Fenisië

Fenisië

← ← ← 1200 v.C. – 539 v.C.
Ligging of Fenisië 'n Kaart van die Fenisiese handelsroetes.
Hoofstad	Bublos (1200–1000 v.C.) Tirus (1000–333 v.C.) Kartago (333–149 v.C.)
Taal/Tale	Fenisies, Punies
Regering	Monargie
Bekende konings van Fenisiese stede
- ca. 1000 v.C.	Ahiram
- 969–936 n.C.	Hiram I
- 820–774 n.C.	Pygmalion
Historiese tydperk	Mesopotamië
- Gevestig	1200 v.C.
- Stigting	1200 v.C.
- Tirus, onder die regering van Hiram I, word die dominante stadstaat	969 v.C.
- Pygmalion stig Kartago (legendaries)	814 v.C.
- Kores die Grote verower Fenisië	539 v.C.
- Ontbind	539 v.C.

Fenisië (van die Griekse Φοινίκη, Phoiníkē; Arabies: فينيقية, Fīnīqīyah) was ’n antieke Semitiese seevarende beskawing in die westelike kusstreke van die Vrugbare Sirkel (Egipte, Mesopotamië ens.) wat aan die kuslyn van die moderne Libanon gesentreer was. Al die groot Fenisiese stede was aan die kus van die Middellandse See geleë. Die kultuur, wat oor die see handel gedryf het, het van 1550 v.C. tot 300 v.C. oor die Middellandse See-gebied versprei. Hulle het galeie, seilskepe wat deur mans geroei is, gebruik en waarskynlik die tweedekker-bireem uitgevind.

Hulle was beroemd in Klassieke Griekeland en die Romeinse Ryk as "handelaars in purper", wat verwys na hul monopolie in handel met die waardevolle purper kleurstof van die Murex-slak wat onder meer gebruik is vir koninklike klere, en vir die verspreiding van hul alfabet, waarvan die meeste moderne alfabette afgelei is.

Geskiedenis

’n Fenisiese sarkofaag by Antarados, Noord-Libanon, 480-450 v.C.

Hoewel Egiptiese see-ekspedisies reeds in die 3de millennium v.C. onderneem is na Bublos om Libanese sederhout terug te bring, is aaneenlopende kontak eers in die tyd van die Nuwe Ryk van Egipte gevestig. In die Amarna-tablette van die 14de eeu v.C. het mense van die streek hulself Kenaani of Kinaani genoem. Heelwat later, in die 6de eeu v.C., het Hekateus van Milete geskryf Fenisië is voorheen χνα (gelatiniseer: khna) genoem, ’n naam wat Philo van Bublos later in sy mitologie aangepas en vir die Fenisiërs gebruik het: "Khna, wat later Phoinix genoem is".

Phoenicia is eintlik ’n Klassieke Griekse term wat gebruik is vir die streek waar die groot Kanaänitiese hawestede voorgekom het en verwys nie na ’n spesifieke kulturele identiteit wat deur die Fenisiërs self erken sou word nie. Die Griekse naam beteken "land van purper", ’n verwysing na die Fenisiërs se belangrike uitvoerproduk.

Dit is onseker in watter mate die Fenisiërs hulself as ’n enkele entiteit of volk beskou het. Hul beskawing was in stadstate verdeel, nes dié van Antieke Griekeland. In terme van argeologie, taal, lewenstyl en godsdiens is daar min wat die Fenisiërs onderskei van ander Semitiese kulture van Kanaän. As Kanaäniete was hulle uniek wat hul seevarende prestasies betref.

Elke stadstaat was ’n polities onafhanklike eenheid. Hulle het soms gebots en een stadstaat kon deur ’n ander oorheers word, hoewel hulle in alliansies sou saamwerk. Al het die grense van die stadsgebonde kulture gewissel, lyk dit of die stad Tirus die suidelikste geleë was. Sarepta is die stad van die Fenisiese tuisland wat die deeglikste opgegrawe en verken is.

Die Fenisiërs was die eerste gemeenskap op staatsvlak wat uitgebreid van alfabette gebruik gemaak het. Die Fenisiese alfabet word algemeen beskou as die voorloper van alle ander alfabette. Die Fenisiërs het Fenisies, ’n Semitiese taal van die Kanaänitiese subgroep, gepraat. Die naaste moderne taal daaraan is Hebreeus, waarmee dit baie ooreenstem. Deur hul seegebaseerde handel het die Fenisiërs hul alfabet na Noord-Afrika en Europa versprei waar dit deur die Grieke en Romeine aangeneem en later aangepas is om die Griekse en die Latynse alfabet te vorm.

Finale verlies van selfstandigheid

In 538 v.C. is die Babiloniese ryk deur die Persiese koning Cyrus (die Bybelse Kores) onderwerp. So het Fenisië onder Persiese heerskappy beland. Die Fenisiërs het egter ook uit die besetting voordeel getrek: hulle het aan die Perse 'n oorlogsvloot gelewer teen betaling.

Tweehonderd jaar later, in die 4de eeu v.C., het die Fenisiërs onder 'n nuwer heerser gekom. Alexander die Grote, wat die Persiese ryk verower het, het finaal hulle onafhanklikheid kom eis. Alexander se opvolgers was in gedurige stryd oor Fenisië. Dit is in 63 v.C. deur die Romeine verower. Die Fenisiërs was nog in die Romeinse tyd hoofsaaklik as seevaders en handelaars doenig. Maar onder die invloed van die Grieks-Latynse kultuur, wat in die oostelike Middellandse See-gebied versprei het, het hulle hul eie identiteit verloor en opgehou om as selfstandige volk te bestaan. Hulle is uiteindelik verswelg deur die rassechaos wat in die Nabye Ooste geheers het.

Bronnelys

• Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
• Kennis, 1980, vol 3, bl. 448-449, ISBN 0 7981 0825 8