1820-Setlaars: Verskil tussen weergawes

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Lyn 1: Lyn 1:
[[Lêer:Thomas Baines - The British Settlers of 1820 Landing in Algoa Bay - 1853.png|duimnael|300px|"Die Britse setlaars van 1820 land in Algoabaai", deur Thomas Baines, 1853.]]
[[Lêer:Thomas Baines - The British Settlers of 1820 Landing in Algoa Bay - 1853.png|duimnael|300px|"Die Britse setlaars van 1820 land in Algoabaai", deur Thomas Baines, 1853.]]


'''1820-Setlaars''' is die historiese term vir die sowat 4&nbsp;000 blanke Britse immigrante wat tussen April en Junie 1820 in sestig groepe in [[Suid-Afrika]]) aangekom het. Hier setlaars het in Algoabaai (vandag [[Port Elizabeth]]) aan wal gegaan en is op plase in die distrik [[Albany]] by [[Grahamstad]] in die [[Oos-Kaap]] gevestig. Baie Suid-Afrikaanse families is nakomelinge van dié immigrante.<ref name="HAT Taal-en-feitegids">HAT Taal-en-feitegids, Pearson, Desember 2013, ISBN 978-1-77578-243-8</ref>
'''1820-Setlaars''' is die historiese term vir die sowat 4&nbsp;000 blanke Britse immigrante wat tussen April en Junie 1820 in sestig groepe in [[Suid-Afrika]] aangekom het. Hier setlaars het in Algoabaai (vandag [[Port Elizabeth]]) aan wal gegaan en is op plase in die distrik [[Albany]] by [[Grahamstad]] in die [[Oos-Kaap]] gevestig. Baie Suid-Afrikaanse families is nakomelinge van dié immigrante.<ref name="HAT Taal-en-feitegids">HAT Taal-en-feitegids, Pearson, Desember 2013, ISBN 978-1-77578-243-8</ref>


Hulle was nie die eerste Britse emigrante wat na die Kaap gekom het nie, maar dit was die enigste staatsondersteunde skema wat 'n taamlike groot Engelssprekende gemeenskap na 'n bepaalde streek in Suid-Afrika geneem het.<ref>Cameron, Spies: ''Nuwe Geskiedenis van Suid-Afrika'', Kaapstad: Human & Rousseau 1986</ref>
Hulle was nie die eerste Britse emigrante wat na die Kaap gekom het nie, maar dit was die enigste staatsondersteunde skema wat 'n taamlike groot Engelssprekende gemeenskap na 'n bepaalde streek in Suid-Afrika geneem het.<ref>Cameron, Spies: ''Nuwe Geskiedenis van Suid-Afrika'', Kaapstad: Human & Rousseau 1986</ref>

Wysiging soos op 08:35, 23 April 2017

"Die Britse setlaars van 1820 land in Algoabaai", deur Thomas Baines, 1853.

1820-Setlaars is die historiese term vir die sowat 4 000 blanke Britse immigrante wat tussen April en Junie 1820 in sestig groepe in Suid-Afrika aangekom het. Hier setlaars het in Algoabaai (vandag Port Elizabeth) aan wal gegaan en is op plase in die distrik Albany by Grahamstad in die Oos-Kaap gevestig. Baie Suid-Afrikaanse families is nakomelinge van dié immigrante.[1]

Hulle was nie die eerste Britse emigrante wat na die Kaap gekom het nie, maar dit was die enigste staatsondersteunde skema wat 'n taamlike groot Engelssprekende gemeenskap na 'n bepaalde streek in Suid-Afrika geneem het.[2]

Die setlaars uit Engeland, waaronder ook 'n aantal adellikes, is deur die Britse regering en die koloniale owerhede van die Provinsie van die Kaap die Goeie Hoop aangemoedig om in Suid-Afrika 'n nuwe tuiste te vind, maar in wese was dit 'n poging om die anglofone element van die Suid-Afrikaanse bevolking te versterk en veral die grensgebied van die Oos-Kaap deur middel van 'n groter blanke bevolking teen aanvalle van die Xhosa-stamme te verdedig. Dit was een van die grootste Britse immigrasiegolwe in die geskiedenis van Suid-Afrika.

Historiese agtergrond

'n Satiriese uitbeelding van die 1820-setlaars, wat emigrante waarsku oor wat op hulle wag.
Die grens met toegelate plase, ca. 1835.

Ná die Napoleontiese Oorloë is Groot-Brittanje deur ernstige werkloosheid in die gesig gestaar. Die regering het derhalwe emigrasie na oorsese Britse besittings bevorder, waaronder die Kaapkolonie. Aan voornemende emigrante is vrye landbougrond in die Oos-Kaap toegesê, en dié aanbod was aantreklik genoeg vir 90 000 aansoekers van wie uiteindelik 4 000 gekies is. Tussen Desember 1819 en Maart 1820 het altesaam 21 emigranteskepe vanaf Britse hawens vertrek.[3] Die eerste setlaars het op 17 Maart 1820 aan boord van die Nautilus en die Chapman in Kaapstad se Tafelbaai aangekom. Hulle is van daar na Algoabaai gestuur, die huidige Port Elizabeth.

Lord Somerset, die destydse Britse goewerneur, het die setlaars aangemoedig om hulle in die grensgebied van die Oos-Kaap te vestig om hierdie gebied teen die Xhosas te verdedig. Die immigrante het plase naby die dorp Bathurst ontvang en is teen betaling van basiese toerusting en voedselvoorrade voorsien. Maar 'n verskeidenheid faktore het daartoe gelei dat baie setlaars hul landbouaktiwiteite gestaak en hulle in nabygeleë nedersettings gevestig het.

Die meeste setlaars was geskoolde ambagsmanne wat weens die gebrek aan landboukundige kennis geen belang in die boerderybedryf gestel het nie. Die lewensomstandighede in die grensgebied was haglik. Gewasse is deur droogtes en siektes bedreig, terwyl ook die gebrek aan vervoer sake bemoeilik het. Weens hierdie probleme, en onder die indruk van die guerilla-taktiek van die Xhosa-krygers in die grensgebied, het talle setlaars hulle in stedelike nedersettings soos Port Elizabeth, Grahamstad en Oos-Londen gevestig. Sodoende het die oosgrensgebied, in teenstelling met Lord Somerset se planne, 'n eerder yl bevolkte streek gebly.

Nogtans het van die setlaars, wat op hulle plase aangebly het, 'n belangrike bydrae tot die plaaslike landboubedryf gelewer en gewasse soos mielies, rog en gars verbou. Skaapteelt en wolvervaardiging, wat deur hulle in die gebied ingevoer is, sou gaandeweg tot winsgewende bedrywe ontwikkel. Ander setlaars, wat hulle al in Engeland as handelaars en sakemanne bekwaam het, het 'n hupstoot aan die plaaslike handel en ekonomie gegee en die vinnige groei van nuwe nedersettings soos Grahamstad en Port Elizabeth bevorder. Die Oos-Kaapse Albany-distrik was nou 'n Angel-Saksiese eiland temidde van 'n Afrikaans- en Xhosa-sprekende omgewing, en 'n mylpaal in die geskiedenis van Engelssprekende Suid-Afrikaners.

'n Ander groep 1820-setlaars het verder noordwaarts na Natal getrek, die stamland van die Zoeloevolk wat destyds deur koning Sjaka met 'n leër van hoogs opgeleide en gedissiplineerde krygers geregeer is. Aanvoerders van die Britse setlaars het aansoek by Sjaka gedoen om hulle in die gebied te vestig. Sjaka, wat onder die indruk van Europese tegnologieë gestaan het, het sy toestemming in ruil vir vuurwapens verleen.

Die Nasionale 1820-Setlaarsmonument, wat in 1974 in Grahamstad geopen is, herdenk die Britse setlaars. In die "lewende monument" word toneelstukke, musikale opvoerings en kulturele feeste aangebied.

Sien ook

Verwysings

  1. HAT Taal-en-feitegids, Pearson, Desember 2013, ISBN 978-1-77578-243-8
  2. Cameron, Spies: Nuwe Geskiedenis van Suid-Afrika, Kaapstad: Human & Rousseau 1986
  3. Touring South Africa. Second edition. Cape Town: Struik Publishers 2005, bl. 68

Bronne

  • Mitford-Barberton, I., 1968. Some Frontier Families, Kaapstad: Human & Rousseau
  • Rosenthal, Eric, 1978. Encyclopaedia of Southern Africa, Kaapstad: Juta & Co.

Eksterne skakels