Republiek Artsach

{{{volle_naam}}}

[[Lêer:{{{beeld_vlag}}}|125px|Vlag van {{{algemene_naam}}}]] [[Lêer:{{{beeld_wapen}}}|85px|Landswapen van {{{algemene_naam}}}]] [[Vlag van {{{algemene_naam}}}|Vlag]] [[{{{simbool_tipe}}} van {{{algemene_naam}}}|{{{simbool_tipe}}}]]
Volkslied: {{{volkslied}}}
Hoofstad	{{{hoofstad}}}
Grootste stad	{{{grootste_stad}}}
Amptelike tale	{{{amptelike_tale}}}
Regering {{{leiertitels}}}	{{{leiername}}}
Onafhanklikheid {{{onafhanklikheidstipe}}} {{{onafhanklikheidsgebeure}}}	{{{onafhanklikheidsdatums}}}
Oppervlakte  - Totaal    - Water (%)	{{{oppervlak_grootte}}} {{{oppervlak}}} km2
Bevolking  - Digtheid	{{{bevolkingsdigtheid}}} / km2
Geldeenheid	{{{geldeenheid}}} ({{{geldeenheid_kode}}})
Tydsone  - Somertyd	{{{tydsone}}} (UTC{{{utc_afwyking}}}) {{{tydsone_somer}}} (UTC{{{utc_afwyking_DST}}})
Internet-TLD	{{{internet_domein}}}
Skakelkode	+{{{skakelkode}}}

Die Republiek van Nagorno-Karabach (Armeens: Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն, Lernayin Gharabaghi Hanrapetut’yun), of Republiek van Artsach (Արցախի Հանրապետություն, Arts'akhi Hanrapetut’yun) is 'n de facto-onafhanklike republiek in die suidelike Kaukasus-streek van Eurasië.

Bakermat van die Armeense beskawing

Armeniërs beskou Artsach as die bakermat van hul beskawing. Hier is die Armeense alfabet as een van die oudstes ter wêreld ontwikkel en vir die eerste keer in 'n skool gebruik, hier het die eerste gedrukte dokumente en werke in Armeens ontstaan, en hier het die Armeense kultuur en beskawing reeds 'n bloeitydperk beleef toe die huidige hoofstad Jerewan en ander nedersettings in die huidige Republiek van Armenië nog onbeduidende plekke was.

Historiese en politieke agtergrond

Armeense Tenkgedenkteken vir die Nagorno-Karabach-oorlog van 1988

Die republiek beheer die grootste deel van die vroeëre Outonome Nagorno-Karabach-oblast en 'n aantal Azerbeidjanse distrikte wat aan Armenië in die weste en Iran in die suide grens en 'n landkorridor tussen Nagorno-Karabach/Artsach en die Republiek van Armenië vorm.

Die gebied van Nagorno-Karabach, wat merendeels deur etniese Armeniërs bewoon word, was 'n omstrede streek tussen Armenië en Azerbeidjan toe dié twee lande in 1918 van die Russiese Ryk onafhanklik geword het. Nadat die Sowjetunie in beheer van die gebied was, is in 1923 die Outonome Nagorno-Karabach-oblast gevorm wat in administratiewe opsig deel van die Azerbeidjanse SSR uitgemaak het.

Die etniese konflik tussen Armeniërs en Azerbeidjanners het in die laaste jare van die Sowjetunie weer opgevlam en aanleiding tot die Nagorno-Karabach-oorlog gegee wat tussen 1991 en 1994 gevoer is.

Toe die verbrokkeling van die Sowjetunie reeds aan die gang was, is op 10 Desember 1991 'n referendum in Nagorno-Karabach en die naburige Sjahoemian-streek gehou wat tot die onafhanklikheidsverklaring van die Republiek van Nagorno-Karabach gelei het. Die republiek word tans nie deur enige lidstaat van die Verenigde Nasies amptelik erken nie, insluitende Armenië. Dit word egter deur drie nie-lidstate van die VN erken wat hulself eweneens eensydig onafhanklik verklaar het: Transnistrië, Suid-Ossetië en Abchasië.

Sedert die wapenstilstand van 1994 is die grootste deel van Nagorno-Karabach en 'n aantal aangrensende Azerbeidjanse gebiede onder die gemeenskaplike militêre beheer van die Armeense weermag en dié van Nagorno-Karabach. Verteenwoordigers van die Armeense en Azerbeidjanse regerings neem sedertdien aan vredesonderhandelinge deel wat deur die sogenaamde Minsk-groep van die Organisasie vir Veiligheid en Samewerking in Europa bemiddel word.

Etimologie

Die tradisionele Armeense landsnaam Artsach is afgelei van die Urarteïese provinsie Artechini (of Urtechini). Die gebied van die latere Karabach het in die 8ste eeu v.C. onder Urarteïese heerskappy gestaan.

Latere Armeense benamings vir die gebied is Gardar, Chatsjenk (afgelei van Chatsjen, een van die vyf vorstedomme van Artsach), Klein-Sioenik (afgelei van die Oud-Armeense provinsie Sioenik in Suidoos-Armenië), en Sew Ajgi ("Swart Tuin"). Die laasgenoemde vorm ook die basis vir die Turks-Russiese toponiem Karabach (afgelei van Turks kara "swart" en bachtsje "tuin"; in Armeens uitgespreek as Rarabach) wat egter eers vanaf die 14de eeu geleidelik gebruiklik geword het en as leenvertaling van die Persiese naam Bach-i siah beskou word (in teenstelling tot die "Wit Tuin" of Bach-i safid waarmee na Neder-Karabach verwys is). Die "Wit Tuin" kom ooreen met die Oud-Armeense grensprovinsie Utik.

Die vallei van die Levonaget-rivier, distrik Sjahoemjan

Karabach bestaan in geologiese opsig uit 'n vlakte met 'n sagte helling (Armeens Artsachi hartawajr - "Vlakte van Artsach"; Dasjtajin Arzach/Rarabach - "Neder-Karabach") en 'n bergagtige gedeelte (Lernajin Artsach/Rarabach - "Berg-" of "Bo-Karabach").

'n Armeense aardrykskundige werk uit die 7de eeu verwys na die provinsies Artsach en Utik in die uiterste noord-ooste van die Armeense gebied. Die Kura het destyds as grensrvier gedien, met Aran ('n gebied wat deur 'n Kaukasiese volk bewoon is) aan sy linkeroewer. Die Armeniërs het hierdie gebied Arwank genoem, terwyl die Romeine daarna as Albania verwys het.

Toe die Persiërs in 428 die hele oostelike Kaukasus oorheers het, het hulle sowat een eeu lank Artsach, Utik en Albania as gemeenskaplike administratiewe eenheid saamgesmelt. In hierdie periode is Artsach-Utik dikwels met Albania verwar.

Die historiese Bo- of Berg-Karabach beslaan ongeveer 12 000 km² en is in teenstelling met ander streke in die Armeense Hoogland ryk aan water. Sy riviervalleie is bebos en het moontlik die aanleiding tot die benaming "Swart Tuin" gegee.

Terwyl die huidige onafhanklike republiek dié naam voer wat sedert die 19de eeu merendeels gebruik is, hou die Armeens-Apostoliese Kerk aan die tradisionele Armeense naam Artsach vas.

Geografie en klimaat

Die Mrav-bergreeks in die Klein Kaukasus-gebergte vorm die natuurlike noordelike grens tussen die Republiek van Nagorno-Karabach en Azerbeidjan

Die Republiek van Nagorno-Karabach is bergagtig met Mrav (3 540 meter bo seevlak) en Kirs (2 725 m) as sy hoogste bergpieke. Groot dele van die land word deur 'n plato met hellings in die ooste en suid-ooste beslaan. Die gemiddelde hoogte van die land is 1 097 m.

Terter en Chatsjen is die belangrikste riviere. Die meeste riviere vloei na die Artsach-vallei. Die grootste waterliggaam is die Sarsang-dam wat in 1976 hoofsaaklik vir besproeiingsdoeleindes opgerig is.

Nagorno-Karabach het 'n droë en gematigde subtropiese klimaat met 'n jaarlikse gemiddeld van 11 °C. Die koudste maand is Januarie met 'n gemiddeld van -1 °°C, terwyl in Julie 'n gemiddeld van 22 °C gemeet word. Die hoogste somertemperature word in die laer geleë streke van Martoeni en Martakert gemeet. Jaarlikse neerslae beloop in sommige dele van die land meer as 700 mm per jaar, maar kan in droër streke soos vlaktes ietwat minder as 500 mm wees. Die meeste reën val tussen Mei en Junie. Mis kom op meer as 100 dae per jaar voor. Bergwinde waai orals in die land, terwyl swaar storms gewoonlik net in die lente en somer voorkom.

Meer as 'n derde van Nagorno-Karabach is bebos. Die land is die natuurlike habitat van meer as 2 000 plantspesies, waarby die plantegroei van tipiese halfwoestyn-spesies in die steppegebiede tot Alpynse en tundra-plante bo die boomgrens in die hooglande en berggebiede wissel.

Ekonomie en infrastruktuur

Energiebedryf

Die Sarsang-dam is in 1976 voltooi

Tans is die Sarsang-waterkragsentrale by die gelyknamige dam met 'n kapasiteit van 50 MW die belangrikste bron van energie in die RNK. Hier word jaarliks tussen 90 en 100 miljoen kilowatt-ure krag opgewek. Danksy die voldoende plaaslike watervoorrade kan klein waterkragsentrales in feitlik elke streek van die republiek opgerig word.

'n Program vir die ontwikkeling van toekomstige energiebronne maak voorsiening vir die bou van agttien kleiner waterkragsentrales met 'n totale kapasiteit van sowat 140 MW. Sodra hulle voltooi is, sal Nagorno-Karabach oor 'n maksimale opwekkingsvermoë van 460 miljoen kilowatt-ure beskik en moontlik ook elektrisiteit na die buiteland kan uitvoer..

Eksterne skakels

Media

• youtube.com: Video oor Artsakh, met musiek van Ara Gevorgjan

Amptelike webtuistes

• Departement van Buitelandse Sake
• Kantoor van die Republiek van Nagorno-Karabach in Washington, DC