Johannes Beijer

'
Ds. Johannes Beijer
Ds. Johannes Beijer
Naam	Johannes Beijer
Geboorte	26 Junie 1822 Groningen, Nederland,
Sterfte	1 Maart 1876 (op 53) Rotterdam, Nederland
Kerkverband	Gereformeerd
Gemeente(s)	Dokkum, 1849–1852 Heerenveen, 1852 Leeuwaarden, 1852–1861 Reddersburg 1862–1869
Jare aktief	1862–1869 (in Suid-Afrika)

Ds. Johannes Beijer (Groningen, Nederland, 26 Junie 1822 – Rotterdam, Nederland, 1 Maart 1876) was, naas ds. Dirk Postma, die tweede predikant wat diens gedoen het in die Gereformeerde Kerk. Weens swak gesondheid is hy in 1869 terug na Nederland, waar hy in 1873 van sy amp onthef is weens sy onvermoë om sy huis te bestuur na aanleiding van sy tweede vrou se swak gedrag.

Herkoms, opleiding en vroeë loopbaan

Ds. Beijer was die oudste seun uit die huwelik van die skoenmakerskneg Johannes Beijer, van De Visserstraat, met die diensmeisie, Trijntje Folkers, ook van Groningen. Sy grootvader, na wie hy vernoem is, was 'n straatmaker. Nes sy kollega ds. Dirk Postma, het hy sy opleiding as predikant ontvang van ds. Tamme Foppes de Haan, 'n Hervormde predikant wat hom op Goeie Vrydag 1839 by die Christelik Afgeskeie Gereformeerde Kerk in Nederland gevoeg het nadat dié kerkverband in 1834 van die Hervormde Kerk afgeskei het. 'n Deel van sy opleiding het hy ook ds. Postma geniet, wie se eerste kollega in Suid-Afrika hy op 2 Februarie 1862 op Reddersburg sou word. Prop. Beijer is in 1849 tot die bediening toegelaat en was predikant van die Christelik Afgeskeie gemeentes van Dokkum (ds. Postma se geboortedorp), Heerenveen (vanaf 12 Mei 1852) en Leeuwaarden (vanaf 4 November 1852). Daar het hy hom in besonder ook vir die onderwys beywer.

Vanaf Leeuwarden het hy op 18 Mei 1861 (volgens ’n ander bron in Julie) saam met sy vier jong kinders met De Zaanstroom na Reddersburg in Suid-Afrika, vertrek nadat hy ter wille van sy vrou tevore 'n beroep na Transvaal bedank het. Hulle is vergesel deur hulle 38-jarige diensmeisie Breitske van der Heide, afkomstig van Zwolle. Tussen haar en Beijer ontwikkel 'n verhouding wat, agterna besien, die lewe en werk van Beijer in 'n tragiek verander het. Die dood van sy vrou en hul vyfde kind tydens die bevalling op 3 Augustus 1860, ’n gebeurtenis wat sy lewe beslissend ten goede en ten kwade beïnvloed het, was moontlik die rede waarom hy in 1861 die tweede beroep na die Gereformeerde kerk Reddersburg aanvaar het. Ds. Dirk Postma het die gemeente, en daarmee saam die dorp, op 12 Mei 1859 gestig as die eerste Gereformeerde kerk in die Oranje-Vrystaat. Reddersburg se kerkraad het die dorp vir kerkdoeleindes onder leiding van J.J. Venter aangelê. Tydens sy bevestiging en die eerste Sinode, op Reddersburg, het Beijer versoek dat sy ou vriend, ds. Postma, hulle op 22 Maart 1862 in die huwelik bevestig.

Op Reddersburg

Ds. Beijer en sy tweede vrou, Beitske van der Heide (30 Junie 1823 – 4 November 1875), met wie hy op 22 Maart 1862 in die huwelik bevestig is op Reddersburg. Die seuntjie met die sweep in die hand is die latere ds. J. Beijer, predikant van die Hervormde gemeente Zeerust en later van Standerton.

Die Postmasaal, wat van 1863 tot 1927 die gemeente Reddersburg se tweede kerk was.

Die inwyding van die tweede Gereformeerde kerk op Reddersburg in 1863, 'n jaar ná die koms van ds. Beijer.

Ds. Beijer se diens as predikant in die pas gestigte Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika was van groot betekenis, aldus B. Spoelstra in die Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel III.

Sy gemeente het die hele Oranje-Vrystaat beslaan. Die meeste mense was rondom die huidige Reddersburg, Ventersburg, Fauresmith, Petrusburg en Bethulie saamgetrek. Hy was tot 1865 as konsulent en enigste predikant naas ds. Postma van Rustenburg, ook verantwoordelik vir die Gereformeerde kerke Burgersdorp, Middelburg, Colesberg (die oudste drie kerke in die Kaapkolonie; almal gestig in 1860) en Philipstown, wat in 1863 as kerkdorp gestig is weens die "vervolging en smaad" wat die Gereformeerdes elders in die noordoostelike dele van die Kolonie moes verduur. In dieselfde jaar het ook Aliwal-Noord bygekom. Prof. Spoelstra skryf oor ds. Beijer se veeleisende taak: “In daardie dae moes die dominee die notule, doop- en lidmate-registers aanlê en byhou, katkisasie afrond, doopouers ontmoet, kerkraadsvergadering hou en soms vanaf Vrydag vier voorbereidingsdienste voor die nagmaal en doop bedien, belydenis van geloof afhandel en Maandag huwelike sluit. Daarna het hy afgereis na die volgende plek, waar alles weer herhaal word.”

Reeds in sy bediening en organisasie van die jong kerkverband het hy grondleggende werk gedoen. Ook was hy skriba van die eerste Sinode van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika, op Reddersburg in Maart 1862, voorsitter van die volgende, te Rustenburg, in 1863 en weer skriba van dié te Burgersdorp in 1866. Ds. Beijer het die moed van sy oortuiging gehad om op die eerste Sinode sy voormalige leermeester ds. Dirk Postma teë te gaan. Ds. Postma het sy eie kerkorde opgestel, 'n wysiging van die Dordtse Sinode van 1619. Op die eerste sinode, in 1862, het ds. Beijer voorgestel het dat die kerke die Dordtse Kerkorde en nie Postma se Gewysigde Kerkorde nie as basis vir die kerkregering aanvaar. Ds. Beijer se voorstel is aanvaar en so het hy ’n bepalende invloed op die Gereformeerde Kerk uitgeoefen. Ds. Postma het jare later laat blyk dat hy nie lekker gevoel het dat hulle ds. Beijer se advies bo syne gevolg het nie. Op 24 Desember 1871 het ds. Postma selfs aan sy eie gemeente geskryf dat hy met leedwese gemerk het dat hulle soms Beijer selfs bo hom geëer het, maar hy wou dit ootmoedig dra.

Die Vrystaatse Volksraad het ds. Beijer se salaris vanaf 27 Februarie 1862 betaal. Die Volksraadsnotule wys dat ds. Beijer regstreeks en onregstreeks deur invloedryke lidmate soos J.J. Venter deurentyd die saak van die laer onderwys in die Oranje-Vrystaat gestimuleer het. Hy en sy kerkraad het ook aandag gegee aan die onderwys van die kinders. In Maart 1863 is vir die eerste maal die gedagte geopper van die oprigting van 'n skool op Reddersburg. Toe die saak voor 'n gemeentevergadering gelê is, was die bevinding dat dit nie moontlik sal wees om op die dorp 'n skool op te rig nie omdat daar te min kinders is. Blykbaar het die toestand aan die begin van 1864 verander, want in Januarie 1884 word 'n skool deur die gemeente opgerig. Die kerkraad benoem die skoolkommissie. As eerste onderwyser is aangestel die heer J. Styger. Ds. Beijer het hom ook gedurende die Basoeto-oorlog van 1865 in liefdadigheidswerk onderskei toe Reddersburg deur middel van 'n walaer beveilig moes word.

Sy ywer vir teologiese opleiding

In opdrag van die Sinode van 1863 het hy, nes ds. Postma, tuis met die opleiding van begaafde maar ongeskoolde jong mans en seuns as predikante begin, van wie enkeles tot die bediening toegelaat is, omdat predikant nie uit Nederland bekom kon word nie. Ds. Beijer het eerste dié opdrag begin uitvoer. Ds. Postma is in 1864 na Burgersdorp genooi om oor die saak van opleiding te beraadslaag en net daarna deur die kerke van die Kaapkolonie met feitlik eendersklinkende beroepsbriewe beroep. Die Algemene Vergadering het ds. Beijer op eie inisiatief toe ook beroep om saam met ds. Postma op Burgersdorp predikante op te lei. Hy het op 29 September 1864 bedank en gewys op sy onbekwaamheid, die bedieningsnood wat so 'n konsentrasie van predikante met die oog op opleiding sou meebring en die nog onberekende koste daaraan verbonde. Tog het hy die geesdrif om met 'n eie opleiding te begin toegejuig en geskryf dat wanneer daar meer predikante en kerke is, die tyd ryp sal wees "om die hand aan die ploeg te slaan om 'n Teologiese Skool op te rig".

Nadat di. Postma en Beijer se eerste privaat studente as predikante toegelaat is, het hierdie plan van 1864 feitlik net so weer op die Sinode van 1866 na vore gekom. In hierdie stadium het ds. Postma van Rustenburg die beroep na Burgersdorp aangeneem met die oog op opleiding. Ds. Beijer is gevra om intussen sy paar studente se opleiding voort te sit. Op 20 November 1866 het hy geesdriftig na Nederland geskryf en die beskeie begin aangeprys as 'n bolwerk teen "bedekte liberalisme en half gereformeerde gees". Hy het ook steun uit die vaderland gevra.

As konsulent in die Noordoos-Kaap het ds. Beijer die oorkoms van ds. Postma in 1866 as predikant na Burgersdorp bewerkstellig met die oog op die opleiding van predikante. Beijer het dus 'n belangrike bydrae gelewer tot die ontstaan in 1869 van die Teologiese Skool van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika, wat in 1905 na Potchefstroom verplaas is en waaruit die PU vir CHO ontstaan het.

Terug na Nederland

Ds. Beijer aan die preek.

In Maart 1869 vertrek ds. Beijer met sy gesin met agt maande verlof na Nederland weens sy vrou se swak gesondheid en ds. S.D. Venter word beroep as konsulent van Reddersburg. In dieselfde jaar aanvaar ds. Beijer 'n beroep na die Christelike Gereformeerde gemeente van Alblasserdam. In hierdie tyd het heelwat beroering in die gemeente gekom. Die eerste skok het gekom toe die gemeente nadat die verloftyd van ds. Beijer verstreke was, moes verneem dat hy, sonder dat behoorlik losgemaak is van sy verbintenis met die gemeente, 'n beroep aanvaar het na Alblasserdam in Nederland. Dit blyk egter dat ds. Beijer so gelief was in die gemeente dat hy in 1874 weer beroep is, hoewel dit nie geslaag het nie. Later het dit geblyk dat ds. Venter sekere inligting van die gemeente weerhou het aangaande ds. Beijer, naamlik dat hy verlof gevra het na Nederland om daar 'n beter heenkome te gaan soek. Hierdie saak het 'n mate van spanning gebring tussen ds. Dirk Postma en ds. S.D. Venter. Laasgenoemde was 'n sterk aanhanger van ds. Beijer omdat hy die enigste student was wat onder ds. Beijer sy opleiding voltooi het.

Sy tweede huwelik was nie gelukkig nie. Sy vrou se gedrag en gevolglike probleme in die gemeente, sowel as sy swak gesondheid, het daartoe bygedra dat hy op 10 September 1873 eervolle emeritaat by die kerkraad en klassis ontvang het, maar die provinsiale sinode het hom daarna van sy amp onthef op grond daarvan dat hy sy huis nie goed kon bestuur nie. In 1874 het hy Klaagtoon eens verdrukten gepubliseer en twee jaar later in verbittering in Rotterdam gesterf in die ouderdom van 53 jaar. Hy is begrawe in die begraafplaas Crooswijk, wat in later jare verdwyn het.

Skryfwerk

Ds. Beijer se Journaal gehouden van Reddersburg (Oranje Vrijstaat) naar Rustenburg (Zuid-Afrikaansche Republiek), uitgegee deur sy broer in 1863.

Ds. Beijer was 'n ondernemende mens en bereid om militant te stry vir 'n saak waarin hy geglo het, aldus prof. Spoelstra. Sy sterk verdediging vir die afskeiding van 1859 is deur sy tydgenote grootliks verswyg. Beijer het eers die drie werke Journaal gehouden van Nederland naar Zuid-Afrika (Algoabaai) in het jaar 1861, Journaal gehouden van Port Elizabeth (Algoabaai) naar Reddersburg (Oranje Vrijstaat) in het jaar 1861, alsmede de redenen der afscheiding van de Nederduitsch Gereformeerde Kerk en Journaal gehouden van Reddersburg (Oranje Vrijstaat) naar Rustenburg (Zuid-Afrikaansche Republiek) in het jaar 1863, benevens overzigt van de Gereformeerde en de Nederd.-Gereformeerde Kerk in Zuid-Afrika afsonderlik gepubliseer. Dié drie werke is in 1866 herdruk en saamgebundel met Openlijke verklaring of redenen, waarom velen zich hebben afgescheiden van die Ned.-Ger. Kerk en de gronden der Gereformeerde Kerk in Zuid-Afrika, uitgegee deur Saul Solomon. Daarin motiveer hy waarom die Gereformeerde Kerk oor veel meer as net die sing van Gesange gestig is noem hy die liberalisme as oorsaak vir die kerklike breuk in Suid-Afrika by die naam.

Porf. B. Spoelstra skryf: "Hierdie publikasies was veral bedoel om in Nederland 'n apologie vir die stigting van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika gedurende 1859 te bied en so 'n leemte te vul wat Postma se verduidelikings nie gedek het nie.” In ’n ander artikel oor ds. Beijer skryf hy: “Die titels van sy werke toon dat hy dadelik die Gereformeerdes en Postma wou verdedig. Hy het daarvoor nogal die handelinge van die Ned. Geref. Sinodes gebruik. Beijer se werke het ongetwyfeld bygedra om die afskeiding van 1859 in Suid-Afrika en Nederland duideliker te motiveer.”

Afgesien van hierdie kerkhistoriese bronne uit tydgenootlike klimaat, is hierdie baie skaars werkies van onskatbare waarde en kosbare Africana. Dit belig sake soos die landelike pioniersomstandighede, die flora en fauna, voorkoms en uitwerking van natuurplae, en reisgeleenthede.

Van ds. Beijer het by die uitgewersaak van sy broer in Groningen verskyn De Mormonen in Zuid Afrika. Eene waarschuwing aan allen die de waarheid in Christus Jezus liefhebben (1863) en Lijkverbranding! Vergeleken met Gods Woord (1874). Spoelstra noem hom “die eerste Gereformeerde predikant te lande wat die geskrewe woord met krag gebruik het”.

Persoonlikheid en waardering

Dr. Spoelstra beskryf ds. Beijer as "'n gevoelvolle en gevoelige persoonlikheid, geneig tot egosentrisme, maar nogtans 'n gevierde en indrukwekkende prediker" vir wie Reddersburg in 1870 vrugteloos terugberoep het. Al het huislike probleme, sy gesondheid en sy tweede vrou s’n, en ander faktore sy dienstyd in Suid-Afrika verkort en eindelik sy lewensaand tragies kleur, het hy as een van die eerste twee predikante deur sy diens en as apologeet veral in Nederland deur sy geskrifte vir sy kerkverband baie beteken. Spoelstra skryf by ’n ander geleentheid: “Beijer was 'n vloeiende prediker met 'n helder swaar stem en 'n lewendige voordrag. Hy was ongetwyfeld populêr in sy gemeente. Sy gevoelvolle persoonlikheid verleen 'n mooi menslike kleur aan sy reisbeskrywings en briewe.” Dis bekend dat hy na Leeuwarden en sy vaderland verlang het (ten minste in sy eerste jaar in die Vrystaat), maar hy het in Suid-Afrika volhard omdat hy hom geroepe gevoel het om hier te werk. In 1864 het ds. Beijer melding gemaak van sy swak gesondheid. Volgens foto’s van hom was hy lank, skraal en ondergewig. Spoelstra vermoed die oorsaak kon tering gewees het.

Gesinslewe

Ds. Beijer is op 10 Januarie 1850 in Zwolle getroud met Hendrieka Louman (17 September 1826 – 3 Augustus 1860), dogter van die egpaar Gerrit Louman en Hendriena van den Berg. Hulle het vier kinders gehad – Hendriena (1851) Trijntje (1852), Gerritje Aleida (1855) en Johannes (1857) – maar Hendrieka Beijer en hul vyfde kind, ’n dogtertjie, het haar man op 3 Augustus 1860 kort ná die bevalling ontval. Op 22 Maart 1862 is hy op Reddersburg in die huwelike bevestig met die gesin se huishoudster, Breitske van der Heide (30 Junie 1823 – 4 November 1875), wat saam met die predikant en sy vier kinders uit Nederland gekom het. Uit hierdie huwelik is nog twee kinders gebore, maar dis opmerklik dat ds. Beijer albei kindertjies uit hierdie huwelik, eers 'n dogtertjie op 28 Desember 1862 (wat jonk oorlede is) en toe 'n seuntjie op 14 Maart 1864 na sy eerste eggenote vernoem het. Blykbaar was die nagedagtenis van sy eerste vrou vir hom oorwegend. Hierdie tweede huwelik was nie gelukkig nie. Op 30 Oktober 1865 skryf ds Beijer reeds aan ds. Postma dat sy vrou met 'n "slepende kwaal" sukkel.

Bronne

• (af) Die eerste predikant van Reddersburg, prof. B. Spoelstra. URL besoek op 22 November 2016.
• (af) Krüger, prof. D.W. en Beyers, C.J. (hoofred.) Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel III. Kaapstad: Tafelberg-Uitgewers, 1977.
• (nl) Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.
• (af) Postma, J. in Venter, ds. A.A. (hoofred.). 1957. Almanak van Die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika vir die jaar 1958. Potchefstroom: Administratiewe Buro.