Dier: Verskil tussen weergawes

Wysig skakels
in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Blaai deur geskiedenis
← Ouer wysigingNuwer wysiging →
Content deleted Content added
VisueelWikiteks
Uitgebrei, nog besig
Lyn 143: Lyn 143:
{{Verwysings|3}}
{{Verwysings|3}}


[[Kategorie:Diere]]
[[Kategorie:Diere| ]]

Wysiging soos op 21:53, 26 Mei 2017

Diere
Wetenskaplike klassifikasie
Domein:
Eukaryota
Koninkryk:
Animalia

Diere vorm een van vyf (of soms ses) biologiese koninkryke bekend as Animalia (ook Metazoa genoem). Hulle is oor die algemeen veelsellige, eukariotiese organismes wat ander organismes verorber vir voeding. Die meeste diere kan in die een of ander stadium van hul lewe onafhanklik en spontaan beweeg.

Die diereryk word weer onderverdeel in subkoninkryke: die Eumetazoa (orgaandiere), wat die bekendste diergroepe insluit, en die Parazoa, 'n versameling diere sonder gedifferensieerde weefsels, soos sponsdiere. Sommige wetenskaplikes erken ook ’n derde subryk: die Mesozoa, of middeldiertjies. Die Parazoa-ryk is baie klein en bevat slegs twee filums, terwyl daar 34 filums onder die orgaandiere is.

Die meeste bekende dierfilums het tydens die Kambriese ontploffing, sowat 542 miljoen jaar gelede, in die fossielrekord verskyn. Diere kan oor die algemeen in gewerweldes en ongewerweldes verdeel word. Gewerweldes het ’n ruggraat en maak minder as 5% van alle dierspesies uit. Dit sluit in visse, amfibieë, reptiele, voëls en soogdiere. Die res is ongewerweldes; hulle het nie ’n ruggraat nie. Dit sluit in weekdiere (mossels, oesters, seekatte, pylinkvisse, slakke); geleedpotiges (duisendpote, insekte, spinnekoppe, skerpioene, krappe, krewe, garnale); ringwurms (erdwurms, bloedsuiers), rondewurms, platwurms, neteldiere (jellievisse, seeanemone, korale), ribkwalle en sponsdiere.

Die studie van diere word dierkunde of soölogie genoem.

Etimologie

Die naam "Animalia" kom van die Latynse animalis, wat beteken "het asem", "het ’n siel" of "lewende wese".[1] Die Afrikaanse woord "dier" sluit oor die algemeen mense uit – gewoonlik word soogdiere en ander gewerweldes bedoel. Die biologiese definisie verwys na alle lede van die koninkryk Animalia – so uiteenlopend soos sponse, jellievisse, insekte en mense.[2]

Geskiedenis van klassifikasie

Carl Linnaeus is bekend as die vader van moderne taksonomie.[3]

Aristoteles het die lewende wêreld in diere en plante verdeel, en Carl Linnaeus het dit in die eerste hiëragiese klassifikasie nagevolg.[4] In Linnaeus se oorspronklike skema was diere een van drie koninkryke, en dit is verdeel in Vermes, Insecta, Pisces, Amphibia, Aves en Mammalia. Sedertdien is die laaste vier verenig onder die filum Chordata.

In 1874 het Ernst Haeckel die diereryk in twee subkoninkryke verdeel: Metazoa (meerselliges) en Protozoa (eenselliges).[5] Die Protozoa is later na die koninkryk Protista geskuif, en Metazoa word nou beskou as ’n sinoniem vir Animalia.[6]

Eienskappe

Diere het verskeie eienskappe wat hulle van ander lewensvorme onderskei. Hulle is eukarioties en meersellig,[7] wat hulle onderskei van bakterieë en die meeste Protista-organismes. Hulle is heterotrofies (verorber ander organismes vir voeding)[8] en verteer kos gewoonlik in ’n interne kamer, wat hulle onderskei van plante en alge.[9] Hulle verskil ook van plante, alge en swamme deurdat hulle nie rigiede selwande het nie.[10]

Alle diere is beweeglik,[11]al is dit net in sekere lewenstadiums. By die meeste gaan embrio's deur ’n blastulastadium[12] (’n kiemblasiestadium wanneer die embrio die vorm het van 'n sfeer waarvan die wand uit een sellaag bestaan),[13] ’n eienskap wat eie aan diere is.

Struktuur

Met ’n paar uitsonderings, soos die sponse, het diere liggame wat uit verskillende soorte weefsel bestaan. Dit sluit in spiere, wat kan saamtrek en beweging beheer, en senuwees, wat seine stuur en verwerk. Daar is ook gewoonlik ’n interne spysverteringskamer met een of twee openinge.[14]

Alle diere het eukariotiese selle, omring deur ’n kenmerkende ekstrasellulêre matriks, wat bestaan uit kollageen en elastiese glukoproteïene.[15] Dit kan verkalk wees om strukture soos skulpe, bene en sponsnaalde te vorm.[16] Tydens ontwikkeling vorm dit ’n relatief buigbare raamwerk[17] waarop selle kan rondbeweeg en reorganiseer kan word, en dit maak ingewikkelde strukture moontlik. In teenstelling hiermee het ander meersellige organismes, soos plante en swamme, selle wat op plek gehou word deur selwande, en hulle ontwikkel so deur progressiewe groei.[14]

Voortplanting en ontwikkeling

Sommige spesies landslakke gebruik "liefdespyltjies" as ’n vorm van seksuele seleksie.[18]

Byna alle diere is gewikkel in die een of ander vorm van seksuele voortplanting.[19] Hulle vervaardig haploïede gamete deur meiose. Die kleiner, beweeglike gamete is spermselle en die groter, onbeweeglike gamete is eierselle.[20] Hulle smelt saam en vorm sigote, wat in nuwe individue ontwikkel.[21]

Baie diere kan ook aseksueel voortplant.[22] Dit kan geskied deur middel van partenogenese, waar bevrugte eierselle geproduseer word sonder paring, knopvorming of verdeling.[23]

Manlike sjimpansees bly dikwels in die gemeenskap waarin hulle gebore word, terwyl wyfies by ander groepe aansluit.

’n Sigoot ontwikkel aanvanklik in ’n hol sfeer, wat ’n blastula genoem word;[24] dit ondergaan herrangskikking en differensiasie. In sponse swem blastulalarwes na ’n nuwe ligging en ontwikkel in ’n nuwe spons.[25] In die meeste ander groepe ondergaan die blastula ’n meer ingewikkelde herrangskikking.[26] Dit vorm eers ’n invaginasie en dan ’n gastrula met ’n spysverteringskamer en twee aparte kiemlae – ’n eksterne ektoderm en ’n interne endoderm.[27] In die meeste gevalle ontwikkel daar ook ’n mesoderm tussenin.[28] Hierdie kiemlae differensieer dan om weefsel en organe te vorm.[29]

Vermyding van inteling

By seksuele voortplanting lei inteling (met ’n nabye familielid) gewoonlik tot ’n afname in biologiese gehalte, soos die voorkoms van ’n vroeë dood by sekere spesies.[30] Diere het verskeie maniere ontwikkel om inteling te vermy en uitkruising te bevorder.[31] Sjimpansees gebruik byvoorbeeld verspreiding om te voorkom dat nabye familielede paar;[31] individuele diere versprei na verskillende groepe en weg van die groep waarin hulle gebore is.

In verskeie spesies paar wyfies met verskillende mannetjies en bring dus kleintjies voort van ’n hoër genetiese gehalte. Dit gebeur veral by wyfies wat ’n paartjie gevorm het met ’n mannetjie van swak genetiese gehalte, soos ’n nabye familielid.[32]

Kos- en energiebronne

Diere is heterotrofies, wat beteken hulle eet ander organismes, direk of indirek.[33] Hulle word gewoonlik ook verder verdeel in groepe soos karnivore, herbivore, omnivore en parasiete.[34]

Predasie is ’n biologiese interaksie waar ’n roofdier (’n heteretroof wat jag) sy prooi (die organisme wat aangeval word) eet.[35] ’n Roofdier het dalk of dalk nie sy prooi doodgemaak voordat hy dit eet, maar die daad van predasie lei gewoonlik daartoe dat die prooi doodgemaak word.[36] Die ander belangrike kosbron is dooie organiese materiaal.[37] Dit is soms moeilik om tussen dié twee voedingsvorme te onderskei – soos wanneer ’n parasiet ’n gas-organisme eet en dan sy eiers daarop lê sodat sy kleintjies die verrottende karkas kan eet. Druk wat hulle op mekaar uitoefen, lei dikwels tot ’n evolusie-resies tussen die jagter en prooi, en dit lei tot verskeie evolusie-aanpassings in albei.[38]

Die meeste diere gebruik die energie van sonlig direk of indirek deur plante of plantvretende diere te eet. Fotosintese in plante omskep die energie van sonlig in chemiese energie in die vorm van eenvoudige suikers (byvoorbeeld glukose). Hierdie suikers word dan gebruik as die boustene vir plantgroei.[14] Wanneer ’n dier die plante vreet, of diere vreet wat die plante gevreet het, verkry hulle hul energie daaruit. Die energie help die dier groei en gee hom die energie om te beweeg.[39][40]

Diere wat naby hidrotermiese of koue bronne op die seebodem voorkom, is nie van die energie van sonlig afhanklik nie.[41] In plaas daarvan vorm chemosintetiese Archaea en bakterieë die basis van die voedselketting.[42]

Getal bestaande spesies

Diere kan in die algemeen in twee breë groepe verdeel word: gewerweldes (diere met ’n ruggraat) en ongewerweldes (sonder ’n ruggraat). Die helfte van alle gewerweldes wat beskryf is, is visse. Driekwart van alle ongewerweldes wat beskryf is, is insekte. Die volgende lys is van die bestaande spesies wat beskryf is vir elke groot subgroep van diere, soos beraam vir die IUBN-rooilys van bedreigde spesies, 2014.3.[43]

Die getal spesies volgens elke filum van die diereryk.
Groep Beeld Subgroep Geraamde getal
spesies[43]
Gewerweldes Visse 32 900
Amfibieë 7 302
florida box turtle facing right Reptiele 10 038
Secretary bird gliding to the right Voëls 10 425
drawing of squirrel facing right on branch Soogdiere 5 513
Totale gewerwelde spesies: 66 178
Ongewerweldes wasp facing right Insekte 1 000 000
snail in shell facing right Weekdiere 85 000
Tasmanian giant crab facing up with large left claw Skaaldiere 47 000
Table coral at French Frigate Shoals, Northwestern Hawaiian Islands Korale 2 000
black spider Spinnekopagtiges 102 248
drawing of Cambrian-aged soft-bodied, caterpillar Fluweelwurms 165
horse shoe crab on sand facing right Koningkrappe 4
Ander 68 658
Totale ongewerwelde spesies: 1 305 075
Totale dierspesies: 1 371 253

Meer as 95% van alle dierspesies in die wêreld wat beskryf is, is ongewerweldes.

Sien ook

Verwysings

  1. ↑ Cresswell, Julia (2010). The Oxford Dictionary of Word Origins (2nd uitg.). New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-954793-7. 'having the breath of life', from anima 'air, breath, life'.
  2. ↑ "Animal". The American Heritage Dictionary (4de). (2006). Houghton Mifflin Company. 
  3. ↑ Calisher, CH (2007). "Taxonomy: what's in a name? Doesn't a rose by any other name smell as sweet?". Croatian Medical Journal. 48 (2): 268–270. PMC 2080517. PMID 17436393.
  4. ↑ Linnaeus, Carl (1758). Systema naturae per regna tria naturae :secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis (in Latyn) (10de uitg.). Holmiae (Laurentii Salvii). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 10 Oktober 2008. Besoek op 22 September 2008. {{cite book}}: Onbekende parameter |deadurl= geïgnoreer (hulp)
  5. ↑ Haeckel, Ernst (1874). Anthropogenie oder Entwickelungsgeschichte des menschen (in Duits). Leipzig. p. 202.{{cite book}}: AS1-onderhoud: plek sonder uitgewer (link)
  6. ↑ (Hutchins 2003)
  7. ↑ "Panda Classroom". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 September 2007. Besoek op 30 September 2007. {{cite web}}: Onbekende parameter |deadurl= geïgnoreer (hulp)
  8. ↑ Bergman, Jennifer. "Heterotrophs". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 Augustus 2007. Besoek op 30 September 2007. {{cite web}}: Onbekende parameter |deadurl= geïgnoreer (hulp)
  9. ↑ Douglas, Angela E.; Raven, John A. (Januarie 2003). "Genomes at the interface between bacteria and organelles". Philosophical Transactions of the Royal Society B. 358 (1429): 5–17, discussion 517–8. doi:10.1098/rstb.2002.1188. PMC 1693093. PMID 12594915.
  10. ↑ Davidson, Michael W. "Animal Cell Structure". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 September 2007. Besoek op 20 September 2007. {{cite web}}: Onbekende parameter |deadurl= geïgnoreer (hulp)
  11. ↑ Saupe, S. G. "Concepts of Biology". Besoek op 30 September 2007.
  12. ↑ Minkoff, Eli C. (2008). Barron's EZ-101 Study Keys Series: Biology (2nd, revised uitg.). Barron's Educational Series. p. 48. ISBN 978-0-7641-3920-8.
  13. ↑ WAT aanlyn, VivA (intekening benodig)
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Adam-Carr, Christine; Hayhoe, Christy; Hayhoe, Douglas; Hayhoe, Katharine (2010). Science Perspectives 10. Nelson Education Ltd. ISBN 978-0-17-635528-9.
  15. ↑ Alberts, Bruce; Johnson, Alexander; Lewis, Julian; Raff, Martin; Roberts, Keith; Walter, Peter (2002). Molecular Biology of the Cell (4th uitg.). New York: Garland Science. Besoek op 23 Maart 2015.
  16. ↑ (Sangwal 2007)
  17. ↑ Becker, Wayne M. (1991). The world of the cell. Benjamin/Cummings. ISBN 978-0-8053-0870-9.
  18. ↑ Koene, J. M. (2006). "Tales of two snails: sexual selection and sexual conflict in Lymnaea stagnalis and Helix aspersa". Integrative and Comparative Biology. 46 (4): 419–429. doi:10.1093/icb/icj040. PMID 21672754.
  19. ↑ Knobil, Ernst (1998). Encyclopedia of reproduction, Volume 1. Academic Press. p. 315. ISBN 978-0-12-227020-8.
  20. ↑ Schwartz, Jill (2010). Master the GED 2011 (w/CD). Peterson's. p. 371. ISBN 978-0-7689-2885-3.
  21. ↑ Hamilton, Matthew B. (2009). Population genetics. Wiley-Blackwell. p. 55. ISBN 978-1-4051-3277-0.
  22. ↑ Adiyodi, K. G.; Hughes, Roger N.; Adiyodi, Rita G. (Julie 2002). Reproductive Biology of Invertebrates, Volume 11, Progress in Asexual Reproduction. Wiley. p. 116.
  23. ↑ Kaplan (2008). GRE exam subject test. Kaplan Publishing. p. 233. ISBN 978-1-4195-5218-2.
  24. ↑ Tmh (2006). Study Package For Medical College Entrance Examinations. Tata McGraw-Hill. p. 6.22. ISBN 978-0-07-061637-0.
  25. ↑ Ville, Claude Alvin; Walker, Warren Franklin; Barnes, Robert D. (1984). General zoology. Saunders College Pub. p. 467. ISBN 978-0-03-062451-3.
  26. ↑ Hamilton, William James; Boyd, James Dixon; Mossman, Harland Winfield (1945). Human embryology: (prenatal development of form and function). Williams & Wilkins. p. 330.
  27. ↑ Philips, Joy B. (1975). Development of vertebrate anatomy. Mosby. p. 176. ISBN 978-0-8016-3927-2.
  28. ↑ The Encyclopedia Americana: a library of universal knowledge, Volume 10. Encyclopedia Americana Corp. 1918. p. 281.
  29. ↑ Romoser, William S.; Stoffolano, J. G. (1998). The science of entomology. WCB McGraw-Hill. p. 156. ISBN 978-0-697-22848-2.
  30. ↑ Ralls K, Ballou J (April 1982). "Effect of inbreeding on juvenile mortality in some small mammal species". Lab. Anim. 16 (2): 159–66. doi:10.1258/002367782781110151. PMID 7043080.
  31. ↑ 31,0 31,1 Pusey A, Wolf M (1996). "Inbreeding avoidance in animals". Trends Ecol. Evol. (Amst.). 11 (5): 201–6. doi:10.1016/0169-5347(96)10028-8. PMID 21237809.
  32. ↑ Petrie, M.; Kempenaers, B. (1998). "Extra-pair paternity in birds: Explaining variation between species and populations". Trends in Ecology and Evolution. 13 (2): 52–57. doi:10.1016/s0169-5347(97)01232-9. PMID 21238200.
  33. ↑ Rastogi, V. B. (1997). Modern Biology. Pitambar Publishing. p. 3. ISBN 978-81-209-0496-5.
  34. ↑ Levy, Charles K. (1973). Elements of Biology. Appleton-Century-Crofts. p. 108. ISBN 978-0-390-55627-1.
  35. ↑ Begon, M., Townsend, C., Harper, J. (1996). Ecology: Individuals, populations and communities (3de uitg.). Blackwell Science, Londen. ISBN 0-86542-845-X, ISBN 0-632-03801-2, ISBN 0-632-04393-8.
  36. ↑ predation. Britannica.com. Besoek op 2011-11-23.
  37. ↑ Marchetti, Mauro; Rivas, Victoria (2001). Geomorphology and environmental impact assessment. Taylor & Francis. p. 84. ISBN 978-90-5809-344-8.
  38. ↑ Allen, Larry Glen; Pondella, Daniel J.; Horn, Michael H. (2006). Ecology of marine fishes: California and adjacent waters. University of California Press. p. 428. ISBN 978-0-520-24653-9.
  39. ↑ Gupta, P.K. Genetics Classical To Modern. Rastogi Publications. p. 26. ISBN 978-81-7133-896-2.
  40. ↑ Garrett, Reginald; Grisham, Charles M. (2010). Biochemistry. Cengage Learning. p. 535. ISBN 978-0-495-10935-8.
  41. ↑ New Scientist. IPC Magazines. 152 (2050–2055): 105. 1996.{{cite journal}}: CS1 maint: untitled periodical (link)
  42. ↑ Castro, Peter; Huber, Michael E. (2007). Marine Biology (7th uitg.). McGraw-Hill. p. 376. ISBN 978-0-07-722124-9.
  43. ↑ 43,0 43,1 The World Conservation Union. 2014. IUCN Red List of Threatened Species, 2014.3. Summary Statistics for Globally Threatened Species. Table 1: Numbers of threatened species by major groups of organisms (1996–2014).
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Dier&oldid=1554294"