Fascisme: Verskil tussen weergawes
k robot Verwyder: mt:Faxxiżmu (deleted) |
k r2.7.3) (Robot: verander th:ฟาสซิสต์ na th:ลัทธิฟาสซิสต์ |
||
| Lyn 116: | Lyn 116: | ||
[[ta:பாசிசம்]] |
[[ta:பாசிசம்]] |
||
[[tg:Фашизм]] |
[[tg:Фашизм]] |
||
[[th:ฟาสซิสต์]] |
[[th:ลัทธิฟาสซิสต์]] |
||
[[tl:Pasismo]] |
[[tl:Pasismo]] |
||
[[tr:Faşizm]] |
[[tr:Faşizm]] |
||
Wysiging soos op 00:58, 21 Januarie 2013
Die term fascisme is aanvanklik gebruik om na die Italiaanse politieke beweging van Benito Mussolini te verwys wat in 1922 die mag in die land oorgeneem het. Later is dit ingespan om as sambreelterm ook ander lande se soortgelyke politieke strominge en stelsels veral in die tydperk tussen 1920 en 1945 in te sluit.
As 'n sambreelterm verwys fascisme na verskillende geskiedkundige en ideologies-politieke rigtings, waaronder die Duitse Nasionaalsosialisme en Afrikaner-organisasies soos die Gryshemde en Ossewabrandwag, maar ook regsgsinde diktature wat ná 1945 gevorm is, waaronder dié van Spanje, Portugal en Chili. Hierdie bewegings en bewinde het hul oorsprong meestal in nasionaal- en sosiaal-rewolusionêre bewegings met totalitêre trekke.
Nogtans behels die term fascisme - in teenstelling met ander politieke denkrigtings en vakterme soos demokrasie, liberalisme, sosialisme of kommunisme - op sigself nog geen politieke doelwit nie en is aanvanklik - vir die eerste keer in 1923 - op internasionale vlak eerder deur sy politieke teenstanders as sy aanhangers gebruik.[1] Die term fascis het uiteindelik een van die mees gebruiklike politieke skeldwoorde geword, maar min navorsers het die moeite gedoen om 'n noukeurige wetenskaplike definisie te gee.
Die eenvoudigste manier om fascistiese bewegings te definieer is tydens die wetenskaplike debatte van die 1960's en 1970's deur die Duitse deskundige Ernst Nolte geformuleer - dit konsentreer op kenmerke soos die sentrale en hiërargiese organisasiestruktuur met 'n leier (Duits: Führerprinzip, "leiersbeginsel") en grondleggende strukturele doelwitte wat as anti-marxisme, anti-liberalisme, anti-konserwatisme, leiersbeginsel, vorming van 'n partyleër en totalitêre oorheersing van die samelewing saamgevat kan word.[2] Die fascistiese ideologie van bepaalde Europese groeperings soos die Duitse NSdAP behels daarnaas ook mities-irrasionele elemente, rassistiese teorieë en 'n positiewe houding teenoor geweld en oorlog (asook die bereidheid om dit as 'n politieke middel te gebruik).
Etimologie
Die term fascisme is afgelei van die Latynse fasces - 'n bundel roedes wat in die Romeinse Ryk as 'n magsimbool deur die hoogste amptenare gebruik is. Tydens die Franse Rewolusie is die fasces volgens die gedagtes van die volkssoewereiniteit herinterpreteer as 'n simbool vir die staatsgesag.
Die Italiaanse woord vir bundel kan daarnaas ook betrekking hê tot verbonde of verenigings. Die meervoudsvorm fasci is derhalwe sedert omstreeks 1870 ook gebruik om na vakbonde, boereorganisasies en ander belangegroepe te verwys.
Ná die Eerste Wêreldoorlog het die fasces die amptelike simbool van die Italiaanse beweging onder Benito Mussolini geword. Mussolini het vir sy propaganda al drie simbolieke - sentrale gesag, volksheerskappy en verbondenheid (of solidariteit) - gebruik, onder meer vir sy monument in Bozen (Bolzano) en sy standaardvlag.