Marie Linde

Marie Linde (1894–1963) was die skuilnaam van die Afrikaanse skrywer en dramaturg Elise Bosman. Sy skryf die eerste Afrikaanse roman wat in Engels vertaal word, “Onder bevoorregte mense”, wat in 1925 die wenner is van ’n romanwedstryd van die uitgewer Van Schaik.

Lewe en werk

Elizabeth Johanna Bosman, wat onder die skrywersnaam Marie Linde publiseer, is op 1 Mei 1894 te Seepunt in Kaapstad gebore. Sy het ’n ouer broer en suster. Haar vader was ’n landmeter van Stellenbosch en later direkteur van Sekondêre Driehoeksmeting en haar moeder, ’n nooi Moorrees, ’n predikantsdogter van Tulbagh. Sy is die kleindogter van Wilhelmus Johannes (Piet Ribbe) Bosman van Rosendal (vandag Mooiplaas) in die Bottelary, wie se gedigte in 1894 privaat uitgegee word as “Nagelaten gedichten van P.W. Bosman, uitgegeven tot aandenken voor de familieleden”. ’n Agterkleinkind van hom is Elisabeth Eybers. Die gesin is baie lief vir lees en haar vader het ’n uitgebreide biblioteek van Nederlandse en Engelse boeke. Met haar vader praat sy Nederlands en met haar moeder Engels. As jong kind het sy swak gesondheid en word tuis onderrig, wat meebring dat sy reeds op jeugdige ouderdom wyd belese is. Melt J. Brink is ’n persoonlike vriend van haar vader en sy lees dan ook gretig sy “Grappige versies” en die koerant De Goede Hoop. Wanneer sy uiteindelik wel skool toe gaan, word haar vordering belemmer deur haar onvermoë om syfers baas te raak, hoewel sy besonder begaaf is in tale. Op ’n besoek na Europa in 1905 leer sy byvoorbeeld Duits op die bootreis aan en sy is ook Frans magtig. Sy matrikuleer in 1913 aan die Goeie Hoop Seminarie en studeer dan verder in die moderne tale (Engels, Nederlands en Duits) aan die Kaapse Universiteit. Vir ’n ruk gee sy in Kaapstad onderwys in Nederlands en Afrikaans, maar besluit dan om voltyds te skryf en haar inkomste aan te vul deur die gee van private lesse. Sy is ook etlike jare bibliotekaresse by ’n Nederlandse boekery in Kaapstad. In hierdie tyd is sy lid van die Oranje-klub, ’n Afrikaanse kultuurvereniging, waar sy aansluit by die orkes onder leiding van Charles Weich. Vanaf die dertigerjare is sy betrokke by die amateurteater en is vir lank lid van die Kaapstadse Amateur Toneelvereniging (KAT). Sedert 1935 is sy bevriend met suster F. Bradford, met wie sy ’n huis in Plumstead deel. Sy is op 28 September 1963 aan ’n hartaanval in haar huis in Plumstead, Kaapstad oorlede.

Skryfwerk

Sy skryf gesellige ontspanningslektuur waarin sy ’n voorkeur gee aan gegoede mense wat hulle verlange na romantiek bevredig in die kunste of deur te reis, ook na die buiteland. Haar eerste boek, “Onder bevoorregte mense”, verower in 1925 die eerste prys in die romanwedstryd van die uitgewer Van Schaik en dit word later ook die eerste Afrikaanse roman wat in Engels vertaal word (as “Among privileged people”). In hierdie roman bevind ’n blanke weeskind, Bettie Ertel, haar as diensmeisie by ’n gegoede Kaapse familie. Die snobistiese en talentvolle sangeres Adeline Rademeyer is die vrou van die gesin en Bettie se aspoesterlewe staan in sterk kontras met die lewe van Adeline. Die opleiding wat sy as weeskind gehad het, is totaal ontoereikend vir die rol wat sy in die weelderige huis en tussen gesofistikeerde mense moet vervul. Die standverskil tussen haar en haar nuwe werkgewer is pynlik groot en selfs die bruin huishulp behandel haar aanvanklik redelik stief. Hoewel sy geleidelik ontdooi en self meer aandag bestee aan haar voorkoms en maniere, sny haar nederige betrekking toegang tot die hoër kringe af en verydel dit al haar romantiese drome. Eindelik kan sy egter haar verlede aflê wanneer sy aan die einde met Adeline se ryk kunstenaarsneef, Ben Maritz, trou. Hierdie troue vind natuurlik plaas ondanks sterk teenstand van Adeline en haar gesin en Ben se ouerhuis en familie. Philip John toon in sy bespreking van die roman aan die wyse waarop Marie Linde in hierdie boek reeds besef dat die Europese kunsideaal nie in Afrika suksesvol kan wees nie, maar slegs kuns gekoppel aan ’n groep of volk. In hierdie siening is sy haar tyd ver vooruit en het sy waarskynlik haar eietydse kritici vervreem, wat aanleiding gee daartoe dat die werk nie die erkenning kry wat dit verdien nie. In 1935 wys die lesers van Die Vaderland in ’n peiling vir “Onder bevoorregte mense” aan as die derde beste Afrikaanse prosawerk tot op daardie stadium. “Bettie Maritz” is die vervolg op hierdie verhaal, maar die verdere ontplooiing van Bettie se persoonlikheid en lewe is teleurstellend. Sy verveel selfs haar man, omdat sy “so kleurloos en alledaags is wat die innerlike betref” en Ben vlug ’n paar maande weg na Europa, waar Adeline na die dood van haar man optree as operasangeres. Intussen daag ’n ryk oom op uit Argentinië, wat Bettie volledige besonderhede verskaf omtrent haar duistere afkoms. Die skryfster se kragte faal as sy die krisis moet uitbeeld wat ontstaan as gevolg van Bettie se ontdekking dat sy kleurlingbloed in haar are het.

Sy skryf ook die roman “Dina en Lalie” oor ’n liefdesdriehoek. Die tweelingsusters Dina en Lalie raak verlief op dieselfde man, dr. Le Grange. Lalie is getroud en verbreek die verhouding uit pligsgevoel teenoor haar man. Dina het dr. Le Grange slegs eenmaal gesien, maar volg hom nietemin tot in ’n verre uithoek van Suidwes. Daar omhels hy haar dadelik omdat hy meen dat sy Lalie is. Die bedrog lei natuurlik tot verwikkelinge veral na die dood van Lalie se man, maar alles kom tog weer reg tussen die tweeling en ook dr. Le Grange is gelukkig. Die mensbeelding bly oppervlakkig dwarsdeur die verhaal, hoewel die skildering van die skinderlustige gemeenskap van Brandvlei nie sonder meriete is nie. Die hooftema van die roman “’n Huis verdeeld” is die gespanne verhouding tussen Boer en Brit. Die Engelse skryfster Patricia van der Vyver is in Suid-Afrika gebore uit ’n Boer-Britse huwelik, maar verengels geheel en al in taal en gesindheid by haar skoonfamilie in Engeland, wat haar waarsku teen verhoudings met Afrikaners. Terug in Suid-Afrika verontagsaam sy egter hulle raad en trou met die nasionalis dr. Hartman, wat lei tot allerlei meningsverskille. Die tema van die roman is interessant, maar die gebrekkige mensbeelding veroorsaak dat dit slegs by idees bly en die dialoog kunsmatig en selfs ongemotiveerd aandoen. “Die huis met die horings”, “Wie is Sylvia?”, “Moord op Kersdag” en “Om die beurt” is speurverhale.

Verskeie van haar kortverhale verskyn in tydskrifte en koerante soos Die Huisgenoot, Die Boervrou, Die Brandwag, Vrouewêreld, Die Naweek, Die Suiderstem en die Afrikaanse Byvoegsel van die Cape Argus. Haar kortverhale word in hele aantal versamelings saamgebundel. In “Die goue roos en ander verhale” is dit veral “Die Teken” (wat aanvanklik onder die skuilnaam E.B. in Die Huisgenoot gepubliseer is) wat uitgesonder kan word. Hierdie verhaal skets op treffende wyse die verhouding tussen ’n wêreldse meisie en ’n aspirant-sendeling. “Die goue roos” word later deur Daniel Hugo in die versamelbundel “Tydskrif” opgeneem. Ander versamelings is “Die verlore paradys”, “Knap kêrels en mooi nooiens” en “Op die ou trant”. Die meeste van haar kortverhale is liefdesverhale. Soos in haar romans toon Marie Linde in haar kortverhale ’n besliste voorkeur vir mense uit die gegoede stand, wat af en toe kan ontsnap uit die verveling van die daaglikse sleurlewe en deur ’n buitelandse reis hul smagtende verlange na 'n bietjie romantiek kan bevredig. Sy behandel ook talle onderwerpe wat haar in staat stel om haar menings oor kuns te kan lug. In “Duiker en Seemeeu” ontmoet ’n resensent byvoorbeeld sy slagoffer toevallig in die trein en voer dan ’n lewendige bespreking met haar oor die kwessie van swartgallige kuns en romantiekerige ontspanningslektuur om uiteindelik sterk onder die bekoring van haar aantreklike vroulikheid te raak. So behaal Hilda van Woude ’n maklike oorwinning oor haar mees vyandige kritikus sonder om nou juis die kern van die vraagstuk aan te raak. Marie Linde skryf ook ’n hele aantal verhale oor bonatuurlike verskynsels en “Kaparrings” bevat ’n aantal spookstories. As skryfster van ligte ontspanningslektuur lewer sy verdienstelike verhale vir mense wat dit nodig vind om deur middel van ’n mooi storie te ontvlug van die verdriet en teenspoed van die werklikheid. Haar kortverhaal “Die ou woonhuis” word opgeneem in die versamelbundel “Die jongste Afrikaanse kortverhale”. Ander versamelbundels waarin haar werk opgeneem word, sluit in “Uit dorp en veld”. Haar hoorspel “Drie lewens” is een van die eerste Afrikaanse hoorspele wat uitgesaai is en  dit word ook in 1935 deur die Kaapstadse Amateur Toneelvereniging opgevoer. Sy skryf ook eenbedrywe wat in “Drie toneelstukkies” opgeneem word, waaronder die klugte “Terwyl daar basaar gehou word” (wat in 1936 opgevoer word deur Ons Teatertjie Toneelgroep), “Malkop Lettie” en die misteriespel “Beatriks Ursula” (wat in 1936 opgevoer word deur die Kaapstadse Amateur Toneelvereniging). “Die ongelyke worsteling” verskyn aanvanklik in twee dele op 18 en 25 Januarie 1929 in Die Huisgenoot. Dit is ’n drama oor die huislike lewe, met die titel wat verwys na die ongelykheid van die stryd tussen ’n sosiale vlinder en ’n beroepsvrou wanneer dit kom by die wen van ’n man se hart. Dr. Emil Bezuidenhout keer uit Duitsland terug nadat hy daar as geneesheer gekwalifiseer het, net om uit te vind dat sy geliefde, Lydia, intussen met die navorser Albert Serrurier getrou het. Lydia se niggie, Paula Auret, werk vir Albert as sy sekretaresse en is verlief op hom. Lydia probeer om Emil en Paula ’n paartjie te maak en onder hierdie voorwendsel gaan hulle drie gereeld uit, met Paula wat die derde wiel aan die wa is. Wanneer Albert die waarheid uitvind, draai Lydia hom gou weer om haar pinkie, met Paula wat bedroë afkom van alles. As vertaler is sy verantwoordelik vir die “Afrikaanse liederekrans: ’n versameling van die beste liedere vir een, twee, drie en vier stemme” wat in 1937 verskyn. Sy vertaal ook John Emerson en Anita Loos se drama “The whole town’s talking” as “Die hele dorp skinder” en Eric Hudson se “The unfair sex” as “Die skone geslag” en hierdie ongepubliseerde dramas word in die veertigerjare deur die Helpmekaar-toneelgeselskap opgevoer. Ander ongepubliseerde dramas wat sy in Afrikaans vertaal is “Mademoiselle” van Jacques Deval en “’n Man van beginsel”.

Publikasies

Jaar	Publikasie
1925	Onder bevoorregte mense
1927	Dina en Lalie
1929	Die goue roos en ander verhale
	Die ongelyke worsteling
1930	Bettie Maritz
1932	Drie toneelstukkies
	Die verlore paradys en ander verhale
1935	Kaparrings en ander verhale
1936	Knap kêrels en mooi nooiens
1943	’n Huis verdeeld
1944	Op die ou trant
	Die huis met die horings
1945	Moord op Kersdag
1947	Hoë polvye
1949	Wie is Sylvia?
1952	Om die beurt

Vertaling

Jaar	Publikasie
1937	Afrikaanse liederekrans

Verwysings

Boeke

• Antonissen, Rob “Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede” Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964
• Beukes, W.D. (red.) “Boekewêreld: Die Nasionale Pers in die uitgewersbedryf tot 1990” Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe eerste druk 1992
• Botha, Danie “Voetligte en applous!” Protea Boekhuis Pretoria Eerste uitgawe Eerste druk 2006
• Dekker, G. “Afrikaanse Literatuurgeskiedenis” Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
• Du Plessis, I.D. “Aantekeninge uit Tuynstraat” Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad Eerste druk 1975
• Grové, A.P. “Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans” Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
• Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1” Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
• Kannemeyer, J.C. “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Kritzinger, M.S.B. “Plateatlas by die Afrikaanse Letterkunde” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria 1931
• Kritzinger, M.S.B. “Ons jongste letterkunde” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Tweede druk 1940
• Nasionale Pers Beperk “Ons skrywers en hul werke: ’n Plate-album” Nasionale Pers Bpk. Kaapstad 1936
• Nienaber, P.J. “Hier is ons skrywers!” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949
• Nienaber, P.J.; Senekal, J.H en Bothma, T.C. “Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde” Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
• Nienaber, P.J. et al “Perspektief en Profiel” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
• Pheiffer, R.H. “Dias” Blokboeke 6 Academica Pretoria en Kaapstad Eerste uitgawe Tweede druk 1988
• Schoonees, P.C. “Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging” J.H. de Bussy, Pretoria / Hollandsch-Afrikaansche Uitgevers Maatschappij v/h J. Dusseau & Co, Kaapstad 1939 (derde druk)
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel I” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 2” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999

Tydskrifte en Koerante

• Anoniem “Skryfster Marie Linde skielik oorlede” “Die Burger” 30 September 1963
• John, Philip “O, my kuns! ’n Semiotiese analise van die estetiese problematiek in ‘Onder bevoorregte mense’ van Marie Linde” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 32 no. 2, Mei 1994
• Roos, Henriette “Drie ‘dames’-romans” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 30 no. 2, Mei 1992

Ongepubliseerde Dokumente

• Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein “Bosman, Elizabeth Johanna (skuilnaam Marie Linde) – Biografie”

Resensies

'n Huis verdeeld

• Opperman, D.J. “Verspreide opstelle” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 1977