Tuberkulose: Verskil tussen weergawes

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Content deleted Content added
+Mediese vrywaring
No edit summary
Lyn 18: Lyn 18:
'''Tuberkulose''', ook genoem '''TB''' (afkorting vir Tuberkel-basillus), '''phthisis''', en '''tering''', is 'n algemene en dodelike infektiewe siekte.<!-- onduidelike sin: As dit nie behandel word nie, sal meer as 50% sterf binne 'n paar jaar.--> Dit is verantwoordelik vir ongeveer 2-3 miljoen sterftes per jaar uit ongeveer 9-10 miljoen gevalle en kom veral voor in onderontwikkelde, tropiese lande.
'''Tuberkulose''', ook genoem '''TB''' (afkorting vir Tuberkel-basillus), '''phthisis''', en '''tering''', is 'n algemene en dodelike infektiewe siekte.<!-- onduidelike sin: As dit nie behandel word nie, sal meer as 50% sterf binne 'n paar jaar.--> Dit is verantwoordelik vir ongeveer 2-3 miljoen sterftes per jaar uit ongeveer 9-10 miljoen gevalle en kom veral voor in onderontwikkelde, tropiese lande.


Die [[longe]] word meestal aangetas (pulmonêre TB), maar verskeie ander stelsels in die liggaam word ook soms betrek. Hieronder tel die sentrale senuweestelsel, limfatiese stelsel, sirkulatoriese stelsel, genito-urinêre stelsel asook been en gewrigte.
Die [[longe]] word meestal aangetas (pulmonêre TB), maar verskeie ander stelsels en organe in die liggaam kan ook aangetas word. Hieronder tel die sentrale senuweestelsel, limfatiese stelsel, bloedsomloopstelsel, genito-urinêre stelsel asook been en gewrigte.


Meer as 'n derde van die wêreld se bevolking het die TB-bakterium in hul liggame en nuwe infeksies kom voor teen een per sekonde. Nie almal wat geïnfekteer is ontwikkel die siekte nie en dit kom voor as sg. latente TB-infeksie. Een uit tien van latente infeksie-gevalle sal ontwikkel in aktiewe siekte. Selfs in die ontwikkelde wêreld styg die voorkoms van die siekte weens ingekorte immuunstelsels a.g.v. immuunonderdrukkende middels, substansmisbruik of [[MIV]]/[[VIGS]]. Die toename in MIV-infeksie en die verwaarlosing van TB-beheerprogramme het TB-infeksies weer sterk laat toeneem.
Meer as 'n derde van die wêreld se bevolking het die TB-bakterie in hul liggame en nuwe infeksies kom voor teen een per sekonde. Nie almal wat geïnfekteer is ontwikkel die siekte nie en dit kom voor as sg. latente TB-infeksie. Een uit tien van latente infeksie-gevalle sal ontwikkel tot 'n aktiewe siekte. Selfs in die ontwikkelde wêreld styg die voorkoms van die siekte weens ingekorte immuunstelsels a.g.v. immuunonderdrukkende middels, middelmisbruik of [[MIV]]/[[VIGS]]. Die toename in MIV-infeksie en die verwaarlosing van TB-beheerprogramme het TB-infeksies weer sterk laat toeneem.


== Oorsaak van die siekte (Patogenese) ==
== Oorsaak van die siekte (Patogenese) ==
Tuberkulose word oor die algemeen deur 'n lid van die Mycobacterium Tuberculosis-kompleks (MBTK) veroorsaak, meestal ''[[Mycobacterium tuberculosis]]'' (ontdek deur [[Robert Koch]] in [[1882]]). Ander lede van die kompleks sluit in Mycobacterium bovis, Mycobacterium bovis BCG (die bakterie uit die [[vaksien]] teen TB), Mycobacterium africanum, Mycobacterium microti en Mycobacterium canetii. Mikobakterieë is bepaalde tipes [[bakterieë]], wat ook suurvaste stafies of basille genoem word weens hul voorkoms na Ziehl-Neelsen-kleuring van monsters byvoorbeeld van sputum. Tuberkulose by die mens wat nie deur 'n mikobakterie uit die MBTK veroorsaak word nie, word 'atipiese TB' genoem. Dit is dus nie korrek om dit as 'n tipe TB te beskryf nie.
Tuberkulose word oor die algemeen deur 'n lid van die Mycobacterium Tuberculosis-kompleks (MBTK) veroorsaak, meestal '''[[Mycobacterium tuberculosis]]''' (ontdek deur [[Robert Koch]] in [[1882]]). Ander lede van die kompleks sluit in ''M. bovis'', ''M. bovis BCG'' (die bakterie uit die [[vaksien]] teen TB), ''M. africanum'', ''M. microti'' en ''M. canetii''. Mikobakterieë is bepaalde tipes [[bakterieë]], wat ook suurvaste stafies of basille genoem word weens hul voorkoms na Ziehl-Neelsen-kleuring van sputummonsters. Tuberkulose by die mens wat nie deur 'n mikobakterie uit die MBTK veroorsaak word nie, word 'atipiese TB' genoem. Dit is dus nie korrek om dit as 'n tipe TB te beskryf nie.


== Simptome ==
== Simptome ==
TB is veral 'n siekte van die longe maar in beginsel kan alle organe deur die bakterie aangetas word. In die Weste maak longtuberkulose ongeveer 60% van alle tuberkulose-gevalle uit. In byvoorbeeld Asiatiese lande kom tuberkulose relatief meer in ander organe ook voor, met limfkliertuberkulose as voorbeeld. Die mees algemene simptome van longtuberkulose is 'n aanhoudende hoes, gewigsverlies, nagswete, borskaspyn en die ophoes van [[bloed]] (hemoptise). "Oop longtuberkulose" beteken dat daar in die sputum na kleuring onder die mikroskoop tuberkulosebakterieë waargeneem word. Dit is die mees aansteeklike variant van longtuberkulose. Limfkliertuberkulose doen voor met 'n swelling van limfkliere, bv. in die nek. Dit is ook moontlik dat tuberkulose terselfdertyd op meer as een plek kan voorkom. Die simptome van tuberkulose buite die longe hang af van die plek waar die siekte voorkom. Met betrekking van die [[werwels]] is rugpyn 'n simptoom (genoem Pott se siekte). Ander plekke van voorkoms sluit in die pleura, sentrale senuweestelsel (met meningitis wat ontwikkel) en die genito-urinêre stelsel. Verspreiding buite die longe kom meer voor in persone met ingekorte immuniteit asook jong kinders. ''Miliêre tuberkulose'' is'n argaïese term wat nou gedissemineerde TB genoem word, en plaasvind wanneer die infeksie die sirkulasie binnedring en dit op [[x-strale]] lyk soos fyn voëlsaad (Eng. ''millet''). Dit is 'n ernstige aantasting.
In die Weste maak longtuberkulose ongeveer 60% van alle tuberkulose-gevalle uit. In Asiatiese lande kom tuberkulose relatief meer in ander organe ook voor, met limfkliertuberkulose as voorbeeld. Die mees algemene simptome van longtuberkulose is 'n aanhoudende hoes, gewigsverlies, nagswete, borskaspyn en die ophoes van [[bloed]] (hemoptise). "Oop longtuberkulose" beteken dat daar in die sputum na kleuring onder die mikroskoop tuberkulosebakterieë waargeneem word. Dit is die mees aansteeklike variant van longtuberkulose. Limfkliertuberkulose doen voor met 'n swelling van limfkliere, bv. in die nek. Dit is ook moontlik dat tuberkulose terselfdertyd op meer as een plek kan voorkom. Die simptome van tuberkulose buite die longe hang af van die plek waar die siekte voorkom. Met betrekking tot die [[werwels]] is rugpyn 'n simptoom (genoem Pott se siekte). Ander plekke van voorkoms sluit in die pleura, sentrale senuweestelsel (met meningitis wat ontwikkel) en die genito-urinêre stelsel. Verspreiding buite die longe kom meer voor in persone met ingekorte immuniteit asook jong kinders. ''Miliêre tuberkulose'' is 'n argaïese term wat nou gedissemineerde TB genoem word, en plaasvind wanneer die infeksie die sirkulasie binnedring en dit op [[X-strale]] lyk soos fyn voëlsaad (Eng. ''millet''). Dit is 'n ernstige aantasting.


== Oordrag ==
== Oordrag ==

Wysiging soos op 14:37, 14 Junie 2014

Vrywaring: Die mediese inligting verskaf op Wikipedia dien slegs as 'n riglyn en dra geen waarborg van feitelike korrektheid nie.
Enige vrae of klagtes oor u persoonlike gesondheid behoort na 'n dokter verwys te word.
Tuberkulose
Klassifikasie en eksterne bronne
’n X-straal van ’n persoon met gevorderde tuberkulose. Die infeksie in albei longe word met wit pyltjies aangedui, en ’n gat wat ontstaan met swart pyltjies.
’n X-straal van ’n persoon met gevorderde tuberkulose. Die infeksie in albei longe word met wit pyltjies aangedui, en ’n gat wat ontstaan met swart pyltjies.
ICD-10 A15A19
ICD-9 010018
OMIM 607948
DiseasesDB 8515
MedlinePlus   000077
eMedicine med/2324
MeSH D014376
Mediese waarskuwing
'n Skanderende mikrograaf van Mycobacterium tuberculosis.

Tuberkulose, ook genoem TB (afkorting vir Tuberkel-basillus), phthisis, en tering, is 'n algemene en dodelike infektiewe siekte. Dit is verantwoordelik vir ongeveer 2-3 miljoen sterftes per jaar uit ongeveer 9-10 miljoen gevalle en kom veral voor in onderontwikkelde, tropiese lande.

Die longe word meestal aangetas (pulmonêre TB), maar verskeie ander stelsels en organe in die liggaam kan ook aangetas word. Hieronder tel die sentrale senuweestelsel, limfatiese stelsel, bloedsomloopstelsel, genito-urinêre stelsel asook been en gewrigte.

Meer as 'n derde van die wêreld se bevolking het die TB-bakterie in hul liggame en nuwe infeksies kom voor teen een per sekonde. Nie almal wat geïnfekteer is ontwikkel die siekte nie en dit kom voor as sg. latente TB-infeksie. Een uit tien van latente infeksie-gevalle sal ontwikkel tot 'n aktiewe siekte. Selfs in die ontwikkelde wêreld styg die voorkoms van die siekte weens ingekorte immuunstelsels a.g.v. immuunonderdrukkende middels, middelmisbruik of MIV/VIGS. Die toename in MIV-infeksie en die verwaarlosing van TB-beheerprogramme het TB-infeksies weer sterk laat toeneem.

Oorsaak van die siekte (Patogenese)

Tuberkulose word oor die algemeen deur 'n lid van die Mycobacterium Tuberculosis-kompleks (MBTK) veroorsaak, meestal Mycobacterium tuberculosis (ontdek deur Robert Koch in 1882). Ander lede van die kompleks sluit in M. bovis, M. bovis BCG (die bakterie uit die vaksien teen TB), M. africanum, M. microti en M. canetii. Mikobakterieë is bepaalde tipes bakterieë, wat ook suurvaste stafies of basille genoem word weens hul voorkoms na Ziehl-Neelsen-kleuring van sputummonsters. Tuberkulose by die mens wat nie deur 'n mikobakterie uit die MBTK veroorsaak word nie, word 'atipiese TB' genoem. Dit is dus nie korrek om dit as 'n tipe TB te beskryf nie.

Simptome

In die Weste maak longtuberkulose ongeveer 60% van alle tuberkulose-gevalle uit. In Asiatiese lande kom tuberkulose relatief meer in ander organe ook voor, met limfkliertuberkulose as voorbeeld. Die mees algemene simptome van longtuberkulose is 'n aanhoudende hoes, gewigsverlies, nagswete, borskaspyn en die ophoes van bloed (hemoptise). "Oop longtuberkulose" beteken dat daar in die sputum na kleuring onder die mikroskoop tuberkulosebakterieë waargeneem word. Dit is die mees aansteeklike variant van longtuberkulose. Limfkliertuberkulose doen voor met 'n swelling van limfkliere, bv. in die nek. Dit is ook moontlik dat tuberkulose terselfdertyd op meer as een plek kan voorkom. Die simptome van tuberkulose buite die longe hang af van die plek waar die siekte voorkom. Met betrekking tot die werwels is rugpyn 'n simptoom (genoem Pott se siekte). Ander plekke van voorkoms sluit in die pleura, sentrale senuweestelsel (met meningitis wat ontwikkel) en die genito-urinêre stelsel. Verspreiding buite die longe kom meer voor in persone met ingekorte immuniteit asook jong kinders. Miliêre tuberkulose is 'n argaïese term wat nou gedissemineerde TB genoem word, en plaasvind wanneer die infeksie die sirkulasie binnedring en dit op X-strale lyk soos fyn voëlsaad (Eng. millet). Dit is 'n ernstige aantasting.

Oordrag

Veral pasiënte met sogenaamde oop long-TB kan die bakterie versprei deur te hoes, sing of deur te praat. Daar is selfs 'n besmettingsmoontlikheid deur die drink van melk verkry van koeie besmet met dermtuberkulose. Voorkoming van so 'n besmetting sluit in pasteurisasie van melk en TB-vrye vee.

Behandeling

Wêreldwye verspreiding van TB. Gevalle per 100 000; Rooi= >300, oranje = 200-300; geel = 100-200; groen 50-100 and grys <50. Van 'n 2006 ondersoek deur die WHO.

Vergrote mediastinale limfkliere, konsolidasies regs onder (vir die waarnemer links) in die long en gedissemineerde tuberkulose kan gewoonlik behandel word met 'n kombinasie van geneesmiddels, wat meestal insluit isoniasied (INH), rifampisien, pirasinamied en etambutol. Die behandeling is vir minstens 6 maande en kan newe-effekte hê. Die behandeling word meestal op 'n buitepasiënt-basis geneem met die nodige ondersteuning- en isolasiemaatreëls. 'n Minderheid van TB-pasiënte word opgeneem vir behandeling in die hospitaal.

As die mees algemene medikasie nie totale opklaring of genesing tot gevolg het nie, moet tweede linie medikasie gebruik word. Daar is ses hoofgroepe tweede linie-medikasie, naamlik: aminoglikosiede, polipeptiede (byvoorbeeld kapreomisien), fluoorquinolone, tioamiede, sikloserien en PAS.

Nie almal wat met die TB-bakterie besmet word kry die siekte tuberkulose nie. Ter voorkoming van aktiewe TB kan persone wat besmet is voorkomend behandel word. Meestal word INH-tablette vir ses maande geneem. Persone met ingekorte immuniteit (weens VIGS, kanker, gebruik van sommige medikasie, na orgaanoorplantings ens.) het 'n groter risiko om TB te ontwikkel as gesonde persone. Die toets om besmetting aan te toon, die Mantoux-toets, is ook dan minder betroubaar.

Wêreldwyd word die DOTS-strategie (Directly Observed Therapy Short course) steeds toegepas as behandelingsmetode. Hier word medikasie onder toesig geneem. Ander elemente van DOTS is 'n owerheid wat TB aktief bestry, wye toegang tot akkurate mikroskopiese ondersoek van sputum (ZN-kleuring), beskikbaarheid van goeie geneesmiddels en die aanmelding van alle gevalle.

Sjabloon:Link FA Sjabloon:Link FA Sjabloon:Link FA Sjabloon:Link FA Sjabloon:Link GA Sjabloon:Link GA Sjabloon:Link GA Sjabloon:Link GA