Limes

Die Limes, oorspronklik die grens van die Romeinse Ryk, is tans een van die grootste monumente op aarde en gelys as Unesco-wêrelderfenis. Die Limes, wat as versterkte grenslyn tussen die 1ste en 6de eeu n.C. ontstaan het, het vanuit Brittanje deur Germanië en Raetië en verder tot in die Donauprovinsies, deur Romeins-oorheerste gebiede in die Nabye Ooste en tot Noord-Afrika geloop.

Die grensversterkings is dikwels nie gebou om vyandelike aanvalle af te weer nie (en dit was op baie plekke ook allermins geskik om enige militêre funksie te vervul, behalwe vir dié van vroeë waarskuwingstelsel), maar is eerder gebruik om handels- en migrasiebewegings te beheer. So het die Limes as doeane- en ekonomiese grens gedien. 'n Ander belangrike funksie was dié van kommunikasie. So is ligseine gebruik om nuus aan ander militêre grenskampe te stuur. Grensoorgange het 'n belangrike ekonomiese rol gespeel as mark- en handelsplekke waar bewoners van die Romeinse Ryk handel met die buitewêreld (Barbaricum) kon dryf. Oorblyfsels van die Romeinse Limes het tot vandag toe bewaar gebly. Die bekendstes hiervan is die Limes Germanicus (Duits: Obergermanisch-Rätischer Limes) in Duitsland, met 'n lengte van 550 kilometer die langste monument in Europa, en die Muur van Hadrianus in Skotland.

Die Latynse term limes is later steeds gebruik om na vergelykbare grensversterkings te verwys soos byvoorbeeld die Limes Saxoniae.

Etimologie

Die Latynse term limes (meervoud limites) is oorspronklik gebruik om na 'n dwars- of grenspad, veral met betrekking tot die afbakening van 'n terrein, te verwys. So is velde en akkers met grensstene (termini), houtpale of duidelik herkenbare landmerke soos bome en riviere begrens. Eers in die tyd van Gaius Iulius Caesar is die term met die algemene betekenis van "grens" of "grenslyn" gebruik, hoofsaaklik om na militêre paaie met versterkte grensposte, militêre kampe by bospaaie of nuutgeboude paaie in vyandelike gebiede te verwys. Die term het sy etimologiese wortels in die Latynse limus ("dwars") en limen ("drumpel").

Limites het die grens van die Romeinse Ryk in gebiede sonder natuurlike grensmerke soos riviere of gebergtes gemerk en is steeds deur Romeinse grensposte bewaak. Daar was verskillende vorme van limites, afhanklik van die topografie, bevolkingsdigtheid en militêre bedreiging van 'n bepaalde gebied. In Noord-Afrika en in die oostelike ryksdele is reekse van forte (castella) en wagtorings gebou. Langs groot riviere soos die Ryn, Donau, Eufraat en Tigris het die rivierloop as natuurlike grenslyn ("rivier-" of "nat limes") gedien (die Romeine het hierdie soort grenslyn ripa of "oewer" genoem). 'n Deel van die Raetiese limes in sy laaste boufase het net soos die Britanniese Muur van Hadrianus deurgaans uit steenmure met wagtorings bestaan, in teenstellings met die limites van Germania Superior (Bo-Germanië) en Raetië waar die Romeinse grens deur middel van houtpalisades beskerm is.

Eers in die laat-antieke tydperk het die Romeine hul deurlopende grensversterkings deur forte van verskillende groottes vervang wat in ander gebiede reeds van die begin af gebruik is.