. Omdat Amsterdam wêreldwyd 'n belangrike knooppunt is, het daar gedurende die .com-periode groot hoeveelhede glasvesels in die grond gegaan, wat 'n uitgebreide infrastruktuur aan hoofsnelweë opgelewer het, wat op sy beurt weer verskaffers van bedienerhuisvesting ("server hosting") na Nederland getrek het.

Demografie

Tale

Verspreiding van Nederlands in Europa

Die amptelike taal van Nederland is Nederlands. In die provinsie Friesland is Fries 'n amptelike taal, naas Nederlands. Nedersaksies en Limburgs geniet erkenning as streekstale. Fries word gepraat in die provinsie Friesland, dit word deur so te sê iedereen in die provinsie verstaan en ongeveer 'n derde van die bevolking daar as primêre omgangstaal gebruik. Die oorgangsgebied tussen die Nederlandse en Nedersaksiese taalgebied begin oostelik van die provinsie Utrecht, maar Nedersaksies word eintlik net in die mees oostelike dele van die land algemeen gepraat. Limburgs word veral in die provinsie Limburg gepraat waarby dit in die suidelike deel van die provinsie sterk van Nederlands begin afwyk. Hoewel die bespreking van of Limburgs 'n taal of 'n dialek is nog voltrek moet word, is die gebruik van Limburgs baie sterk - in Limburg word dit gewoonlik as primêre omgangstaal gebruik. Vrywel die gehele Nederlandse bevolking praat Nederlands op moedertaalvlak.

Naas die inheemse tale het Nederland 'n hoop immigrante gekry wat hulle tale meegebring het, wat tot gevolg het daar hier en daar bietjie Sranan Tongo (= Surinaams), Arabies of Turks gepraat word, veral in die grote stede. Gebrekkige kennis van Nederlands in hierdie groepe besorg die regering die laaste jare groot hoofbrekens. Die oorsaak hiervan is dat 'n groot aantal van die eerste generasie Turkse en Marrokkaanse immigrante (wat as gasarbeiders na Nederland gekom het) na selfs veertig jaar in Nederland nogsteeds nie die Nederlandse taal magtig is. Die kinders van hierdie immigrante leer dan nie in hulle eie ouerhuise om Nederlands te praat nie en gevolglik het hulle 'n groot taalagterstand as hulle skool toe gaan.

Kultuur

Literatuur

Domtoring in Utrecht

Die Nederlandse literatuur is tans baie lewendig en trek 'n hoop lesers in die binne- en buiteland. Bekende skrywers is onder meer Simon Vestdijk, Gerard (van 't) Reve, Harry Mulisch, Cees Noteboom, Willem Frederik Hermans, Jan Wolkers, Hella S.Haasse

Bekende skrywers uit die verlede is Pieter Corneliszoon Hooft, die digter Joost van den Vondel, en Multatuli.

Film

Danksy 'n subsidie wat baie effektief geblyk te wees het, het die filmindustrie in Nederland die laaste jare besonder sterk gegroei, waarby tans (2005) die aantalle films in produksie in die tientalle loop. Enkele suksesvolle films van die afgelope jare sluit in Minoes, De Tweeling, Pietje Bell, Passievrucht en Zwartboek (Blackbook).

'n Beroemde Nederlandse film uit die sewentigerjare is Soldaat van Oranje van regisseur Paul Verhoeven. Nederlandse regisseurs is ook in die Engelstalige mark aktief, 'n voorbeeld van 'n film wat deur 'n Nederlandse regisseur Jan de Bont gemaak is, is Speed.

Ondanks die goeie produksie van Nederlandstalige films is Engelstalige films in die bioskope tog in die meerderheid, wat met ondertitels gekyk word.

Musiek

Die Nederlandse musiekindustrie gaan tans (2005) 'n rustige periode deur. 'n Aantal musiekgroepe het gestop en ander raak uit die mode. Baie produktiewe periodes was die begin van die tagtigerjare en halfweg die negentigerjare.

Bekende kunstenaars en groepe van die onlangse verlede sluit in Anouk, Doe Maar, Frank Boeijen, Het Goede Doel, Marco Borsato, Di-Rect, Jan Smit, Guus Meeuwis, De Kast, Nick & Simon, 3JS, Bløf, Ali B, De jeugd van Tegenwoordig, Stef Bos, en Acda en De Munnik.

Op radiostasies word musiek in verskillende tale gedraai, ook hier is Engels sterk verteenwoordig. Die Nederlandstalige aanbod verskil per uitsender, op Radio 2 en 100%NL is dit byvoorbeeld 'n groot deel van die aanbod, op Sky Radio word Nederlands alleen gehoor as daar 'n groot Nederlandstalige treffer is. 'n Ander taal wat reëlmatig gehoor word is Fries en ook Italiaans, Frans en Duits is af en toe hoorbaar op die radio.

Kuns

Nederland het baie bekende skilders, bekende meesters is onder meer Rembrandt van Rijn, Johannes Vermeer, Jan Steen en Vincent van Gogh. Bekende kunstenaars uit die resenter tyd is Piet Mondriaan en Maurits Escher en die kunsvervalser Han Van Meegeren.

Vakansiedae

Datum	Afrikaanse naam	Nederlandse naam	Opmerking
1 Januarie	Nuwejaarsdag	Nieuwjaarsdag
Maart/April	Paasfees	Pasen	Nederlanders vier Paasfees oor twee dae.
30 April	Koninginnedag	Koninginnedag	Koninginnedag is oorspronklik gevier op die verjaardag van die koningin, maar word deesdae gevier op die verjaardag van die gewese Koningingmoeder, Juliana, omdat daar dan beter weer is.
4 Mei	Herdenking vir die Dooies	Dodenherdenking	Herdenking vir die mense wat gesneuwel het in die Tweede Wêreldoorlog en in andere oorloë.
5 Mei	Bevrydingsdag	Bevrijdingsdag	Viering van die oorwinning oor Duitse magte in 1945 tydens die Tweede Wêreldoorlog.
40 dae ná Paasfees	Hemelvaartdag	Hemelvaartsdag
7 weke ná Paasfees	Pinkster	Pinksteren	Nederlanders vier Pinkster oor twee dae.
5 Desember	Sinterklaas	Sinterklaas	Sinterklaas, 'n voorganger van Vader Kersfees gee geskenke vir kinders.
25 Desember, 26 Desember	Kersfees	Kerstmis	Nederlanders vier Kersfees oor twee dae.
31 Desember	Ouejaarsdag	Oudejaarsdag

Sien ook

• Lys van kabinette van Nederland
• Nederlandse kolonies
• Provinsies van Nederland

Bronnelys

• "Nederland". BBC. Besoek op 20 Junie 2007.

Eksterne skakels

• Amptelike webwerf van die Nederlandse owerheid
• CBS - Nederlandse buro van statistiek
• Reisgids van Nederland
• CIA Fact Book about Netherlands