Baksteen: Verskil tussen weergawes

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Content deleted Content added
AHB (besprekings | bydraes)
No edit summary
AHB (besprekings | bydraes)
No edit summary
Lyn 32: Lyn 32:


===Bak===
===Bak===
Na die drogingsproses is die bakstene reg om gebak te word. Dit is belangrik dat die temperatuur in die oond stadig styg, sodat die hele baksteen warm kan word. Indien dit nie gebeur nie kan die buitekant reeds gebak wees terwyl die binnekant nog steeds minimale hoeveelhede water bevat (die uitdrogingproses is nooit 100% doeltreffend nie), wat daartoe kan lei dat die baksteen ontplof weens die hoë stoomdruk binne in hom. Die finale baktemperatuur is tussen 900 en 1100 grade Celsius, afhangend van die tipe kleisoort, en duur tussen 24 en 72 uur. Teen hierdie hoë temperatuur verglas die sand- en kleikorrels, en vorm hulle 'n soliede steen. Die afkoelingsproses moet ook baie stadig geskied sodat die buitekant nooit baie kouer as die binnekant van die steen is nie. As die temperatuurverskil te groot is sal daar spanning in die steen opbou wat hom kan laat kraak (dit word termiese skok genoem).





Wysiging soos op 19:31, 29 Januarie 2013

'n Baksteenmuur
'n Stapel bakstene
'n Ou baksteenmuur
Straat wat met bakstene uitgelê is

'n Baksteen is 'n tipe steen wat van gebakte klei gemaak word en as boumateriaal dien. Die gebruik van bakstene, of ongebakte kleistene, is baie oud en dateer terug na die eerste beskawings toe. Baksteen is deur die geskiedenis gebruik om van die sterkste en langsblywende strukture te bou. Bakstene word gewoonlik bo-op mekaar gepak en vasgemessel met sement of 'n ander messel-bindstof, om mure en ander permanente bouwerke te vorm. Deesdae word bakstene in standaard groottes op industriële skaal vervaardig.

Geskiedenis

Baksteen word al baie lank gebruik. Die eerste weergawes van baksteen was ongebakte modder- of kleistene wat in die son uitgedroog is. Sulke tipe steen is al teen 7500 vC in Mesopotamië en in die Indus vallei gebruik. Deur die gedroogte stene in oonde te bak, word die los kleikorreltjies tot 'n soliede stuk keramiek omvorm. Hierdie tipe steen word dan baksteen genoem, en is baie sterker en verweerbestand as die rou ongebakte stene. Die oudste baksteen uit Mesopotamië en die Indus vallei dateer vanuit ongeveer 5000 vC, alhoewel dit eers teen omtrent 3000 vC was dat dit op groot skaal as boumateriaal gebruik is. Aanvanklik is die stene met die hand gemaak en redelik onreëlmatig gevorm, maar daar is mettertyd van 'n bakvorm gebruik gemaak, wat gesorg het dat die stene almal rofweg dieselfde afmetings en vorm het.

In Europa is baksteen vir die eerste keer deur die Romeine op grootskaal aangewend. Na die val van die Romeinse Ryk, raak die baksteen vervaardiging- en boutegnieke egter in onbruik in die Noorde van Europa. In die Suide, en veral in Italië was dit egter nog 'n gewilde boumetode. Dit is eers in die twaalfde eeu dat bakstene weer in die Noorde gebruik is, nadat monnike die tegnologie versprei het. In die Nederlande is daar in daardie tyd dan ook van ‘kloosterstenen’ of ‘kloostermoppen’ gepraat, terwyl daar na bakstene as 'papesteen' in Wes-Vlaandere verwys is.

Die gebruik van baksteen neem sterk toe gedurende die laat Middeleeue, deels te danke aan die feit dat houthuise toenemend in die stede verbied is vanweë hulle brandgevaar. Deur bakstene vir kerke en ander belangrike geboue te gebruik, het die baksteengotiek tot stand gekom. Baie van hierdie kerke staan vandag nog, soos die Katedraal van Roskilde in Denemarke uit die twaalfde eeu, en die Sint-Marthinuskerk in Landshut in Duitsland. Bakstene was veral gewild in die omgewings waar daar nie natuurlike steen voorgekom het nie, soos in die Nederlande en die gebied rondom die Baltiese see. Die hoë koste van vervoer in daardie dae het beteken dat die stene so naby as moontlik aan die uiteindelike bouplek vervaardig is.

Vervaardiging

Die vervaardiging van bakstene bestaan uit 'n aantal stappe. Eers word die klei uit die grond uit gehaal in 'n kleiput of kleigroef, dan word dit tot die regte vorm verwerk voordat dit gedroog en uiteindelik gebak word. Die samestelling van bakstene is rofweg:

1.Sand (Silika)– 50% tot 60% per gewig
2.Klei (Alumina)– 20% tot 30% per gewig
3.Kalk – 2 to 5% per gewig
4.Ysteroksied– ≤ 7% per gewig
5.Magnesiumoksied – minder as 1% per gewig

Grondstowwe

Sand en klei vorm die belangrikste grondstowwe, en die baksteen vervaardiging begin met hulle ontginning. Sand is geredelik beskikbaar, en maklik om te myn. Klei is ook volop, en word uit kleigroewe uitgegrawe. In die verlede is hierdie werk met die hand met pikke en grawe gedoen, maar deesdae is alles gemeganiseerd. Die sand word gewas en organiese materiaal word verwyder. Die klei word vir 'n ruk lank opgestapel en laat lê, sodat die organiese materiaal kan vergaan. Dit is belangrik dat daar geen organiese materiaal oorbly nie, aangesien sulke materiaal gasse sal vrylaat wanneer die stene gebak word, en sodoende lugborrels in die steen veroorsaak of hulle selfs laat kraak.

Vorm

Die klein en sand en ander bestanddele word saamgemeng, en water word moontlik toegevoeg sodat die mengsel die regte plastisiteit verkry. Hierdie kleimengsel word dan in steenvorms gedruk om die rou kleistene te vorm. Daar is verskillende prosesse waarmee die vorming gedoen kan word. In die stywemodder proses word droërige klei deur middel van 'n draaiende skroef deur 'n reghoekige gat geforseer. Dit produseer 'n lang aaneenlopende kleistaaf, wat dan in die regte steenlengtes opgesny word. In die sagtemodder proses word nat klei in gietvorms gegiet. In die droogdruk proses word klei wat amper droog is onder groot druk in die steenvorms ingeforseer.

Uitdroog

Dit is belangrik dat die bakstene droog is wanneer hulle gebak word, want enige water in die steen sal stoom vorm teen die hoë baktemperature, en die baksteen laat bars. In moderne steenbakkerye word die stene in droogkamers of droogtonnels oor 'n periode van 2 tot 4 dae uitgedroog. In die verlede is dit in die opelug gedoen, het dit baie langer geneem. Dit was nie ongewoond om tot drie weke te wag nie.

Bak

Na die drogingsproses is die bakstene reg om gebak te word. Dit is belangrik dat die temperatuur in die oond stadig styg, sodat die hele baksteen warm kan word. Indien dit nie gebeur nie kan die buitekant reeds gebak wees terwyl die binnekant nog steeds minimale hoeveelhede water bevat (die uitdrogingproses is nooit 100% doeltreffend nie), wat daartoe kan lei dat die baksteen ontplof weens die hoë stoomdruk binne in hom. Die finale baktemperatuur is tussen 900 en 1100 grade Celsius, afhangend van die tipe kleisoort, en duur tussen 24 en 72 uur. Teen hierdie hoë temperatuur verglas die sand- en kleikorrels, en vorm hulle 'n soliede steen. Die afkoelingsproses moet ook baie stadig geskied sodat die buitekant nooit baie kouer as die binnekant van die steen is nie. As die temperatuurverskil te groot is sal daar spanning in die steen opbou wat hom kan laat kraak (dit word termiese skok genoem).


Bronne

  • Hierdie artikel maak gebruik van materiaal op die Nederlandse en Engelse Wikipedias.