Optimisme

Half vol of half leeg?

Optimisme (van Latyn optimum wat “die beste” beteken) verwys streng gesproke, of ten minste oorspronklik, na 'n wêreldbeskouing of lewenswyse waarin daarna gestreef word om in die beste van alle moontlike wêrelde te leef. Vandag word die konsep oor die algemeen in 'n swakker sin verstaan wat neerkom op 'n geloof in 'n goeie uitkoms. Elke terugslag of negatiewe toedrag van sake word in die lig van die positiewe toekomsverwagting beskou. Die teenoorgestelde lewensbeskouing van optimisme is die pessimisme.

Die meeste godsdienste, in besonder die monoteïstiese godsdienste, is met 'n hoop op verlossing, baiekeer gekoppel met die van 'n voortbestaan van die lewe na die dood van die materiële liggaam, en daardeur met optimisme besiel. 'n Moderne weergawe hiervan is die geloof in vooruitgang.

'n Wêreldse vorm van die optimisme word op die effektebeurs aangetref: spekulasie op stygende effekte pryse. Die wat daarop wed, behoort tot die "Bulle" teenoor "Bere" wat glo dat die mark gaan val.

Belangrike voorstaanders

Gottfried Wilhelm Leibniz

Leibniz

'n Metafisiese onderbou van die Optimisme is deur Gottfried Wilhelm Leibniz in sy “Theodizee” (ISBN 3787-31395-8) onderneem: Vir hom was dit duidelik dat God in sy almagtigheid en goedheid “die beste van alle denkbare wêrelde” geskep het. Leibniz het gepoog om die probleem van goed en boos op te los en was begaan met die vraag van teodisee: hoe kan 'n mens rekenskap gee vir al die leiding en onreg in die wêreld as God is goed en almagtig is? Die vorm van optimisme is egter deur Voltaire verwerp wat die ideë polemiseer het in die roman Candide nadat hy diep onder die indruk gekom het van die Aardbewing van Lissabon van 1755. Die begrip optimisme is nie van Leibniz self afkomstig nie maar is deur jesuïties teoloë gebruik om te spot met die teoloog wat wiskundige speel. Die ongunstige kleur wat aan die woord gegee het het egter metertyd verlore gegaan.

Die Duitse idealisme

Die Duitse Idealisme het in ongeveer 1800 die metafisiese-optimistiese draad weer opgetel. 'n Opmerking wat besonder tiperende daarvan is, is die deur Hegel gemaak in die voorwoord van sy regsfilosofie: "Was vernünftig ist, das ist wirklich; und was wirklich ist, das ist vernünftig." (Wat redelik is, is werklik; en wat werklik is, is redelik)

Albert Schweitzer

Albert Schweitzer het in onder andere sy werk "Verfall und Wiederaufbau der Kultur" 'n optimistiese-etiese wêreldbeskouing uiteengesit. Schweitzer grond op die basis van die rasionalisme die noodwendigheid van 'n optimistiese-etiese kultuurwêreldbeskouing. Die optimisme verskaf volgens Schweitzer "die vertroue dat die wêreldverloop in enige geval 'n geestelik sinvolle doel het en dat die verbetering van die verhoudinge van die wêreld en die gemeenskap die geestelik-morele voleinding van die individu bevorder." (Albert Schweitzer, Verfall und Wiederaufbau der Kultur, S. 72)

Ernst Bloch

In die middel van die 20ste eeu het Ernst Bloch - “ten spyte van alle telearstellings” 'n marxistiese teorie van die optimisme voorgelê: Das Prinzip Hoffnung (ISBN 3-518-28154-2). Bloch het gewaarsku teen ondeurdagte optimisme en het inplaas daarvan gepraat van 'n optimisme rouband. Ook teen hierdie “konkreet-utopiese” werk het daar 'n paar dekades later 'n teenskrif verskyn: Das Prinzip Verantwortung (ISBN 3-518-37585-7) van Hans Jonas.

Martin Seligman

In sielkundenavorsing het Martin Seligman hom toegespits op wat optimiste van pessimiste onderskei. Dit lei tot drie vrae:

• Duursaamheid - Pessimiste beskou die oorsake vir onaangename gebeurtenisse waarin hulle betrokke is as voortdurend en blywend, optimiste daarenteen beskou die oorsake as tydelik en van verbygaande aard.
• Geldigheidsbereik - Pessimiste dra terugslae, wat hulle in 'n bepaalde area moet verduur, in die algemeen oor, terwyl optimiste hulle nie in ander dele van hulle lewens laat beïnvloed deur terugslae in 'n bepaalde deel van hulle lewe nie.
• Verpersoonliking - Pessimiste gee hulle self die skuld vir mislukkings, terugslae, onaangename gebeurtenisse en so meer en het daarom lae selfvertroue. Optimiste soek die rede vir terugslae daarenteen by eerder by ander mense of die omstandighede en het 'n hoe mate van selfvertroue.

Volgens Seligman kan 'n optimistiese lewensbeskouing aangeleer word.