Aardverwarming: Verskil tussen weergawes

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Content deleted Content added
->WhereIsTheHeatOfGlobalWarming.svg (more legible at thumbnail size)
Enlarge WhereIsTheHeatOfGlobalWarming.svg slightly to 260px for legibility
Lyn 128: Lyn 128:


== Opgemerkte temperatuurveranderinge ==
== Opgemerkte temperatuurveranderinge ==
[[Lêer:WhereIsTheHeatOfGlobalWarming.svg|thumb|Die see se hittekapasiteit is veel hoër as enige ander energiebergplek in die aarde se hittebalans oor die twee periodes van 1961 tot 2003 en 1993 tot 2003, wat meer as 90% van die moontlike toename van die aarde se hittekapasiteit uitmaak.<ref>
[[Lêer:WhereIsTheHeatOfGlobalWarming.svg|260px|thumb|Die see se hittekapasiteit is veel hoër as enige ander energiebergplek in die aarde se hittebalans oor die twee periodes van 1961 tot 2003 en 1993 tot 2003, wat meer as 90% van die moontlike toename van die aarde se hittekapasiteit uitmaak.<ref>
{{citation
{{citation
| at=[http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ch5s5-2-2-3.html Sec 5.2.2.3 Implications for Earth’s Heat Balance]
| at=[http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ch5s5-2-2-3.html Sec 5.2.2.3 Implications for Earth’s Heat Balance]

Wysiging soos op 01:45, 21 Junie 2013

'n Kleurbeeld van die Aarde soos gesien vanaf Apollo 17.
Samestelling van die Aarde se atmosfeer
Stikstof 78,084%
Suurstof 20,946%
Argon 0,934%
Koolstofdioksied 0,038%
Waterdamp >1%
Ander 0,002%

Aardverwarming (die Engelse term global warming, globale verwarming, word ook dikwels gebruik) is 'n term wat die styging van die gemiddelde temperatuur van die aarde se atmosfeer en oseane beskryf. Sedert die begin van die twintigste eeu het die gemiddelde temperatuur met ongeveer 0,74 °C gestyg.[1] Die algemene wetenskaplike konsensus is dat hierdie styging in temperatuur deur die versterking van die kweekhuiseffek veroorsaak word.[2][3] Die kweekhuiseffek word weer op sy beurt hoofsaaklik bevorder deur die mensveroorsaakte toename van koolstofdioksied (CO2) en ander kweekhuisgasse soos metaan en dryfgasse. Daar word voorspel dat die temperature tussen 1990 en 2100 met 1,4 °C tot 5,8 °C kan styg.[4] Dit sal groot sigbare veranderinge vir die mensdom en die omgewing inhou. Aardverwarming is 'n internasionale omgewingskwessie wat mense wêreldwyd raak. Aardverwarming is die gevolg van die opbou van gasse soos koolsuurgas en metaan in die atmosfeer wat die uitstraling van die aarde se hitte vasvang en die effek van 'n kweekhuis meebring waar die hitte kan inkom, maar nie so maklik ontsnap nie. Dit is veral verbranding van steenkool, ru-olie en petrol in kragstasies, fabrieke en motors wat bydra tot hierdie opbou van gasse in die atmosfeer.

'n Versameling van ondersoeke aangaande aardverwarming word in die verslag van die Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) saamgevat. Die paneel is deur die Verenigde Nasies ingestel om die huidige wetenskaplike, tegniese en sosiaal-ekonomiese kennis aangaande aardverwarming te dokumenteer en 'n oorsig daaroor voor te lê.

Volgens die AR4 (2007 se Vierde Assesseringsverslag van die Intergovernmental Panel on Climate Change) sal aardverwarming en sy gevolge van streek tot streek oor die wêreld heen verskil.[5] Die uitwerking van 'n stygende wêreldtemperatuur sluit in: seevlakstyging, verandering in neerslaghoeveelheid en –patroon, sowel as 'n waarskynlike uitbreiding van subtropiese woestyne.[6] Die uitwerking van aardverwarming sal na verwagting die ergste beleef word in die Arktiese gebied, waar gletsers, ysgrond en see-ys voortdurend sal bly smelt en wegkalwe. Ander waarskynlike uitwerkings van aardverwarming is die toenemende voorkoms van ekstreme weerstoestande soos hittegolwe, droogtes en swaar reënneerslag, oseaanversuring en die uitsterwing van spesies as gevolg van verskuiwende gemiddelde temperatuurveranderinge. Probleme wat die mens kan ondervind, is verswakte voedselsekerheid weens misoeste en habitatsverlies deur oorstroming.[7]

Voorgestelde beleide om aardverwarming die hoof te bied, sluit uitlaatgasvermindering in, aanpassing by die nawerking van aardverwarming en moontlike toekomstige geo-ingenieurswese. Die meeste lande is lede van die VN-raamwerkkonvensie oor Klimaatsverandering (UNFCCC) [8], wat as liggaam probeer om gevaarlike mensgemaakte klimaatsverandering te voorkom.[9] Die lede van die UNFCCC het 'n verskeidenheid beleide aanvaar om kweekhuisgasse te verminder [10][11][12][13] en om aanpassing by die uitwerking van aardverwarming te steun.[10][13][14][15] Die lede van die UNFCCC het saamgestem dat uitlaatgasse aansienlik verminder moet word [16] en dat toekomstige aardverwarming onder 2,0 ºC (3,6 ºF) gehou moet word, met betrekking tot die voorindustriële vlak.[16] Verslae wat in 2011 deur die Verenigde Nasies-omgewingsprogram (UNEP) [17] en die Internasionale Energieagentskap [18] beweer dat pogings om uitlaatgasse aan die begin van die 21ste eeu te verminder moontlik nie genoeg kan wees om die UNFCCC se 2 ºC-doelwit te bereik nie.

Opgemerkte temperatuurveranderinge

Die see se hittekapasiteit is veel hoër as enige ander energiebergplek in die aarde se hittebalans oor die twee periodes van 1961 tot 2003 en 1993 tot 2003, wat meer as 90% van die moontlike toename van die aarde se hittekapasiteit uitmaak.[19]
refer to caption and adjacent text
Twee millennia se gemiddelde oppervlaktemperature volgens verskillende rekonstruksies uit klimaatskattings, elkeen op 'n dekadeskaal, met die instrumentele temperatuurrekord in swart.

Die aarde se gemiddelde oppervlaktemperatuur het tussen 1906 en 2005 met 0,74 ± 0,18 ºC gestyg. Die verhittingskoers oor die eindhelfte van daardie tydperk is amper dubbel soveel as die geheel (0,13 ± 0,03 ºC per dekade teenoor 0,07 ± 0,02 ºC per dekade). Die uitwerking van die stedelike hitte-eiland is maar baie klein; daar word bereken dat dit minder as 0,002 ºC van aardverwarming per dekade sedert 1900 beslaan.[20] Volgens satelliettemperatuurmetings het temperature in die laer troposfeer sedert 1979 met tussen 0,13 en 0,22 ºC per dekade toegeneem. Klimaatskattings toon dat die wêreldtemperatuur redelik bestendig oor die een- of tweeduisend jaar voor 1850 gebly het, met streekstemperatuurskommelings soos in die Middeleeuse Warm Periode en Klein Ystydperk.[21]

Die verwarming wat blyk uit instrumentele temperatuurrekords strook met die wyer reeks waarnemings wat deur baie onafhanklike groepe wetenskaplikes gemaak is.[22] Voorbeelde is seevlakstyging (water sit uit soos dit warmer word) [23], wydverspreide sneeu- of yssmelting [24], verhoogde hittekapasiteit van die oseane [22], verhoogde vogtigheidsvlakke [22] en die vervroegde lentetyd, [25] byvoorbeeld blomtyd.[26] Die kans dat hierdie gebeurtenisse spontaan kan gebeur, is feitlik nul.[22]

Onlangse skattings deur NASA se Goddard-instituut vir Ruimtenavorsing en die Nasionale Klimaatdatasentrum toon dat 2005 en 2010 die planeet se warmste jare was sedert betroubare, wydverspreide instrumentmetings in die laat-19de eeu beskikbaar geword het. Dit oortref 1998 met 'n paar honderdstes van 'n graad.[27][28][29]

Skattings deur die Klimaatnavorsingseenheid toon egter dat 2005 die tweede warmste jaar is, met 1998 in die eerste plek en 2003 en 2010 gesamentlik in die derde plek, hoewel “die skattingsfout vir individuele jare...ten minste tien maal groter as die verskille tussen hierdie drie jare is.” [30] Die Wêreld Meteorologiese Organisasie (WMO) se verklaring oor die status van die wêreldklimaat in 2010 verduidelik dat “die 2010 nominale waarde van +0,53 ºC net bokant dié van 2005 (+0,52 ºC) en 1998 (+0,51 ºC) is, hoewel die verskille tussen die drie jare nie statisties beduidend groot is nie”.[31]

In 1998 was temperature buitengewoon warm weens wêreldtemperature wat deur die El Niño-Suidelike Ossillasie (ENSO) beïnvloed is. Die sterkste El Niño van die afgelope eeu het daardie jaar plaasgevind.[32]

Verklarings

Die meeste klimatoloë is dit eens dat die aarde besig is om warmer te word. Daar word voortdurend debatte gevoer aangaande die hoeveelheid verwarming wat aan verskillende oorsake toeskryfbaar is. Die algemene wetenskaplike konsensus is dat die toenemende hoeveelheid kweekhuisgasse in die atmosfeer grotendeels die gevolg van menslike aktiwiteite is. Daar is ook ander moontlike oorsake wat tot die stygende temperature kan bydra, soos son-aktiwiteit en osoon, maar hierdie oorsake is nie sterk genoeg om die stygende temperature te verklaar nie.

Bevolkingsgroei

Daar was 'n drastiese toename in die menslike bevolking sedert 1950. Terselfdertyd was daar 'n vinnige styging in beide atmosferiese CO2-vlakke en gemiddelde aardtemperature. Vele navorsers bestudeer die verband tussen bevolkingsgroei en ekonomiese ontwikkeling teenoor die jaarlikse tempo van CO2-vrystelling. Die verband aangevoer is dat meer mense meer energie en ander hulpbronne gebruik. Gedurende die produksieprosesse van hierdie hulpbronne word CO2 en ander kweekhuisgasse as afval vrygestel. Navorsers raam dat daar 'n sewevoudige toename in die totale vrystelling van CO2 sal wees vir die ontwikkelende lande en 'n drievoudige toename vir ontwikkelde lande. Dit sal na verwagting lei tot 'n meer as viervoudige toename van CO2 gedurende die 21ste eeu. Die uitwerking van hierdie toename veroorsaak 'n groter styging in temperature in die wêreld. Die impak van aardverwarming op die mensdom sal weer die menslike ontwikkeling beïnvloed; laagliggende dele sal onbewoonbaar word, landbougrond sal onbewerkbaar word as gevolg van onmatige hoeveelhede reënval, en voedselproduksie sal afneem.

Vroeë geskiedenis

In 1972 het die wetenskaplikes George Kukla en Robert Matthews 'n brief aan die Amerikaanse president Richard Nixon geskryf oor hulle kommer rakende drastiese veranderinge in die klimaat en hulle vrees dat oorlog, pes en hongersnood onderweg was. Die brief het die president egter nie teen aardverwarming gewaarsku nie, maar teen aardverkoeling.[33]

In die 1970's het die verwoesting van die natuur deur menslike aktiwiteite groot aandag getrek. Een van die kwaaddoeners was suurreën – die effek daarvan op 'n woud in Tsjeggië kan hier gesien word.

Die wetenskaplikes was nie die enigste twee doemprofete nie: die begin van die sewentigerjare het ’n tydperk ingelui waarin die ondergang van die aarde wyd en syd voorspel is. Suurreën het baie mere en woude aangetas en daar was vrese dat oorbevolking tot massa-hongersnood kon lei. Tydens 'n opname van die wetenskaplike BBC-program Horizon in 1971, het dr. Paul Ehrlich gesê die kanse dat die mensdom die 20ste eeu sal oorleef, is 'n skrale een of twee persent.[34] In 1974 het die Engelse klimatoloog Hubert Lamb ook teen aardverkoeling gewaarsku: dat "ons onsself moet voorberei vir 'n lang periode van hoofsaaklike kouer seisoene" en dat "tensy ons anders leer, dit verstandig sou wees om te veronderstel dat die volgende ystydperk enige oomblik kan intree".[35]

Alhoewel die wetenskaplikes en omgewingsaktiviste van die tyd die bal misgeslaan het, is die wetenskap van die tydperk vandag steeds van waarde. Destydse wetenskaplike ondersoek het daarop gedui dat die planeet besig is om af te koel. In die sestigerjare het weerverslae oor die wêreld heen gewys dat die aarde besig was om yskoue winters te deurstaan en 'n teorie het ontstaan wat die waargeneemde aardverkoeling probeer verduidelik het. Die wêreld se ekonomie het in die vyftig- en sestigerjare 'n bloeityd beleef: steenkool is op 'n ongekende skaal verbrand in kragstasies en fossielbrandstowwe is vir 'n tyd geblameer vir die veronderstelde verkoeling. Volgens die aanvaarde destydse teorie sou die rook van die kragstasies en skoorstene 'n laag van roetpartikels in die atmosfeer skep, wat sou keer dat die son se strale die aarde bereik; iets wat tot 'n koeler planeet sou lei. Een van die wetenskaplikes wat ten gunste van hierdie teorie was, is Stephen Schneider, wat in 1971 'n beroemde verslag geskryf het waarin hy beweer dat die wêreldwye temperatuur met tot drie grade kan daal. Hy het beweer dat dit genoeg sou wees om moontlik 'n nuwe glasiaal te veroorsaak.[36]

Die waargeneemde verkoeling van die aarde en die gepaardgaande teorie het vir 'n wyle sin gemaak, maar die tweede helfte van die 1970's het 'n einde aan byna dertig jaar van afkoeling gebring.[37][38][39] Die warmer weer, en in sommige gevalle bloedige hitte, het die begin van 'n waarneembare verwarming van die aarde aangedui en het beteken dat die wetenskap wat die nosie van aardverkoeling verduidelik het, foutief moet wees. Met die nuwe data moes wetenskaplikes hulle teorieë aanpas, in die hoop om uit te vind hoekom dit geblyk het dat die aarde skielik aan’t verwarm was.

Hawaii is so afgeleë dat dit vir Keeling die ideale plek was om lugmonsters te neem.

'n Aantal wetenskaplikes het tydens die periode van "aardverkoeling" 'n paar jaar aan 'n alternatiewe teorie gewerk wat probeer verduidelik het wat besig is om met die klimaat te gebeur. Een van hulle was David Keeling, die eerste persoon wat gewaarsku het oor die effekte van die kweekhuiseffek en aardverwarming. In 1956 het Keeling aangesluit by die Scripps Institution of Oceanography in San Diego en laat 1950's begin het om die koolstofdioksied in die atmosfeer te meet, hoofsaaklik by die Mauna Loa-observatorium in Hawaii. Dit was die ideale plek om lugmonsters te neem, aangesien die observatorium in die middel van die Stille Oseaan geleë is, ver verwyder van industriële, lugbesoedelende sentrums, op 'n vulkaan waarvan die piek meer as 3 km hoog is: die lug wat Keeling getoets het, word onder die skoonste in die wêreld gereken.[40] In dié tyd is Keeling se ondersoek nie belangrik geag nie, maar dit het mettertyd een van die belangrikste navorsingswerke in die geskiedenis geword.

Keeling het die koolstofdioksied gemeet deur 'n glassfeer te neem wat met 'n vakuum gevul is en dit aan die lug blootgestel. Die lug het die vakuum gevul en die sfeer is met 'n klep afgesluit. Dit was egter heelwat moeiliker om daarna te bereken presies hoeveel koolstofdioksied in die fles was: soortgelyke pogings is reeds deur ander wetenskaplikes aangewend, maar hulle resultate het só verskil dat dit nie vertrou kon word nie. Keeling het egter in 1958 daarin geslaag om 'n apparaat te bou wat die koolstofdioksied suksesvol uit die lugmonster kon onttrek en die konsentrasie daarvan meet. Moderne apparate wat vir dieselfde doeleindes gebruik word, word steeds na aanleiding van Keeling se apparaat gestandaardiseer.

Hierdie grafiek wys metings van koolstofdioksied in die atmosfeer by die Mauna Loa-observatorium in Hawaii oor 50 jaar. Die sigsagpatroon dui op die seisoenale veranderings in die aantal CO2 wat in die atmosfeer vrygestel word.

Keeling was nie tevrede daarmee dat hy nou in staat was om die koolstofdioksiedvlakke in die atmosfeer te meet nie: hy het ook gewonder of die toenemende uitpomping van koolstofdioksied deur motors, kragstasies, fabrieke en vliegtuie die vlak van die koolstofdioksied mettertyd sou affekteer. Hy het dus jare aangehou met sy eksperimente met en opnames van koolstofdioksiedvlakke. Keeling se volgehoue vasberadenheid (en sy seun wat sy werk na sy dood voortgesit het) het gelei tot 'n grafiek wat dui op die drastiese styging van koolstofdioksiedvlakke in die atmosfeer. In 1958 was daar 315 deeltjies per miljoen, in teenstelling met 386 deeltjies per miljoen in 2008. Hierdie grafiek, wat die volgehou styging van koolstofdioksiedvlakke aandui, is die een onbetwiste bewysstuk in die hele aardverwarmingdebat.

Die betekenis van Keeling se ontdekking is eenvoudig: CO2 is in staat om hitte vas te vang, ook in die aarde se atmosfeer. Dit keer dat hitte na die buitenste ruim ontsnap en verhit die atmosfeer. Hoe meer koolstofdioksied in die lug is, hoe meer hitte word vasgevang: hierdie verskynsel staan as die kweekhuiseffek bekend. Keeling se grafiek het die toenemende warm somers van die 1970's verduidelik, maar nie die koue winters van die vyftiger en sestigerjare nie. Dit het later geblyk dat die verkoelende effek van roet, afkomstig van rookspuwende industriële skoorstene, die verwarmende effek van koolstofdioksied in die atmosfeer uitgekanselleer het. Dit het egter nie lank geduur nie, aangesien die stygende vlakke koolstofdioksied gou die oorheersende faktor geword het.

Nou het wetenskaplikes begin fokus op die teenoorgestelde van 'n nuwe ystyd: aardverwarming.

Ontwikkeling van die wetenskap

Die skielike veranderinge het nie ongesien gebeur nie – in die hoogste vlakke van die Amerikaanse regering het amptenare gewonder of aardverwarming 'n nuwe bedreiging is en hulle na JASON gewend . JASON is 'n onafhanklike groep wetenskaplikes wat die VSA-regering raad gee oor sake rakende wetenskap en tegnologie; die oorgrote meerderheid van hul werk het met verdediging te maak. In 1978 het die regering hulle genader om die groeiende bewyse vir aardverwarming te ondersoek. Die groep het 'n rekenaarmodel van die wêreld se klimaatstelsel gebou: die JASON-model van die wêreld en hulle verslag, The Long Term Impact of Atmospheric Carbon Dioxide on Climate ("Die langtermyn-impak van atmosferiese koolstofdioksied op klimaat") is in April 1979 vrygestel. Die verslag het 'n aantal voorspellings gemaak wat, van agterna beskou, redelik in die kol was. Voorbeelde hiervan is:

  • Volgens verwagting sal die konsentrasie CO2 in die atmosfeer teen 2035 sal verdubbel. (Huidige modelle voorspel dat die konsentrasie CO2 teen 2050 sal verdubbel.)
  • 'n Temperatuurstyging van 2 tot 3 grade teen die einde van die 21ste eeu. (Ongeveer gelyk aan huidige voorspellings.)
  • Poolstreke sal meer verhit as wat algemeen is – miskien selfs 10 of 12 grade meer. (Ook in hierdie geval is hulle nie heeltemal teenstrydig met die huidige teorieë nie.)

Die verslag is met sy verskyning as uiters omstrede beskou en die regering het 'n groep klimaatwetenskaplikes genader om 'n tweede opinie. Dié wetenskaplikes se gevolgtrekkings was egter baie eenders.

Enige potensiële pogings om op hierdie verslae te reageer is in die wiele gery in 1980, na die verkiesing van Ronald Reagan tot president van die Verenigde State. In dié tyd is Amerika erg gekritiseer oor suurreën en Reagan wou nie dat die VSA ook nog die skuld vir aardverwarming moes dra nie. (Dié land is steeds die grootste verspreider van CO2-vrystellings per capita.)

Reagan het die wetenskaplike William Nierenberg opdrag vir 'n derde verslag gegee: Nierenberg het bekendheid verwerf vir sy werk aan die Manhattan-projek, waar hy gehelp het om die atoombom te ontwikkel. Later het hy die beroemde Scripps Institution of Oceanography bestuur, waar hy die afdeling vir klimaatnavorsing geskep het. Nierenberg was ook 'n lid van JASON. Sy verslag het in sommige opsigte van die twee voorafgaande verslae verskil. Die verslag gee toe dat 'n bietjie verwarming waarskynlik is, maar dat enige verwarming stadigaan sal plaasvind en dat die samelewing meer as genoeg tyd sal hê om daarby aan te pas. Die verslag het beteken dat daar geen rede tot kommer was nie en ook geen rede om uitlatings van CO2 te beperk nie. Die kwessie van aardverwarming is met hierdie verslag uitgestel as 'n toekomstige probleem.

Ongeveer 20 000 jaar gelede het Amerikaanse Indiane langs hierdie verdwene rivier gewoon. Natuurlike klimaatsverandering het veroorsaak dat die rivier opdroog en die plaaslike gemeenskap het na 'n nuwe gebied getrek.

In die vroeë tagtigs was dit maklik om met Nierenberg se sienings te simpatiseer. Aardverwarming was steeds net 'n voorspelling en die wetenskap daaragter steeds in sy kinderskoene. Bewyse uit die geskiedenis het ook daarop gedui dat klimaatsverandering nie noodsaaklik kommerwekkend hoef te wees nie. Klimaatsverandering is per slot van rekening iets wat natuurlik plaasvind en die mensdom het nog altyd daarmee moes saamlewe.

Klimaatsverandering vind voortdurend plaas, maar hoe die mensdom daarby aanpas, verander. In die verlede (en steeds in sommige lande) het nomadiese stamme die reëns gevolg. Tans word damme soos die Hoover-dam gebou om die Colorado-rivier te tem: die resulterende Mead-meer help die westelike VSA om die siklus van droogte en oorstromings in die woestynagtige streek te bekamp – 'n goeie voorbeeld van hoe die mensdom klimaatsverandering trotseer. Die Meade-meer was in 2008 egter reeds in die agste jaar van 'n ernstige droogte; in Oktober 2008 was die meer se inhoudsmaat 47% van sy kapasiteit.

Nierenberg het later 'n leidende dinkskrum gestig wat die nosie van "aardverwarming" teengestaan het en het gehelp om die beweging van aardverwarmingskeptisisme te stig. Die eerste groep aardverwarmingskeptici het geredeneer dat enige moontlike verwarming waarskynlik stadig sal plaasvind en dus maklik sal wees om by aan te pas, dat die aarde se klimaatstelsel eenvoudig te groot is om vatbaar vir menslike aktiwiteit te wees en dat daar te min bewyse is dat dit mense is wat klimaatsverwarming veroorsaak. Hierdie drie stellings vorm steeds deel van die kern van die skeptici se redenasies, maar word sedert die 1980's deur ander wetenskaplikes aangeval.

Spoed waarteen aardverwarming plaasvind

Een van die redenasies van die skeptici is dat enige moontlike aardverwarming uiters stadig sal plaasvind, sodat die mensdom meer as genoeg tyd sal hê om daarby aan te pas.

Meer as 80% van Groenland se oppervlak word deur 'n ysplaat bedek – dit is die tweede-grootste ysliggaam op aarde (Antarktika is die grootste). Die ysplaat is oor die algemeen meer as 2 km dik (tot 3 km by sy diepste punt). Alhoewel die eiland uiters afgeleë is, kom wetenskaplikes van oor die wêreld in Groenland byeen om die uitwerking van klimaatsverandering op die ys te bestudeer. Vyftig jaar gelede was die Amerikaanse leër egter die enigste groep wat daar wetenskaplike ondersoek gedoen het. In die laat-vyftigerjare het die Amerikaanse leër 'n militêre basis binne-in die ysplaat gebou. Die basis, genaamd Camp Century (dit was 100 myl van die kus geleë), het ook as "die stad onder die ys" bekend gestaan en meer as 200 mense gehuisves. Die "stad" het ’n biblioteek, hospitaal, gimnasium en kernkragstasie gehad. Camp Century is oorspronklik gebou om ondersoek in te stel na die vegtoestande in 'n koue klimaat, maar word vandag onthou vir die wetenskaplike onthullings wat die idee dat klimaatsverandering slegs stadig kan plaasvind, in twyfel sou trek.

Figuur 1.1

Wetenskaplikes by Camp Century het antieke ysmonsters gebruik om die klimaat van die verlede te rekonstrueer. Die Groenlandysplaat is saamgestel uit jaarlikse sneeuneerslae; vallende sneeu maak 'n rekord van die atmosfeer se toestand, wat dan in die yslae behoue bly. Voorbeelde hiervan is as wat vrygestel is tydens 'n uitbarsting van Krakatau, stof uit Mongolië afkomstig van antieke stofstorms en selfs titseltjies lood afkomstig van Romeinse smelterye. Dié deeltjies word deur die wind gewaai, deur sneeu na die aarde gebring en dan in die ys begrawe. Sneeu kan ook 'n indirekte waarneming aandui van die temperatuur wat geheers het toe die sneeuvlokke geval het.

Variasies in CO2, temperatuur en stof oor die laaste 450 000 jaar, uit ’n analise van ’n Antarktiese yskern.

Wetenskaplikes het in die ysplaat geboor en silinders antieke ys uit die ysplaat gehaal – die monsters staan as "yskerns" bekend. Die yskerns het hulle in staat gestel om 'n rekord van die geskiedenis se temperature aan te teken. In die middel-1980’s het hulle hierdeur ontdek dat klimaatsverandering nie altyd stadig plaasvind nie. Die beeld hiernaas wys hoe die klimaat in die verlede drastiese veranderings in relatief kort periodes ondergaan het. Wetenskaplikes het met behulp van hierdie yskerns besef presies hoe vinnig, dikwels en drasties die aarde se klimaat kan verander. In die tagtigerjare was daar egter steeds baie wetenskaplikes wat nie geglo het die teorie van drasties vinnige klimaatsverandering is voldoende bewys nie.

Sien figuur 1.1 hiernaas vir 'n deursnit van 'n ongeveer 16 250 jaar oue yskern wat van Groenland afkomstig is. Die vertikale lyne dui op die seisoenale wisseling in die sneeuval.

Invloed op die wêreld se klimaatstelsel

Die tweede teorie van die aardverwarmingskeptici was (en is steeds in sommige gevalle) dat die aarde se klimaatstelsel eenvoudig te groot is om vatbaar vir menslike aktiwiteit te wees.

Lêer:160658main2 OZONE large 350.png
Die osoongat bo Antarktika in 2006

Chloorfluoorkoolstof, of CFK, is 'n gas wat in die 1980's toenemend in spuitkannetjies (haarsproei, lugverfrissers, spuitverf, ens.) en yskaste gebruik is. Oorspronklik het die gebruik van CFK sin gemaak: dit was goedkoop en klaarblyklik veilig. Die CFK wat in die atmosfeer vrygestel is, het egter osoon vernietig, 'n belangrike gas wat die aarde teen die son se dodelike strale beskerm. Wetenskaplikes wat in 1984 in Antarktika gewerk het, het ontdek dat daar 'n groot gat in die aarde se osoonlaag ontstaan het.

Sommige van die gebruike van CFK's is reeds vroeër in sommige verbiede verban, maar dit is eers ná die ontdekking van die osoongat dat 'n groep wêrelddiplomate in 1984 in Montreal byeengekom het om die Montreal-protokol te smee, wat die drastiese afname in die produksie van CFK's vereis.

Die gat in die osoonlaag het bewys dat die mensdom wel daartoe in staat is om die aarde se atmosfeer in 'n kort tyd katastrofiese skade te berokken. Bewerings dat die klimaatstelsel te groot is om deur die mens beïnvloed te word, is tot niet gemaak.

Klimaatsverandering is nie sorgwekkend nie

Sommige skeptici wat wél toegegee het dat aardverwarming plaasvind, het in die tagtigerjare volgehou dat dit geen gevaar vir die mensdom inhou nie.

Die rekordtemperature wat in die sewentigerjare aangeteken is, is egter in die 1980's gebreek.

In 1988 het die NASA-wetenskaplike James Hansen tydens 'n Amerikaanse Kongresondersoek 'n toespraak gelewer waarin hy drie hoofgevolgtrekkings gemaak het:

  • Die aarde is in 1988 warmer as in die geskiedenis van temperatuurmeting met behulp van instrumente.
  • Aardverwarming is só groot dat wetenskaplikes met 'n groot mate van sekerheid 'n oorsaak-en-gevolg-verhouding aan die kweekhuiseffek kan toeskryf.
  • Rekenaarsimulasies van die aarde se klimaat het getoon dat die kweekhuiseffek reeds groot genoeg is om uiterse gebeurtenisse soos hittegolwe te beïnvloed.

Hansen het sy bevindings met die volgende woorde opgesom.

Hierdie bewyse verteenwoordig saam 'n baie sterk saak dat die kweekhuiseffek waargeneem is en nóú [1988] ons klimaat affekteer ... Ons moet almal werklikheid onder oë sien: as ons volhou om ontsaglike hoeveelhede kweekhuisgasse vry te stel, gaan 'n globale temperatuurstyging ons in die gesig staar wat groter sal wees as enigiets wat in die menslike geskiedenis ervaar is.

[41]

Danksy Hansen se toespraak het aardverwarming 'n oornagsensasie geword. 'n Paar maande ná sy aankondiging het die Verenigde Nasies gehelp om 'n internasionale komitee te stig wat ondersoek na aardverwarming sal doen: die Interregeringspaneel oor klimaatverandering. Talle wetenskaplikes en ander politici het ook nou by die stryd teen aardverwarming aangesluit. Een van hulle was Margaret Thatcher, wat tydens haar toesprake teen die gevare van aardverwarming gewaarsku het:[42]

Die gevare van aardverwarming is tans nog onsigbaar, maar werklik genoeg vir ons om veranderinge en opofferings te maak sodat ons nie ten koste van toekomstige geslagte lewe nie.

Teen die begin van die 90's het dit geblyk asof die wetenskaplike en politieke geveg verby is: die meeste wetenskaplikes en politici het saamgestem dat die mensdom besig is om die klimaat te verander en dat iets daaraan gedoen moet word.

Toe kom die teenreaksie: tydens die 1990's sou aardverwarming een van die grootste wetenskaplike omstredenhede word. Wetenskaplikes wat dit eens was met Hanson nie en nie geglo het dat tot aksie oorgegaan moes word om aardverwarming te keer nie, het hulle hieroor uitgespreek. Baie van hulle het ook ondersteuning van ander politici en groot besighede gekry en die idee van aardverwarming (en die mens se rol daarin) sou in die komende jare deur talle as 'n poets en bedrieëry beskryf word.

Aardverwarmingskeptici se teenaanval

Ten spyte van die bewyse vir aardverwarming en die mens se rol daarin, het 'n groep wetenskaplikes die laaste 20 jaar die idee van 'n klimaatkrisis teengestaan. Hierdie aardverwarmingskeptici het van aardverwarming een van die mees omstrede kwessies in moderne wetenskap gemaak. Die feit dat aardverwarming deur die mens of deur stikstof veroorsaak word, of dat dit hoegenaamd gebeur, word deur verskeie groepe ontken. Alles wat vroeër as feit aanvaar word, is opnuut bevraagteken.

In die vroeë negentigerjare het dit gelyk asof die argumente teen aardverwarming bygelê is. Wetenskaplikes het gewys dat die aarde besig is om te verwarm as gevolg van stikstof en ander kweekhuisgasse, wat deur menslike aktiwiteite vrygestel is. Indien die mensdom nie daarin sou slaag om hierdie verwarming stop te sit nie, sou 'n klimaatkrisis die planeet in die gesig staar.

In 1992 het 108 staatshoofde in Rio de Janeiro, Brasilië, vergader en onder meer die Klimaatsverdrag onderteken. Die verdrag word tans deur 192 lande bekragtig.[43] Sedert 1992 het 'n aantal politici, sakelui en later ook wetenskaplikes begin om die klimaatskrisis te ontken. Die Internasionale Konferensie oor Klimaatsverandering 2008 in New York het talle wetenskaplikes, ekonome, beleidskeppers en besigheidsleiers gelok wat kwessies wou bespreek wat volgens hulle deur die Verenigde Nasies se Interregeringspaneel oor klimaatverandering oor die hoof gesien het.[44] Die konferensie is gekritiseer vir die feit dat dit aangebied is deur die Heartland-instituut, wat beide klimaatsverandering en die negatiewe effekte van passiewe rook ontken én donasies van die oliekorporasie ExxonMobil en die internasionale tababmaatskappy Philip Morris ontvang.[45] Die Competitive Enterprise Institute, wat medeborg van die konferensie was, het fondse van die oliemaatskappy Texaco ontvang.[46]

Sommige van die bewerings wat deur van die aardverwarmingskeptici gemaak word, sluit in:

  • aardverwarming is nie 'n krisis nie;
  • aardverwarming is nie besig om plaas te vind nie;
  • koolstofdioksied dra geensins tot aardverwarming by nie;
  • koolstofdioksied is nie 'n besoedelende stof nie;

Vind aardverwarming ooit plaas?

Een van die aardverwarmingskeptici se eerste teenargumente is dat die aarde nié besig is om warmer te word nie.

'n Weerstasie
Die binnekant van 'n weerstasie

Dwarsoor die wêreld kan termometer- of weerstasies gevind word wat die daaglikse minimum- en maksimumtemperatuur meet en sodoende 'n daaglikse gemiddeld verskaf. Hierdie metings word deur vrywilligers gemaak en vind op die meeste plekke reeds sedert die 19de eeu plaas, wat wetenskaplikes die moontlikheid bied om 'n vergelyking tussen destydse en huidige gemiddelde temperature te maak. Volgens hierdie metode het die wêreldwye temperatuur in 1910 begin styg. Hierdie periode van verwarming het tot die 1940's geduur en toe weer in die sewentigerjare begin. Baie lande het sedert die 1980's en '90's dikwels rekordbrekende somers gehad. Die wêreldwye temperatuur het in die laaste eeu met byna 1 ºC gestyg. 'n Graad klink moontlik nie so opspraakwekkend nie, maar vir klimatoloë is dit 'n groot verskil.

Vir aardverwarmingskritici was dit te dik vir 'n daalder. Selfs met data van duisende weerstasies regoor die wêreld, was daar vir groot dele van die wêreld geen temperatuurdata beskikbaar is nie, veral in onbewoonde gebiede. Vir sulke gebiede (en ander) word daar sedert 1979 weersatelliete soos NASA se TIROS-N-reeks gebruik om die wêreldwye temperatuur te meet. Hulle resultate was onverwags: in plaas van bewyse dat die aarde besig was om te verwarm, het die satellietmetings aangedui dat die aarde besig was om ietwat af te koel.[47][48]

Die wetenskaplikes Roy Spencer en John Christy het die temperatuurmetings van satelliete vir die eerste keer in 1990 saamgevoeg om 'n beeld van die wêreldwye temperatuurveranderinge van die laaste 10 jaar te gee. Hierdie metings het gou een van die sleutelbewyse teen die idee van aardverwarming geword.

Die metings van die weersatelliete het daartoe gelei dat aardverwarmingskeptici en ook ander wetenskaplikes begin het om die waarde van die metings van die weerstasies in twyfel te trek. Volgens die skeptici was daar ook 'n ander ernstige fout met die weerstasies waarmee rekening gehou moet word: verstedeliking. Baie weerstasies is opgerig in onbewoonde of ligbevolkte gebied wat sedertdien tot digbevolkte of stedelike gebiede gegroei het, iets wat 'n outomatiese toename in temperatuur meebring. Dit is naamlik altyd warmer in stede as in die omliggende, onbewoonde gebiede, 'n verskynsel wat as die stedelikehitte-eiland-effek bekend staan.

Volgens die skeptici het hierdie effek die vals indruk gewek van 'n planeet wat besig is om warmer te word. Las Vegas se weerstasie, byvoorbeeld, is in 1942 in die middel van die woestyn gebou, langs 'n plaaslike vliegveld. Las Vegas is VSA se vinnigste groeiende stad en die bevolking het in 30 jaar verdrievoudig. Die plaaslike vliegveld het intussen ook tot die Las Vegas-lughawe ontwikkel en die stad het so uitgebrei dat die lugawe - en die weerstasie - nou binne-in die stad is. Die weerstasie meet tans dus temperature wat verskil van die natuurlike temperature buite die stad en ook op 'n drastiese toename dui in vergelyking met destydse temperature, soveel as 4 ºC oor die laaste vyftig jaar. 'n Ander weerstasie wat in dieselfde omgewing geleë is en hom steeds in die woestyn bevind, dui op 'n toename van minder as 1 ºC.

Die Helheim-gletser in Groenland het tussen 2001 en 2005 ongeveer 5 km teruggetrek.

Die skeptici het dus die weerstasies se toenemende hoë metings aan verstedeliking toegeskryf en volgehou dat die planeet op sigself nie besig is om warmer te word nie. Ander wetenskaplikes het egter daarop gedui dat nie slegs weerstasies in of naby stede 'n toename in temperatuur gewys het nie: daar was ook ander tekens wat op wêreldwye verwarming gedui het, soos vervroegde lentes op die platteland en gletsers wat verder teruggetrek het as in eeue. Ook die oseane was besig om te verhit. Hierdie gebeurtenisse het die data van die weerstasies ondersteun en was teenstrydig met dié van die satelliete afkomstig. Dit sou ongeveer 10 jaar neem voor een van die twee as foutief bewys kon word en die satelliete was die verloorder.

In 2001 het Carl A. Mears en Frank J. Wentz, wetenskaplikes by Remote Sensing Systems, 'n maatskappy wat satellietdata-analise vir NASA doen, begin om Spencer en Christy se data van nader te bekyk. Sedert hulle oorspronklike ondersoek het ook ander wetenskaplike spanne begin om die oorspronklike berekenings te evalueer en daar is 'n aantal foute gevind.[49]

Alhoewel die satelliete ongeveer 800 km bo die aarde gewentel het, het wrywing met die aarde se atmosfeer hulle beweging beïnvloed. Die satelliete het stadiger begin beweeg en elke jaar byna een kilometer nader aan die aarde gesak. Een van die veranderlikes wat in die berekening van die aarde se temperatuur gebruik is, was die hoogte van die satelliet bo die aarde: 'n verkeerde hoogte het verkeerde antwoorde meegebring. Die vertraging van die satelliet se beweging het ook sy metings beïnvloed, waar hy aan die begin 'n gegewe gebied teen byvoorbeeld tweeuur smiddags gemeet het, was hy 'n paar jaar later eers teen sesuur by dieselfde gebied om die temperatuur te meet. Hierdie twee ongekende foute het berekenings laat lyk asof die aarde besig is om af te koel. Spencer en Christy het hulle foute erken en na nuwe berekenings verklaar dat ook die satelliete op 'n ietwat toenemende wêreldwye temperatuur dui.

Baie skeptici het die verskynsel van aardverwarming as feit begin aanvaar, maar het nou gevra of dit dan werklik deur die mens veroorsaak word.

Wat is die mens se rol in aardverwarming?

Word aardverwarming deur die mens veroorsaak? Baie aardverwarmingskeptici bevraagteken die mens se rol in aardverwarming (indien enige) en glo dat aardverwarming bloot deel van die planeet se natuurlike siklus is.

Groenland in die somer (Ysland kan regs onder waargeneem word).

Om hierdie idee te ondersteun word daar na die Middeleeuse Warm Periode (ook genoem die Middeleeuse Klimaatoptimum) verwys: 'n tydperk tussen ongeveer 800 en 1300 n.C. Daar word verwys na die feit dat die Wikings Groenland in hierdie periode gekoloniseer het, gewasse aangebou het en vee geteel het. Ook ander lande blyk in hierdie tyd 'n warm periode te geniet het: geskiedkundige rekords dui daarop dat die eeue rondom 1000 n.C. in Engeland warm en gunstig was. Oeste was goed en die bevolking het aansienlike groei beleef. Dit was selfs warm genoeg om druiwe in Engeland te kweek (soos ook vandag die geval is). Die Middeleeuse warm periode dui dus daarop dat die aarde in die verlede van nature klimaatskommelinge deurstaan het.

All the evidence shows that the variable warming was a great deal warmer than it is today. So there's nothing unusual about the current warming.

- Dr. S. Fred Singer - Science and Environmental Policy Project

As die Middeleeuse Warm Periode regtig warmer was as wat dit vandag is, sou dit die skeptici se idee van aardverwarming as deel van die planeet se natuurlike siklus ondersteun. Daar is egter geen instrumentele rekords wat uit hierdie tydperk dateer nie. Wetenskaplikes beskik slegs die laaste eeu oor wêreldwye instrumentele temperatuurrekords. Vir die voorafgaande jare, ongeveer tot in die middel van die 1800's, is daar slegs rekords vir die Noordelike Halfrond beskikbaar en voor dié tyd word die aantekeninge al hoe minder.

Een van die duisend jaar oue dennebome in Kalifornië.

Wetenskaplikes, soos Michael Mann van die Penn-staatsuniversiteit in Pennsilvanië, moes hulle dus tot ander rekords wend om die temperatuur uit hierdie tyd te meet. Sommige maniere waarop wetenskaplikes indirekte metings kan neem, is die jaarringe in boomstamme, isotopiese wisselinge in yskerns, koraalriwwe in die Rooisee en die antieke lae sneeu op die berge in Peru. Om die temperatuur van honderde of selfs duisende jare terug te kan nagaan, word egter bome van dieselfde ouderdom benodig. Twee boomsoorte wat duisende jare oud word, is spardenne in Swede en dennebome in Kalifornië. Mann en sy span het die bome in Kalifornië ondersoek; die dennebome hier kan tot 5 000 jaar oud word.

Deur die indirekte metings van hierdie bome, die koraalriwwe, sneeu ens. saam te voeg het Mann 'n temperatuurgrafiek van die laaste 1 000 jaar saamgestel. Uit die grafiek het dit geblyk dat, alhoewel die Middeleeuse Warm Periode moontlik ietwat warmer as die omliggende eeue was, die temperatuur geensins met die huidige temperature vergelyk kan word nie. Die vorm van die grafiek het daartoe gelei dat daar na die grafiek as die "hokkiestok" verwys is en hierdie hokkiestok sou een van die bekendste en mees omstrede wetenskaplike grafieke word.

Siende dat die Middeleeuse Warm Periode volgens Mann se grafiek nie aansienlike temperatuurverhogings ervaar het nie, het aardverwarmingskeptici die geldigheid van die grafiek ontken. Sommige skeptici voel dat Mann gebrekkige data vir sy berekings gebruik het, terwyl ander meen sy berekenings self is foutief.[50][51][52] Joseph L. Bast, die Heartland-instituut se president, beskryf die grafiek as "skandalig". Sommige het Mann selfs van bedrog beskuldig.

Temperatuurrekords van die laaste 1 000 jaar[53]. Mann se "hokkiestok" is in blou.

Ander wetenskaplike groepe het egter ook hulle eie grafieke begin opstel met behulp van soortgelyke indirekte en direkte metings. Alhoewel hierdie grafieke verskil, verskil hulle nie aansienlik nie en al die grafieke kom ooreen dat die huidige verwarming ongeken was in die laaste 1 000 jaar. In effek het die skeptici se aanvalle gelei tot meer bewyse dat aardverwarming wel plaasvind en dat die tweede helfte van die 20ste eeu warmer as enige ander tydperk in die laaste 1 000 jaar was. Hierdie indirekte metings word deur die meer onlangse weerstasies en weersatelliete ondersteun.

Word aardverwarming deur die son veroorsaak?

Sonvlekke van ver...
... en van naby.

Een groep skeptici het egter volgehou dat die feit dat die wêreld in die tweede helfte van die 20ste eeu warmer as in die laaste 1 000 jaar was, nie noodwendig aan menslike aktiwiteit toegeskryf kan word nie – dat aardverwarming nie deur koolstofdioksied veroorsaak word nie, maar deur die son.

Geen wetenskaplike twyfel dat die son 'n rol in ons klimaat speel nie: dit is immers die bron van hitte en die oorsaak van die weer op aarde. Die skeptici het geredeneer die aarde se weerstelsel is só afhanklik van die son dat die kleinste wisseling in sonaktiwiteit 'n groot effek op die aarde se klimaat sou hê. In die meting van sonaktiwiteit word daar veral na sonvlekke gekyk: donker kolle op die son se oppervlak wat in der waarheid magnetiese storms is. Hierdie storms verander voortdurend en sommige skeptici glo dat hulle die oorsaak van klimaatsverandering kan verduidelik. Wanneer die son aktief is, met ander woorde, wanneer daar 'n groot aantal sonvlekke is, gee die son golwe van gelaaide deeltjies bekend as ’n sonwind af.

Wetenskaplikes meet al eeue lank die hoeveelheid sonvlekke op die son. In die 17de eeu was daar 'n periode van ongeveer 50 jaar waartydens ons son uiters onaktief was; byna geen sonvlekke is in hierdie tyd waargeneem nie. Hierdie periode stem ooreen met 'n uiters koue periode op aarde: een van die koudste periodes van die Klein Ystyd, 'n relatief koue periode van ongeveer 1450 tot 1820.

Dit het nie lank geduur voor wetenskaplikes 'n verband tussen die weer en die aantal sonvlekke gemaak het nie. William Herschel het 'n teorie ontwikkel dat daar ’n verband is tussen die hoeveelheid sonvlekke en die prys van koring. Volgens hom was koring duur wanneer daar min sonvlekke was en goedkoop wanneer sonvlekke meer volop was. Hy het afgelei dat die son minder hitte en lig uitstraal wanneer daar min sonvlekke is, wat beteken dat minder koring gegroei het en dus duurder was.[54]

Ten spyte van Herschel en ander wetenskaplikes se teorieë, kon niemand wys hoe die sonvlekke die klimaat beïnvloed nie. Die hoeveelheid hitte wat deur die son afgegee word, het in der waarheid nie werklik verskil tussen tye van baie of min sonvlekke nie.

Sien ook


Verwysings

  1. IPCC, Fourth Assessment Report
  2. "Joint science academies' statement: The science of climate change". Royal Society. 17 Mei 2001. Besoek op 2007-04-01. The work of the Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) represents the consensus of the international scientific community on climate change science {{cite web}}: Gaan datum na in: |date= (hulp)
  3. "Joint science academies' statement: Global response to climate change". Royal Society. 2005. Besoek op 1 April 2007. We recognise the international scientific consensus of the Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) {{cite web}}: Onbekende parameter |month= geïgnoreer (hulp)
  4. Prognose van die temperatuurverandering vir die jare 1990 - 2100 op grida.no.
  5. Solomon et al., Technical Summary, Section TS.5.3: Regional-Scale Projections, in IPCC AR4 WG1 2007.
  6. Lu, Jian; Vechhi, Gabriel A.; Reichler, Thomas (2007). "Expansion of the Hadley cell under global warming" (PDF). Geophysical Research Letters. 34 (6): L06805. Bibcode:2007GeoRL..3406805L. doi:10.1029/2006GL028443.
  7. Battisti, David (2009). "Historical warnings of future food insecurity with unprecedented seasonal heat". Science. 323 (5911): 240–4. doi:10.1126/science.1164363. PMID 19131626. Besoek op 13 April 2012. {{cite journal}}: Onbekende parameter |coauthors= geïgnoreer (hulp)
  8. United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) (2011), Status of Ratification of the Convention, UNFCCC Secretariat: Bonn, Duitsland: UNFCCC, http://unfccc.int/essential_background/convention/status_of_ratification/items/2631.php  . Die meeste lande in die wêreld is lede van die VN-raamwerkkonvensie oor Klimaatsverandering (UNFCCC), wat die 2,0 ºC-doelwit gestel het. Soos op 25 November 2011, is daar 195 lede (194 state en 1 streeksontwikkelingsintegrasie organisasie (die Europese Unie)) wat aan die UNFCCC behoort.
  9. "Article 2". The United Nations Framework Convention on Climate Change. The ultimate objective of this Convention and any related legal instruments that the Conference of the Parties may adopt is to achieve, in accordance with the relevant provisions of the Convention, stabilization of greenhouse gas concentrations in the atmosphere at a level that would prevent dangerous anthropogenic interference with the climate system. Such a level should be achieved within a time-frame sufficient to allow ecosystems to adapt naturally to climate change, to ensure that food production is not threatened and to enable economic development to proceed in a sustainable manner. Such a level should be achieved within a time-frame sufficient to allow ecosystems to adapt naturally to climate change, to ensure that food production is not threatened and to enable economic development to proceed in a sustainable manner, aanhaling uit die internasionale stigtingstraktaat wat op 21 Maart 1994 bekragtig is.
  10. 10,0 10,1 United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) (2005) (PDF), Sixth compilation and synthesis of initial national communications from Parties not included in Annex I to the Convention. Note by the secretariat. Executive summary., Geneva (Switzerland): United Nations Office at Geneva, http://unfccc.int/resource/docs/2005/sbi/eng/18.pdf 
  11. Gupta, S. et al. 13.2 Climate change and other related policies, in IPCC AR4 WG3 2007.
  12. "Ch 4: Climate change and the energy outlook" , in IEA 2009, pp. 173-184 (pp.175-186 of PDF)
  13. 13,0 13,1 United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) (2011) (PDF), Compilation and synthesis of fifth national communications. Executive summary. Note by the secretariat., Geneva (Switzerland): United Nations Office at Geneva, http://unfccc.int/resource/docs/2011/sbi/eng/inf01.pdf 
  14. Adger, et al., Chapter 17: Assessment of adaptation practices, options, constraints and capacity, Executive summary, in IPCC AR4 WG2 2007.
  15. 6. Generating the funding needed for mitigation and adaptation (PDF), in World Bank (2010), World Development Report 2010: Development and Climate Change, Washington DC, USA: The International Bank for Reconstruction and Development / The World Bank, pp. 262–263, http://econ.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/EXTDEC/EXTRESEARCH/EXTWDRS/EXTWDR2010/0,,contentMDK:21969137~menuPK:5287816~pagePK:64167689~piPK:64167673~theSitePK:5287741,00.html 
  16. 16,0 16,1 United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) (2011) (PDF), Conference of the Parties – Sixteenth Session: Decision 1/CP.16: The Cancun Agreements: Outcome of the work of the Ad Hoc Working Group on Long-term Cooperative Action under the Convention (English): Paragraph 4, UNFCCC Secretariat: Bonn, Duitsland: UNFCCC, p. 3, http://unfccc.int/resource/docs/2010/cop16/eng/07a01.pdf#page=2  "(...) deep cuts in global greenhouse gas emissions are required according to science, and as documented in the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, with a view to reducing global greenhouse gas emissions so as to hold the increase in global average temperature below 2 ºC above preindustrial levels"
  17. United Nations Environment Programme (UNEP) (November 2011), "Executive Summary" (PDF), Bridging the Emissions Gap: A UNEP Synthesis Report, Nairobi, Kenia: UNEP, p. 8, ISBN 978-92-807-3229-0, http://www.unep.org/pdf/UNEP_bridging_gap.pdf  UNEP Stock Number: DEW/1470/NA
  18. International Energy Agency (IEA) (2011), "Executive Summary (Engels)" (PDF), World Energy Outlook 2011, Parys, Frankryk: IEA, p. 2, http://www.iea.org/weo/docs/weo2011/executive_summary.pdf 
  19. Bindoff, N.L., et al., "Ch. 5: Observations: Oceanic Climate Change and Sea Level", Sec 5.2.2.3 Implications for Earth’s Heat Balance, http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ch5.html , in IPCC AR4 WG1 2007, referred to by: Climate Graphics by Skeptical Science: Global Warming Components:, Skeptical Science, Components of global warming for the period 1993 to 2003 calculated from IPCC AR4 5.2.2.3, http://www.skepticalscience.com/graphics.php?g=12 
  20. Trenberth et al., Ch. 3, Observations: Atmospheric Surface and Climate Change, Section 3.2.2.2: Urban Heat Islands and Land Use Effects, p. 244, in IPCC AR4 WG1 2007.
  21. Jansen et al., Ch. 6, Palaeoclimate, Section 6.6.1.1: What Do Reconstructions Based on Palaeoclimatic Proxies Show?, pp. 466–478, in IPCC AR4 WG1 2007.
  22. 22,0 22,1 22,2 22,3 Kennedy, J.J., et al. (2010), "How do we know the world has warmed? in: 2. Global Climate, in: State of the Climate in 2009", Bull.Amer.Meteor.Soc. 91 (7): 26, http://www.ncdc.noaa.gov/bams-state-of-the-climate/2009.php 
  23. Kennedy, C. (10 July 2012), ClimateWatch Magazine >> State of the Climate: 2011 Global Sea Level, NOAA Climate Services Portal, http://www.climatewatch.noaa.gov/article/2012/2011-state-of-the-climate-sea-level 
  24. "Summary for Policymakers", Direct Observations of Recent Climate Change, http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/spm.html , in IPCC AR4 WG1 2007
  25. "Summary for Policymakers", B. Current knowledge about observed impacts of climate change on the natural and human environment, http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg2/en/spm.html , in IPCC AR4 WG2 2007
  26. Rosenzweig, C., et al., "Ch 1: Assessment of Observed Changes and Responses in Natural and Managed Systems", Sec 1.3.5.1 Changes in phenology, http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg2/en/ch1.html , in IPCC AR4 WG2 2007, p. 99
  27. Cole, Steve. "NASA – NASA Research Finds 2010 Tied for Warmest Year on Record" (Feature). NASA. Besoek op 3 Maart 2011. {{cite web}}: Onbekende parameter |coauthors= geïgnoreer (hulp)
  28. Hansen, James E. (12 Januarie 2006). "Goddard Institute for Space Studies, GISS Surface Temperature Analysis". NASA Goddard Institute for Space Studies. Besoek op 17 Januarie 2007. {{cite web}}: Onbekende parameter |coauthors= geïgnoreer (hulp)
  29. "State of the Climate: Global Analysis for Annual 2009". 15 Januarie 2010. Besoek op 3 Mei 2011.
  30. Jones, Phil. "CRU Information Sheet no. 1: Global Temperature Record". Climatic Research Unit, School of Environmental Sciences, University of East Anglia. Besoek op 3 Mei 2011.
  31. World Meteorological Organization (2011), WMO statement on the status of the global climate in 2010, World Meteorological Organization (WMO), http://www.wmo.int/pages/prog/wcp/wcdmp/statement/documents/1074_en.pdf 
  32. Changnon, Stanley A. (2000). El Niño, 1997–1998: The Climate Event of the Century. London: Oxford University Press. ISBN 0-19-513552-0. {{cite book}}: Onbekende parameter |coauthors= geïgnoreer (hulp)
  33. Origins of a "diagnostics climate center", deur Robert W. Reeves en Daphne Gemmill, by die Climate Prediction Center-werf van die V.S. se National Weather Service.
  34. BBC “Horizon” . Oorspronklike aanhaling: “If you had to ask me know what the chances are of civilization reaching the turn of the century, I’d say one or two percent if we’re lucky.” (in ‘n onderhoud oor sy verslag: “Eco-catastrophe!”).
  35. Oorspronklike Engels: "we should be preparing ourselves for a long period of mainly colder seasons" en "unless we learn otherwise, it will be prudent to suppose that the next ice age could begin to bite at any time". Soos in "The Weather Machine" 1974. TV 1974, Regisseur en geproduseer deur Alec Nisbett, geskryf deur Nigel Calder.
  36. Weather forecast: doom: in the 1970s, both the media and climatologists sounded the alarm about catastrophic climate change. But they imagined a very different scenario from today's forecasts., deur Gary Benoit in die New American, 5 Maart 2007.
  37. Three hot, hot spring days: 47 daily high temperature records smashed in areas throughout the Northeast last week, deur Blaine P. Friedlander Jr. in die Chronicle Online, die digitale nuusblad van Cornell-universiteit. Bevat 'n lys van die rekordtemperature in die noordooste van die VSA in 1976.
  38. The 1976 Drought, deur Ian Currie. BBC-artikel oor die droogte wat saam met die 1976-hittegolf gepaard gegaan het.
  39. Volgens die artikel Australia's hottest year on record was slegs vier jare sedert 1979 nie warmer as die gemiddeld gewees nie.
  40. Behind the Inconvenient Truth, deur Rose Kahele.
  41. BBC
  42. BBC
  43. Status of Ratification by unfccc.int. Verkry op 19 April 2009.
  44. The Heartland Institute: The 2008 International Conference on Climate Change.
  45. Tobacco and oil pay for climate conference deur Steve Connor vir The Indepentent.
  46. Tobacco and oil pay for climate conference deur Steve Connor vir The Indepentent.
  47. http://www.newscientist.com/article/mg12617111.400-satellites-search-in-vain-for-global-warming-.html Satellites search in vain for global warming] in die New Scientist van 7 April 1990. Verkry op 27 April 2009.
  48. Satellites Find No Sign of Global Warming in 80's in die New York Times van 30 Maart 1990. Vekry op 27 April 2009.
  49. Errors Cited in Assessing Climate Data deur Andrew C. Revkin. 12 Augustus 2005. Verkry op 30 April 2009.
  50. Broken Hocky Stick!, bywww.freerepublic.com.
  51. A Graphic Used in Climate Debate Faces Attack, The Wall Street Journal: 14 Februarie 2005
  52. The Hockey Stick scam that heightened global warming hysteria, deur Tim Ball van Canada Free Press.
  53. Hierdie data is van die volgende bronne verkry:
    1. 1000-1991: P.D. Jones, K.R. Briffa, T.P. Barnett en S.F.B. Tett (1998). High-resolution Palaeoclimatic Records for the last Millennium: Interpretation, Integration and Comparison with General Circulation Model Control-run Temperatures. Soos verskyn in The Holocene. Volume 8. Bl. 455-471.
    2. 1000-1980: M.E. Mann, R.S. Bradley en M.K. Hughes (1999) Northern Hemisphere Temperatures During the Past Millennium: Inferences, Uncertainties, and Limitations soos verskyn in Geophysical Research Letters. Volume 26:6. Bl. 759-762.
    3. 1000-1965: Crowley en Lowery (2000). Northern Hemisphere Temperature Reconstruction, soos verskyn in Ambio. Volume 29, bl. 51-54 en Causes of Climate Change Over the Past 1000 Years soos verskyn in Science. Volume 289, bl. 270-277.
    4. 1402-1960: K.R. Briffa, T.J. Osborn, F.H. Schweingruber, I.C. Harris, P.D. Jones, S.G. Shiyatov, S.G. en E.A. Vaganov (2001).Low-frequency temperature variations from a northern tree-ring density network, soos verskyn in J. Geophys. Res.. Volume=106, bl. 2929-2941.
    5. 831-1992: J. Esper, E.R. Cook, en F.H. Schweingruber (2002). Low-Frequency Signals in Long Tree-Ring Chronologies for Reconstructing Past Temperature Variability, soos verskyn in Science. Volume 295:5563, bl.2250-2253.
    6. 200-1980: M.E. Mann en P.D. Jones (2003). Global Surface Temperatures over the Past Two Millennia, soos verskyn in Geophysical Research Letters. Volume 30:15, bl. 1820. doi:10.1029/2003GL017814.
    7. 200-1995: P.D. Jones en M.E. Mann (2004). Climate Over Past Millennia, soos verskyn in Reviews of Geophysics. Volume 42, bl. RG2002. doi:10.1029/2003RG000143.
    8. 1500-1980: S. Huang (2004) Merging Information from Different Resources for New Insights into Climate Change in the Past and Future, soos verksyn in Geophys. Res Lett.. Volume 31, bl. L13205. doi:10.1029/2004GL019781
    9. 1-1979: A. Moberg, D.M. Sonechkin, K. Holmgren, N.M. Datsenko en W. Karlén (2005). Highly variable Northern Hemisphere temperatures reconstructed from low- and high-resolution proxy data, soos verskyn in Nature. Volume 443, bl. 613-617. doi:10.1038/nature03265
    10. 1600-1990: J.H. Oerlemans (2005). Extracting a Climate Signal from 169 Glacier Records, soos verskyn in Science. Volume 308. bl. 675-677. doi:10.1126/science.1107046.
    11. 1856-2004: Die data is saamgestel deur die Climatic Research Unit en die UK Meteorological Office se Hadley Centre. Die nuutste weergawe hiervan verskyn in P.D. Jones and A. Moberg (2003). Journal of Climate. 16: 206-223
  54. Douglas V. Hoyt, Kenneth H. Schatten (1997). The role of the sun in climate change. Oxford University Press. ISBN 0195094131, 9780195094138.
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal.

Sjabloon:Link FA Sjabloon:Link FA Sjabloon:Link FA Sjabloon:Link FA Sjabloon:Link FA Sjabloon:Link FA Sjabloon:Link FA Sjabloon:Link FA Sjabloon:Link FA Sjabloon:Link GA Sjabloon:Link GA Sjabloon:Link GA Sjabloon:Link GA