Cornwall: Verskil tussen weergawes

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Content deleted Content added
Verwysings benodig
Martinvl (besprekings | bydraes)
Verwysings by te voeg
Lyn 79: Lyn 79:
== Geografie ==
== Geografie ==
[[Lêer:Lands End, Cape Cornwall, Brisons - aerial photo.jpg|duimnael|links|Uitsig oor Land's End, Kaap Cornwall en die Brisons]]
[[Lêer:Lands End, Cape Cornwall, Brisons - aerial photo.jpg|duimnael|links|Uitsig oor Land's End, Kaap Cornwall en die Brisons]]
Cornwall is 'n skiereiland aan die [[Atlantiese Oseaan]] en die [[Engelse Kanaal]] met 'n kuslyn van sowat 320 km (die [[skiereiland]] is sowat 120 km lank, met 'n maksimale breedte van 72 km). Die Tamarrivier vorm die oostelike grens met die graafskap Devon. Cornwall se heideveld is ryk aan kaolien ([[porselein|porseleinaarde]]) en [[tin]].{{feit}}
Cornwall is 'n skiereiland aan die [[Atlantiese Oseaan]] en die [[Engelse Kanaal]] met 'n kuslyn van sowat 320 km (die [[skiereiland]] is sowat 120 km lank, met 'n maksimale breedte van 72 km). Die Tamarrivier vorm die oostelike grens met die graafskap Devon. Cornwall se heideveld is ryk aan kaolien ([[porselein|porseleinaarde]]) en [[tin]].<ref>{{en}}{{cite web
|url = http://www.cornwalls.co.uk/history/industrial/china_clay.htm
|title = The China Clay Industry
|publisher = Conrwall Guide
|year = 2016
|accessdate = 21 Augustus 2016}}</ref>


'n Baie gematigde kus[[klimaat]] maak van Cornwall met sy natuurskoon en sy klein visserdorpies een van die gewildste gebiede vir toerisme in die Verenigde Koninkryk en bevoordeel ook landbou en tuinbou. Danksy die invloed van die Golfstroom is 'n aantal plekke in Cornwall geskik vir Mediterreense en subtropiese fauna.{{feit}}
'n Baie gematigde kus[[klimaat]] maak van Cornwall met sy natuurskoon en sy klein visserdorpies een van die gewildste gebiede vir toerisme in die Verenigde Koninkryk en bevoordeel ook landbou en tuinbou. Danksy die invloed van die Golfstroom is 'n aantal plekke in Cornwall geskik vir Mediterreense en subtropiese fauna.<ref>{{en}}{{cite book
|url = https://books.google.co.uk/books?id=A_z8rM9x4JYC&pg=PA16&lpg=PA16&dq=cornwall+climate+gulf+stream&source=bl&ots=7qvfLi81wh&sig=82GZ-e6cxkdaMFr01ac2GEbA4Kw&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjbmvul4NLOAhVGIcAKHXevBvk4ChDoAQhTMA0#v=onepage&q=cornwall%20climate%20gulf%20stream&f=false
|title =Cut,Paste and Surf!: ICT Exercises for Key Stage 3 Geography
|first = Philip
|last = Webster
|year = 2000
|isbn = 0 7487 5326 5
|publisher = Stanley Thornes (Publishers) Ltd}}</ref>


Nywerhede sluit [[mynbou]], [[looiery]], [[tekstiel]]- en [[papier]]vervaardiging in. Cornwall het 'n oorwegend landelike karakter met min groter dorpe soos [[Truro]] (21&nbsp;000 inwoners) en [[Bodmin]] (12&nbsp;800 inwoners).{{feit}}
Nywerhede sluit [[mynbou]], [[looiery]], [[tekstiel]]- en [[papier]]vervaardiging in. Cornwall het 'n oorwegend landelike karakter met min groter dorpe soos [[Truro]] (21&nbsp;000 inwoners) en [[Bodmin]] (12&nbsp;800 inwoners).{{feit}}
Lyn 111: Lyn 123:
== Demografie en taal ==
== Demografie en taal ==
[[Lêer:CornwallKernowMappa.png|duimnael|Landkaart van Cornwall]]
[[Lêer:CornwallKernowMappa.png|duimnael|Landkaart van Cornwall]]
Hoewel die inwoners van [[Kelte|Keltiese]] afkoms is, geniet hulle nie dieselfde status as die [[Skotte]], Walliesers en [[Noord-Ierland|Noord-Iere]] nie; die laaste vrou wat die ou inheemse taal [[Kornies]] nog as haar moedertaal beskou, Dolly Pentreath, is in 1780 oorlede. Die bevolking van Cornwall word dus nie as 'n etniese minderheid beskou nie, soos byvoorbeeld die Skots-Galiestalige inwoners van die Skotse hoogland.{{feit}}
Hoewel die inwoners van [[Kelte|Keltiese]] afkoms is, geniet hulle nie dieselfde status as die [[Skotte]], Walliesers en [[Noord-Ierland|Noord-Iere]] nie; die laaste vrou wat die ou inheemse taal [[Kornies]] nog as haar moedertaal beskou, Dolly Pentreath, is in 1780 oorlede. Die bevolking van Cornwall word dus nie as 'n etniese minderheid beskou nie, soos byvoorbeeld die Skots-Galiestalige inwoners van die Skotse hoogland.<ref name=Geskiedenis>{{en}}<cite web
|url = http://www.cornish-language.org/history-of-the-Cornish-language.html
|title = Istori an Yeth/History of the Language
|publisher = Kowethas an Yeth Kernewek (Cornish Language Fellowship)
|accessdate = 21 Augustus 2016}}</ref>


Vandag begin die taal egter herrys; die Old Cornwall-beweging het reeds in die eerste helfte van die twintigste eeu begin om meer belangstelling vir die Korniese taal te wek. Enkele honderd mense praat vandag weer Kornies as hul tweede taal, naas Engels.{{feit}}
Vandag begin die taal egter herrys; die Old Cornwall-beweging het reeds in die eerste helfte van die twintigste eeu begin om meer belangstelling vir die Korniese taal te wek. Enkele honderd mense praat vandag weer Kornies as hul tweede taal, naas Engels.<ref name=Geskiedenis/>

==Verwysings==
{{verwysings}}


== Eksterne skakels ==
== Eksterne skakels ==

Wysiging soos op 15:10, 21 Augustus 2016

Cornwall
CornwallisKernow
(Vlag van Sint-Piraan) (Hertogdom Cornwall)
Leuse: Onen hag oll
(Kornies: Een en almal)
English Counties
Geografie
Status Seremoniaal en (kleiner) Nie-metropolitaanse graafskap
Gewes Suidwes-Engeland
Oppervlakte
- Totaal
- Admin. Raad
- Scilly-eilande

3 563 vk km
3 547 vk km
16 vk km
Administratiewe hoofstad Truro
ISO 3166-2 GB-CON
ONS kode 15
NUTS 3 UKK30
Demografie
Bevolking
- Totaal (2007 skatting)
- Bevolkingsdigtheid
- Admin. Raad
- Admin. bev.
Gelys 39ste
536 000
150,4 / vk km
Gelys 23ste
529 500
Etnisiteit 99,0% Blankes, waarvan 6,8% van Korniese afkoms
Politiek
Cornwall County Council
http://www.cornwall.gov.uk/
Uitvoerende gesag Liberaal-Demokrate
Parlementslede sedert 2005
Distrikte
  1. Penwith
  2. Kerrier
  3. Carrick
  4. Restormel
  5. Caradon
  6. Noord-Cornwall
  7. Scilly-eilande

Cornwall (Verenigde Koninkryk, soms ook Cornwallis in Afrikaans) vorm saam met die Scilly-eilande 'n graafskap in die uiterste suidweste van Engeland met 'n oppervlakte van 3 563 vierkante kilometer en 'n bevolking van sowat 536 000 in 2011.

Geografie

Uitsig oor Land's End, Kaap Cornwall en die Brisons

Cornwall is 'n skiereiland aan die Atlantiese Oseaan en die Engelse Kanaal met 'n kuslyn van sowat 320 km (die skiereiland is sowat 120 km lank, met 'n maksimale breedte van 72 km). Die Tamarrivier vorm die oostelike grens met die graafskap Devon. Cornwall se heideveld is ryk aan kaolien (porseleinaarde) en tin.[1]

'n Baie gematigde kusklimaat maak van Cornwall met sy natuurskoon en sy klein visserdorpies een van die gewildste gebiede vir toerisme in die Verenigde Koninkryk en bevoordeel ook landbou en tuinbou. Danksy die invloed van die Golfstroom is 'n aantal plekke in Cornwall geskik vir Mediterreense en subtropiese fauna.[2]

Nywerhede sluit mynbou, looiery, tekstiel- en papiervervaardiging in. Cornwall het 'n oorwegend landelike karakter met min groter dorpe soos Truro (21 000 inwoners) en Bodmin (12 800 inwoners).[verwysing benodig]

Geskiedenis

Die berg Brown Willy in die heideveld van Bodmin Moor
Die oorblyfsels van die kasteel Tintagel
'n Verlate tinmyn in Cornwall. Baie Korniese mynbouwerkers het na Suid-Afrika geëmigreer

Die oudste nedersettings in Cornwall dateer uit die vroeë steentydperk. Die boere en vissers, wat tydens die later steentydperk na Cornwall geïmmigreer het, het die plaaslike megalietkultuur ontwikkel, waarvan die hunegrafte naby Bodmin en Penwith die bekendste oorblyfsels is. 'n Nuwe golf immigrante, wat hulle teen die einde van die laat steentydperk in die gebied gevestig het, was meesters van beker- en bronsvervaardiging.[verwysing benodig]

Die Keltiese setlaars van die 6de eeu v.C. het die gebied vanuit die ooste binnegestroom en die ystervervaardiging en -bewerking in Cornwall ingevoer. Saam met Devon en Somerset het Cornwall die stamgebied van die Cornouiërs in die weste en die Dumnoniërs in die ooste gevorm, wat albei vroeë variante van die Kelties-Britanniese taal gepraat het.[verwysing benodig]

Met die Romeinse verowering van Brittanje in 40 n.C. het Cornwall 'n toevlugsoord en sentrum van Keltiese weerstand teen die besetters geword wat sy onafhanklikheid kon handhaaf. Die Romeinse stad Isca Dumnoniorum (die huidige Exeter) het as die administratiewe hoofstad van die gebied oos van Cornwall gedien. Terwyl die Walliese en Engelse plekname Dyfnaint en Devon nog steeds na die Dumnoniërs verwys, leef die Cornouiërs in die naam Cornwall voort. Die woord het sy etimologiese oorsprong in die Anglo-Saksiese wealas ("uitlanders, Britte, Walliesers") en die Latynse Cornubia, 'n Romeinse weergawe van die Britse Cornouia of "Land van die Cornouiërs".[verwysing benodig]

Onderlinge twiste het aangehou totdat die legendariese koning Artus vanuit sy kasteel Tintagel met die pasifikasie van Cornwall begin het. Die kerstening van die gebied deur Ierse, Walliese en Bretonse sendelinge het in die 5de eeu 'n aanvang geneem.[verwysing benodig]

Cornwall het ook tydens die Anglo-Saksiese heerskappy van Engeland daarin geslaag om sy Keltiese karakter te handhaaf. Nogtans het 'n deel van die Keltiese bevolking onder die druk van die Germaanse veroweraars na die Franse vasteland gevlug, waar hulle in Bretagne 'n nuwe tuiste gevind het.[verwysing benodig]

In teenstelling met die antieke tydperk lewer die historiese dokumente uit die vroeë middeleeue geen presiese inligting oor Cornwall op nie, aangesien die destydse geskiedskrywers die name Kernow (die inheemse naam van Cornwall) en Kernev, die gebied van die huidige Cornouaille in Bretagne, deurmekaar gebruik het.[verwysing benodig]

Sedert die 9de eeu het Kornies as 'n selfstandige taal naas Oud-Bretons en Oud-Wallies bestaan. Die Keltiese bevolking in die ooste is deur Sakse uit Devon verdring. Athelstan, die koning van die Wes-Saksiese Koninkryk Wessex, het die Keltiese bevolking uit Exeter verdryf en die laaste onafhanklike koning van Cornwall, Hywel, verslaan. Die Tamarrivier het nou die grens tussen die Saksiese koninkryk en die verowerde gebiede gevorm. Administratief het Cornwall nou 'n deel van Engeland gevorm.[verwysing benodig]

Tydens die oorloë teen die Sakse het die literêre legendes van Koning Artus en Tristan en Isolde ontstaan, wat danksy hulle Bretonse weergawe, die Matière de Bretagne, die aanleiding vir die Franse ridder- en graal-epiek van die 13de en 14de eeu gegee het.[verwysing benodig]

Ná die Normandiese verowering van Engeland in die jaar 1066 het ook Cornwall ses jaar later onder Normandiese heerskappy gekom, maar steeds 'n oorwegend Keltiese gebied gebly. In hierdie tydperk het Cadoc, 'n inheemse hoof, oor Cornwall geheers. Sy kenmerkende swart wapenskild met die goue buile het later die aanleiding vir die wapen van die Hertogdom Cornwall gegee. Die Engelse koning Edward III het Cornwall tot 'n graafskap met 'n besondere status verhef. Desondanks het die destydse landelike adel van Cornwall oorwegend uit Normandiërs bestaan, met 'n Saksiese middelklas en die Keltiese bevolking as die nederste laag van die maatskappy. 'n Aantal dokumente in Kornies dateer uit hierdie tydperk, maar alhoewel die taal nog vier eeue lank gebesig is, was dit nou toenemend die taal van die armes en die gebiede in die uiterste weste. Soos elders in Engeland het Anglo-Normandies en later Engels die status van amptelike taal gekry.[verwysing benodig]

Tans is Cornwall 'n graafskap (Engels: county) van Engeland. Die inwoners van Cornwall is die enigste Keltiese bevolking van die Verenigde Koninkryk wat geen besondere grondwetlike status het nie.[verwysing benodig]

Demografie en taal

Landkaart van Cornwall

Hoewel die inwoners van Keltiese afkoms is, geniet hulle nie dieselfde status as die Skotte, Walliesers en Noord-Iere nie; die laaste vrou wat die ou inheemse taal Kornies nog as haar moedertaal beskou, Dolly Pentreath, is in 1780 oorlede. Die bevolking van Cornwall word dus nie as 'n etniese minderheid beskou nie, soos byvoorbeeld die Skots-Galiestalige inwoners van die Skotse hoogland.[3]

Vandag begin die taal egter herrys; die Old Cornwall-beweging het reeds in die eerste helfte van die twintigste eeu begin om meer belangstelling vir die Korniese taal te wek. Enkele honderd mense praat vandag weer Kornies as hul tweede taal, naas Engels.[3]

Verwysings

  1. (en) "The China Clay Industry". Conrwall Guide. 2016. Besoek op 21 Augustus 2016.
  2. (en) Webster, Philip (2000). Cut,Paste and Surf!: ICT Exercises for Key Stage 3 Geography. Stanley Thornes (Publishers) Ltd. ISBN 0 7487 5326 5.
  3. 3,0 3,1 (en) <cite web |url = http://www.cornish-language.org/history-of-the-Cornish-language.html |title = Istori an Yeth/History of the Language |publisher = Kowethas an Yeth Kernewek (Cornish Language Fellowship) |accessdate = 21 Augustus 2016}}

Eksterne skakels


Keltiese gebiede in Europa

Bretagne | Ierland | Wallis | Cornwall | Man | Skotland