Republiek Artsach: Verskil tussen weergawes

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Blaai deur geskiedenis
← Ouer wysigingNuwer wysiging →
Content deleted Content added
VisueelWikiteks
k Wysigings deur 158.181.42.136 teruggerol na laaste weergawe deur Omicroñ'R
Etiket: Terugrol
k Aldus hataanlyn.co.za
Lyn 1: Lyn 1:
{{Inligtingskas Land
{{Inligtingskas Land
|noem_naam = '''Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն'''<br />'''Lernayin Gharabaghi Hanrapetut'yun'''
|noem_naam = '''Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն'''<br />'''Lernayin Gharabaghi Hanrapetut'yun'''
|volle_naam = '''Republiek Nagorno-Karabach'''<br />'''Republiek Artsach'''
|volle_naam = '''Republiek Nagorno-Karabakh'''<br />'''Republiek Artsach'''
|algemene_naam = Nagorno-Karabach
|algemene_naam = Nagorno-Karabakh
|beeld_vlag = Flag of Artsakh.svg
|beeld_vlag = Flag of Artsakh.svg
|beeld_wapen = Coat of arms of Artsakh.svg
|beeld_wapen = Coat of arms of Artsakh.svg
Lyn 27: Lyn 27:
|oppervlakmi² = 4&nbsp;424,10
|oppervlakmi² = 4&nbsp;424,10
|persent_water = feitlik niks
|persent_water = feitlik niks
|bevolking_skatting = 146&nbsp;573<ref>{{en}} {{cite web |url=http://gov.nkr.am/en/regions/ |title=Population of NKR as of 01.01.2013 | publisher=Republiek van Nagorno-Karabach |date=1 Januarie 2013 |accessdate=15 Augustus 2014}}</ref>
|bevolking_skatting = 146&nbsp;573<ref>{{en}} {{cite web |url=http://gov.nkr.am/en/regions/ |title=Population of NKR as of 01.01.2013 | publisher=Republiek van Nagorno-Karabakh |date=1 Januarie 2013 |accessdate=15 Augustus 2014}}</ref>
|bevolking_skatting_jaar = 2013
|bevolking_skatting_jaar = 2013
|bevolking_rang = –
|bevolking_rang = –
|bevolking_sensus = 150&nbsp;932<ref>{{hy}} [http://stat-nkr.am/hy/2010-11-24-10-40-02/597--2015 ''Nasionale Statistieke Diens van Nagorno-Karabach – Sensus van 2015'']</ref>
|bevolking_sensus = 150&nbsp;932<ref>{{hy}} [http://stat-nkr.am/hy/2010-11-24-10-40-02/597--2015 ''Nasionale Statistieke Diens van Nagorno-Karabakh – Sensus van 2015'']</ref>
|bevolking_sensus_jaar = 2015
|bevolking_sensus_jaar = 2015
|bevolkingsdigtheid =
|bevolkingsdigtheid =
Lyn 65: Lyn 65:
|internet_domein = ''geen''{{smallsup|e}}
|internet_domein = ''geen''{{smallsup|e}}
|skakelkode = 374 47{{smallsup|d}}
|skakelkode = 374 47{{smallsup|d}}
|voetskrif = a. Die Grondwet waarborg "die vrye gebruik van andere tale deur die bevolking".<br />b. net deur [[Abchasië]], [[Suid-Ossetië]] en [[Transnistrië]].<br />c. Nagorno-Karabach dram verkoop as aandenkings.<br />d. +374 97 vir selfone.<br />e. [[.am]] word dikwels gebruik.
|voetskrif = a. Die Grondwet waarborg "die vrye gebruik van andere tale deur die bevolking".<br />b. net deur [[Abchasië]], [[Suid-Ossetië]] en [[Transnistrië]].<br />c. Nagorno-Karabakh dram verkoop as aandenkings.<br />d. +374 97 vir selfone.<br />e. [[.am]] word dikwels gebruik.
}}
}}


Die '''Republiek Nagorno-Karabach''' ([[Armeens]]: Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն, ''Lernayin Gharabaghi Hanrapetut'yun''), of '''Republiek Artsach''' (Արցախի Հանրապետություն, ''Arts'akhi Hanrapetut’yun'')<ref>{{en}} [http://www.nkr.am/en/constitution/9/ ''Constitution of the Nagorno-Karabakh Republic. Chapter 1, article 1.2'']</ref> is 'n [[de facto]]-onafhanklike republiek in die suidelike [[Kaukasus]]-streek van [[Eurasië]].
Die '''Republiek Nagorno-Karabakh''' ([[Armeens]]: Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն, ''Lernayin Gharabaghi Hanrapetut'yun''), of '''Republiek Artsach''' (Արցախի Հանրապետություն, ''Arts'akhi Hanrapetut’yun'')<ref>{{en}} [http://www.nkr.am/en/constitution/9/ ''Constitution of the Nagorno-Karabakh Republic. Chapter 1, article 1.2'']</ref> is 'n [[de facto]]-onafhanklike republiek in die suidelike [[Kaukasus]]-streek van [[Eurasië]].


== Bakermat van die Armeense beskawing ==
== Bakermat van die Armeense beskawing ==
Lyn 74: Lyn 74:


== Historiese en politieke agtergrond ==
== Historiese en politieke agtergrond ==
[[Lêer:Tank memorial Stepanakert.jpg|duimnael|links|Armeense Tenkgedenkteken vir die Nagorno-Karabach-oorlog van 1988]]
[[Lêer:Tank memorial Stepanakert.jpg|duimnael|links|Armeense Tenkgedenkteken vir die Nagorno-Karabakh-oorlog van 1988]]
[[Lêer:Karabach-Kaart.jpg|duimnael|links|'n Kaart van Nagorno-Karabach]]
[[Lêer:Karabach-Kaart.jpg|duimnael|links|'n Kaart van Nagorno-Karabakh]]
[[Lêer:2014 Szuszi, Katedra Chrystusa Zbawiciela (01).jpg|duimnael|links|Christus-die-Verlosser-katedraal in Sjoesji]]
[[Lêer:2014 Szuszi, Katedra Chrystusa Zbawiciela (01).jpg|duimnael|links|Christus-die-Verlosser-katedraal in Sjoesji]]
Die republiek beheer die grootste deel van die vroeëre Outonome Nagorno-Karabach-oblast en 'n aantal [[Azerbeidjan]]se distrikte wat aan [[Armenië]] in die weste en [[Iran]] in die suide grens en 'n landkorridor tussen Nagorno-Karabach/Artsach en die Republiek Armenië vorm.<ref name="President">{{en}} [http://www.president.nkr.am/en/nkr/generalInformation/ Amptelike webwerf van die President van Nagorno-Karabach: ''Algemene Inligting oor Nagorno-Karabach'']</ref>
Die republiek beheer die grootste deel van die vroeëre Outonome Nagorno-Karabakh-oblast en 'n aantal [[Azerbeidjan]]se distrikte wat aan [[Armenië]] in die weste en [[Iran]] in die suide grens en 'n landkorridor tussen Nagorno-Karabakh/Artsach en die Republiek Armenië vorm.<ref name="President">{{en}} [http://www.president.nkr.am/en/nkr/generalInformation/ Amptelike webwerf van die President van Nagorno-Karabakh: ''Algemene Inligting oor Nagorno-Karabakh'']</ref>


Die gebied van Nagorno-Karabach, wat merendeels deur etniese Armeniërs bewoon word, was 'n omstrede streek tussen Armenië en Azerbeidjan toe dié twee lande in 1918 van die [[Russiese Ryk]] onafhanklik geword het. Nadat die [[Sowjetunie]] in beheer van die gebied was, is in 1923 die Outonome Nagorno-Karabach-oblast gevorm wat in administratiewe opsig deel van die [[Azerbeidjanse Sosialistiese Sowjetrepubliek|Azerbeidjanse SSR]] uitgemaak het.
Die gebied van Nagorno-Karabakh, wat merendeels deur etniese Armeniërs bewoon word, was 'n omstrede streek tussen Armenië en Azerbeidjan toe dié twee lande in 1918 van die [[Russiese Ryk]] onafhanklik geword het. Nadat die [[Sowjetunie]] in beheer van die gebied was, is in 1923 die Outonome Nagorno-Karabakh-oblast gevorm wat in administratiewe opsig deel van die [[Azerbeidjanse Sosialistiese Sowjetrepubliek|Azerbeidjanse SSR]] uitgemaak het.


Die etniese konflik tussen Armeniërs en [[Azerbeidjanners]] het in die laaste jare van die Sowjetunie weer opgevlam en aanleiding tot die Nagorno-Karabach-oorlog gegee wat tussen 1991 en 1994 gevoer is.
Die etniese konflik tussen Armeniërs en [[Azerbeidjanners]] het in die laaste jare van die Sowjetunie weer opgevlam en aanleiding tot die Nagorno-Karabakh-oorlog gegee wat tussen 1991 en 1994 gevoer is.


Toe die verbrokkeling van die Sowjetunie reeds aan die gang was, is op 10 Desember 1991 'n referendum in Nagorno-Karabach en die naburige Sjahoemian-streek gehou wat tot die onafhanklikheidsverklaring van die Republiek Nagorno-Karabach gelei het. Die republiek word tans nie deur enige lidstaat van die [[Verenigde Nasies]] amptelik erken nie, insluitende Armenië. Dit word egter deur drie nie-lidstate van die VN erken wat hulself eweneens eensydig onafhanklik verklaar het: [[Transnistrië]], [[Suid-Ossetië]] en [[Abchasië]].<ref>{{ru}} [http://www.abhazia.info/property/48-2010-12-28-07-06-44/76-abkhazia-istoria.html ''About Abkhazia – Abkhazia.info'']</ref>
Toe die verbrokkeling van die Sowjetunie reeds aan die gang was, is op 10 Desember 1991 'n referendum in Nagorno-Karabakh en die naburige Sjahoemian-streek gehou wat tot die onafhanklikheidsverklaring van die Republiek Nagorno-Karabakh gelei het. Die republiek word tans nie deur enige lidstaat van die [[Verenigde Nasies]] amptelik erken nie, insluitende Armenië. Dit word egter deur drie nie-lidstate van die VN erken wat hulself eweneens eensydig onafhanklik verklaar het: [[Transnistrië]], [[Suid-Ossetië]] en [[Abchasië]].<ref>{{ru}} [http://www.abhazia.info/property/48-2010-12-28-07-06-44/76-abkhazia-istoria.html ''About Abkhazia – Abkhazia.info'']</ref>


Sedert die wapenstilstand van 1994 is die grootste deel van Nagorno-Karabach en 'n aantal aangrensende Azerbeidjanse gebiede onder die gemeenskaplike militêre beheer van die Armeense weermag en dié van Nagorno-Karabach. Verteenwoordigers van die Armeense en Azerbeidjanse regerings neem sedertdien aan vredesonderhandelinge deel wat deur die sogenaamde Minsk-groep van die [[OVSE|Organisasie vir Veiligheid en Samewerking in Europa]] bemiddel word. Armeense onderhandelaars tree hierby ook namens die Republiek Nagorno-Karabach op.
Sedert die wapenstilstand van 1994 is die grootste deel van Nagorno-Karabakh en 'n aantal aangrensende Azerbeidjanse gebiede onder die gemeenskaplike militêre beheer van die Armeense weermag en dié van Nagorno-Karabakh. Verteenwoordigers van die Armeense en Azerbeidjanse regerings neem sedertdien aan vredesonderhandelinge deel wat deur die sogenaamde Minsk-groep van die [[OVSE|Organisasie vir Veiligheid en Samewerking in Europa]] bemiddel word. Armeense onderhandelaars tree hierby ook namens die Republiek Nagorno-Karabakh op.


Nagorno-Karabach handhaaf noue ekonomiese en politieke bande met Armenië. Die Armeense dram is die wetlike betaalmiddel in die land, en wette, wat deur die Armeense parlement in Jerewan aanvaar word, word gewoonlik ook in Nagorno-Karabach oorgeneem.<ref>{{de}} [http://www.abendblatt.de/politik/article122621847/Der-eingefrorene-Krieg-in-Berg-Karabach.html ''www.abendblatt.de, 6 Desember 2013: Der eingefrorene Krieg in Berg-Karabach. Besoek op 9 April 2014'']</ref>
Nagorno-Karabakh handhaaf noue ekonomiese en politieke bande met Armenië. Die Armeense dram is die wetlike betaalmiddel in die land, en wette, wat deur die Armeense parlement in Jerewan aanvaar word, word gewoonlik ook in Nagorno-Karabakh oorgeneem.<ref>{{de}} [http://www.abendblatt.de/politik/article122621847/Der-eingefrorene-Krieg-in-Berg-Karabach.html ''www.abendblatt.de, 6 Desember 2013: Der eingefrorene Krieg in Berg-Karabach. Besoek op 9 April 2014'']</ref>


Vroeg in April 2016 het die konflik oor Nagorno-Karabach opnuut opgevlam. Volgens nuusberigte het die hewigste grofgeskutgevegte in dertig jaar gewoed waarin 18 Armeense en twaalf Azerbeidjanse soldate dood is. Een Azerbeidjanse helikopter is neergeskiet. Die Verenigde Nasies, die Verenigde State, Rusland en die Europese Unie het 'n beroep aan die twee konflikpartye gedoen om die gevegte te staak. Azerbeidjan het 'n eensydige skietstilstand afgekondig.<ref>{{de}} [http://www.msn.com/de-de/nachrichten/politik/der-konflikt-der-den-kalten-krieg-%c3%bcberdauert-hat/ar-BBrhwN1?ocid=spartandhp ''MSN Nuus, 3 April 2016: Der Konflikt, der den kalten Krieg überdauert hat. Besoek op 3 April 2016'']</ref><ref>{{en}} [http://www.panorama.am/en/news/2016/04/02/Azerbaijani-offensive/1556219 ''www.panorama.am: NKR Defense Ministry publishes first footages of the Azerbaijani offensive. Besoek op 3 April 2016'']</ref>
Vroeg in April 2016 het die konflik oor Nagorno-Karabakh opnuut opgevlam. Volgens nuusberigte het die hewigste grofgeskutgevegte in dertig jaar gewoed waarin 18 Armeense en twaalf Azerbeidjanse soldate dood is. Een Azerbeidjanse helikopter is neergeskiet. Die Verenigde Nasies, die Verenigde State, Rusland en die Europese Unie het 'n beroep aan die twee konflikpartye gedoen om die gevegte te staak. Azerbeidjan het 'n eensydige skietstilstand afgekondig.<ref>{{de}} [http://www.msn.com/de-de/nachrichten/politik/der-konflikt-der-den-kalten-krieg-%c3%bcberdauert-hat/ar-BBrhwN1?ocid=spartandhp ''MSN Nuus, 3 April 2016: Der Konflikt, der den kalten Krieg überdauert hat. Besoek op 3 April 2016'']</ref><ref>{{en}} [http://www.panorama.am/en/news/2016/04/02/Azerbaijani-offensive/1556219 ''www.panorama.am: NKR Defense Ministry publishes first footages of the Azerbaijani offensive. Besoek op 3 April 2016'']</ref>


== Etimologie ==
== Etimologie ==
[[Lêer:Protection of Wildlife.jpg|duimnael|links|[[Posseël]]s, wat deur Nagorno-Karabach se posdiens uitgereik word, dra die opskrif ''Republic of Mountainous Karabakh'' as Engelse vertaling van die amptelike landsnaam]]
[[Lêer:Protection of Wildlife.jpg|duimnael|links|[[Posseël]]s, wat deur Nagorno-Karabakh se posdiens uitgereik word, dra die opskrif ''Republic of Mountainous Karabakh'' as Engelse vertaling van die amptelike landsnaam]]
Die tradisionele Armeense landsnaam Artsach is afgelei van die Urarteïese provinsie Artechini (of Urtechini). Die gebied van die latere Karabach het in die 8ste eeu v.C. onder Urarteïese heerskappy gestaan.
Die tradisionele Armeense landsnaam Artsach is afgelei van die Urarteïese provinsie Artechini (of Urtechini). Die gebied van die latere Karabakh het in die 8ste eeu v.C. onder Urarteïese heerskappy gestaan.


Latere Armeense benamings vir die gebied is Gardar, Chatsjenk (afgelei van Chatsjen, een van die vyf vorstedomme van Artsach), Klein-Sioenik (afgelei van die Oud-Armeense provinsie Sioenik in Suidoos-Armenië), en ''Sew Ajgi'' ("Swart Tuin"). Die laasgenoemde vorm ook die basis vir die Turks-Russiese toponiem ''Karabach'' (afgelei van Turks ''kara'' "swart" en ''bachtsje'' "tuin"; in Armeens uitgespreek as ''Rarabach'') wat egter eers vanaf die 14de eeu geleidelik gebruiklik geword het en as leenvertaling van die Persiese naam ''Bach-i siah'' beskou word (in teenstelling tot die "Wit Tuin" of ''Bach-i safid'' waarmee na Neder-Karabach verwys is). Die "Wit Tuin" kom ooreen met die Oud-Armeense grensprovinsie Utik. ''Nagorno'' is aan Russies ontleen en beteken "bergagtig".
Latere Armeense benamings vir die gebied is Gardar, Chatsjenk (afgelei van Chatsjen, een van die vyf vorstedomme van Artsach), Klein-Sioenik (afgelei van die Oud-Armeense provinsie Sioenik in Suidoos-Armenië), en ''Sew Ajgi'' ("Swart Tuin"). Die laasgenoemde vorm ook die basis vir die Turks-Russiese toponiem ''Karabakh'' (afgelei van Turks ''kara'' "swart" en ''bachtsje'' "tuin"; in Armeens uitgespreek as ''Rarabach'') wat egter eers vanaf die 14de eeu geleidelik gebruiklik geword het en as leenvertaling van die Persiese naam ''Bach-i siah'' beskou word (in teenstelling tot die "Wit Tuin" of ''Bach-i safid'' waarmee na Neder-Karabakh verwys is). Die "Wit Tuin" kom ooreen met die Oud-Armeense grensprovinsie Utik. ''Nagorno'' is aan Russies ontleen en beteken "bergagtig".


[[Lêer:Levonaget01.JPG|duimnael|links|Die vallei van die Levonaget-rivier, distrik Sjahoemjan]]
[[Lêer:Levonaget01.JPG|duimnael|links|Die vallei van die Levonaget-rivier, distrik Sjahoemjan]]
Karabach bestaan in geologiese opsig uit 'n vlakte met 'n sagte helling (Armeens ''Artsachi hartawajr'' – "Vlakte van Artsach"; Dasjtajin Arzach/Rarabach – "Neder-Karabach") en 'n bergagtige gedeelte (Lernajin Artsach/Rarabach – "Berg-" of "Bo-Karabach").
Karabakh bestaan in geologiese opsig uit 'n vlakte met 'n sagte helling (Armeens ''Artsachi hartawajr'' – "Vlakte van Artsach"; Dasjtajin Arzach/Rarabach – "Neder-Karabakh") en 'n bergagtige gedeelte (Lernajin Artsach/Rarabach – "Berg-" of "Bo-Karabakh").


'n Armeense aardrykskundige werk uit die 7de eeu verwys na die provinsies Artsach en Utik in die uiterste noord-ooste van die Armeense gebied. Die [[Koera]] het destyds as grensrvier gedien, met Aran ('n gebied wat deur 'n Kaukasiese volk bewoon is) aan sy linkeroewer. Die [[Armeniërs]] het hierdie gebied Arwank genoem, terwyl die Romeine daarna as Albania verwys het.
'n Armeense aardrykskundige werk uit die 7de eeu verwys na die provinsies Artsach en Utik in die uiterste noord-ooste van die Armeense gebied. Die [[Koera]] het destyds as grensrvier gedien, met Aran ('n gebied wat deur 'n Kaukasiese volk bewoon is) aan sy linkeroewer. Die [[Armeniërs]] het hierdie gebied Arwank genoem, terwyl die Romeine daarna as Albania verwys het.
Lyn 104: Lyn 104:
Toe die [[Persiërs]] in 428 die hele oostelike Kaukasus oorheers het, het hulle sowat een eeu lank Artsach, Utik en Albania as gemeenskaplike administratiewe eenheid saamgesmelt. In hierdie periode is Artsach-Utik dikwels met Albania verwar.
Toe die [[Persiërs]] in 428 die hele oostelike Kaukasus oorheers het, het hulle sowat een eeu lank Artsach, Utik en Albania as gemeenskaplike administratiewe eenheid saamgesmelt. In hierdie periode is Artsach-Utik dikwels met Albania verwar.


Die historiese Bo- of Berg-Karabach beslaan ongeveer 12&nbsp;000&nbsp;km² en is in teenstelling met ander streke in die Armeense Hoogland ryk aan water. Sy riviervalleie is bebos en het moontlik die aanleiding tot die benaming "Swart Tuin" gegee.
Die historiese Bo- of Berg-Karabakh beslaan ongeveer 12&nbsp;000&nbsp;km² en is in teenstelling met ander streke in die Armeense Hoogland ryk aan water. Sy riviervalleie is bebos en het moontlik die aanleiding tot die benaming "Swart Tuin" gegee.


Terwyl die huidige onafhanklike republiek dié naam voer wat sedert die 19de eeu merendeels gebruik is, hou die Armeens-Apostoliese Kerk aan die tradisionele Armeense naam Artsach vas.
Terwyl die huidige onafhanklike republiek dié naam voer wat sedert die 19de eeu merendeels gebruik is, hou die Armeens-Apostoliese Kerk aan die tradisionele Armeense naam Artsach vas.


== Geografie en klimaat ==
== Geografie en klimaat ==
[[Lêer:Вагуас2.jpg|duimnael|Die Mrav-bergreeks in die Klein Kaukasus-gebergte vorm die natuurlike noordelike grens tussen die Republiek van Nagorno-Karabach en Azerbeidjan]]
[[Lêer:Вагуас2.jpg|duimnael|Die Mrav-bergreeks in die Klein Kaukasus-gebergte vorm die natuurlike noordelike grens tussen die Republiek van Nagorno-Karabakh en Azerbeidjan]]
Die Republiek van Nagorno-Karabach is bergagtig met Mrav (3&nbsp;540 meter bo seevlak) en Kirs (2&nbsp;725 m) as sy hoogste bergpieke. Groot dele van die land word deur 'n plato met hellings in die ooste en suidooste beslaan. Die gemiddelde hoogte van die land is 1&nbsp;097&nbsp;m.
Die Republiek van Nagorno-Karabakh is bergagtig met Mrav (3&nbsp;540 meter bo seevlak) en Kirs (2&nbsp;725 m) as sy hoogste bergpieke. Groot dele van die land word deur 'n plato met hellings in die ooste en suidooste beslaan. Die gemiddelde hoogte van die land is 1&nbsp;097&nbsp;m.


Terter en Chatsjen is die belangrikste riviere. Die meeste riviere vloei na die Artsach-vallei. Die grootste waterliggaam is die Sarsang-dam wat in 1976 hoofsaaklik vir besproeiingsdoeleindes opgerig is.
Terter en Chatsjen is die belangrikste riviere. Die meeste riviere vloei na die Artsach-vallei. Die grootste waterliggaam is die Sarsang-dam wat in 1976 hoofsaaklik vir besproeiingsdoeleindes opgerig is.


Nagorno-Karabach het 'n droë en gematigde subtropiese klimaat met 'n jaarlikse gemiddeld van 11&nbsp;°C. Die koudste maand is Januarie met 'n gemiddeld van -1&nbsp;°C, terwyl daar in Julie 'n gemiddeld van 22&nbsp;°C gemeet word. Die hoogste somertemperature word in die laer geleë streke van Martoeni en Martakert gemeet. Jaarlikse neerslae beloop in sommige dele van die land meer as 700 mm per jaar, maar kan in droër streke soos vlaktes ietwat minder as 500 mm wees. Die meeste reën val tussen Mei en Junie. Mis kom op meer as 100 dae per jaar voor. Bergwinde waai orals in die land, terwyl swaar storms gewoonlik net in die lente en somer voorkom.
Nagorno-Karabakh het 'n droë en gematigde subtropiese klimaat met 'n jaarlikse gemiddeld van 11&nbsp;°C. Die koudste maand is Januarie met 'n gemiddeld van -1&nbsp;°C, terwyl daar in Julie 'n gemiddeld van 22&nbsp;°C gemeet word. Die hoogste somertemperature word in die laer geleë streke van Martoeni en Martakert gemeet. Jaarlikse neerslae beloop in sommige dele van die land meer as 700 mm per jaar, maar kan in droër streke soos vlaktes ietwat minder as 500 mm wees. Die meeste reën val tussen Mei en Junie. Mis kom op meer as 100 dae per jaar voor. Bergwinde waai orals in die land, terwyl swaar storms gewoonlik net in die lente en somer voorkom.


Meer as 'n derde van Nagorno-Karabach is bebos. Die land is die natuurlike habitat van meer as 2&nbsp;000 plantspesies, waarby die plantegroei van tipiese halfwoestyn-spesies in die steppegebiede tot Alpynse en tundra-plante bo die boomgrens in die hooglande en berggebiede wissel.
Meer as 'n derde van Nagorno-Karabakh is bebos. Die land is die natuurlike habitat van meer as 2&nbsp;000 plantspesies, waarby die plantegroei van tipiese halfwoestyn-spesies in die steppegebiede tot Alpynse en tundra-plante bo die boomgrens in die hooglande en berggebiede wissel.


== Ekonomie en infrastruktuur ==
== Ekonomie en infrastruktuur ==
Lyn 123: Lyn 123:
Tans is die Sarsang-waterkragsentrale by die gelyknamige dam met 'n kapasiteit van 50 MW die belangrikste bron van energie in die RNK. Hier word jaarliks tussen 90 en 100 miljoen kilowatt-ure krag opgewek. Danksy die voldoende plaaslike watervoorrade kan klein waterkragsentrales in feitlik elke streek van die republiek opgerig word.
Tans is die Sarsang-waterkragsentrale by die gelyknamige dam met 'n kapasiteit van 50 MW die belangrikste bron van energie in die RNK. Hier word jaarliks tussen 90 en 100 miljoen kilowatt-ure krag opgewek. Danksy die voldoende plaaslike watervoorrade kan klein waterkragsentrales in feitlik elke streek van die republiek opgerig word.


'n Program vir die ontwikkeling van toekomstige energiebronne maak voorsiening vir die bou van agttien kleiner waterkragsentrales met 'n totale kapasiteit van sowat 140 MW. Sodra hulle voltooi is, sal Nagorno-Karabach oor 'n maksimale opwekkingsvermoë van 460 miljoen kilowatt-ure beskik en moontlik ook elektrisiteit na die buiteland kan uitvoer.
'n Program vir die ontwikkeling van toekomstige energiebronne maak voorsiening vir die bou van agttien kleiner waterkragsentrales met 'n totale kapasiteit van sowat 140 MW. Sodra hulle voltooi is, sal Nagorno-Karabakh oor 'n maksimale opwekkingsvermoë van 460 miljoen kilowatt-ure beskik en moontlik ook elektrisiteit na die buiteland kan uitvoer.


== Verwysings ==
== Verwysings ==
Lyn 129: Lyn 129:


== Eksterne skakels ==
== Eksterne skakels ==
{{CommonsKategorie|Nagorno-Karabakh Republic|Republiek van Nagorno-Karabach}}
{{CommonsKategorie|Nagorno-Karabakh Republic|Republiek van Nagorno-Karabakh}}
;Media
;Media
* [http://www.youtube.com/watch?v=qX4b4eyEwI8 ''youtube.com: Video oor Artsakh, met musiek van Ara Gevorgjan'']
* [http://www.youtube.com/watch?v=qX4b4eyEwI8 ''youtube.com: Video oor Artsakh, met musiek van Ara Gevorgjan'']
Lyn 135: Lyn 135:
;Amptelike webtuistes
;Amptelike webtuistes
* [http://www.nkr.am/en/ ''Departement van Buitelandse Sake'']
* [http://www.nkr.am/en/ ''Departement van Buitelandse Sake'']
* [http://www.nkrusa.org/ ''Kantoor van die Republiek van Nagorno-Karabach in Washington, DC'']
* [http://www.nkrusa.org/ ''Kantoor van die Republiek van Nagorno-Karabakh in Washington, DC'']


{{Lande van Asië}}
{{Lande van Asië}}

Wysiging soos op 09:49, 18 April 2018

Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն
Lernayin Gharabaghi Hanrapetut'yun
Republiek Nagorno-Karabakh
Republiek Artsach
Vlag van Nagorno-Karabakh Wapen van Nagorno-Karabakh
Vlag Wapen
Volkslied: Ազատ ու Անկախ Արցախ
(tr.: Azat u Ankakh Artsakh)
(Armeens vir: "Vrye en onafhanklike Artsach")
Lêer:Anthem of the Republic of Artsakh.oga
Ligging van Nagorno-Karabakh
Hoofstad Stepanakert

39°52′N 46°43′O / 39.867°N 46.717°O / 39.867; 46.717

Grootste stad Stepanakert
Amptelike tale Armeensa
Regering Semi-presidensiële republiek
Bako Sahakjan
Arajik Harutjunjan
Onafhanklikheid
Onafhanklikheid
• Verklaar
• Erkenningb
van die Sowjetunie
2 September 1991[1]
3 nie-VN-lede
(Gemeenskap van Nie-erkende State)
Oppervlakte
 - Totaal
 
 - Water (%) 		 
11 458,38 km2  
4 424,10 myl2
feitlik niks
Bevolking
 - 2013-skatting
 - 2015-sensus
 - Digtheid 		 
146 573[2] (–)
150 932[3]
/ km2
BBP (KKP)
 - Totaal
 - Per capita 		2010-skatting

$1,6 miljard
$2 581

Geldeenheid Armeense dram (de facto)c (AMD)
Tydsone
 - Somertyd 		MSK (UTC+4[4])
nie toegepas nie (UTC+4)
Internet-TLD geene
Skakelkode +374 47d
a. Die Grondwet waarborg "die vrye gebruik van andere tale deur die bevolking".
b. net deur Abchasië, Suid-Ossetië en Transnistrië.
c. Nagorno-Karabakh dram verkoop as aandenkings.
d. +374 97 vir selfone.
e. .am word dikwels gebruik.

Die Republiek Nagorno-Karabakh (Armeens: Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն, Lernayin Gharabaghi Hanrapetut'yun), of Republiek Artsach (Արցախի Հանրապետություն, Arts'akhi Hanrapetut’yun)[5] is 'n de facto-onafhanklike republiek in die suidelike Kaukasus-streek van Eurasië.

Bakermat van die Armeense beskawing

Armeniërs beskou Artsach as die bakermat van hul beskawing. Hier is die Armeense alfabet as een van die oudstes ter wêreld ontwikkel en vir die eerste keer in 'n skool gebruik, hier het die eerste gedrukte dokumente en werke in Armeens ontstaan, en hier het die Armeense kultuur en beskawing reeds 'n bloeitydperk beleef toe die huidige hoofstad Jerewan en ander nedersettings in die huidige Republiek Armenië nog onbeduidende plekke was.[6]

Historiese en politieke agtergrond

Armeense Tenkgedenkteken vir die Nagorno-Karabakh-oorlog van 1988
'n Kaart van Nagorno-Karabakh
Christus-die-Verlosser-katedraal in Sjoesji

Die republiek beheer die grootste deel van die vroeëre Outonome Nagorno-Karabakh-oblast en 'n aantal Azerbeidjanse distrikte wat aan Armenië in die weste en Iran in die suide grens en 'n landkorridor tussen Nagorno-Karabakh/Artsach en die Republiek Armenië vorm.[7]

Die gebied van Nagorno-Karabakh, wat merendeels deur etniese Armeniërs bewoon word, was 'n omstrede streek tussen Armenië en Azerbeidjan toe dié twee lande in 1918 van die Russiese Ryk onafhanklik geword het. Nadat die Sowjetunie in beheer van die gebied was, is in 1923 die Outonome Nagorno-Karabakh-oblast gevorm wat in administratiewe opsig deel van die Azerbeidjanse SSR uitgemaak het.

Die etniese konflik tussen Armeniërs en Azerbeidjanners het in die laaste jare van die Sowjetunie weer opgevlam en aanleiding tot die Nagorno-Karabakh-oorlog gegee wat tussen 1991 en 1994 gevoer is.

Toe die verbrokkeling van die Sowjetunie reeds aan die gang was, is op 10 Desember 1991 'n referendum in Nagorno-Karabakh en die naburige Sjahoemian-streek gehou wat tot die onafhanklikheidsverklaring van die Republiek Nagorno-Karabakh gelei het. Die republiek word tans nie deur enige lidstaat van die Verenigde Nasies amptelik erken nie, insluitende Armenië. Dit word egter deur drie nie-lidstate van die VN erken wat hulself eweneens eensydig onafhanklik verklaar het: Transnistrië, Suid-Ossetië en Abchasië.[8]

Sedert die wapenstilstand van 1994 is die grootste deel van Nagorno-Karabakh en 'n aantal aangrensende Azerbeidjanse gebiede onder die gemeenskaplike militêre beheer van die Armeense weermag en dié van Nagorno-Karabakh. Verteenwoordigers van die Armeense en Azerbeidjanse regerings neem sedertdien aan vredesonderhandelinge deel wat deur die sogenaamde Minsk-groep van die Organisasie vir Veiligheid en Samewerking in Europa bemiddel word. Armeense onderhandelaars tree hierby ook namens die Republiek Nagorno-Karabakh op.

Nagorno-Karabakh handhaaf noue ekonomiese en politieke bande met Armenië. Die Armeense dram is die wetlike betaalmiddel in die land, en wette, wat deur die Armeense parlement in Jerewan aanvaar word, word gewoonlik ook in Nagorno-Karabakh oorgeneem.[9]

Vroeg in April 2016 het die konflik oor Nagorno-Karabakh opnuut opgevlam. Volgens nuusberigte het die hewigste grofgeskutgevegte in dertig jaar gewoed waarin 18 Armeense en twaalf Azerbeidjanse soldate dood is. Een Azerbeidjanse helikopter is neergeskiet. Die Verenigde Nasies, die Verenigde State, Rusland en die Europese Unie het 'n beroep aan die twee konflikpartye gedoen om die gevegte te staak. Azerbeidjan het 'n eensydige skietstilstand afgekondig.[10][11]

Etimologie

Posseëls, wat deur Nagorno-Karabakh se posdiens uitgereik word, dra die opskrif Republic of Mountainous Karabakh as Engelse vertaling van die amptelike landsnaam

Die tradisionele Armeense landsnaam Artsach is afgelei van die Urarteïese provinsie Artechini (of Urtechini). Die gebied van die latere Karabakh het in die 8ste eeu v.C. onder Urarteïese heerskappy gestaan.

Latere Armeense benamings vir die gebied is Gardar, Chatsjenk (afgelei van Chatsjen, een van die vyf vorstedomme van Artsach), Klein-Sioenik (afgelei van die Oud-Armeense provinsie Sioenik in Suidoos-Armenië), en Sew Ajgi ("Swart Tuin"). Die laasgenoemde vorm ook die basis vir die Turks-Russiese toponiem Karabakh (afgelei van Turks kara "swart" en bachtsje "tuin"; in Armeens uitgespreek as Rarabach) wat egter eers vanaf die 14de eeu geleidelik gebruiklik geword het en as leenvertaling van die Persiese naam Bach-i siah beskou word (in teenstelling tot die "Wit Tuin" of Bach-i safid waarmee na Neder-Karabakh verwys is). Die "Wit Tuin" kom ooreen met die Oud-Armeense grensprovinsie Utik. Nagorno is aan Russies ontleen en beteken "bergagtig".

Die vallei van die Levonaget-rivier, distrik Sjahoemjan

Karabakh bestaan in geologiese opsig uit 'n vlakte met 'n sagte helling (Armeens Artsachi hartawajr – "Vlakte van Artsach"; Dasjtajin Arzach/Rarabach – "Neder-Karabakh") en 'n bergagtige gedeelte (Lernajin Artsach/Rarabach – "Berg-" of "Bo-Karabakh").

'n Armeense aardrykskundige werk uit die 7de eeu verwys na die provinsies Artsach en Utik in die uiterste noord-ooste van die Armeense gebied. Die Koera het destyds as grensrvier gedien, met Aran ('n gebied wat deur 'n Kaukasiese volk bewoon is) aan sy linkeroewer. Die Armeniërs het hierdie gebied Arwank genoem, terwyl die Romeine daarna as Albania verwys het.

Toe die Persiërs in 428 die hele oostelike Kaukasus oorheers het, het hulle sowat een eeu lank Artsach, Utik en Albania as gemeenskaplike administratiewe eenheid saamgesmelt. In hierdie periode is Artsach-Utik dikwels met Albania verwar.

Die historiese Bo- of Berg-Karabakh beslaan ongeveer 12 000 km² en is in teenstelling met ander streke in die Armeense Hoogland ryk aan water. Sy riviervalleie is bebos en het moontlik die aanleiding tot die benaming "Swart Tuin" gegee.

Terwyl die huidige onafhanklike republiek dié naam voer wat sedert die 19de eeu merendeels gebruik is, hou die Armeens-Apostoliese Kerk aan die tradisionele Armeense naam Artsach vas.

Geografie en klimaat

Die Mrav-bergreeks in die Klein Kaukasus-gebergte vorm die natuurlike noordelike grens tussen die Republiek van Nagorno-Karabakh en Azerbeidjan

Die Republiek van Nagorno-Karabakh is bergagtig met Mrav (3 540 meter bo seevlak) en Kirs (2 725 m) as sy hoogste bergpieke. Groot dele van die land word deur 'n plato met hellings in die ooste en suidooste beslaan. Die gemiddelde hoogte van die land is 1 097 m.

Terter en Chatsjen is die belangrikste riviere. Die meeste riviere vloei na die Artsach-vallei. Die grootste waterliggaam is die Sarsang-dam wat in 1976 hoofsaaklik vir besproeiingsdoeleindes opgerig is.

Nagorno-Karabakh het 'n droë en gematigde subtropiese klimaat met 'n jaarlikse gemiddeld van 11 °C. Die koudste maand is Januarie met 'n gemiddeld van -1 °C, terwyl daar in Julie 'n gemiddeld van 22 °C gemeet word. Die hoogste somertemperature word in die laer geleë streke van Martoeni en Martakert gemeet. Jaarlikse neerslae beloop in sommige dele van die land meer as 700 mm per jaar, maar kan in droër streke soos vlaktes ietwat minder as 500 mm wees. Die meeste reën val tussen Mei en Junie. Mis kom op meer as 100 dae per jaar voor. Bergwinde waai orals in die land, terwyl swaar storms gewoonlik net in die lente en somer voorkom.

Meer as 'n derde van Nagorno-Karabakh is bebos. Die land is die natuurlike habitat van meer as 2 000 plantspesies, waarby die plantegroei van tipiese halfwoestyn-spesies in die steppegebiede tot Alpynse en tundra-plante bo die boomgrens in die hooglande en berggebiede wissel.

Ekonomie en infrastruktuur

Energiebedryf

Die Sarsang-dam is in 1976 voltooi

Tans is die Sarsang-waterkragsentrale by die gelyknamige dam met 'n kapasiteit van 50 MW die belangrikste bron van energie in die RNK. Hier word jaarliks tussen 90 en 100 miljoen kilowatt-ure krag opgewek. Danksy die voldoende plaaslike watervoorrade kan klein waterkragsentrales in feitlik elke streek van die republiek opgerig word.

'n Program vir die ontwikkeling van toekomstige energiebronne maak voorsiening vir die bou van agttien kleiner waterkragsentrales met 'n totale kapasiteit van sowat 140 MW. Sodra hulle voltooi is, sal Nagorno-Karabakh oor 'n maksimale opwekkingsvermoë van 460 miljoen kilowatt-ure beskik en moontlik ook elektrisiteit na die buiteland kan uitvoer.

Verwysings

  1. ↑ (en) Zürcher, Christoph (2007). The Post-Soviet Wars: Rebellion, Ethnic Conflict, and Nationhood in the Caucasus ([Online-Ausgabe] uitg.). New York: New York University Press. p. 168. ISBN 9780814797099.
  2. ↑ (en) "Population of NKR as of 01.01.2013". Republiek van Nagorno-Karabakh. 1 Januarie 2013. Besoek op 15 Augustus 2014.
  3. ↑ (hy) Nasionale Statistieke Diens van Nagorno-Karabakh – Sensus van 2015
  4. ↑ (en) "Nagorno-Karabakh Rejects Daylight Saving Time". Timeanddate.com. Besoek op 14 Augustus 2014.
  5. ↑ (en) Constitution of the Nagorno-Karabakh Republic. Chapter 1, article 1.2
  6. ↑ (de) Der Spiegel 13/1992, 23 Maart 1992: Wir werden euch ausrotten. Kampf um Berg-Karabach und der Völkermord an den Armeniern
  7. ↑ (en) Amptelike webwerf van die President van Nagorno-Karabakh: Algemene Inligting oor Nagorno-Karabakh
  8. ↑ (ru) About Abkhazia – Abkhazia.info
  9. ↑ (de) www.abendblatt.de, 6 Desember 2013: Der eingefrorene Krieg in Berg-Karabach. Besoek op 9 April 2014
  10. ↑ (de) MSN Nuus, 3 April 2016: Der Konflikt, der den kalten Krieg überdauert hat. Besoek op 3 April 2016
  11. ↑ (en) www.panorama.am: NKR Defense Ministry publishes first footages of the Azerbaijani offensive. Besoek op 3 April 2016

Eksterne skakels

Media
Amptelike webtuistes
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Republiek_Artsach&oldid=1662967"