Rosa Nepgen

Rosa Nepgen en haar man, die digter en letterkundige W.E.G. Louw.

Rosa Nepgen (Barkly-Oos, Kaapkolonie, 12 Desember 1909 – Stellenbosch, Suid-Afrika, 14 Februarie 2000) was ’n Suid-Afrikaanse komponis. Die grootste deel van haar oeuvre bestaan uit toonsettings van Afrikaanse gedigte vir stem en klavier, onder meer talle liedere met liriek deur haar man, W.E.G. Louw, en sy broer die digter N.P. van Wyk Louw.

Herkoms en opleiding

Nepgen se vader, Johann Nepgen (6 April 1883 – 19 Desember 1946), was ’n prokureur op haar geboortedorp en haar moeder, Millicent Grace Schlemmer (geboorte- en sterfdatum onbekend) van Dordrecht, ’n bekwame sangeres wat ook die klavier en viool en bespeel het. Volgens die beskikbare bronne was Rosa Nepgen die egpaar se enigste kind. Rosa het as vierjarige by haar moeder leer lees en 'n paar jaar later het sy haar begin klavierles gee. Die gesin het in 1912 verhuis, eers na Pretoria, en einde 1913 na Standerton, waar Rosa skoolgegaan en musiekles by die orrelis Dirk Meerkotter gekry het. Vanaf haar dertiende jaar het sy gereeld al om die twee weke na die hoofstad gereis, waar sy onderrig ontvang het by Ellen Norburn aan die destydse Pretoria College of Music. Tussendeur het sy ook sang- en orrelles geneem en spraakles by Stephanie Faure. Faure se benadering van poësie het 'n sterk musikale inslag gehad en gevolglik ook ’n invloed uitgeoefen op die musikale smaak van haar jong leerling.

In 1927 is Rosa Nepgen na die Universiteit van die Witwatersrand, waar sy ingeskryf het vir die graad B.Mus., met hoofvakke musiek, Engels en etiek. In 1931 het sy die graad B.Mus. (Honneurs) behaal. Sy het intussen die gebruiklike lisensiaatdiplomas in orrel- en klavierspel verwerf, sowel as die Fellowship van Trinity College in Londen. Later, tot aan haar troue met prof. W.E.G. Louw in 1944, was sy dosent aan die musiekdepartement van die Universiteit van die Witwatersrand. Reeds in haar tweede jaar het prof. P.R. Kirby haar gevra om agtergrondmusiek vir 'n opvoering van Aristophanes se Wolke te skryf. Haar klavieronderwyser, Horace Barton, self 'n begaafde en goed opgeleide komponis, het haar vordering as komponis deur goedige aanmoediging en kritiek aangehelp.

Huwelik met W.E.G. Louw

Eers het Nepgen heelwat Engelse verse getoonset, onder meer ook 'n mirakelspel, The three Mary's, vir kamerorkes en soliste, maar sy het spoedig na paslike Afrikaanse tekste begin soek. In 1940 het sy in Tj. Buning se bloemlesing Uit ons digkuns met die verse van W.E.G. Louw kennis gemaak. Voor haar huwelik was sy ook orreliste van die NG gemeente Melville (Johannesburg). Ná haar troue het sy gaan woon in Grahamstad, waar haar eggenoot 14 jaar lank hoogleraar in Afrikaans en Nederlands aan die Rhodes-universiteitskollege was. Daar het sy reëlmatig aan komposisie gewerk en deur bemiddeling van haar man ook iets van die Nederlandse poësie leer ken. Hulle het dikwels saam verse gelees en haar gevoeligheid vir die klank van taal en die ongelyksoortige verwantskap tussen woord en toon is so verdiep.

In Grahamstad was sy behulpsaam met die orrelspel in die plaaslike NG kerk en later voltydse orreliste. So het sy intiem kennis gemaak met die Geneefse psalmmelodieë en weer was dit die verwantskap gelê tussen taal en musiek wat haar geboei het, veral die sogenaamde "musikale lyn" van die 16de-eeuse musiek het haar vokale skryfwyse sterk beïnvloed.

Verhuising na Kaapstad

Nadat prof. Louw in 1957 as kunsredakteur van Die Burger aangestel is, het die gesin – nou met twee seuns daarby – Kaap toe verhuis. Louw het daarna gestreef om dié dagblad se kunsblad op dieselfde peil as Europese koerant s'n te bring en Nepgen het af en toe resensies van konsertuitvoerings bygedra. In die Kaap het Nepgen kennis gemaak met die immigrantegesin Haller en saam met hulle gesing in hul Goeie Hoop-koor, 'n a cappella-groep. Die sangstyl van dié groep en as haar kennismaking met 'n uitgebreide repertoire van vokale musiek – van die Middeleeue tot ná die Tweede Wêreldoorlog, en veral die Duitse komponiste – was vir haar 'n verrykende ervaring. Sy het haar nou selfs intensiewer met die Geneefse psalms begin besig hou en Frans aangeleer om die tersaaklike literatuur te bestudeer. Dié werksaamhede het eindelik gelei tot die publikasie van 'n eie Psalter, Met hart en mond (1966), waarin sy gebruik gemaak het van die Afrikaanse vertalings van die Psalms deur Totius. Intussen het haar vokale styl onvermydelik ook in nuwe bane ontwikkel.

Gereelde konsertbesoek in Kaapstad, na die Kaapse Simfonie-orkes sowel as die Kaapstadse Konsertklub, gepaard met talle besoeke aan Wes-Europa het haar musikale horison verder verbreed. Reeds in 1949 het sy kennis gemaak met die Vlaamse komponis Flor Peters, van wie sy besonderse aanmoediging in verband met haar komposisies gekry het. In 1954, tydens haar man se langverlof, het sy as student aan die Amsterdamse Konservatorium ingeskryf, waar haar leermeesters prof. Ernst W. Mulder sowel as die pianis Peter Frankl was. Gedurende dié tyd het sy ook intensief les geneem by die Nederlandse komponis Henk Badings, met wie 'n lewenslange vriendskap gevolg het. Besonderse aanmoediging het sy ook ontvang van die Nederlandse kritikus en musikoloog prof. Eduard Reeser, sowel as van sangers soos Laurens Bogtman (wat meermale van haar liedere gesing het) en Annie Woud.

Na Stellenbosch

In 1966 is prof. Louw benoem as hoogleraar aan die Universiteit Stellenbosch en twee jaar later verhuis die gesin na die Eikestad. Vyf jaar vantevore, op 'n derde besoek aan Italië, het Nepgen en haar eggenoot Italiaans begin aanleer. In 1972 skryf sy in as student in Italiaans aan Maties en verwerf in 1976 die Honneursgraad (cum laude) in dié taal. Saam met haar man het sy Händel se Messias in Afrikaans vertaal (uitgegee deur Novello). Kennismaking met die werk van – maar ook persoonlik in Italië met – die komponis Luigi Dallapiccola sowel as die digter Eugenio Montale, wat in sy jonger jare ook musiekkritikus was, het haar belangstelling in die eietydse Europese musiek en letterkunde aangewakker. Sy het, nadat laasgenoemde in 1975 die Nobelprys verwerf het, talle van sy gedigte in Afrikaans vertaal en verskeie van haar mees geslaagde latere komposisies is deur Italiaanse woorde van Montale, Pascoli en Petrarca geïnspireer. 'n Bundel met haar vertalings van Montale is in 1980 gepubliseer en in dieselfde jaar onderskei met 'n toekenning van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns, in die afdeling Vertaling. Dit was kort na prof. Louw se dood in April 1980.

Nepgen was selde met die musikale vorming in haar manuskripte tevrede. Ouer liedere – soos twee baie vroeë liedere op woorde van A.G. Visser, wat in die Dalro-publikasie Sing sag menig' lied (1978) gepubliseer is – het sy dikwels by hersiening ingrypend herskryf. Hoewel 'n hele aantal van haar komposisies gepubliseer is, bestaan verreweg die meeste net in manuskrip.

Bronne

• (af) Malan, dr. Jacques P. (hoofred.). 1984. Suid-Afrikaanse Musiekensiklopedie, deel III. Kaapstad: Oxford University Press.
• (en) Genealogiese besonderhede op die webtuiste geni.com. URL besoek op 31 Julie 2016.
• (en) Rosa Nepgen op die webtuiste SAComposers.co.za. URL besoek op 31 Julie 2016.