Biologie: Verskil tussen weergawes

Content deleted Content added

Inline

Wysiging soos op 21:34, 22 Desember 2015

Biologie bestudeer die verskillende vorme van lewendige organismes.

Biologie is die wetenskap van lewe. Dit is gemoeid met die eienskappe en gedrag van organismes, hoe spesies en indiwidue ontstaan en die interaksies wat hulle met mekaar en hulle omgewing het.

Oorsig van biologie

Biologie beslaan 'n wye spektrum van akademiese vakgebiede wat dikwels as onafhanklike dissiplines gesien word; saam bestudeer hulle lewe op verskillende skale:

op die atoom- en molekulêre skaal, deur molekulêre biologie, biochemie en tot 'n sekere mate genetika
op die sellulêre skaal, deur selbiologie
op multi-sellulêre skaal, deur fisiologie, anatomie en histologie
op die ontwikkelingsvlak of ontogenie van 'n indiwiduele organisme, deur ontwikkelingsbiologie.
op die vlak van oorerflikheid tussen ouer en nasate deur genetika.
op die vlak van groepsgedrag, deur etologie
op die vlak van indiwiduele interaksie van die organismes, dear sosiobiologie
op die vlak van 'n hele bevolking, deur bevolkingsgenetika
op multi-spesie skaal van herkoms, deur sistematika
op die vlak van interafhanklike bevolkings en hulle habitat deur ekologie en ewolusionêre biologie
en dan spekulatief deur xenobiologie op die vlak van lewe buite die Aarde.

Velde van studie in biologie

Aerobiologie – Anatomie – Arachnologie – Astrobiologie – Biochemie – Bionika – Biogeografie – Bioinformatika – Biomeganika – Biofisika – Biotegnologie – Plantkunde – Selbiologie – Verspreidingskunde – Kladistiek – Skaaldierkunde – Oerdierkundige – Siklusse – Sitologie – Ontwikkelingsbiologie – Siekte (Genetiese siektes, Aansteeklike siektes) – Ekologie (Teoretiese ekologie, simbiose, Outokologie, Sinekologie) – Etologie – Entomologie – Ewolusionêre biologie (Ewolusie) – Ewolusionêre ontwikkelingsbiologie – Varswater biologie – Genetika (Bevolkingsgenetika, Kwantitatiewe genetika, Genomika, Proteomika) – Herpetologie – Histologie – Mensbiologie (Antropologie) – Ichtologie – Immunologie – Aansteeklike siektes – Patologie – Epidemologie – Limnologie – Malakologie – Soogdierkunde – Mariene biologie – Mikrobiologie (Bakteriologie) – Molekulêre biologie – Morfologie – Mikologie / Ligenologie – Mirmekologie – Neurowetenskap (Neuroanatomie, Neurofisiologie, Senustelselwetenskap, Biologiese fisiologie, Psigiatrie, Psigofarmakologie, Gedragswetenskap, Neuroetologie, Psigofisika, Berekenbare neurowetenskap, Kognitiewe neurowetenskap, Kognitiewe wetenskap) – Onkologie (die studie van kanker) – Ontogenie – Oorsprong van Lewe – Voëlkunde – Paleontologie (Paleobotanie, Paleosoölogie) – Parasietologie – Fikologie (Algologie) – Herkomskunde (Filogenetika, Filogeografie) – Fisiologie – Fitopatologie – Voortplantingsbiologie – Strukturele biologie – Stelselbiologie – Taksonomie – Toksikologie (die studie van gifstowwe en besoedeling) – Virologie – Xenobiologie – Soölogie

Ewolusie en biologie

Een van die sentrale, organisatoriese begrippe in biologie is dat alle lewe van 'n gemene oorsprong het deur die proses van ewolusie. Charles Darwin het ewolusie as 'n lewensvatbare teorie daargestel deur die dryfveer daaragter, natuurlike teelkeuse, duidelik uit te spel. (Alfred Russell Wallace word algemeen erken as mede-ontdekker van die begrip). Genetiese verskuiwing is aanvaar as 'n addisionele meganisme van die sogenaamde moderne sintese. Die ewolusionêre geskiedenis van 'n spesie — waaruit die eienskappe van die verskillende spesies waarvan dit afstam vasgestel kan word, tesame met die genetiese verwantskappe wat dit het ten opsigte van al die ander spesies word herkomskunde genoem. Verskillende benaderings tot die insameling van inligting oor die herkoms van spesies word in biologie gevolg. Dit sluit die vergelyking van DNA volgordes in wat in molekulêre biologie of genomika uitgevoer word en vergelykings van fosielrekords en ander inligting oor antieke organismes wat deur paleontologie ondersoek word. Bioloë rangskik en analiseer die ewolusionêre verwantskappe deur verskeie metodes wat herkomskunde, numeriese taksonomie en kladistiek insluit. Die hoofgebeurtenisse in die loop van ewolusie, soos bioloë dit tans verstaan, word opgesom op hierdie ewolusionêre tydlyn.

Klassifikasie van lewe en wat ook al

Die klassifikasie van lewende dinge word sistematika of taksonomie genoem en behoort die ewolusionêre stambome (filogenetiese stambome) van die verskillende organismes te weerspieël. Taksonomie groepeer organismes in groepe wat taxa genoem word, terwyl sistematika hul verwantskappe probeer vasstel. Die dominante stelsel word die Linnese taksonomie genoem, wat ordes en binomiale nomenklatuur insluit. Die benaming van organismes word beheer deur internasionale ooreenkomste soos die Internasionale Kode van Plantkundige Nomenklatuur (ICBN), die Internasionale Kode van Dierkundige Nomenklatuur (ICZN), en die Internasionale Kode van Nomenklatuur van Batkterieë (ICNB). 'n Vierde konsepvoorstel vir 'n Biokode is in 1997 gepubliseer in 'n poging om die benaming van die drie terreine te standaardiseer, maar dit is nog nie formeel aanvaar nie. Die Internasionale Kode vir Virusklassifikasie en Nomenklatuur (ICVCN) bly tans buite die Biokode.

Lewende wesens word tradisioneel verdeel in vyf koningkryke:

Monere -- Protiste -- VERSkimmels -- Plante -- Diere

Die verdeling word egter deesdae as verouderd beskou. Meer moderne alternatiewe begin met die drieledige domeinstelsel:

Arhaea (oorspronklik Archaeabakterieë) – Bakterieë (oorspronklik Eubakterieë) – Eukariote

Hierdie domeine weerspieël die teenwoordigheid aldan nie van selkerne asook verskille in die selwande.

Daar is ook 'n reeks intrasellulêre "parasiete" wat toenemend minder lewendig ten opsigte van hulle metaboliese aktiwiteit is.

Viruse -- Viroïde -- Prione

Geskiedenis van die woord 'biologie'

Word gevorm deur die Grieks βίος (bios), wat 'lewe' beteken en λόγος (logos), wat 'woord' beteken, dit wil voorkom asof die woord "biologie" in sy moderne sin onafhanklik deur Gottfried Reinhold Treviranus ("Biologie oder Philosophie der lebenden Natur", 1802 en deur Jean-Baptiste Lamarck ("Hydrogéologie", 1802) bekend gestel is. Daar word beweer dat Karl Friedrich Burdach in 1800 die woord self verwoord het in die titel van boekdeel 3 van Michael Christoph Hanov se "Philosophiae naturalis sive physicae dogmaticae": Geologia, biologia, phytologia generalis et dendrologia, wat in 1766 gepubliseer is.

Verdere leeswerk

Lynn Margulis, Five Kingdoms: An Illustrated Guide to the Phyla of Life on Earth, 3de oplaag, St. Martin's Press, 1997, sagteband, ISBN 0-8050-7252-7 (baie ander oplae)
Neil Campbell, Biology: Concepts & Connections (4de oplaag), Benjamin-Cummings Publishing Company, 2002, hardeband, ISBN 0-8053-6627-X (college-vlak teks)

Sien ook

Eksterne skakels

EverythingBio : 'n Aanlyn bron vir enigiets verwant aan biologie.
Kimball's Biology Pages, http://users.rcn.com/jkimball.ma.ultranet/BiologyPages : 'n Aanlyn handboek met soekfunksie.
Biology Online: 'n Werf met tutoriale wat deur 'n enkele persoon onderhou word.
Biologie sites
The Tree of Life, http://tolweb.org/tree/phylogeny.html : A multi-authored, distributed Internet project containing information about phylogeny and biodiversity.
The Journal of Biology, http://www.jbiol.com : A small, but free, research journal
The Public Library of Science: Biology, http://www.plosbiology.org : A newer, but more ambitious free research journal.
BioCode, http://www.rom.on.ca/biodiversity/biocode/biocode1997.html : A proposal for organism naming.
Biology with graphics and animations for free
Leermateriaal vir Biologie in Afrikaans en Engels

@@ Lyn 12: / Lyn 12: @@
 <div style="border: none; width:200px;"><div class="thumbhcaption"><small>Biologie bestudeer die verskillende vorme van lewendige organismes.</small></div></div></div>
-'''Biologie''' is die [[wetenskap]] van [[lewe]]. Dit is gemoeid met die eienskappe en [[gedrag]] van [[organisme]]s, hoe [[spesies]] en individue ontstaan en die interaksies wat hulle met mekaar en hulle [[omgewing]] het.
+'''Biologie''' is die [[wetenskap]] van [[lewe]]. Dit is gemoeid met die eienskappe en [[gedrag]] van [[organisme]]s, hoe [[spesies]] en indiwidue ontstaan en die interaksies wat hulle met mekaar en hulle [[omgewing]] het.
 == Oorsig van biologie ==
@@ Lyn 23: / Lyn 23: @@
 * op die vlak van oorerflikheid tussen ouer en nasate deur [[genetika]].
 * op die vlak van groepsgedrag, deur [[etologie]]
-* op die vlak van individuele interaksie van die organismes, dear [[sosiobiologie]]
+* op die vlak van indiwiduele interaksie van die organismes, dear [[sosiobiologie]]
 * op die vlak van 'n hele [[bevolking]], deur [[bevolkingsgenetika]]
 * op multi-spesie skaal van [[herkoms]], deur [[sistematika]]
-* op die vlak van interafhanklike bevolkings en hulle habitat deur [[ekologie]] en [[evolusie|evolusionêre biologie]]
+* op die vlak van interafhanklike bevolkings en hulle habitat deur [[ekologie]] en [[evolusie|ewolusionêre biologie]]
 * en dan spekulatief deur [[xenobiologie]] op die vlak van lewe buite die Aarde.
 === Velde van studie in biologie ===
 <blockquote>
-[[Aerobiologie]] -- [[Anatomie]] -- [[Arachnologie]] -- [[Astrobiologie]] -- [[Biochemie]] -- [[Bionika]] -- [[Biogeografie]] -- [[Bioinformatika]] -- [[Biomeganika]] -- [[Biofisika]]-- [[Biotegnologie]] -- [[Plantkunde]] -- [[Selbiologie]] -- [[Verspreidingskunde]] -- [[Kladistiek]] -- [[Skaaldierkunde]] -- [[Oerdierkundige]] -- [[Siklusse]] -- [[Sitologie]] – [[Ontwikkelingsbiologie]] -- [[Siekte]] ([[Genetiese siekte]]s, [[Aansteeklike siekte]]s) -- [[Ekologie]] ([[Teoretiese ekologie]], [[simbiose]], [[Outokologie]], [[Sinekologie]]) -- [[Etologie]] -- [[Entomologie]] -- [[Ewolusionêre biologie]] ([[Ewolusie]]) – [[Ewolusionêre ontwikkelingsbiologie]] – [[Varswater biologie]] -- [[Genetika]] ([[Bevolkingsgenetika]], [[Kwantitatiewe genetika]], [[Genomika]], [[Proteomika]]) -- [[Herpetologie]] -- [[Histologie]] -- [[Mensbiologie]] ([[Antropologie]]) -- [[Ichtologie]] -- [[Immunologie]] -- [[Aansteeklike siekte]]s -- [[Patologie]] -- [[Epidemologie]] -- [[Limnologie]] -- [[Malakologie]] -- [[Soogdierkunde]] -- [[Mariene biologie]] -- [[Mikrobiologie]] ([[Bakteriologie]]) – [[Molekulêre biologie]] -- [[Morfologie]] -- [[Mikologie]] / [[Ligenologie]] --- [[Mirmekologie]] --- [[Neurowetenskap]] ([[Neuroanatomie]], [[Neurofisiologie]], [[Senustelselwetenskap]], [[Biologiese fisiologie]], [[Psigiatrie]], [[Psigofarmakologie]], [[Gedragswetenskap]], [[Neuroetologie]], [[Psigofisika]], [[Berekenbare neurowetenskap]], [[Kognitiewe neurowetenskap]], [[Kognitiewe wetenskap]])-- [[Onkologie]] (die studie van kanker) -- [[Ontogenie]] – [[Oorsprong van Lewe]] -- [[Voëlkunde]] -- [[Paleontologie]] ([[Paleobotanie]], [[Paleosoölogie]])-- [[Parasietologie]] -- [[Fikologie]] (Algologie) -- [[Herkomskunde]] ([[Filogenetika]], [[Filogeografie]]) -- [[Fisiologie]] -- [[Fitopatologie]] -- [[Voortplantingsbiologie]] --[[Strukturele biologie]] -- [[Stelselbiologie]] -- [[Taksonomie]] -- [[Toksikologie]] (die studie van gifstowwe en [[besoedeling]]) -- [[Virologie]] -- [[Xenobiologie]] – [[Soölogie]]
+[[Aerobiologie]] – [[Anatomie]] – [[Arachnologie]] – [[Astrobiologie]] – [[Biochemie]] – [[Bionika]] – [[Biogeografie]] – [[Bioinformatika]] – [[Biomeganika]] – [[Biofisika]] – [[Biotegnologie]] – [[Plantkunde]] – [[Selbiologie]] – [[Verspreidingskunde]] – [[Kladistiek]] – [[Skaaldierkunde]] – [[Oerdierkundige]] – [[Siklusse]] – [[Sitologie]] – [[Ontwikkelingsbiologie]] – [[Siekte]] ([[Genetiese siekte]]s, [[Aansteeklike siekte]]s) – [[Ekologie]] ([[Teoretiese ekologie]], [[simbiose]], [[Outokologie]], [[Sinekologie]]) – [[Etologie]] – [[Entomologie]] – [[Ewolusionêre biologie]] ([[Ewolusie]]) – [[Ewolusionêre ontwikkelingsbiologie]] – [[Varswater biologie]] – [[Genetika]] ([[Bevolkingsgenetika]], [[Kwantitatiewe genetika]], [[Genomika]], [[Proteomika]]) – [[Herpetologie]] – [[Histologie]] – [[Mensbiologie]] ([[Antropologie]]) – [[Ichtologie]] – [[Immunologie]] – [[Aansteeklike siekte]]s – [[Patologie]] – [[Epidemologie]] – [[Limnologie]] – [[Malakologie]] – [[Soogdierkunde]] – [[Mariene biologie]] – [[Mikrobiologie]] ([[Bakteriologie]]) – [[Molekulêre biologie]] – [[Morfologie]] – [[Mikologie]] / [[Ligenologie]] – [[Mirmekologie]] – [[Neurowetenskap]] ([[Neuroanatomie]], [[Neurofisiologie]], [[Senustelselwetenskap]], [[Biologiese fisiologie]], [[Psigiatrie]], [[Psigofarmakologie]], [[Gedragswetenskap]], [[Neuroetologie]], [[Psigofisika]], [[Berekenbare neurowetenskap]], [[Kognitiewe neurowetenskap]], [[Kognitiewe wetenskap]]) – [[Onkologie]] (die studie van kanker) – [[Ontogenie]] – [[Oorsprong van Lewe]] – [[Voëlkunde]] – [[Paleontologie]] ([[Paleobotanie]], [[Paleosoölogie]]) – [[Parasietologie]] – [[Fikologie]] (Algologie) – [[Herkomskunde]] ([[Filogenetika]], [[Filogeografie]]) – [[Fisiologie]] – [[Fitopatologie]] – [[Voortplantingsbiologie]] – [[Strukturele biologie]] – [[Stelselbiologie]] – [[Taksonomie]] – [[Toksikologie]] (die studie van gifstowwe en [[besoedeling]]) – [[Virologie]] – [[Xenobiologie]] – [[Soölogie]]
 </blockquote>
@@ Lyn 44: / Lyn 44: @@
 == Ewolusie en biologie ==
-Een van die sentrale, organisatoriese begrippe in biologie is dat alle lewe van 'n [[gemene afkoms|gemene oorsprong]] het deur die proses van [[ewolusie]]. [[Charles Darwin]] ewolusie as 'n lewensvatbare teorie daargestel deur die dryfveer daaragter, [[natuurlike teelkeuse]], duidelik uit te spel. ([[Alfred Russell Wallace]] word algemeen erken as mede-ontdekker van die begrip). [[Genetiese verskuiwing]] is aanvaar as 'n addisionele meganisme van die sogenaamde [[moderne sintese]]. Die ewolusionêre geskiedenis van 'n [[spesie]] — waaruit die eienskappe van die verskillende spesies waarvan dit afstam vasgestel kan word, tesame met die genetiese verwantskappe wat dit het ten opsigte van al die ander spesies word [[herkomskunde]] genoem. Verskillende benaderings tot die insameling van inligting oor die herkoms van spesies word in biologie gevolg. Dit sluit die vergelyking van [[DNA volgorde]]s in wat in [[molekulêre biologie]] of [[genomika]] uitgevoer word en vergelykings van [[fosiel]]rekords en ander inligting oor antieke organismes wat deur [[paleontologie]] ondersoek word. Bioloë rangskik en analiseer die ewolusionêre verwantskappe deur verskeie metodes wat [[herkomskunde]], [[numeriese taksonomie]] en [[kladistiek]] insluit. Die hoofgebeurtenisse in die loop van ewolusie, soos bioloë dit tans verstaan, word opgesom op hierdie [[ewolusionêre tydlyn]].
+Een van die sentrale, organisatoriese begrippe in biologie is dat alle lewe van 'n [[gemene afkoms|gemene oorsprong]] het deur die proses van [[ewolusie]]. [[Charles Darwin]] het ewolusie as 'n lewensvatbare teorie daargestel deur die dryfveer daaragter, [[natuurlike teelkeuse]], duidelik uit te spel. ([[Alfred Russell Wallace]] word algemeen erken as mede-ontdekker van die begrip). [[Genetiese verskuiwing]] is aanvaar as 'n addisionele meganisme van die sogenaamde [[moderne sintese]]. Die ewolusionêre geskiedenis van 'n [[spesie]] — waaruit die eienskappe van die verskillende spesies waarvan dit afstam vasgestel kan word, tesame met die genetiese verwantskappe wat dit het ten opsigte van al die ander spesies word [[herkomskunde]] genoem. Verskillende benaderings tot die insameling van inligting oor die herkoms van spesies word in biologie gevolg. Dit sluit die vergelyking van [[DNA volgorde]]s in wat in [[molekulêre biologie]] of [[genomika]] uitgevoer word en vergelykings van [[fosiel]]rekords en ander inligting oor antieke organismes wat deur [[paleontologie]] ondersoek word. Bioloë rangskik en analiseer die ewolusionêre verwantskappe deur verskeie metodes wat [[herkomskunde]], [[numeriese taksonomie]] en [[kladistiek]] insluit. Die hoofgebeurtenisse in die loop van ewolusie, soos bioloë dit tans verstaan, word opgesom op hierdie [[ewolusionêre tydlyn]].
 == Klassifikasie van lewe en wat ook al ==
@@ Lyn 57: / Lyn 57: @@
 :[[Arhaea]] (oorspronklik Archaeabakterieë) – [[Bakterieë]] (oorspronklik Eubakterieë) – [[Eukariote]]
-Hierdie domeine weerspieël die teenwoordigheid aldan nie van selkerne asook verskille in selwande.
+Hierdie domeine weerspieël die teenwoordigheid aldan nie van selkerne asook verskille in die selwande.
 Daar is ook 'n reeks intrasellulêre "[[parasiet]]e" wat toenemend minder lewendig ten opsigte van hulle [[metaboisme|metaboliese]] aktiwiteit is.
@@ Lyn 64: / Lyn 64: @@
 == Geskiedenis van die woord 'biologie' ==
-Word gevorm deur die Grieks βίος ''(bios)'', wat 'lewe' beteken en λόγος ''(logos)'', wat 'woord' beteken, dit wil voorkom asof die woord "biologie" in sy moderne sin onafhanklik deur [[Gottfried Reinhold Treviranus]] ("Biologie oder Philosophie der lebenden Natur", 1802 en deur [[Jean-Baptiste Lamarck]] ("Hydrogéologie", 1802) bekendgestel is. Daar word beweer dat [[Karl Friedrich Burdach]] in [[1800]] die woord self verwoord het in die titel van Volume 3 van [[Michael Christoph Hanov]] se "Philosophiae naturalis sive physicae dogmaticae": ''Geologia, biologia, phytologia generalis et dendrologia'', wat in 1766 gepubliseer is.
+Word gevorm deur die Grieks βίος ''(bios)'', wat 'lewe' beteken en λόγος ''(logos)'', wat 'woord' beteken, dit wil voorkom asof die woord "biologie" in sy moderne sin onafhanklik deur [[Gottfried Reinhold Treviranus]] ("Biologie oder Philosophie der lebenden Natur", 1802 en deur [[Jean-Baptiste Lamarck]] ("Hydrogéologie", 1802) bekend gestel is. Daar word beweer dat [[Karl Friedrich Burdach]] in [[1800]] die woord self verwoord het in die titel van boekdeel 3 van [[Michael Christoph Hanov]] se "Philosophiae naturalis sive physicae dogmaticae": ''Geologia, biologia, phytologia generalis et dendrologia'', wat in 1766 gepubliseer is.
 == Verdere leeswerk ==
-* Lynn Margulis, ''Five Kingdoms: An Illustrated Guide to the Phyla of Life on Earth,'' 3rd ed., St. Martin's Press, [[1997]], sagteband, ISBN 0-8050-7252-7 (many other editions)
+* Lynn Margulis, ''Five Kingdoms: An Illustrated Guide to the Phyla of Life on Earth,'' 3de oplaag, St. Martin's Press, [[1997]], sagteband, ISBN 0-8050-7252-7 (baie ander oplae)
-* Neil Campbell, ''Biology: Concepts & Connections (4th edition)'', Benjamin-Cummings Publishing Company, [[2002]], hardeband, ISBN 0-8053-6627-X (college-level text)
+* Neil Campbell, ''Biology: Concepts & Connections (4de oplaag)'', Benjamin-Cummings Publishing Company, [[2002]], hardeband, ISBN 0-8053-6627-X (college-vlak teks)
 == Sien ook ==