Desiderius Erasmus: Verskil tussen weergawes

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Content deleted Content added
Sobaka (besprekings | bydraes)
No edit summary
Sobaka (besprekings | bydraes)
Lyn 71: Lyn 71:


===Erasmus en die Jode===
===Erasmus en die Jode===
Die [[sestiende eeu]] word gekenmerk deur 'n onmiskenbare anti-semitiese kultuur, waarteen die humanisme hulself in beginsel begin verset het. Studie van die Joodse kultuur was een van die doelstellingen van die ''Collegium Trilingue'', wat deur Erasmus in Leuven gestig is. Die katolieke [[Hebreeuse taal | Hebreeuse]] kenner Johannes Reuchlin bepleit as een van die weiniges vir gelyke burgerregte vir die Jode. In reaksie op Reuchlin se studie van die [[Kabbalah]] skryf Erasmus nadat Reuchlin deur die [[Inkwisisie]] vervolg word: 'Ek is nie 'n Reuchlinis nie, soos ek van niemand 'n partyganger is nie'. Niettemin verdedig hy Reuchlin se pleidooi vir die [[Jode]] in 'n brief aan die Inkwisisie. Hy koester bewondering vir hom, soos blyk uit sy ''Colloquium 'Apotheosis Capnionis''' (Capnio is die Griekse vorm van die naam Reuchlin). Oor die Jode maak Erasmus (as polemis en satirikus)kras uitsprake. Frankryk was volgens hom die belowenste deel van die [[Christendom]] omdat die land nie met 'Jode en half-joodse bekeerlinge geïnfekteer is nie'. Die Joodse godsdiens sien hy as die 'verderflikste plaag en bitterste vyand van die leer van [[Jesus Christus]]'. Sy beswaar teen die Jode lê in die rituele karakter van hul [[godsdiens]], waarmee volgens hom die vroomheid ondermyn word en van Christus afgedwaal word. Erasmus was desnoods bereid gewees om die [[Ou Testament]] op te gee as heilig boek vir die Christendom, as hy daarmee die invloed van die Jodendom kon beperk. Maarten Luther gaan op hierdie punt veel verder.
Die [[sestiende eeu]] word gekenmerk deur 'n onmiskenbare anti-semitiese kultuur, waarteen die humanisme hulself in beginsel begin verset het. Studie van die Joodse kultuur was een van die doelstellingen van die ''Collegium Trilingue'', wat deur Erasmus in Leuven gestig is. Die katolieke [[Hebreeuse taal | Hebreeuse]] kenner Johannes Reuchlin bepleit as een van die weiniges vir gelyke burgerregte vir die Jode. In reaksie op Reuchlin se studie van die [[Kabbalah]] skryf Erasmus nadat Reuchlin deur die [[Inkwisisie]] vervolg word: 'Ek is nie 'n Reuchlinis nie, soos ek van niemand 'n partyganger is nie'. Niettemin verdedig hy Reuchlin se pleidooi vir die [[Jode]] in 'n brief aan die Inkwisisie. Hy koester bewondering vir hom, soos blyk uit sy ''Colloquium 'Apotheosis Capnionis''' (Capnio is die Griekse vorm van die naam Reuchlin). Oor die Jode maak Erasmus (as polemis en satirikus) kras uitsprake. Frankryk was volgens hom die belowenste deel van die [[Christendom]] omdat die land nie met 'Jode en half-joodse bekeerlinge geïnfekteer is nie'. Die Joodse godsdiens sien hy as die 'verderflikste plaag en bitterste vyand van die leer van [[Jesus Christus]]'. Sy beswaar teen die Jode lê in die rituele karakter van hul [[godsdiens]], waarmee volgens hom die vroomheid ondermyn word en van Christus afgedwaal word. Erasmus was desnoods bereid gewees om die [[Ou Testament]] op te gee as heilig boek vir die Christendom, as hy daarmee die invloed van die Jodendom kon beperk. Maarten Luther gaan op hierdie punt veel verder.




== Eksterne skakels ==
== Eksterne skakels ==

Wysiging soos op 18:05, 17 Mei 2016

Desiderius Erasmus
Portret van Desiderius Erasmus deur Hans Holbein die ouere in 1523

Gebore (1466-10-28)28 Oktober 1466
Rotterdam, Boergondiese Nederland
Oorlede 12 Julie 1536 (op 69)
Basel, Switserland
Nasionaliteit Vlag van Nederland Nederland
Vakgebied Christelike filosofie
Renaissance-humanisme
Instelling(s) Universiteit van Leuven
Alma mater Queens 'College, Cambridge
Collège de Montaigu, Parys
Universiteit van Turyn
Beïnvloed deur Epicureanisme, Cicero, Giovanni Pico della Mirandola, John Colet, Alexander Hegius, Jan Standonck
Invloed op Thomas More, Damião de Góis, Martin Luther, William Tyndale, Jacob Milich, Wolfgang Capito

Desiderius Erasmus (Rotterdam, 28 Oktober 1466, 1467 of 1469Basel, 12 Julie 1536) was 'n Nederlandse priester, teoloog, filosoof, skrywer en humanis.

Lewensloop

Geboorte

Erasmus het sy naam te danke aan die in die 15de-eeuse populêre heilige Erasmus van Formiae, wie sy vader Gerard vereer het. Sy geboorteplek is Rotterdam, alhoewel daar geen vermelding van sy doop in die doopregisters is nie. Erasmus self skryf (in die Latyn) dat hy gebore was in Rotterdam en dat sy moeder die dogter van 'n “medisynemeester” uit Zevenbergen was, met wie sy vader, wat hy Gerardus noem, heimlik 'n verhouding gehad het in die hoop om met haar te trou.

Erasmus was buite die eg gebore en in die tyd praat die mense van 'n defectus natalis (geboortedefek). Sy vader was 'n priester in Gouda, Suid-Holland en sy moeder dien as die huishoudster. Die moeder van Erasmus, Margaretha, wat as familienaam Rogerius (Rutgers) gehad het, was 'n dogter van 'n chirurg uit Zevenbergen. Haar swangerskap periode het sy waarskynlik in Rotterdam deurgebring om die 'ongelukkie' te verberg. 'n Jaar voor die geboorte van Erasmus kry sy ouers 'n kind: Pieter. Ook van hierdie broer is daar geen amptelike doopgegewens bekend nie. Erasmus het drie jaar in Rotterdam gewoon en is toe na Gouda geneem.

Opleiding

Erasmus het die beste moontlike opvoeding moontlik vir 'n jong man van sy tyd ontvang in enkele monastiese en semi-monastiese skole. Op die ouderdom van nege is hy en sy broer Pieter gestuur na een van die beste Latynse skole in Nederland, gesetel in Deventer en in besit van die Lebuïnuskerk, alhoewel sommige van die vroeëre biografieë dit stel dat die Broeders van die Gemeentelewens dit bestuur het. Die humanis Alexander Hegius word rektor in Deventer en voer 'n belangrike kurrikulumvernuwing deur. Hy voer Grieks in as 'n vak wat toe slegs op universiteitsvlak aangebied is. Erasmus het hier Grieks begin bestudeer. By die skool leer hy ook die belang van 'n persoonlike verhouding met God, maar verwerp die streng reëls van die onderwysers en monnike. Sy opvoeding eindig toe die plaag in die stad uitbreek teen 1483 en sy moeder wie daarheen getrek het om 'n huis vir haar seuns te skep, dood is nadat sy ook aangesteek het.Hy studeer verder aan die Latynse skool in ’s-Hertogenbosch.

Onder druk van sy voog lewer Erasmus in 1487 sy intrede in die Klooster te Stein by Gouda. Hier skryf hy sy declamatio (oefentoespraak) en De contemptu mundi, 'n opregte pleidooi vir die kloosterlewe. Erasmus het geen kritiek teen die ideaal nie, maar wel op die niksseggende streng reëls en die beperking van die menslike vryheid. Die priesterwording van Erasmus het op 24 April 1492 (feesdag van die evangelis Markus) plaasgevind, gelei deur die toenmalige biskop Jan van Tiel in die Dom van Utrecht. Dit bind hom meer aan die geestelike lewe, maar bied hom ook meer moontlikhede vir studie. Hy kry die geleentheid om kanselier (sekretaris) van Henri van Bergen, die aartsbiskop van Kameryk, te word.

Met toestemming en 'n stipendium van biskop Van Bergen begin Erasmus in 1495 met die studie van teologie in Parys. Hierdie opleiding word oorheers deur die Scotiste, skolastiese teoloë wie volgens Erasmus hulself verloor in eindelose spitsvondighede wat weinig met die Christelike basisgeskrifte in gemeen het. Wel leer hy die Paryse humanis, Robert Gaguin, ken. Omdat hy ook lesings aanbied, leer hy baie ander mense ken.

So gaan hy na Engeland, waar hy een en 'n half jaar bly, waar hy in aanraking kom met die seun van die Engelse koning, die latere Hendrik VIII van Engeland asook met prominente humaniste soos John Colet en Thomas More, die outeur van Utopia. Terug in Parys skryf hy in 1500 sy eerste boek, 'n versameling Adagia, spreekwoorde. Die eerste blitsverkoper in die jong geskiedenis van die boekdrukkuns na 'n groot terugslag vir hom aangesien hy hom sonder geld bevind, nadat Engelse doeanebeambtes op al die Engelse geld in sy bagasie beslag gelê het.

Humanis

In 1502 word aan Erasmus na voorspraak van die teoloog Adriaan Boeyens, die latere Pous Adrianus VI, 'n pos aangebied by die universiteit van Leuven. Hy aanvaar gegter nie die pos nie, en lê homself toe op die vertaling uit die Grieks.

In 1506 vertrek Erasmus vir drie jaar na Italië. Oppad terug skryf hy sy Stultitiae Laus (In lof vir die Sotheid). Deur vanuit die perspektief van 'n "sot" te skryf kon hy in hierdie werk die spot dryf met die misplaaste erns waarmee alle mense, ongeag beroep, stand, of posisie, hul eie belange najaag, en die groteske kortsigtigheid, waarmee hul regstaan met hul oordeel oor mekaar.

Die Adagia-herdruk word by die Baselse drukker Johannes Froben gedoen. Erasmus vind sy werk so goed dat hy na Basel reis en daar ook sy twee groot filologiese werke, die tweetalige uitgawe van die Nuwe Testament en sy uitgawe van die briewe van die kerkvader Hieronimus van Stridon, skryf (vertaal) en uitgee. Met sy terugkeer word hy benoem as raadgewer van Keiser Karel V en vestig hy homself in die Nederland (1516-1521) waar hy in Antwerpen, Brugge, Leuven en Mechelen bly. In 1521 woon hy ook 'n tyd in Anderlecht, as die gas van sy vriend Pieter Wyckman.

Tydens hierdie Suid-Nederland se periode vervul Erasmus die plan van sy vriend Jeroen van Busleyden, naamlik die stigting van die Leuvense Collegium Trilingue. Dié kollege sou bydrae tot die verspreiding van Erasmus se opvattings oor die studie van die klassieke tale.

Erasmus onderhou 'n uitgebreide briefwisseling met verskillende vooraanstaande humaniste, waaronder Viglius van Aytta. Die laatste jare van sy lewe bring hy deur te Freiburg im Breisgau in Duitsland.

In 1535 keer hy terug na Basel in Switserland. Daar sterf hy op 12 Julie 1536. Sy graf is te vinde in die plaaslike klooster. Sy laatste woorde was volgens die oorlewering: 'Liewe God'.

Houding en gedagtegoed

Twee motiewe bepaal die gedagtegoed van Erasmus naamlik; die vryheid van die mens en vrede. Oor die vryheid skryf hy onder meer in 1516 die Institutio Principis Christiani, Opvoeding van 'n Christelike vors, vir die jong koning van Spanje, die latere keiser Karel V. Daarin stel hy dat die mens vry is en dat 'n Christen daarom nie tirannies mag heers oor Christene nie en hulle nie soos slawe mag behandel nie. In 1517 skryf hy Querela pacis, Die klag van die vrede. Hy speek hom daarin onder meer uit teen nasionalisme, veral die misbruik daarvan vir die voer van oorlog.

Erasmus en die Hervorming van Luther

In 1517 plaas Maarten Luther sy 95 stellings op die kerkdeur van Wittenberg en sit sodoende 'n proses aan die gang, wat die wêreld verander naamlik; die Protestantse Hervorming. Die teenstanders van die Hervorming verwyt Erasmus dat hy vir Luther die weg voorberei het.

Alhoewel Erasmus in beginsel simpatiek staan teenoor Luther se aksie, het hy as vredeliewende humanis van die begin af besware teen dié optrede. Erasmus bly in eerste instansie eerder afsydig in twiste tussen die hervormers en die Katolieke Kerk. Na veelvuldige oproepe neem Erasmus in 1524 die pen op teen Luther in die geskrif De libero arbitrio diatribe sive collatio (skrywe oor die vrye wil). In die geskrif trek Erasmus die leer van Luther ten opsigte van die verlossing van die mens in twyfel. Luther sou volgens Erasmus die rol van die vrye wil van die mens onderskat ten opsigte van die Goddelike genade. Ondanks die versigtige uitsprake in sy boek word daar sowel vanuit die Katolieke en Hervormer geledere kritiek op Erasmus gelewer.

Keer op keer pleit Erasmus vir verdraagsaamheid tussen die verskillende opvattinge. Dit het egter nie gebaat nie aangesien wedersydse verkettering, vryheidsbeperking en die brandstapel in die konflik gebruik is. Wel lê sy pleidooie die basis vir die verdraagsaamheidgedagte van latere 16e-eeuse figure soos Coornhert en Willem van Oranje. Voorts gaan die verdraagsaamheid vir Erasmus nie soseer om die vryheid vir die enkeling nie (vir Jode wys Erasmus dit selfs af), maar meer om die vryheid van wetenskap en idees. Die moderne verdraagsaamheidbegrip (vryheid vir die enkeling) is nie in Erasmus se werk te vinde nie.

Erasmus en die Jode

Die sestiende eeu word gekenmerk deur 'n onmiskenbare anti-semitiese kultuur, waarteen die humanisme hulself in beginsel begin verset het. Studie van die Joodse kultuur was een van die doelstellingen van die Collegium Trilingue, wat deur Erasmus in Leuven gestig is. Die katolieke Hebreeuse kenner Johannes Reuchlin bepleit as een van die weiniges vir gelyke burgerregte vir die Jode. In reaksie op Reuchlin se studie van die Kabbalah skryf Erasmus nadat Reuchlin deur die Inkwisisie vervolg word: 'Ek is nie 'n Reuchlinis nie, soos ek van niemand 'n partyganger is nie'. Niettemin verdedig hy Reuchlin se pleidooi vir die Jode in 'n brief aan die Inkwisisie. Hy koester bewondering vir hom, soos blyk uit sy Colloquium 'Apotheosis Capnionis' (Capnio is die Griekse vorm van die naam Reuchlin). Oor die Jode maak Erasmus (as polemis en satirikus) kras uitsprake. Frankryk was volgens hom die belowenste deel van die Christendom omdat die land nie met 'Jode en half-joodse bekeerlinge geïnfekteer is nie'. Die Joodse godsdiens sien hy as die 'verderflikste plaag en bitterste vyand van die leer van Jesus Christus'. Sy beswaar teen die Jode lê in die rituele karakter van hul godsdiens, waarmee volgens hom die vroomheid ondermyn word en van Christus afgedwaal word. Erasmus was desnoods bereid gewees om die Ou Testament op te gee as heilig boek vir die Christendom, as hy daarmee die invloed van die Jodendom kon beperk. Maarten Luther gaan op hierdie punt veel verder.

Eksterne skakels