Britse Statebond: Verskil tussen weergawes
k Hersien |
totsiens rooi skakels |
||
Lyn 4: | Lyn 4: | ||
[[Lêer:CommonwealthPrimeMinisters1944.jpg|duimnael|Konferensie van die eerste ministers van die Britse dominions William Lyon Mackenzie King ([[Kanada]]), [[Jan Christian Smuts]] ([[Suid-Afrika]]), [[Winston Churchill]] ([[Verenigde Koninkryk]]), Peter Fraser ([[Nieu-Seeland]]) en John Curtin ([[Australië]]) op 1 Mei 1944 in Londen (van links na regs)]] |
[[Lêer:CommonwealthPrimeMinisters1944.jpg|duimnael|Konferensie van die eerste ministers van die Britse dominions William Lyon Mackenzie King ([[Kanada]]), [[Jan Christian Smuts]] ([[Suid-Afrika]]), [[Winston Churchill]] ([[Verenigde Koninkryk]]), Peter Fraser ([[Nieu-Seeland]]) en John Curtin ([[Australië]]) op 1 Mei 1944 in Londen (van links na regs)]] |
||
Die '''Statebond''' (vroeër '''Britse Statebond''', [[Engels]]: ''Commonwealth of Nations'', tot 1947 ''British Commonwealth of Nations'') is 'n vrywillige vereniging van 53 [[Onafhanklikheid|onafhanklike]], |
Die '''Statebond''' (vroeër '''Britse Statebond''', [[Engels]]: ''Commonwealth of Nations'', tot 1947 ''British Commonwealth of Nations'') is 'n vrywillige vereniging van 53 [[Onafhanklikheid|onafhanklike]], soewereine lande, meestal bestaande uit die [[Verenigde Koninkryk]] en sy vorige [[Britse Ryk|kolonies]]. |
||
Nie alle lede van die Statebond erken die [[Lys van monarge van Brittanje|Britse monarg]] as [[staatshoof]] nie. Díé wat dit wel doen is bekend as Statebondgebiede, maar die meerderheid van lede is [[republiek]]e, en 'n handvol andere is inheemse monargieë. Alle lede erken wel vir [[Elizabeth II van die Verenigde Koninkryk|Koningin Elizabeth II]] as die |
Nie alle lede van die Statebond erken die [[Lys van monarge van Brittanje|Britse monarg]] as [[staatshoof]] nie. Díé wat dit wel doen is bekend as Statebondgebiede, maar die meerderheid van lede is [[republiek]]e, en 'n handvol andere is inheemse monargieë. Alle lede erken wel vir [[Elizabeth II van die Verenigde Koninkryk|Koningin Elizabeth II]] as die Hoof van die Statebond, 'n rol wat miskien die beste met díé van 'n seremoniële [[president]] vergelyk kan word. |
||
== Oorspronge == |
== Oorspronge == |
||
:''Hoofartikel: [[Geskiedenis van die Britse Ryk en Statebond]].'' |
:''Hoofartikel: [[Geskiedenis van die Britse Ryk en Statebond]].'' |
||
Die Statebond het die [[Britse Ryk]] vervang, en sy oorspronge lê in die |
Die Statebond het die [[Britse Ryk]] vervang, en sy oorspronge lê in die Rykskonferensies van die laat 1920's (konferensies van Britse en koloniale eerste ministers het gebeur vanaf [[1887]]), waar die [[onafhanklikheid]] van self-regerende kolonies en dominiums erken is, en is uiteindelik geformaliseer deur die Statuut van Westminster in [[1931]]. Die Statebond is geskep as 'n vereniging van vrye en gelyke state, en lidmaatskap was gebaseer op die gemene trou aan die Britse Kroon. |
||
Ná die [[Tweede Wêreldoorlog]] is die Ryk stadig afgebreek, wat deels aan die groei van onafhanklikheidsbewegings in die onderdanige streke (mees belangrik in [[Indië]] onder die invloed van [[Mohandas Gandhi]]) toegeskryf kan word, asook die Britse Regering se verkrampte omstandighede as gevolg van die koste van die oorlog. [[Burma]] ([[1948]]) en |
Ná die [[Tweede Wêreldoorlog]] is die Ryk stadig afgebreek, wat deels aan die groei van onafhanklikheidsbewegings in die onderdanige streke (mees belangrik in [[Indië]] onder die invloed van [[Mohandas Gandhi]]) toegeskryf kan word, asook die Britse Regering se verkrampte omstandighede as gevolg van die koste van die oorlog. [[Burma]] ([[1948]]) en Suid-Jemen ([[1967]]) was onder die paar vorige kolonies/protektorate wat nie tot die Statebond toegetree het by onafhanklikheidswording nie. Miskien die mees bekende groep vorige Britse kolonies, die [[Verenigde State]], is ook nie lid van die Statebond nie, omdat die onafhanklikheid van die VSA hierdie instelling met oor 'n honderd jaar voorafgaan. Die [[Republiek van Ierland]] was 'n lid, maar het die Statebond verlaat met [[republiek]]wording in [[1949]]. |
||
Die kwessie van republiekstatus binne die Statebond is eers in [[1950]] opgelos toe daar ooreengekom is, volgens 'n formule voorgestel deur Kanadese [[eerste minister]] |
Die kwessie van republiekstatus binne die Statebond is eers in [[1950]] opgelos toe daar ooreengekom is, volgens 'n formule voorgestel deur Kanadese [[eerste minister]] Louis St. Laurent, dat Indië 'n lid mag bly ten spyte van sy huidige republiekgrondwet<sup>1</sup>. (Voorheen het Ierland en Burma die Statebond verlaat na republiekwording.) Hierdie besluit, soos uiteengesit in die ''London Declaration'', het toegelaat dat lede die Britse monarg as Hoof van die Statebond aanvaar ongeag van hulle binnelandse grondwetlike opset, en word deur baie gesien as die begin van die moderne Statebond. |
||
Soos die Statebond gegroei het, het Brittanje en die vorige "blanke Dominiums" informeel (en meestal veragtend) bekend geraak as die |
Soos die Statebond gegroei het, het Brittanje en die vorige "blanke Dominiums" informeel (en meestal veragtend) bekend geraak as die Wit Statebond, spesifiek wanneer hulle met die armer, meestal nie-blanke Statebondslede verskil het oor verskeie kwessies by die Statebond Regeringshoofde-ontmoetings. Aantygings dat die "Wit Statebond" ander belange as spesifiek die Afrika Statebondnasies het, asook beskuldigings van [[rassisme]] en kolonialisme het gereeld voorgekom gedurende debatte oor [[Rhodesië]] in die 1970's, die oplegging van sanksies teen die [[apartheid]]sera [[Suid-Afrika]] in die 1980's, en meer onlangs oor die kwessie van om druk uit te oefen vir demokratiese hervorming in [[Nigerië]] en later [[Zimbabwe]] in onlangse jare. |
||
== Sport == |
== Sport == |
||
Lyn 120: | Lyn 120: | ||
* Koning [[George V van die Verenigde Koninkryk|George V]]: 11 Desember 1931 – 20 Januarie 1936 |
* Koning [[George V van die Verenigde Koninkryk|George V]]: 11 Desember 1931 – 20 Januarie 1936 |
||
== |
== Sekretarisse-generaal == |
||
Sekretaris-generaals van die Britse Statebond<ref>{{en}} [http://www.rulers.org/intorgs1.html#commonwealth rulers.org: ''The Commonwealth'']</ref>: |
Sekretaris-generaals van die Britse Statebond<ref>{{en}} [http://www.rulers.org/intorgs1.html#commonwealth rulers.org: ''The Commonwealth'']</ref>: |
||
* |
* Kamalesh Sharma (Indië): 1 April 2008 – ''hede'' |
||
* |
* Don McKinnon (Nieu-Seeland): 3 April 2000 – 1 April 2008 |
||
* |
* Emeka Anyaoku (Nigerië): 1 Julie 1990– 3 April 2000 |
||
* |
* Shridath Ramphal (Guyana): 1 Julie 1975 – 30 Junie 1990 |
||
* |
* Arnold Smith (Kanada): Junie 1965 – 30 Junie 1975 |
||
== Voorsitter == |
== Voorsitter == |
||
* |
* Maithripala Sirisena (Sri Lanka): 9 Januarie 2015 – ''hede'' |
||
* |
* Mahinda Rajapaksa (Sri Lanka): 15 November 2013 – 9 Januarie 2015 |
||
* [[Tony Abbott]] (Australië): 18 September 2013 – 15 November 2013 |
* [[Tony Abbott]] (Australië): 18 September 2013 – 15 November 2013 |
||
* |
* Kevin Rudd (Australië): 27 Junie 2013 – 18 September 2013 |
||
* [[Julia Gillard]] (Australië): 28 Oktober 2011 – 27 Junie 2013 |
* [[Julia Gillard]] (Australië): 28 Oktober 2011 – 27 Junie 2013 |
||
* |
* Kamla Persad-Bissessar (Trinidad en Tobago): 2010 – 2011 |
||
* |
* Patrick Manning (Trinidad en Tobago): 2009 – 2010 |
||
* |
* Yoweri Museveni (Uganda): 2007 – 2009 |
||
* |
* Lawrence Gonzi (Malta): 2005 – 2007 |
||
* [[Olusegun Obasanjo]] (Nigerië): 2003 – 2005 |
* [[Olusegun Obasanjo]] (Nigerië): 2003 – 2005 |
||
* |
* John Howard (Australië): 2002 – 2003 |
||
* [[Thabo Mbeki]] (Suid-Afrika): 1999 – 2002 |
* [[Thabo Mbeki]] (Suid-Afrika): 1999 – 2002 |
||
== Sien ook == |
== Sien ook == |
||
* [[Dominium]] |
|||
* [[Britse Ryk]] |
* [[Britse Ryk]] |
||
* [[Anglosfeer]] |
|||
* [[Federal Commonwealth Society]] |
|||
== Verwysings == |
== Verwysings == |
Wysiging soos op 18:49, 28 Februarie 2016
Die Statebond (vroeër Britse Statebond, Engels: Commonwealth of Nations, tot 1947 British Commonwealth of Nations) is 'n vrywillige vereniging van 53 onafhanklike, soewereine lande, meestal bestaande uit die Verenigde Koninkryk en sy vorige kolonies.
Nie alle lede van die Statebond erken die Britse monarg as staatshoof nie. Díé wat dit wel doen is bekend as Statebondgebiede, maar die meerderheid van lede is republieke, en 'n handvol andere is inheemse monargieë. Alle lede erken wel vir Koningin Elizabeth II as die Hoof van die Statebond, 'n rol wat miskien die beste met díé van 'n seremoniële president vergelyk kan word.
Oorspronge
- Hoofartikel: Geskiedenis van die Britse Ryk en Statebond.
Die Statebond het die Britse Ryk vervang, en sy oorspronge lê in die Rykskonferensies van die laat 1920's (konferensies van Britse en koloniale eerste ministers het gebeur vanaf 1887), waar die onafhanklikheid van self-regerende kolonies en dominiums erken is, en is uiteindelik geformaliseer deur die Statuut van Westminster in 1931. Die Statebond is geskep as 'n vereniging van vrye en gelyke state, en lidmaatskap was gebaseer op die gemene trou aan die Britse Kroon.
Ná die Tweede Wêreldoorlog is die Ryk stadig afgebreek, wat deels aan die groei van onafhanklikheidsbewegings in die onderdanige streke (mees belangrik in Indië onder die invloed van Mohandas Gandhi) toegeskryf kan word, asook die Britse Regering se verkrampte omstandighede as gevolg van die koste van die oorlog. Burma (1948) en Suid-Jemen (1967) was onder die paar vorige kolonies/protektorate wat nie tot die Statebond toegetree het by onafhanklikheidswording nie. Miskien die mees bekende groep vorige Britse kolonies, die Verenigde State, is ook nie lid van die Statebond nie, omdat die onafhanklikheid van die VSA hierdie instelling met oor 'n honderd jaar voorafgaan. Die Republiek van Ierland was 'n lid, maar het die Statebond verlaat met republiekwording in 1949.
Die kwessie van republiekstatus binne die Statebond is eers in 1950 opgelos toe daar ooreengekom is, volgens 'n formule voorgestel deur Kanadese eerste minister Louis St. Laurent, dat Indië 'n lid mag bly ten spyte van sy huidige republiekgrondwet1. (Voorheen het Ierland en Burma die Statebond verlaat na republiekwording.) Hierdie besluit, soos uiteengesit in die London Declaration, het toegelaat dat lede die Britse monarg as Hoof van die Statebond aanvaar ongeag van hulle binnelandse grondwetlike opset, en word deur baie gesien as die begin van die moderne Statebond.
Soos die Statebond gegroei het, het Brittanje en die vorige "blanke Dominiums" informeel (en meestal veragtend) bekend geraak as die Wit Statebond, spesifiek wanneer hulle met die armer, meestal nie-blanke Statebondslede verskil het oor verskeie kwessies by die Statebond Regeringshoofde-ontmoetings. Aantygings dat die "Wit Statebond" ander belange as spesifiek die Afrika Statebondnasies het, asook beskuldigings van rassisme en kolonialisme het gereeld voorgekom gedurende debatte oor Rhodesië in die 1970's, die oplegging van sanksies teen die apartheidsera Suid-Afrika in die 1980's, en meer onlangs oor die kwessie van om druk uit te oefen vir demokratiese hervorming in Nigerië en later Zimbabwe in onlangse jare.
Sport
Die Statebond hou die Statebondspele elke vier jaar, twee jaar na elke Olimpiese Spele.
Lys van Statebondslede volgens kontinent
Datum van lidmaatskap tussen hakies.[1]
- Noord-Amerika (12)
- Suid-Amerika (1)
- Afrika (18)
- Suid-Afrika (1931, verlaat in 1961 en sluit weer aan in 1994)
- Ghana (1957)
- Nigerië (1960 en opgeskort in 1995, maar weer toegelaat in 1999)
- Sierra Leone (1961)
- Uganda (1962)
- Kenia (1963)
- Malawi (1964)
- Tanzanië (1964)
- Zambië (1964)
- Botswana (1966)
- Lesotho (1966)
- Mauritius (1968)
- Swaziland (1968)
- Seychelle (1976)
- Namibië (1990)
- Mosambiek (1995)
- Kameroen (1995)
- Rwanda (2009)
- Asië (8)
- Australië en Oseanië (11)
- Australië (1931)
- Nieu-Seeland (1931)
- Fidji (1970, verlaat in 1987, maar sluit weer aan in 1997, opgeskort op 1 Desember 2009[2] en weer toegelaat op 17 September 2014[3])
- Samoa (1970)
- Tonga (1970)
- Papoea-Nieu-Guinee (1975)
- Salomonseilande (1978)
- Tuvalu (1978)
- Kiribati (1979)
- Vanuatu (1980)
- Nauru (1999)
Vorige lede:
- Ierland, 1931, verlaat op 18 April 1949.[4]
- Newfoundland, 1931, het in 1949 'n Kanadese provinsie geword.[5]
- Malaya, 1957, sedert 1963 'n deel van Maleisië.[6]
- Tanganjika, 1961, sedert 1964 'n deel van Tanzanië.[7]
- Zanzibar, 1961, sedert 1964 'n deel van Tanzanië.[7]
- Zimbabwe, 1980, uitgespreek op 20 Maart 2002 en verlaat op 7 Desember 2003.[8]
- Gambië, 1965, verlaat op 3 Oktober 2013.[9]
Leiers
- Koningin Elizabeth II: 6 Februarie 1952 – hede
- Koning George VI: 11 Desember 1936 – 6 Februarie 1952
- Koning Edward VIII: 20 Januarie 1936 – 11 Desember 1936
- Koning George V: 11 Desember 1931 – 20 Januarie 1936
Sekretarisse-generaal
Sekretaris-generaals van die Britse Statebond[10]:
- Kamalesh Sharma (Indië): 1 April 2008 – hede
- Don McKinnon (Nieu-Seeland): 3 April 2000 – 1 April 2008
- Emeka Anyaoku (Nigerië): 1 Julie 1990– 3 April 2000
- Shridath Ramphal (Guyana): 1 Julie 1975 – 30 Junie 1990
- Arnold Smith (Kanada): Junie 1965 – 30 Junie 1975
Voorsitter
- Maithripala Sirisena (Sri Lanka): 9 Januarie 2015 – hede
- Mahinda Rajapaksa (Sri Lanka): 15 November 2013 – 9 Januarie 2015
- Tony Abbott (Australië): 18 September 2013 – 15 November 2013
- Kevin Rudd (Australië): 27 Junie 2013 – 18 September 2013
- Julia Gillard (Australië): 28 Oktober 2011 – 27 Junie 2013
- Kamla Persad-Bissessar (Trinidad en Tobago): 2010 – 2011
- Patrick Manning (Trinidad en Tobago): 2009 – 2010
- Yoweri Museveni (Uganda): 2007 – 2009
- Lawrence Gonzi (Malta): 2005 – 2007
- Olusegun Obasanjo (Nigerië): 2003 – 2005
- John Howard (Australië): 2002 – 2003
- Thabo Mbeki (Suid-Afrika): 1999 – 2002
Sien ook
Verwysings
- ↑ (en) thecommonwealth.org: Member States
- ↑ (en) thecommonwealth.org: Fiji Islands
- ↑ (en) thecommonwealth.org: Fiji rejoins Commonwealth as a full member
- ↑ (en) commonwealth-of-nations.org: Wind of Change
- ↑ (en) thecommonwealth.org: Canada - History
- ↑ (en) thecommonwealth.org: Malaysia - History
- ↑ 7,0 7,1 (en) thecommonwealth.org: Tanzania - History
- ↑ (en) thecommonwealth.org: Zimbabwe withdraws from the Commonwealth
- ↑ (en) thecommonwealth.org: The Gambia withdraws from the Commonwealth
- ↑ (en) rulers.org: The Commonwealth
Eksterne skakels
Wikimedia Commons bevat media in verband met Britse Statebond. |