Wes-Australië

Western Australia Wes-Australië
(Vlag van Wes-Australië) (Landswapen van Wes-Australië)
Bynaam : Wildflower State or the Golden State
Leuse :
Ander deelstate en gebiede van Australië
Land	Australië
Hoofstad	Perth 34°55′S 138°36′O
Grootste stad	Perth
Goewerneur	Ken Michael
Premier	Colin Barnett (LP)
Oppervlakte	2 645 615 km²
- Land	2 529 875 vk km
- Water	115 740 vk km (4,37%)
Bevolking (2009)
- Totaal	2 236 900 inw.
- Digtheid	0,88 inw./vk km
Poskode	WA
Tydsone	UTC +8
Webwerf	www.wa.gov.au

Wes-Australië is 'n Australiese deelstaat wat die hele westelike derde van die Australiese kontinent beslaan. Die land se grootste staat het 2,1 miljoen inwoners (10% van die totale bevolking), waarvan 85% in die suidwestelike hoek van die staat woonagtig is.

Geografie

Wes-Australië word begrens deur Suid-Australië en die Noordelike Gebied aan die ooste en die Indiese Oseaan in die weste en noorde. In Australië word daar amptelik na die suidelike deel van die oseaan na verwys as die Suidelike Oseaan, terwyl die Internasionale Hidrografiese Organisasie daarna verwys as die Indiese Oseaan. Die totale lengte van die staat se oostelike grens is 1 862 km, en die staat se kuslyn is 12 889 km lank. Die totale landoppervlakte van die staat 2,5 miljoen km².

Natuurlike geskiedenis

Geologie

Die grootste deel van Wes-Australië bestaan uit die baie ou Yilgarn kraton en die Pilbara kraton wat saam met die Deccan van Indië, Madagaskar en die Karoo en Zimbabwe die kratons van Suidelike Afrika deel was van 'n superkontinent Ur, een van die oudste superkontinente op aarde (3 200 - 3 000 miljoen jaar gelede). Daar het sedertdien geen bergvorming buiten die Stirling Reeks plaasgevind nie en daarom is daar baie erosie van die grond plaasgevind en is geen deel van die staat hoër as 1 245 meter bo seespieël nie. Die meeste dele van die staat vorm 'n lae plato met 'n gemiddelde hoogte van ongeveer 400 meter bo seespieël met min reliëf en geen oppervlak aflope nie. Die land loop skerp af by die kusvlakte en vorm in sommige gevalle 'n skerp platorand (soos in die geval van die Darling Eskarp naby Perth).

Die hoë ouderdom van die landskap dat die grond buitengewoon onvrugbaar is. Selfs grond wat afkomstig is van granietrots bevat 'n ordegrootte minder fosfor en slegs die helfte soveel stikstof as vergelykbare grondsoorte in ander kontinente. Grond wat afkomstig is van sandvlaktes of ystersteen is selfs nog minder vrugbaar en bevat nog minder oplosbare fosfate en bevat ook min sink, koper, molibdeen en soms kalium en kalsium.

Wes-Australiese dorpe, nedersettings en padnetwerk

Die onvrugbaarheid van die grond vereis 'n geweldige hoë inset in terme van kunsmis, veral superfosfaat, insekdoders en onkruiddoders wat baie skade aan die insek en bakteriebevolkings aangerig het. Die kompaktering van van grond deur swaar masjinerie en hoefdiere het ook groot skade aan die sensitiewe grond aangerig. Die grootskaalse skoonmaak van lande vir land- en bosbou doeleindes het ook groot skade aan die inheemse plant- en dierelewe aangerig. Gevolglik het die Suidwestelike streek van die staat 'n hoër konsentrasie van seldsame, bedreigde flora en fauna as baie ander gebiede in Australië, wat dit een van die wêreld se probleemgebiede maak ten opsigte van biodiversiteit. Groot dele van die staat se graanstreek ervaar probleme met te hoë soutgehalte en die verlies van vars water.

Klimaat

Die Suidwestelike kusgebied het 'n relatief gematigde klimaat en was oorspronklik dig bebos gewees, insluitende groot plate karri-bome, een van die hoogste bome ter wêreld. Hierdie landboustreek van Wes-Australië is een van die top nege habitatte op aarde ten opsigte van biodiversiteit, met 'n hoër getal endemiese spesies as ander vergelykbare streke. Danksy die Leeuwin-stroom maak die see langs die kus ook een van die top ses streke vir biodiversiteit uit ten opsigte van sy seelewe en bevat dit ook een van die mees suidelike koraalriwwe in die wêreld.

Hay Street, Perth

Die gemiddelde jaarlikse reënval wissel tussen 300 millimeter aan die rand van die graanstreek tot 1 400 millimeter in die natste gebied naby Northcliffe, maar in die maande van November en Maart oorskry die verdampingstempo die reënval en is dit oor die algemeen uiters droog. Plante moet goed aangepas wees om die toestande te oorleef as. 'n Groot afname in reënval is die afgelope paar jaar waargeneem met meer reënval in die somermaande as voorheen.

Die middelste vier-vyfdes van die staat is semi-woestyn of woestyn en is ligbevolk met mynbou as die enigste betekenisvolle aktiwiteit. Jaarlikse reënval is gemiddeld ongeveer 200 tot 250 millimeter, met die meeste daarvan wat voorkom in sporadiese neerslae wat verband hou met tropiese siklone in somer maande.

'n Uitsondering hierop is die noordelike tropiese streke. Die Kimberley streek het 'n uiters warm monsoen klimaat met 'n gemiddelde jaarlikse reënval wat wissel van 500 tot 1 500 millimeter, maar daar is 'n baie lang amper reënlose seisoen tussen April tot November. Agt-en-vyftig persent van die staat se aflope vind in die Kimberley streek plaas, maar omdat dit in geweldadige vloede voorkom en omdat die grond uiters arm is, is die enigste ontwikkeling langs die Ord-rivier.

Sneeu kom bitter selde in die staat voor en tipies slegs in die Stirling-reeks naby Albany, Wes-Australië aangesien dit die enigste bergreeks is wat hoog genoeg is en sover suid is. Sneeu val ook bitter selde op die nabygeleë Porongurup-reeks.

Die hoogste waargenome maksimum temperatuur van 50,5 °C is aangeteken te Mardie, Pilbara, 61,6 kilometer vanaf Barrow-eiland op 19 Februarie 1998. Die laagste minimum temperatuur van -7,2 °C is by die Eyre Bird sterrewag sowat 49 km ter suide van Cocklebiddy waargeneem.

Natuur

Die Swart Swaan is die amptelike voël van die Wes-Australiese staat

Die Rooi- en Groen Kangaroepoot is die blom-embleem van Wes-Australië

Wes-Australië is die tuiste van ongeveer 540 voëlspesies. Hiervan is 15 endemies tot die staat. Die beste gebiede om voëls te besigtig is die suidwestelike hoek van die staat en die gebied rondom Broome en die Kimberley-streek.

Die Flora van Wes-Australië bestaan uit 9437 gepubliseerde inheemse vaatplantspesies uit 1543 genera in 226 families, daar is ook 1171 ingeburgerde indringerplante.

Demografie

Wes-Australië se hoofstad, Perth langs die Swanrivier. Die metropoolse gebied is die tuiste van 75% van Wes-Australië se bevolking

Die eerste inwoners van wat nou Wes-Australië genoem word was die inboorlinge van Australië met 'n wyd uiteenlopende taal- en etniese groepe — onder andere die Nyungah in die suidweste, die Wongai in die sentrale woestyn, die Malkana in Shark Bay. Hierdie groepe vorm steeds die meerderheid van die plaaslike verafgeleë landelike gebiede van die staat soos in die Kimberley-streek.

Europeërs het hul permanent begin vestig in 1826 toe Albany deur Brittanje in besit geneem is om Franse aansprake op die Westelike derde van die kontinent voor te spring. Perth is gestig as die Swanrivierkolonie in 1829 deur Britse en Ierse setlaars. Die nedersetting het egter agteruit gegaan en daarom is gevangenes uit die Britse eilande daarheen gedeporteer as dwangarbeiders om die bevolking aan te vul. in die 1890's het interstaat migrasie plaasgevind vanweë die oplewing in mynbou in die Goldfields streek wat tot 'n skerp toename in die bevolking gelei het.

Wes-Australië het nie 'n beduidende invloei van immigrante vanaf Brittanje, Ierland of elders uit die Britse ryk gehad nie tot vroeg in die twintigste eeu toe plaaslike projekte — soos die Group Settlement Scheme van die 1920's van stapel gestuur is om boere aan te moedig om hul in die suidweste te vestig en 'n toenemende bewustheid van Australië se westelike derde as 'n bestemming vir koloniste.

Met immigrante uit die Britse eilande as die voorlopers het Wes-Australië se bevolking vinniger ontwikkel in die twintigste eeu. Saam met die oostelike state het Wes-Australië ook 'n vloed van Italianers, Kroasiërs en Grieke na afloop van die Tweede Wêreldoorlog beleef. Ten spyte hiervan maak Britte nog steeds die grootste groep immigrante uit en het Wes-Australië die grootste aantal Brits-gebore inwoners van enige staat: 10,6% in 2006, vergeleke met 'n nasionale gemiddeld van 5,3%. Hierdie groep is gekonsentreer in sekere dele van die metropolitaanse gebied soos Joondalup waar hulle soveel as 'n kwart van die bevolking uitmaak.

In terme van etniese groeperinge dui die 2001 sensus daarop dat Wes-Australië 'n hoogs diverse bevolking het: die grootste groep is dié met 'n Engelse afkoms of etnisiteit (32,7%), gevolg deur Australiese afkoms (27,8%), Iere (7,6%), Italiaans (4,3%), Skots (8,2%) en Sjinese (2,2%). Daar was 58 496 Inheemse Australiërs in Wes-Australië in 2001 wat ongeveer 3,1% van die bevolking uitmaak.

Ekonomie

Lugfoto van Fremantle Hawe een van die belangrikstes in Wes-Australië

Wes-Australië se ekonomie word grootliks ondersteun deur die ontginning en verwerking van 'n verskeidenheid minerale en ru-olie kommoditeite. Die struktuur van die ekonomie is nou verbind aan die volop natuurlike hulpbronne wat in die staat aangetref word. Eienskappe wat die ekonomie kenmerk is:

• Die Wes-Australiese ekonomie is meer kapitaalintensief as enige van die ander Australiese state.
• Die Bruto staatsproduk per persoon ($60 845) is die hoogste vir al die Australiese state (die nasionale gemiddeld was $47 610)
• Diversifisering (d.w.s. 'n verhoging in die aantal kommoditeite) oor die afgelope 15 jaar het 'n meer gebalanseerde produksiebasis geskep en die staat minder afhanklik gemaak van net 'n paar hoof uitvoermarkte en het die ekonomie tot 'n mate van skommelinge in wêreldpryse geïsoleer (m.a.w. hoë olie- en gaspryse help om die uitvoerinkomste te stabiliseer as die pryse van ander minerale soos aluminium en nikkel sou daal)
• Daar het sterk groei in die dienstesektor (finansiering, versekering en eiendom) en die konstruksiesektor plaasgevind, wat die sektore se aandeel van die ekonomiese uitset verhoog het.
• Onlangse groei in wêreldvraag vir minerale en ru-olie, veral in Sjina (ystererts) en Japan (vir Vloeibare Aardgas) het 'n ekonomiese groei van hoër as die nasionale gemiddeld verseker.

Wes-Australië se oorsese uitvoere het soveel as 36% van Australië se totaal uitgemaak. Die staat se belangrikste uitvoerprodukte sluit in ystererts, aluminium, ru-olie en vloeibare aardgas, nikkel, goud, ammoniak, graan, wol asook skape en beeste.

Wes-Australië is 'n groot ontginner van bauxiet wat ook verwerk word na aluminium by drie raffinaderye en meer as 20% van die wêreldwye produksie uitmaak. Die staat is ook die wêreld se derde grootste produsent van ystererts (15% van die wêreldtotaal) en die staat is ook verantwoordelik vir 75% van Australië se jaarlikse produksie van 240 ton goud. Diamante word ook ontgin by die Argyle diamantmyn in die verre noordelike Kimberley-streek. Steenkool word ook ontgin by Collie en is die hoof brandstof vir elektrisiteitsopwekking in die staat se suidweste.

Oorsig van Wes-Australië se hulpbronkomoditeite

Landbouproduksie in Wes-Australië lewer 'n groot bydrae tot die staat en nasionale ekonomie. Graanproduksie is seisoenaal wisselvallig maar die 2006-2007 graanproduksie was bykans 10 miljoen ton, wat byna die helfte van Australië se totale produksie uitgemaak het. en was verantwoordelik vir 'n uitvoerinkomste van $1,7 miljard.

Ander beduidende landbouprodukte sluit in gars, ertjies, wol, lams- en beesvleis. Daar is ook 'n baie groot aanvraag vir invoere van lewende diere vanuit Wes-Australië, hoofsaaklik vanuit Suid-Oos Asië en die Midde-ooste, waar die invoer van lewende hawe verkies word vanweë kulturele- en godsdienstradisies asook 'n gebrek aan stoor- en vriesfasiliteite. Bykans 50% van Australië se lewende beesuitvoere kom vanuit Wes-Australië.

Die groei in die hulpbronsektor in die afgelope jare het gelei tot 'n beduidende tekort aan arbeid en vaardighede, wat gelei het tot die staatsregering se pogings om interstaat- en oorsese migrasie aan te moedig.. Volgens die 2006 sensus was die mediaan inkomste per indiwidu AU$500 per week in Wes-Australië (vergeleke met AU$466 in Australië in sy geheel). Die mediaan inkomste per gesin was AU$1246 per week (vegeleke met AU$1171 vir Australië in sy geheel).

Onlangse groei het ook bygedra tot skerp stygings in die gemiddelde eiendomswaardes in 2006, alhoewel dit in 2007 afgeplat het. Perth se eiendomspryse is steeds die tweede hoogste in Australië na Sydney en hoë huur is 'n probleem.

Suid van Perth is die swaar nywerheidsentrum, Kwinana geleë. Hier is die volgende nywerhede geleë: die land se grootste olieraffinadery wat petrol en diesel vir plaaslike verbruik vervaardig, 'n ysteraanleg, aluminium en nikkelverwerkingsaanlegte, hawefasiliteite vir graanuitvoere en ondersteuningsnywerhede vir mynbou en ru-olie soos ligte- en swaar ingenieurswerke en metaalwerkswinkels. Skeepsbou (bv. Austal Ships) en verwante ondersteuningsnywerhede word naby Henderson net suid van Fremantle aangetref. Noemenswaardige sekondêre nywerhede sluit in sement- en bouprodukvervaardiging insluit, graanmeulens, voedselverwerking, vervaardiging van dierevoer, motorbakvervaardiging en drukperse.

In die afgelope paar jaar het die toerismebedryf in Wes-Australië baie gegroei met 'n beduidende aantal besoekers vanaf die Verenigde Koninkryk en Ierland (28%), ander Europese lande (14%), Singapoer (16%), Japan (10%) en Maleisië (8%). Die inkomste uit toerisme is 'n baie sterk ekonomiese dryfveer in baie van die staat se kleiner bevolkingsentra buite Perth, veral in die kusgebiede. Wes-Australië het ook groot wynbougebiede in die suidweste in die Margaretrivierstreek en die Swanvallei. Verskeie wynmakerye vervaardig wyn vir plaaslike verbruik asook internasionale uitvoere. Wes-Australië het ook 'n noemenswaardige visbedryf. Produkte vir plaaslike verbruik en uitvoer sluit in die kreef, garnale, krap, haai en tuna, waarvan die verwerking hoofsaaklik aan die weskus geskied. Walvisjag naby Albany is in 1978 gestaak.