A.P. Smit

Abraham Petrus Smit
Ds. A.P. Smit, derde argivaris van die Kaapse Kerk
Naam	Abraham Petrus Smit
Geboorte	12 Oktober 1909 Redelinghuys, Kaapkolonie
Sterfte	11 Maart 1979
Kerkverband	Nederduits Gereformeerd
Gemeente(s)	Philadelphia Pearston Kamieskroon Port Nolloth
Jare aktief	1936–1979
Kweekskool	Kweekskool, Stellenbosch

Ds. Abraham Petrus Smit (distrik Redelinghuys, 12 Oktober 1909 – 11 Maart 1979) was 'n predikant in die Nederduitse Gereformeerde Kerk, geskiedskrywer en die derde argivaris van die Kaapse Kerk.

Agtergrond

Smit het skoolgegaan op die twee dorpe in die omgewing van sy geboorteplek, Redelinghuys en Piketberg. Hy was die seun van 'n onderwyser. In sy huis en vader se skool het die Here voorrang gekry. Sy vader het dikwels dié waarheid aan sy kinders voorgehou: "Onthou, God het 'n plan vir en met elke mens se lewe, vind (biddend) uit wat dit is, en wees daaraan gehoorsaam; dan sal jou beroepskeuse jou nooit berou nie!"

Opleiding

Toe dit in sy matriekjaar vir hom duidelik word dat die Here hom tot die bediening roep, het hy sy beroepskeuse gedoen en daarby gehou, ondanks die feit dat 'n na-familielid hom feitlik met geweld wou dwing om 'n onderwyser te word. Aan die Universiteit van Stellenbosch, waar hy 'n inwoner van die manskoshuis Dagbreek was, behaal hy in 1930 die B.A.-graad cum laude. Later sou hy sê: "As jy metodies en sistematies werk, kan jy veel versit in jou kort lewe op aarde." Saam met sy kursus aan die Teologiese Seminarium gedurende die jare 1931–1934, skryf hy ook vir die Magistergraad in geskiedenis in. Sy verhandeling was die eerste geskiedenis van 'n gemeente wat hy sou skryf, naamlik Swartlandskerk, 1745–1824.

Ds. Smit het by geleentheid gesê: "In my vader se huis is ons vroeg geleer om gereelde studietye daarop na te hou; om sekere pligte op sekere dae of sekere tyd van die dag na te kom, om nie uit te stel tot die dag van môre wat vandag gedoen moet word nie. Hy en ander leermeesters het so dikwels hierdie lewensreël vir my voorgehou: 'The road of procrastination leads to the City of Never' — d.w.s. van uitstel kom afstel! Deur van jongs af sistematies en metodies te studeer, kon ek ver-reweg die meeste van my eind-eksamens met hoe onderskeiding slaag."

Vroeë bediening

Ds. Smit en sy gesin, 1959.

In Desember 1934 word Smit predikant. Dit was die ekonomies moeilike tye van die Groot Depressie. As hulpleraar, met bykans net lewensonderhoud, moes ds. Smit in gemeente na gemeente diens doen: Grahamstad, Parow, Kaapstad. Op 8 Februarie 1936 is hy met handoplegging as leraar van Philadelphia bevestig. In daardie tyd is hy getroud met Magrieta Wilhelmina du Toit, 'n onderwyseres. In hierdie gemeente is hulle eerste seun gebore. Later sou hulle 'n tweede seuntjie kry. Hy het net ses maande gelewe.

Philadelphia was die gemeente van sy eerste liefde. Van hierdie plaaslike kerk het hy twee gedenkskrifte opgestel: In die Voortrekker-eeufeesjaar (1938) laat hy sy geskiedenis oor 'n driekwart-eeu spreek. In 1963 bedien hy die Kerkraad met 'n eeufees-album. Nog in die gedenkjaar 1938 loop hy terug na Parow en gee aan die kerkraad 'n ongepubliseerde verhaal by die gemeente se mondigwording. In die volgende jaar het hy die gemeente Riversdal, wat 'n eeu oud was, aan 'n gedenkskrif gehelp. In die "voorwoord" het hy, soos 'n goeie leraar en geskiedskrywer, die redes gegee vir sy belangstelling: "Langs die weg word baie gegewens — wat andersins vir goed verlore sou geraak het — vir die nageslag bewaar; die gewone lidmaat wat so 'n Gedenkboek lees, stel uit die aard van die saak meer belang in sy (haar) kerk; en in die laaste instansie is dit nie net die kerkgeskiedenis as wetenskap wat daardeur gebaat word nie, maar dit kom ook die kerklike en gemeentelike lewe ten goede."

Ds. Smit het later vertel 'n gemeentelid het hom die les geleer dat "as jy iets behoorlik gedoen wil hê, doen dit dadelik en doen dit self". Die dominee se gesondheid sou dit nie hou nie. In 1942 moes hy om gesondheidsredes sy emeritaat aanvaar, maar hy was 'n wyser man. In sy herinneringe skryf hy: "Ek het heel vroeg in my bediening deur 'n ongelukkige tekskeuse by die begrafnis van 'n vader (wat 'n groot swakheid vir drank gehad het) 'n deel van sy familie diep gekrenk. Ek het my les geleer en, sover ek weet, nooit weer daardie fout begaan nie … elke mens het 'n eergevoel en dit moet jy nie krenk nie! Maar, die keersy van hierdie waarheid het die lewe my ook geleer … Moet jy self tog nie te gesteld wees op jou eer nie! 'n Eergevoel is 'n kosbare bate, maar pas op dat jy nie te eergevoelig is nie." Later sou hy waarsku: "Pas op vir die ooreising van jou liggaam, en vir jou gesondheid in die algemeen. Deur ek vroeg in my bediening my liggaamskragte ooreis het, is ek deur ernstige siekte 'n hele paar jaar geheel en gedeeltelik buite aksie gestel."

Vier en meer jaar lank is hy opsy geroep. Operasie na operasie is op hom uitgevoer. Met groot liefde is hy deur gemeentelede voorsien, met behuising en andersins. Om sy gesondheid te bevorder het hulle vir hom later verblyf in Middelburg, Kaap gekry. Sy belangstelling vir die gemeentegeskiedenis was vir hom tot onderskraging in hierdie moeilike tye. In 1944 het hy die kerk van Beaufort-Wes gehelp om sy 125 jare op skrif te stel. In 'n manuskrip het hy dit later tot 1970 aangevul, hoewel dit nie gepubliseer is nie.

Sy M.A.-verhandeling het hy omgewerk en bygewerk om by die tweede eeufees van Swartland in 1945 aan die kerkraad 'n gedenkboek omgewerk en bygewerk te voorsien. Calvinia se eeu oue geskiedenis het hy in 1947 gepubliseer. Vanuit die noorde het hy 'n opdrag gekry wat hy in hierdie tyd kon voltooi. Die vrug was die publikasie: Ons kerk in die Goudstad 1887–1947. Johannesburg (1896–1947), Fordsburg (1896–1947), Johannesburg-Oos (1897–1947) en Jeppestown (1897–1947) is een na die ander beskrywe.

Tweede bedieningstyd

Die NG kerk op Kamieskroon, ds. Smit se standplaas van 1950 tot 1954.

Ds. Smit toe hy leraar was op Kamieskroon in Namakwaland.

In 1947 was hy weer gesond om 'n beroep na 'n gemeente te aanvaar. Dié keer is hy na Pearston. Daar in die jaar 1948 het die Here die egpaar nog 'n seun geskenk. Vir die Mentz-geslag het hy 'n gedenkalbum (1749–1949), tussen sy gemeentewerk deur, opgestel. By die kerk se meerdere werksaamhede is hy in kommissie na kommissie betrek. Hieronder tel die Algemene Sinodale Kommissie, Armsorgkommissie, Proponentseksamenkommissie en die Argiefkommissie. In die lg. kommissie kon hy sy voorliefde bevredig. Sewe-en-twintig jaar was hy verbonde aan die argief, waarvan 12 jaar as lid en later as voorsitter van die kommissie.

Steeds het hy sy kerk gehelp om sy dienswerk in die geskiedenis na te gaan en bekend te stel. So stel hy ook die geskiedenis van die Abraham Kriel-kinderhuis op. Van 1950 tot 1954 staan hy in Kamieskroon in Namakwaland. Gedurende sy dienswerk in Port Nolloth (1954–1958) kry hy kans om vir Hanover 'n eeufeesalbum in 1956 op te stel.

Argivaris

Slegs 'n jaar nadat hy 'n beroep in 1958 na Beaconsfield in die Diamantstad aangeneem het, is die argivaris, sy intieme vriend dr. J.A.S. Oberholster, skielik oorlede. Die kerk het geen twyfel gehad oor wie sy opvolger moes wees nie. In hierdie betrekking het ds. A.P. Smit 'n besonderse merk afgedruk. Wat eerw. Andries Dreyer begin het (1928–1938), dr. Oberholster uitgebou het (1939–1959), het hy voortgebou (1959–1974). Hy het die argief versier met sy mooi persoonlikheid en in 'n doelmatige gebot, wat hy help beplan het, gaan orden. Dit het in Kaapstad 'n besienswaardigheid geword.

Een na die ander gemeente het kom vra dat hy hulle verlede moes opdiep en feestelik saamstel. Die gemeentes waar hy self was, het voorrang gekry. Port Nolloth ontvang in 1962 'n ongepubliseerde manuskrip oor sy 25-jarige bestaan. Philadelphia word op datum by sy 100-jarige fees in 1963 gebring. Dieselfde jaar kom De Aar se 50-jarige verlede herdenk met die simboliese titel: Kerktoring teen die treinspoor. Tuis moes hy sy siek eggenote versorg en sien hoe haar kragte afneem totdat sy in 1964 oorlede is.

Met sy werk het hy aangegaan: In 1965 verhaal hy van nog een, Citrusdal, Ons Kerk in Bo-Olifantsrivier, 1916–1966. Hy het 'n bekende geskiedskrywer geword. Sy dienste was in aanvraag. Hy het gedien in die Raad van die Genealogiese Genootskap van Suid-Afrika. Aan die Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek het hy meegewerk. Vir die Standard Encyclopaedia of Southern Africa het hy bydraes gelewer. Sy werk het erkenning geniet en hy is as fakulteitslid van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns benoem.

Ds. Smit is reeds in 1966 weer getroud, met Anna Elisie van der Merwe, gebore De Villiers, wat hom tot die einde bygestaan het, 'n eertydse verpleegster. Jaar na jaar het sy publikasies die geskiedenis van nog gemeentes te boek gestel: Kuruman, 1966; Uitenhage, 1967. Toe kom nog 'n vererende opdrag: Om die dienswerk van die Bybelgenootskap in Suid-Afrika na 150 jaar te beskrywe. In 1976 was dit gereed en dra die titel God het laat groei. In dieselfde jaar was 'n manuskrip gereed om die geskiedenis van Beaufort-Wes aan te vul. Dit is egter nie uitgegee nie. Die volgende jaar het Ligglans oor die Berge die gemeente en gemeenskap van Barkly-Oos se verlede bewaar. Daarin is 'n kort lewenskets van die skrywer opgeneem. Toe het hy al "nie minder as 18 gemeentes se gedenkboeke geskrywe nie".

Aftrede

Ds. Smit en sy vrou se grafsteen in die begraafplaas in Durbanville.

In 1974 tree ds. Smit ná 15 jaar af as argivaris. In 'n waardering wat 'n ander uitstaande kerkhistorikus, prof. T. N. Hanekom, opgestel en wat die sinode in 1975 aanvaar het, word onder meer geboekstaaf: "Die arbeid van ds. Smit is gekenmerk deur sy deeglikheid en algehele toewyding aan sy taak. Sy nougesette dissipline altyd toegespits op die veilige bewaring van dokumente; sy groot ywer vir die versameling van gemeentelike argiefstukke; dagboeke, kerkhistoriese dokumente selfs uit Midde-Afrika; sy optrede as die sentrale figuur in die Algemene Argiefkommissie; sy bereidwillige en deskundige hulp en advies aan alle navorsers, met name aan ons studente in die Kerkgeskiedenis — dit alles het die Kaapse Kerkargief tot voorbeeld gemaak." Niemand was onseker wat hy voorts sou doen nie. "Kies vir jouself vroeg in jou lewe een of ander nuttige stokperdjie wat jou ná jou aftrede nuttig en selfs produktief kan besig hou."

Ná sy aftrede skryf ds. Smit: "Vroeg in my bediening het ek so 'n stokperdjie ter hand geneem — historiese navorsing en skryfwerk — wat ek al die jare naas my gewone beroepswerk in my vrye tyd beoefen het. Met die gevolg dat toe ek moes aftree, ek eenvoudig aangegaan het met navorsing en skryfwerk; sonder enige noemenswaardige aanpassingsprobleme."

Gemeente ná gemeente het nog voordeel uit hierdie nuttige stokperdjie getrek: Noorder-Paarl, 1875–1975. Durbanville, 1826–1976. Britstown, 1877–1977. Prieska, 1878–1978. En die sendinggemeente Goudini te Rawsonville.

Kerklike gedenkboeke

1. Barkly-Oos: Ligglans oor die berge, eeufeesgedenkboek Ned. Geref. Gemeente en Gemeenskap, Barkly-Oos, 1873–1973.
2. Beaufort-Wes: Gedenkboek van die Nederduitse Gereformeerde Gemeente Beaufort-Wes (1820–1945).
3. Britstown: Soos jare kom en gaan. Ned Geref. Kerk Britstown 1877–1977.
4. Calvinia: Na honderd jaar, Eeufees N.G. Gemeente Calvinia, 1847–1947.
5. Citrusdal: Ons Kerk in Bo-Olifantsrivier, N.G. Kerk Citrusdal, 1916–1966. (Gedenkboek by die goue jubileum van die Ned. Geref. Kerk Citrusdal, 1916–1966).
6. De Aar: Kerktoring teen die treinspoor. Gedenkboek by die goue jubileum van die Ned. Geref. Kerk De Aar, 1913–1963.
7. Durbanville: Meetsnoere in lieflike plekke. Ned. Geref. Gemeente, Durbanville 1826–1976.
8. Goudini: Genade genoeg vir Goudini. Geskiedenis van die Ned. Geref. Gemeente Goudini, 1879–1979.
9. Hanover: Ons Mooi Erfenis, Hanover, 1856–1956. Eeufeesalbum Hanover. 'n Oorsig van die geskiedenis van die Ned. Geref. gemeente asook een en ander oor die dorp en distrik, 1856–1956.
10. Johannesburg, Fordsburg, Johannesburg-Oos, Jeppestown: Ons kerk in die Goudstad (1887–1947).
11. Kuruman: Wateroog in die Dorsland, Ned. Geref. Kerk, Kuruman, 1916–1966.
12. Noord-Paarl: Eeufees by die Toringkerk. Ned. Geref. Gemeente Noorder-Paarl, 1875–1975.
13. Parow: Ned. Geref. Gemeente, mondigwording, 1917–1938. (ongepubliseerde manuskrip)
14. Philadelphia: Gedenkboek van die Ned. Geref. Gemeente Philadelphia (1863–1938).
15. Philadelphia: Eeufeesalbum van die Ned. Geref. Gemeente Philadelphia, 1863–1963 (Koeberg se eeufees).
16. Port Nolloth: Ned. Geref. Gemeente Port Nolloth, 1947–1962. (ongepubliseerde manuskrip)
17. Prieska: Prieska se gister. Eeufeesgedenkboek 1878–1978 (Ned. Geref. Kerk en Gemeenskap Prieska).
18. Riversdal: Eeufees-Album van die Nederduitse Gereformeerde Gemeente Riversdale (1839–1939).
19. Swartland: (Na tweehonderd jaar) Gedenkboek van die Nederduitse Gereformeerde Gemeente Swartland, tweede eeufees (1745–1945).
20. Uitenhage: Ligbaken aan die Swartkops. Nederduitse Gereformeerde Kerk Uitenhage, 1817–1967.

Ander skryfwerk

• Gedenkalbum vir die familie Mentz (1749–1949)
• Die Abraham Kriel-kinderhuis vier sy Jubelfees 1902–1952
• God het laat groei. Geskiedenis van die Bybelgenootskapbeweging in Suider-Afrika 1820–1970

Galery van buiteblaaie

• 
  Die Abraham Kriel-kinderhuis vier sy Jubelfees 1902–1952.
• 
  Ligglans oor die berge (Barkly-Oos 1873–1973).
• 
  Gedenkboek van die Ned. Geref. Gemeente Beaufort-Wes 1820–1945.
• 
  Soos jare kom en gaan. Ned. Geref. Kerk Britstown 1877–1977.
• 
  Meetsnoere in lieflike plekke. Ned. Geref. Gemeente, Durbanville 1826–1976.
• 
  Genade genoeg vir Goudini 1879–1979.
• 
  Ons kerk in die Goudstad 1887–1947.
• 
  Ons Mooi Erfenis, Hanover, 1856–1956. Eeufeesalbum Hanover.
• 
  Gedenkboek van die Ned. Geref. Gemeente Philadelphia (1863–1938).
• 
  Koeberg se Eeufees (Philadelphia).
• 
  Prieska se Gister. Eeufeesgedenkboek 1878–1978.
• 
  Eeufees-Album van die Nederd. Gereformeerde Gemeente Riversdale (1839–1939).
• 
  Na tweehonderd jaar. Ned. Geref. Gemeente Swartland 1745–1945.
• 
  Eeufees by die Toringkerk 1875–1975 (NG gemeente Noorder-Paarl).

Bronne

• (af) Brown, prof. Eddie in Smit, A.P. 1979. Genade genoeg vir Goudini. Rawsonville: Kerkraad.
• (af) Brown, dr. Eddie. 1973. Gemeentegeskiedskrywing van die Afrikaanse kerke van gereformeerde belydenis – 'n kompilasie en kerkhistoriese oorsig. Durban: Drakensbergpers.