Johannes Meintjes

Johannes Meintjes
Johannes Meintjes
Geboortenaam	Johannes Petrus Meintjes
Geboorte	19 Mei 1923 Riversdal
Sterfte	7 Julie 1980 (op 57) Molteno, Oos-Kaap
Nasionaliteit	Suid-Afrika
Ouers	E.F. Meintjes en Valerie Keyter
Beroep	Kunsskilder en skrywer
Huweliksmaat	Ronell Rossouw
Kind(ers)	Geen

Johannes Meintjes (Riversdal, 19 Mei 1923 - Molteno, 7 Julie 1980) was ’n Suid-Afrikaanse kunsskilder, amateur-geskiedkundige en skrywer.

Inleiding

Meintjes het reeds voor sy 22ste verjaardag bekend geword en die aantreklike en aangename, maar intense, broeiende jong kunstenaar het die soort openbare ophemeling of heldeverering geniet wat later jare net die jong ikone van die musiekwêreld beskore sou wees. In ’n resensie van John Coetzee se The Message in 1990 skryf Marina le Roux van Johannes Meintjes hy was “byna die ideale bibliotekaris: kundige vakman, kunstenaar, onvermoeide navorser en onderhoudende skrywer, veral oor die Suid-Afrikaanse geskiedenis”. Maar dit was veral as kunsskilder wat hy hom vroeg reeds onderskei het toe hy feitlik oornag roem verwerf het. Volgens die kunskenner en skrywer Esmé Berman was so iets ongekend in die Suid-Afrikaanse kultuurgeskiedenis. Vanweë sy voorkoms en sy nonkonformisme word hy soms beskryf as “Molteno se James Dean”.

Helena Theron, ook in Die Burger, sê dat hy “merkwaardig” was beide as kunstenaar en letterkundige. Hoewel hy nie in dieselfde asem as Stern, Laubser of Pierneef genoem word nie, word hy beslis as ’n voorste Suid-Afrikaanse skilder van die 20ste eeu beskou. Die hoogste prys wat ’n skildery van Meintjes tot dusver op ’n veiling behaal het, was R668 400 vir sy Swazi Landscape op ’n veiling deur Strauss & Co in die Vineyard-hotel, Kaapstad, vroeg in Oktober 2012.

Kinderjare

Johannes Meintjes as 13-jarige, waarskynlik afgeneem op Riversdal omdat die gesin eers in 1938 Kaap toe verhuis het.

Die eertydse opstal op die plaas Grootzeekoegat, waarskynlik die oudste in die distrik Molteno, waar Meintjes sy eerste vyf lewensjare deurgebring het. Hy het in 1949 hierheen verhuis, dit later laat vergroot en die res van sy lewe merendeels hier deurgebring. Sy vrou het nog enkele jare ná sy dood in 1980 hier gewoon, maar eindelik het dit uit die Meintjes-familie se besit gegaan, algaande verval en teen 2012 is dit gesloop.

Johannes Meintjes het reeds op ’n baie vroeë ouderdom begin skets, waarskynlik reeds tydens die eerste vyf sorgelose jare op die familieplaas, Grootzeekoegat, in die distrik Molteno in Noordoos-Kaapland. Hier was sy vader, Ernest Frederick Meintjes (1893 - 1928), skaapboer. Wanneer hy nie met sy tekeninge besig was nie, het hy saam met sy vader veld toe gegaan, in die skaapkrale gespeel of saam met sy vader op sy perd gery. Sy moeder, Valerie Keyter, spruit uit een van die mees verfynde families van Wes-Kaapland en is ’n nasaat van die bekende ds. Meent Borcherds, aanvanklik van 1785 tot 1786 leraar van die NG gemeente Kaapstad en vanaf 1786 leraar op Stellenbosch. Van vaderskant bevind Meintjes se voorgeslagte hulle reeds byna drie en ’n half eeue in Suid-Afrika. Meintjes se vader is skielik op 35-jarige leeftyd oorlede. Mev. Meintjes het noodgedwonge met haar vier kinders na haar tuisdorp, Riversdal, verhuis waar Johannes ook vyf jaar tevore gebore is omdat sy moeder telkens vir ’n bevalling daarheen gegaan het. Hier sou hy tot sy vyftiende jaar bly. Op Riversdal het hy hom al hoe meer in teken- en skilderwerk verdiep, veral in studies van mense.

Die bejaarde kunsskilder Jan Volschenk het toe nog gelewe (hy is in 1936 oorlede) en die jong knaap het dikwels by die oubaas se ateljee ingeloer. Volschenk was toe reeds baie oud, met ’n spierwit kop. Johannes het graag na hom en sy landskappe sit en kyk, maar Volschenk is oorlede toe die seun nog baie jonk was. “My eie werk het ek vir almal gewys wat daarna wou kyk,” het Meintjes in 1963 aan die tydskrif Lantern vertel. “Tot my verbasing moes ek ontdek dat ek beter as my onderwyseres kon teken. Ek het my werk op die kunsafdeling van die jaarlikse landbouskou begin uitstal en feitlik al die pryse verower, ’n prestasie wat my in staat gestel het om my eerste olieverf te koop.”

In mnr. Viljoen het hy ’n goeie kunsonderwyser gehad van wie hy baie kon leer en wat hom deurgaans aangemoedig het. Toe hy vyftien was, het hy met olieverf begin werk, al sukkelend, en met sy twee jongste sussies as onwillige modelle. Mev. Meintjes het in 1938 besluit om met haar kinders - ’n seun en drie dogters - na Kaapstad te verhuis. Hier is die jong Johannes se lewe ingrypend verander. Kaapstad sou ook jare daarna sy woonplek bly.

Mnr. H.A. Rust, later Suid-Afrikaanse ambassadeur in Nederland, was destyds hoof van die Hoërskool Jan van Riebeeck, en hy het spesiaal gereël dat Meintjes kuns as skoolvak kon neem. Die paar skoliere aan wie dié vergunning gemaak is, het kunsklasse van Florence Zerffi in haar ateljce in Wynberg ontvang. Sy was ’n kunstenares van naam, weduwee van die briljante impressionis Strat Caldecott, en ’n baie bekwame dog strenge onderwyseres. So het Meintjes se eerste akademiese onderrig op 15-jarige ouderdom begin. Zerffi het sy talent uitgeken, want sy het aangebied om hom kosteloos ekstra klasse, wat niks met die skoolwerk te doen sou hê nie, te gee. Sy het sy vordering krities gevolg. Van haar het Meintjes later gesê: “Zerffi was ’n ongenadige onderwyseres, maar deeglik soos min en ek het baie van haar geleer. Haar goeie smaak, vurige opvattings, skerp kritiese sin en wye belesenheid sou my blywend beïnvloed, hoewel haar werk my koud gelaat het.”

Invloed van Maggie Laubser

“Young Lovers”, 1949. Volgens ’n berig op 26 Julie 1952 in die Evening Post (’n destydse middagblad in Port Elizabeth) het ’n jong paartjie dié werk, wat sommige mense destyds as “pornografies” beskryf het, vir 60 ghienies (een ghienies was £1 1s.) gekoop.

Selfportret van Maggie Laubser (1928). Meintjes het gesê sy het hom teruggelei tot die bron van haar werk, die Duitse Ekspressionisme, wat hom gehelp het om sy eie styl te vind.

Meintjes vertel in dieselfde onderhoud met Lantern van sy ontdekking van Irma Stern en Maggie Laubser: “Instinktief het ek geweet dat dit die rigting was waarin ek moes werk. Irma Stern se kleurgevoel en Maggie Laubser se komposisie het ’n nuwe wêreld vir my oopgesluit - die Ekspressionisme, waarvan ek toe nog maar min geweet het. Ek het geleer hoe om met olieverf te werk en een na die ander doek voltooi - wild en koorsig. Zerffi het haar bes gedoen om my in toom te hou en te dissiplineer. Aan haar kritiek het ek soveel waarde geheg dat ek elke stuk wat sy goedgekeur het, dadelik geraam het.”

Hy het hom veral aangetrokke tot Maggie Laubser se werk gevoel en was sowat 17 jaar oud toe hy ’n bewonderaarsbrief aan haar geskryf het. Uiteindelik het hulle ontmoet aan die huis van die kunsskilder Cecil Higgs op Stellenbosch. Dit was die begin van ’n groot vriendskap. Meintjes het sy hart en siel in die stryd gewerp om erkenning vir Laubser te verkry. Mettertyd het hy baie oor haar geskryf, artikels en ’n boek (toe hy maar 19 was) en radiopraatjies. (Dié boek het die hoogste prys vir 'n werk deur Meintjes behaal toe dit in 2010 op 'n veiling vir R11 200 van die hand gesit is.)

Meintjes het gesê dit het daartoe gelei dat mense verkeerdelik gedink het sy werk is deur haar beïnvloed, naar dat hy eintlik teruggegaan het tot haar bron, die Duitse Ekspressionisme. Dit het hom gehelp om sy eie styl te vind en sou, volgens ’n skrywer in Die Burger, hom “in staat stel om ’n persoonlike simboliek te ontwikkel om uiting aan sy psigo-seksuele fantasieë te gee”.

Eerste jare ná skool

’n Selfportret uit 1951, toe hy 26 of 27 was.

Nadat hy die matriek-eksamen afgelê het, was dit ’n probleem om te weet wat om te doen omdat hy eintlik net wou skilder. Destyds was daar min goeie kunsskole en Meintjes se kunstenaarsvriende het hom aangeraai om hom voorlopig liewer aan sy tweede liefde te wy, naamlik die letterkunde. Hy het na die Universiteit van Kaapstad gegaan met Afrikaans-Nederlands en Engels as hoofvakke en hom as letterkunde-student onderskei.

Tog het hy intensief met sy skilderwerk voortgegaan, in so ’n mate dat hy later sou sê hy weet nie hoe hy ooit sy graad behaal het nie. Tydens sy studie aan die U.K. het hy sy werk vir tallose gesiene kunstenaars in Kaapstad gaan wys, onder wie Lippy Lipshitz, Ruth Prowse, Charles Peers, Gregoire Boonzaaier, Jean Welz, Nenne Desmond, Frieda Lock en May Hillhouse. Zerffi se invloed het geleidelik begin afneem, Maggie Laubser s’n het toegeneem, nie wat styl en onderwerp betref nie, maar werkmetode. Nietemin sou hy later sê: “(D)ie een van wie ek die meeste geleer het, was May Hillhouse”. Hillhouse was destyds ere-sekretaresse van die K-klub en Meintjes het gemeen dat hy die jongste lid was wat die klub nog ooit gehad het. Sy was ’n aantreklike, donker vrou met ’n diepgaande tegniese kennis van die skilderkuns. Soos in die geval van Zerffi, het May Hillhouse se werk hom “koud gelaat”, maar hy het geglo hy het die meeste van almal by haar geleer. Sy het jare lank elke skildery gesien wat hy gemaak het en elkeen deeglik gekritiseer.

Daar was ook Cecil Higgs van wie hy baie aangaande verfhantering en tekstuurwaarde geleer het.

Na Johannesburg

Op 20-jarige ouderdom het hy die graad B.A. behaal. Hy was onwillig om sy literêre studie voort te sit, want ’n doktorsgraad in die letterkunde sou maar min betekenis vir ’n kunsskilder hê. Die probleem was om ’n verdienste te vind en tog met skilderwerk voort te gaan. Gerrit Bakker, wat destyds by ’n Kaapstadse boekhandel werksaam was, het besluit om sy eie boekhandel in Johannesburg te begin en het Meintjes gevra om sy assistent te word. Dit was ’n tydelike uitkoms en vir die eerste keer in sy lewe beland Meintjes in Johannesburg waar hy gou die kunskenners en kunstenaars van die Noorde leer ken het: Anton Hendriks, Elsa Dziomba, Alexis Preller, Walter Battiss en baie ander. Sommige van hulle het sy vriende geword, veral Preller. Die ou Gainsborough-galery, destyds in die Lennon-gebou in Pritchardstraat, was destyds die bymekaarkomplek van die avant garde. Johannes Meintjes het dié galery bespreek vir sy eerste tentoonstelling in Augustus daardie jaar (1944).

Eerste treë as beroepskilder

Meintjes het ’n monografie oor Maggie Laubser geskryf toe hy 19 of 20 was. Dit het in 1944 by HAUM verskyn, sy eerste gepubliseerde boek.

“Young man with jug”, 1959.

Hy het die boekhandel verlaat en na Kaapstad teruggekeer om hom op sy tentoonstelling voor te berei, vasbeslote om sy bestaan as beroepskunsskilder te regverdig. Sy familie het hierdie waaghalsige besluit ondersteun, blykbaar met die wete dat daar geen keer meer aan hom was nie. Platsak en met sy hele toekoms op die spel, is hy met sy skilderye terug na Johannesburg vir die opening van die tentoonstelling. Hy was toe een-en-twintig. Die tentoonstelling het groot opspraak verwek en Meintjes oornag feitlik landswye bekendheid besorg.

Artikels oor sy werk het in verskeie tydskrifte en blaaie verskyn en honderde belangstellendes het die uitstalling bygewoon. Gideon Horn het in Die Transvaler na hom verwys as “’n jong kunstenaar . . . wat hom aan ’n mens openbaar as moontlik die belowendste onder die jongeres. Van die opvallendste kenmerke van sy werk is sy besondere beheer van kleure, sy tegniese vaardigheid, die selfstandigheid van gees wat daaruit spreek . . .” In Forward het Ronald Morris verklaar: “In most of his work there is the poetry, the loneliness and the longing of youth. (His) metier is . . . the vitality of life and the fantasies of the mind and the spirit.”

Daar was aanvallende kritiek ook, maar dit het Meintjes verwag en in elk geval was dit baie minder en minder neerhalend as wat die skilder wat hy die meeste bewonder het, moes verduur. Gelukkig het hy genoeg werke verkoop om byna ’n jaar lank onafhanklik te kon lewe.

Eie ateljee in Kaapstad

Meintjes in die ateljee in Kaapstad wat hy gehuur het van die latere vrou van Gregoire Boonzaaier, Marie Gravett.

Een van Meintjes se beeldhouwerke in sy ateljee in Kaapstad kort voor 1950.

Terug in Kaapstad het hy ’n ateljee gehuur van Marie Gravett, wat later getroud is met die kunstenaar Gregoire Boonzaaier, en hom gereedgemaak vir sy eerste tentoonstelling daar. Meintjes het later gesê die Kaapse kritici was meer konderwatief as hul eweknieë in Johannesburg; tog het hulle sy werk goed ontvang.

Prebble Rayner het geskryf (koerant onbekend): “Johannes Meintjes … is an ardent young painter of considerable promise, tackling his fellowman as subject-matter. There is apparent in his work a deep-seated awareness of individual character …” David Gamble (koerant eweneens onbekend): “Mr. Meintjes is a strong and direct painter with a pronounced sense of drama, together with a most interesting feeling for colour and a sensitive appreciation of personality. A strong vein of fantasy is another of his qualities.” Magda Sauer (waarskynlik Die Burger): “Hy is een van die talentvolste jong skilders. Ten spyte van sy jeug het hy al ’n styl van sy eie ontwikkel. Hy het ’n sterk en dramatiese gevoel vir kleure en ’n goeie en oorspronklike gevoel vir komposisie.”

In Trek het Prebble Rayner verder verklaar: “I am no Nostradamic sooth-sayer, but I have every faith in the future of Johannes Meintjes.” Geldelik was hierdie tentoonstelling so suksesvol dat Meintjes nou sy groot begeerte kon verwesenlik, naamlik om sy studie oorsee voort te sit.

Verdere studie oorsee

Meintjes tydens ’n uitstalling van sy werk in 1947, waarskynlik sy tweede uitstalling in Kaapstad.

Die Tweede Wêreldoorlog het pas ten einde geloop en intussen was hy deeltyds kunsonderwyser aan die Hoërskool Jan van Riebeeck en S.A.C.S. Ná ’n tweede tentoonstelling in Johannesburg teen die einde van 1945 is hy nog in dieselfde jaar aan boord van die Acquitania, ’n troepeskip met seweduisend mense aan boord, na Southampton. In Londen het hy sowat agtien maande studeer en diep gedrink aan die Europese kultuur. Deeltydse radiowerk by die B.B.C. (saam met Arnold van Wyk) het hom aan die lewe gehou. Intussen het belangstelling in sy werk steeds toegeneem en met sy terugkeer na Suid-Afrika in 1947 het sy tweede tentoonstelling in Kaapstad buitengewone sukses gehad. Almal het groot vordering in Meintjes se werk gesien en het hul dankbaarheid uitgespreek dat hy hom nie te veel deur buitelanders laat beïnvloed het nie. Hy is beskryf as ’n “pionier” en ’n “Voortrekker” in die nuwe tradisie van die Suid-Afrikaanse skilderkuns.

Terug in die Moederstad

“Guitarist on the Beach”, 1956.

In Kaapstad het hy ’n ateljee in ’n ou Kaaps-Hollandse huis gehuur en verskeie tentoonstellings elders gehou. Hy het die tekenklasse van gekleurde studente aan die Kaapse Tegniese Kollege behartig en heelwat uitsaaiwerk gedoen, insluitende die eerste kunsprogram vir die jeug wat ooit in die land uitgesaai is.

Intussen het hy ook begin skryf en talle artikels, essays en kortverhale uit sy pen het verskyn. Sy eerste boek, ’n monogram oor Maggie Laubser, geskryf toe hy pas 19 of 20 was, het in 1944 verskyn. Volgens die tydskrif Lantern was dit een van die besversorgde boeke wat ooit in die land gedruk is en was dit skaars 20 jaar ná publikasie reeds gesogte Africana. In 1947 het ’n bundel kortverhale, deur homself geïllustreer gevolg en in 1948 ’n boek oor sy liriese skilderye

Na die familieplaas by Molteno

Meintjes, soos hy gelyk het toe hy terug na Grootzeekoegat verhuis het.

“Ongetiteld” (1954).

In 1949 het Meintjes Kaapstad verlaat en hom op die familieplaas, Grootzeekoegat, gevestig. Daar het hy vyf jaar in feitlik eensame afsondering deurgebring en die plaas slegs verlaat om sy werk in verskeie sentra ten toon te stel. In dié tyd het sy boek oor Anton Anreith, Suid-Afrika se eerste beeldhouer, verskyn, asook ’n toneelstuk (in medewerking met Uys Krige) wat die letterkundige prys van die Nasionale Adviesraad van die destydse Afdeling Volwassene-onderwys verower het. Ook het hy ’n kunstentoonstelling op ’n lesingstoer deur die Vrystaat geneem. In 1954, toe hy sy vyf jaar lange afsondering beëindig, keer terug na die Goudstad en hou uitstallings daar en in Pretoria. In dié tyd woed ’n openbare debat tussen hom en Laurence van der Post oor die Afrikaner se houding jeens Suid-Afrika se ander bevolkingsgroepe. In 1955 ontmoet hy die Brits-Suid-Afrikaanse skrywer William Plomer, met wie hy lewenslank bevriend sou bly.

Meintjes verdeel nou sy tyd tussen Johannesburg en die plaas naby Molteno , met gereelde tentoonstellings in al die groot stede.

In 1955 het daar nog twee boeke van hom verskyn, een oor sy plaasondervindings, Frontier Family, en ’n roman, Storm(s)vlei, wat die eerste prys in ’n wedstryd wat deur die Stadsraad van Pretoria gereël is ter viering van die stad se honderdste bestaansjaar, verower het. Daarna verskyn ook sy Complex Canvas, met veertig van sy tekeninge en daarna Dagboek 1, aantekeninge uit sy joernaal (wat Meintjes 20 jaar vantevore begin hou het) wat ’n boeiende prentjie van die kunslewe in Suid-Afrika skets. Dagboek 2 en Dagboek 3 het later gevolg.

Meintjes stal deur die loop van 1956 uit in Kaapstad, Pretoria en Johannesburg. Sy skilder die Britse aktrise dame Sybil Thorndike (1882-1976) op haar versoek en dié skildery ontketen ’n storm in die Suid-Afrikaanse pers. 1957 bring sy gebruiklike uitstallings, nou in Bloemfontein, Johannesburg en op Heidelberg (waarskynlik Gauteng). Kunskenners beskryf Meintjes in dié jare as die Suid-Afrikaanse Cézanne, Gauguin of Chagall. Die volgende jaar kom uitstallings in Pretoria en Johannesburg weer aan die beurt asook ’n besoek aan Europa waartydens hy studeer in Londen, Amsterdam en Parys.

Verdere werk tydens die sestigerjare

’n Besondere projek wat Meintjes aangepak het in 1960 was die bewaring van die foto’s van die dorpsfotograaf Ambrose Lomax. Vyftig jaar nadat Lomax, die apteker, uit Molteno weg is, is sy negatiewe in sy ou apteek gekry. Meintjes het dit laat ontwikkel en ’n besondere boek met ’n aantal van die foto’s - baie daarvan is voor en tydens die Anglo-Boereoorlog geneem - in 1964 uitgegee.

In 1963 volg nog uitstalling in Pretoria, Johannesburg en Kaapstad asook ’n uitstalling van sy werk in die VSA. Die pers verwys na Meintjes as die “Goue Seun” van die Suid-Afrikaanse kunstoneel. Op letterkundige gebied verskyn sy roman “Gister en vandag” en “Jeugjare”. Die volgende jaar kom uitstallings op Molteno, in Johannesburg en Washington aan die beurt asook ’n groepsuitstalling saam met onder meer George Boys, Gordon Vorster, Cecily Sash en Dirk Meerkotter op uitnodiging van die Rembrandt-kunsstigting.

In 1964 verskyn ’n volle drie boeke uit sy pen: die roman “Mallemeule”, “Manor House” en “Portret van ’n Suid-Afrikaanse Dorp deur A Lomax: Molteno 1894 - 1909”, oor die apteker en fotograaf wat op Molteno gewoon het tydens die opbloei wat teweeggebring is deur ontdekking van steenkool in die Stormbergreeks.

Heeltydse terugkeer na Grootzeekoegat

Mev. Ronell Meintjes, née Rossouw.

“Straatmusikante” (1945) is deel van die permanente uitstalling in die Hester Rupert-kunsmuseum op Graaff-Reinet. Meintjes was een van die kunstenaars wie se werk uitgestal is tydens die opening van dié museum in 1966 nadat Anton Rupert die geskiedkundige gebou waarin dit gehuisves word, die jaar vantevore van sloping gered het.

In 1965 ontvang Meintjes ’n letterkundeprys van PEN en gaan woon hy heeltyds op die familieplaas, Zeekoegat, saam met sy vrou, Ronell Rossouw, met wie hy op 25 Maart 1960 getroud is. Sy is drie jaar vantevore van haar eerste man, Michael Schönberg, geskei en het ’n dogter gehad wat by haar ouers in Parow gebly het.

Hy hou weer uitstallings in Kaapstad en Pretoria en publiseer die biografie van Olive Schreiner, Olive Schreiner Portrait of a South African Woman. Die voorsitter van die South African English Academy beskryf dit as die “beste studie tot dusver oor Olive Schreiner”. ’n Tweede boek, “The Silent Conspiracy” verskyn in 1965. Ook hou hy ’n groepsuitstalling saam met onder meer Lukas Sithole, Christo Coetzee, Maggie Laubser, Armando Baldinelli and Maud Sumner.

In 1966 volg solo-uitstallings in Johannesburg en op Molteno asook deelname aan die Republiekfees-uitstalling (Die Republiek van Suid-Afrika was vyf jaar oud) in Pretoria en die opening van die Hester Rupert-kunsmuseum op Graaff-Reinet in ’n gebou wat Anton Rupert in 1965 gered het toe dit bekend word dat ’n petroleummaatskappy dit wil sloop vir die oprigting van ’n vulstasie. In dieselfde jaar verskyn die opdrag-biografie oor genl. Koos de la Rey, “De la Rey Lion of the West” (in Engels), wat as ’n vervolgverhaal in The Star verskyn.

In 1967 volg die publikasie, ook as ’n vervolgverhaal, van die biografie oor genl. De la Rey in ’n Afrikaanse koerant. Meintjes word nou aangestel as erekurator van die George Vice-gedenkmuseum op Molteno en hou uitstallings in Kaapstad en Johannesburg.

In 1969 volg nog uitstalling in Johannesburg en op Molteno en verskyn sy biografie van genl. Gideon Scheepers, Sword in the Sand Gideon Scheepers, asook ’n Engelse biografie van pres. M.T. Steyn, wat in 1970 in Afrikaans sou verskyn as Steyn Vader van sy volk, en ’n boek oor die Slag van Stormberg, Stormberg A Lost Opportunity. Die jaar daarna kom ’n biografie van genl. Louis Botha aan die beurt, wat gunstig ontvang word, ook deur oorsese media. Die boek oor pres. Steyn word oor die radio uitgesaai en in dieselfde jaar verskyn The Round Table in South Africa.

Laaste dekade

Meintjes se eerste uitstalling van die jare sewentig was in Johannesburg. Ook in 1971 verskyn nog ’n biografie van ’n held van die Anglo-Boereoorlog, dié keer genl. Piet Joubert: The Commandant General PJ Joubert asook Sandile – The Fall of the Xhosa Nation en die bundel kortverhale en essays Siembamba.

In 1972 hou hy weer ’n uitstalling in Kaapstad en verskyn die tweede aflewering van sy outobiografie. Dagboek 2. Hy vier in 1973 sy vyftigste verjaardag met ’n uitstalling in Johannesburg en word aangestel as uitvoerende lid van die Burgersdorpse museum. Die enigste boek uit sy pen in daardie jaar was The Voortrekkers, wat later voorgeskryf is aan die Universiteit van Oxford.

Die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns benoem hom in 1974 as ’n lid. Hy hou uitstalling in Kaapstad en op Molteno en publiseer ’n biografie van pres Paul Kruger asook ’n gedenkboek ter viering van sy tuisdorp se eeufeesviering, Dorp van drome: Molteno 1874 – 1974, in opdrag van die dorp se munisipaliteit.

In 1975 kom nog ’n opdragwerk, Sasol:1950 – 1975 (in Afrikaans sowel as Engels), aan die beurt en publiseer hy Dagboek 3, wat die laaste van die drie dele van sy outobiografie sou wees. Ook in dié jaar stal hy uit in Bloemfontein en Johannesburg.

Kort op die hake van die boek oor Sasol volg in 1976 ’n uitstalling van Meintjes se kunswerke op Sasolburg. Sy The Anglo Boer War 1899 – 1902: A Pictorial History verskyn tegelykertyd in Afrikaans en Engels en is later in Duits en Nederlands vertaal. In dieselfde jaar verskyn ook oor die driejarige oorlog The Great War: Arthur Conan Doyle 1. In 1977 volg nog ’n uitstalling op Molteno, maar ook op Stellenbosch ’n in Bellville en verskyn With Bobs and Kruger: Frederic William Unger 2, die laaste boek van hom wat in sy leeftyd sou verskyn.

’n Solo-uitstalling op Lichtenburg in 1978 word gevolg deur ’n prestige-groepsuitstalling in die destydse Rhodesië se vernaamste stede, Salisbury en Bulawayo asook in Johannesburg saam met Geoffrey Armstrong, Armando Baldinelli, Maud Sumner, Gordon Vorster, Walter Battiss en Rhona Stern.

In sy twee laaste lewensjare, 1979 en 1980, stal hy net by die destydse Universiteit van Natal in Pietermaritzburg, op Ficksburg en by die Universiteit van Port Elizabeth uit. Hy voltooi ook die manuskrip van ’n gedenkbundel oor die 100ste bestaansjaar van die NG gemeente Molteno, Eeu van Genade: NG Kerk Molteno 1881 – 1981 (wat in 1981 verskyn het), die kerk waaruit hy begrawe is. Dié opdragwerke was dikwels sy vernaamste inkomste. Sy werkywer het blykbaar nooit afgeneem nie, ten spyt van moeilike omstandighede, want twee dae voor sy dood in die hartjie van die ysige Noordoos-Kaapse winter skryf hy in sy dagboek: “My werkproduksie is baie deur Ronell se siekte gestrem, want ek moes regstaan vir alles. Die koue het ook nie gehelp nie. Ek voel heeltemal lam.” Op 7 Julie 1980 skryf sy self in sy dagboek: “Maandag 7 Julie 1980. Johannes vanoggend oorlede.”

Kritiese beskouing van sy skilderkuns

“Broers” (1955).

“Swazi Landscape” het die hoogste prys op veiling van enige van Meintjes se skilderye behaal toe dit in Oktober 2012 vir R668 400 verkoop is. Sy weduwee, Ronell, het dit in 1990, tien jaar ná sy dood, verkoop en gesê Meintjes wou hê dit moes in ’n museum se besit kom.

“Koerantverkoper” (1955).

Uittreksels wat hy in 1963 aan die tydskrif Lantern uitgelig het omdat dit vir hom “pertinent” was, is onder meer:

• “The actual product of his brush lives and moves in an inter-realm between the world of fact and fiction. His point of departure, however, is the inner world: an idea rather than external event engenders the spark of his creation.” (Trek, 1947.)
• “Mr. Meintjes is essentially an imaginative painter and a colourist. The fact that a great part of his work is done from memory explains the curious sameness of feature and pose.” (Cape Argus, 1947.)
• “Hier is ’n kunstenaar met ’n vonk van eie aard; wat nie alleen weet hoe om te teken nie. maar ook hoe om ’n sterk emosionele aanlokking uit te druk.” (Die Burger, 1948.)
• “Meintjes werk soos ’n liriese digter: in elke werk gee hy net homself, en deur homself die groot, somber wêre1d.” (Bartho Smit, 1949.)
• “There is no doubt that this young artist has genius. Already one can pick out his portrait studies at any exhibition. (They) are as distinctive as Rosetti’s faces.” (I.J.M., Bloemfontein, 1949.)
• “(He) is one of those who . . . have a chosen a pathway through an apparently barren landscape, away from the easy forms and subjects of conventional art expression.” (Ruth Prowse, 1950.)
• “Hier geld die innerlike van die kunstenaar as uitgangspunt van sy uitbeelding. Hiertoe gebruik hy kleur- en vormsimbole, ontleen aan die sigbare werklikheid, maar geheel en al vervorm en verkleur en losgemaak uit hul realiteitsverband. Mens sou dus die werk van Meintjes kan karakteriseer as innerlike selfportretering.” (Die Volksblad, 1950.)
• “Uit hierdie rustelose, dinamiese jong temperament sal nog veel van verrykende waarde en skoonheid vir ons skilderkuns kom. Johannes Meintjes staan met ’n oop en ontvanklike gemoed teenoor die lewe: Hierin lê sy groeikrag en hierdeur gee die lewe hom genoeg aan besieling om met albei hande aan te gryp.” (S. Ignatius Mocke, 1953.)
• “Die man wat diep loer in die werkinge van die siel en oor wie se integriteit daar nooit getwyfel kan word nie - dit is Meintjes. Sy kleur, sy lyn, sy sin vir die mistiese (romanties-ekspressionisties) en sy kennis van die mens se anatomie gee hom ’n hoë plek in die Suid-Afrikaanse kuns.” (Die Transvaler. 1956.)
• “In Meintjes’ work there is always a sense of the mysterious, whether expressed through these sombre, unpopulated landscapes or through the expression of a guitar player, a lonely boy, a lonely bather beneath the sickle moon, or simply through the relaxation of a sleeper in the sun. There is poetry in this painting.” (Pretoria News, 1958.)
• “Die interessantste kwaliteit in Meintjes se werk is dat sy surrealisme ’n onmiskenbare Suid-Afrikaanse atmosfeer weerspieel.” (Anna Vorster, 1959.)
• “Sy skilderye stel ’n fyngevoelige, digterlike en ietwat na binne skouende kunstenaar aan ons voor. Hy is ’n kunstenaar wat sy dromerige wêreld met sielvolle, melankoliese oë bevolk en eindeloos soek na die raaisel van die lewe. Hul rusteloosheid word verhoog deur die leegheid van agtergronde wat deur vreemde samestelling van kleure uitgebeeld is en ’n mistieke atmosfeer - iets byna metafisies - skep. Indien Meintjes daarin kan slaag om deur die ‘plafon’ te breek, kan hy een van Suid-Afrika se leidende kunstenaars op die gebied van ’n besondere, fyn romantiese tradisie word. Hy kan vir ons word wat Chagall vir die Franse geword het.” (Die Transvaler, 14 Julie 1961.)
• “Meintjes remains a very interesting painter. A sentimentalist and a romantic he is, and where this has spoiled his work he has been justly criticized. But such criticism often overlooks an important aspect of his work, perhaps the most important, and that is its particular poetical intensity. Now all artists have their dream worIds. Some are exclusive and others can be shared: Meintjes’s dream world, his world of things remembered, is hardly less personal than anyone else’s. But such is the intensity with which it is recalled, such is the frankness of the terms in which it is stated that we are compelled to enter it.” (Neville Dubow, Cape Argus, 31 Oktober 1961.)
• “In die welige skilderkuns van Johannes Meintjes vind ons die voortdurende eienskappe van warm aarde, blou lug, eksotiese vorme, e.s.m. Sy arbeiders, vroue en kinders wat hulle in die wêreld beweeg met ’n soort afgetrokkenheid wat boei - byna soos wesens wat hul moeilike weg deur die lewe baan, maar daardeur ongeskonde bly. ’n Mens word byna gehipnotiseer deur die uitdrukking in daardie wye oë en sprakelose lippe. Min kunstenaars besit die durf en oortuiging van Johannes Meintjes in sy voorstellinge. Met ’n soort bevredigende ongeërgheid skilder hy die sinlik-aardse. Daar is ’n oorheersende van beskutting en beskerming - die aarde wat die eensames nader trek en teen haar boesem druk; die rustende arbeider wat moeg sy arms en bene oor die warm grond uitstrek, of met sy kop op die skoot van ’n vrou rus; die enkelinge of groepe figure wat feitlik deel uitmaak van die landskap wat hulle omhul.” (Carl Büchner, Die Burger, 23 Oktober 1962.)
• “If art is, among other things, a process of revealing the world as seen by one particular man, if it is an interchange of the values of things as they are for the values an artist puts upon them, then Meintjes is one of the most communicative painters we have.” (Neville Dubow, Cape Argus, 17 Oktober 1962.)

Sy kunstenaarsvisie en nalatenskap

“Sebastiaan” (ook bekend as “Jong man met lielies”, 1945). In sy dagboekinskrywing van 17 April 1945 skryf Meintjes, toe 21 jaar oud, oor dié skildery: “My groot nuwe werk, Sebastiaan, is nou voltooi. Iemand het daarvoor geposeer, maar dit lyk soos a selfportret.” Die onderwerp van die skildery se blik is afwaarts en inwaarts, behep met die self en sy sintuie.

Die buiteblad van die versverhaal “Sebastiaan” deur Pieter Marincowitz met illustrasies deur Meintjes. Net honderd van dié boekies is gedruk.

In 1963 het Meintjes self sy credo opgesom toe hy sê: “Gertrude Stein het eens verklaar dat ’n kunstenaar nie kritiek nie maar waardering nodig het. Dis in ’n groot mate waar. Hy moet deurgaans getrou bly aan sy visie, aan sy eie idioom, al sê wie ook wat, sy integriteit behou, geestelik ontwikkel en werk vanuit sy hart. Dis wat ek nog gedoen het, en hopelik sal doen tot die dag van my dood.”

Skilderwerke van Johannes Meintjes is vroeg reeds deur baie instellings en bekende versamelaars dwarsdeur Suid-Afrika en ook in die buiteland aangeskaf. In 1963 het hy gesê: “Wanneer ek kyk na die massa materiaal wat in die afgelope sestien jaar oor my werk geskryf is, staan mens verbaas dat daar nog soveel uiteenlopende menings daaroor kan bestaan. Die bewonderaars en die vyande wat ek aan die begin gehad het, het ek vandag nog; daar is net meer van hulle.”

Meintjes het in sy leeftyd meer as 1330 olieverfskilderye gemaak, tientalle beeldhouwerke geskep asook honderde sketse, temperas, grafiese werke en waterverfskilderye. Uit sy pen het 35 boeke verskyn en ook nog talle ongepubliseerde manuskripte. Tydens sy leeftyd is meer as 1 400 koerantberigte en tydskrifartikels oor hom geskryf. Ná sy dood is sy belangrikste manuskripte, briewe, dagboeke ensovoorts aan die National English Literary Museum in Grahamstad geskenk waar dit in die Johannes Meintjes-gedenkkamer gehuisves sou word.

Volgens die digter Johann de Lange, in ’n referaat oor “gay liberation” tydens ’n literatuurseminaar in Port Elizabeth in 1990, bied Meintjes se skryfwerk van die vroegste voorbeelde in die Afrikaanse letterkunde “van die hantering van die gay-tema”, wat “aanvanklik báie verskuild en omsigtig” was. De Lange het gesê: “Op die gebied van die prosa was daar byvoorbeeld heel vroeg reeds die sterk versweë, soms sentimentele hantering daarvan in die romans en verhale van Johannes Meintjes.” Ook in sy kunswerk kom die homoërotiese vroeg ter sprake in byvoorbeeld sy sketse vir die versverhaal “Sebastiaan” van Pieter Marincowitz, ’n bundel wat slegs in ’n oplaag van ’n honderd gedruk is en nou byna onverkrygbaar is. Prof. John Kannemeyer skryf in 1998 in Die Burger: “Vir sy digterlike waarde hoef ’n mens dié verwarde versverhaal, indien jy dit ’n verhaal sou kan noem, nie te lees nie. Wat ’n mens boei, is die illustrasies van week manlike figure deur Johannes Meintjes en die enkele momente in die gedig waarin vir die eerste keer ná I.D. du Plessis se “Vreemde liefde” van ’n homoërotiese tendens in Afrikaans sprake is. Dis jammer dat Marincowitz, wat in die sewentigerjare deur selfmoord aan sy einde gekom het, dié tendens nie beter kon verwoord nie.”

Tien jaar ná sy dood het die koerantredakteur Tertius Myburgh van Meintjes gesê: “Johannes was something of a Renaissance man. First of all, artist. Then author, historian, activist and even sort-of farmer. Above all, he was a thoughtful, loving and loveable human being who thought very deeply about the human condition.”

Bibliografie

Sy roman Stormvlei het in 1955 verskyn.

In 1961 verskyn die eerste deel van Meintjes se dagboek (1941-1947).

Johannes Meintjes se wye belangstellingsveld het neerslag gevind in die uiteenlopende onderwerpe waaroor hy geskryf het. Hier is ’n volledige lys van sy gepubliseerde werke:

Ander

1. Meintjes - Liriese Werk / Lyrical Works. Biografie. 1948. 77 pp, Anreith Press, Kaapstad. Teks deur Pieter Marincowitz, illustrasies deur Johannes Meintjes.
2. Sebastiaan. Gedig. 1948. 38 pp. Teks deur Pieter Marincowitz, illustrasies deur Johannes Meintjes.
3. Complex Canvass: A South African Approach. Geografies. 1960. 47 pp. Afrikaanse Pers-Boekhandel, Johannesburg / Kaapstad.

Biografie

1. Maggie Laubser. Monografie. 1944. 47 pp. HAUM. Kaapstad.
2. Anton Anreith. Sculptor 1754 - 1822. Monografie. 1951. 62 pp. Juta and Co Ltd, Kaapstad / Johannesburg.
3. Olive Schreiner: Portrait of a South African Woman. Biografie. 1965. 195 pp. Hugh Keartland Publishers, Johannesburg.
4. De la Rey - Lion of the West. Biografie. 1964. 432 pp. Hugh Keartland Publishers, Johannesburg.
5. President Steyn: A Biography. Biografie. 1969. 272 pp. Nasionale Boekhandel, Kaapstad.
6. General Louis Botha: A Biography. 1970. 332 pp. Cassel, London.
7. Vader van Sy Volk: ’n Lewenskets van President MT Steyn. Biografie. 1970. 82 pp. Tafleberg-uitgewers, Kaapstad.
8. The Commandant-General (The Life and Times of Petrus Jacobus Joubert of the South African Republic: 1831 – 1900). Biografie. 1971. 220 pp. Tafelberg-uitgewers, Kaapstad.
9. President Paul Kruger: A Biography. Biografie. 1974. 295 pp. Cassel, Londen

Geskiedenis

1. Portret van ’n Suid-Afrikaanse Dorp, deur A Lomax: Molteno 1894 - 1909. Geskiedkundig. 1964. 127 pp. Bamboesberg-Uitgewers, Molteno.
2. Stormberg: A Lost Opportunity (The Anglo Boer War in the North-Eastern Cape Colony, 1899 - 1902). Geskiedenis. 1969. 209 pp. Nasionale Boekhandel, Kaapstad.
3. Sword in the Sand: The Life and Death of Gideon Scheepers. Biografie. 1969. 242 pp. Tafelberg-uitgewers, Kaapstad.
4. Sandile: The Fall of the Xhosa Nation. Biografie. 1971. 312 pp. TV Bulpin, Kaapstad.
5. The Voortrekkers: The Story of the Great Trek and the Making of South Africa. Geskiedenis. 1973. 287 pp. Cassel, Londen. (Sagtebanduitgawe deur Corgi in 1975. 333 pp.)
6. The Great Boer War. By Arthur Conan Doyle (First Edition London 1902). Anglo-Boer War Reprint Library selected and introduced by Johannes Meintjes. Herdruk deur C. Struik. 1976. 769 pp.
7. The Anglo-Boer War 1899-1902 A Pictorial History. Geskiedenis. 1976. 192 pp. Struik, Kaapstad.
8. Die Anglo-Boere Oorlog in Beeld 1899-1902. Geskiedenis. 1976. Struik, Kaapstad.
9. With ‘Bobs’ And Kruger - Experiences And Observations Of An American War Correspondent In The Field With Both Armies. By Frederic William Unger (First Edition 1901). Anglo-Boer War Reprint Library selected and introduced by Johannes Meintjes. Herdruk deur C. Struik (Pty) Ltd in 1977. 412 pp.
10. De Boerenoorlog in Beeld 1899-1902. Geskiedenis. 1978. 192. Fibula - Van Dishoeck, Haarlem.
11. Der Burenkrieg 1899-1902. Geskiedenis. 1979. 190 pp. Wells, München. Verlag Wessermühl.

Opdragwerke

1. Round Table in South Africa: 1948 - 1969. Opdragwerk. 1970. 184 pp (manuskrip). The National Association of Round Tables in South Africa.
2. Dorp van Drome: Die Geskiedenis van Molteno 1874 - 1974. Opdragwerk. 1974. 173 pp. Munisipaliteit Molteno.
3. Sasol: 1950 - 1975. Opdragwerk. 1975. 174 pp. Tafelberg-uitgewers, Kaapstad. (Afsonderlike uitgawes in Afrikaans en Engels.)
4. Eeu van Genade: NG Kerk van Molteno: 1881 – 1981. Opdragwerk. 1981. 83 pp. Kerkraad: NG gemeente Molteno.

Outobiografie

Johannes Meintjes, 1953.

1. Frontier Family. Outobiografies. 1955. 166 pp (verkorte weergawe, oorspronklik 188 pp.). Central News Agency (Ltd), Johannesburg. Illustrasies deur Johannes Meintjes
2. Die Dagboek van Johannes Meintjes - Deel 1. Outobiografies. 1961. 192 pp. Bamboesberg-Uitgewers, Molteno.
3. (Die) Jeugjare (van Johannes Meintjes). Outobiografies. 1963. 181 pp. Bamboesberg-Uitgewers, Molteno.
4. Die Dagboek van Johannes Meintjes - Deel 2. Outobiografie. 1972. 220 pp. Bamboesberg-Uitgewers, Molteno.
5. Die Dagboek van Johannes Meintjes - Deel 3. Outobiografie. 209 pp. Bamboesberg-Uitgewers, Molteno.
6. London Diaries

Prosa, drama

1. Kamerade. Kortverhale, sketse en essays. 1947. 126 pp. Anton Anreith Publishers, Kaapstad. Illustrasies deur Johannes Meintjes.
2. Die Blanke Stilte: ’n Toneelstuk in drie dele. 1952. 50 pp. Holloway Books (Pty) Ltd, Pretoria.
3. Storm(s)vlei. Roman. 1955. 195 pp. Afrikaanse Pers-Boekhandel, Johannesburg.
4. Die Soekendes. Toneelstuk. 1958. 41 pp. Afrikaanse Pers-Boekhandel, Johannesburg / Kaapstad.
5. Die Singende Reën. Roman. 1962. 119 pp. Bamboesberg-Uitgewers, Molteno.
6. Gister is Vandag. Roman. 1963. 184 pp. Afrikaanse Pers-Boekhandel, Johannesburg / Kaapstad.
7. Mallemeule. Roman. 1964. 155 bladsye. Afrikaanse Pers-Boekhandel, Johannesburg.
8. Manor House. Roman. 1964. 280 pp. Delacorte Press, New York.
9. The Silent Conspiracy. Roman. 1964. 269 pp. Michael Joseph, London
10. Siembamba: ’n Versameling Verhale, Essays en Sketse. 1971. 89 pp. Afrikaanse Pers-Boekhandel, Johannesburg.

Bronne

• “Johannes Meintjes - Veelsydige kunstenaar” in: Wood, Vivian C. (red.). “Lantern. Tydskrif vir kennis en kultuur.” Jaargang XII, No. 3. Maart 1963. Pretoria: Die S.A. Vereniging vir die Bevordering van Kennis en Kultuur.

Eksterne skakels

• (en) ’n Essay oor Meintjes deur Kobus Opperman.
• (af) Deeglike biografie oor Meintjes op Litnet deur Erika Terblanche.
• (af) ’n Beskouing op Litnet oor selfportrette, onder meer dié van Johannes Meintjes].
• (af) “Skaars boeke oor verlede nou op CD”, Die Burger, 2 Junie 2003.
• (en) ’n Artikel deur dr. Jean-Pierre de la Porte, navorsingsdirekteur van die Instituut vir die Bevordering van Argitektuur en Infrastruktuur, Januarie 2010.