Grootvors

Grootvors, grootprins of groothertog (Latyn: magnus princeps; Russies: великий князь, weliki knjaz; Duits: Großfürst, Nederlands: grootvorst, Fins: suuriruhtinas) is ’n titel laer as koning, keiser en tsaar, maar hoër as ’n regerende prins, of vors.

Grootvors is voorheen gebruik as titel vir die heerser van ’n grootvorstedom, maar die laaste van dié state het in 1917 en 1918 verdwyn. Grootvorstedomme soos Litaue, Transilvanië en Finland was eeue lank onder heersers van ander, groter monargieë. Die laaste soewereine heerser wat grootvors as sy hoogste titel gebruik het, was Iwan IV van Rusland in die 16de eeu, voordat hy die titel tsaar aangeneem het.

Die titel grootvors word meestal in Afrikaans as "groothertog" vertaal onder invloed van Engels, wat nie ’n aparte woord vir "vors" het nie.

Gebruik

Die woord is in Slawiese en Baltiese tale gebruik as titel vir die Middeleeuse heerser van ’n taamlike los konfederasie, waarvan die onderskeie dele deur mindere prinse regeer is. In Rusland was grootprins vanaf die 10de eeu die titel van die leiers van die belangrikste stadstate van Kiëf-Roes – eers Kiëf en daarna ander groot stede soos Wladimir, Twer, Jaroslawl, Smolensk, ens. Van 1328 af het die mag in Moskou gesentreer en was die grootvors van Moskou hoof van die hele Rusland (toe bekend as die Grootvorstedom van Moskou), totdat Iwan IV in 1547 as tsaar gekroon is.

Van die eerste heersers van Hongarye in die 10de eeu was grootvorste: Geza en, tot met sy kroning, sy seun en erfgenaam Stephen van Hongarye. Die titel is ook deur die heersers van Litaue gebruik. Ná 1569 was dit een van die hooftitels van die heerser van die Pools-Litause Gemenebes. Die konings van Pole van die Sweedse Vasa-dinastie het dit ook vir hul nie-Poolse gebiede gebruik.

In 1582 het koning Johan III van Swede "grootvors van Finland" gevoeg by die titels van Sweedse konings. Dit was egter nie van veel betekenis nie aangesien Finland reeds deel van die Sweedse koninkryk was. Die Heilige Romeinse Ryk se heersers van die Huis van Habsburg het in 1765 ’n soortgelyke grootvorstedom ingestel in Transilvanië (Siebenburgen).

Russiese grootvorste

Weliki knjaz (letterlik "grootprins") was ook die titel van die kinders, en die kinders van die seuns, van die keisers van Rusland. Hulle was egter nie heersers nie. Die vroulike vorm is welikaja knjaginja, soos wat die titel was van keiser Nikolaas II se vier dogters. Dit word ook meestal in Afrikaans vertaal as "groothertogin".

Verwysings

• Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse en die Nederlandse Wikipedia