Tuberkulose

Vrywaring: Die mediese inligting verskaf op Wikipedia dien slegs as 'n riglyn en dra geen waarborg van feitelike korrektheid nie. Enige vrae of klagtes oor u persoonlike gesondheid behoort na 'n dokter verwys te word.

Tuberkulose
Klassifikasie en eksterne bronne
’n X-straal van ’n persoon met gevorderde tuberkulose. Die infeksie in albei longe word met wit pyltjies aangedui, en ’n gat wat ontstaan met swart pyltjies.
ICD-10	A15–A19
ICD-9	010–018
OMIM	607948
DiseasesDB	8515
MedlinePlus	000077
eMedicine	med/2324
MeSH	D014376
Mediese waarskuwing

Tuberkulose, ook genoem TB (afkorting vir Tuberkel-basillus), phthisis, en tering, is 'n algemene en dodelike infektiewe siekte. Dit is verantwoordelik vir ongeveer 2–3 miljoen sterftes per jaar uit ongeveer 9–10 miljoen gevalle en kom veral voor in onderontwikkelde, tropiese lande.

'n Skanderende mikrograaf van Mycobacterium tuberculosis

Ongeskiktheids-aangepaste lewensjaar vir tuberkulose per 100 000 inwoners in 2004:

   Geen data

   ≤10

   10–25

   25–50

   50–75

   75–100

   100–250

   250–500

   500–750

   750–1000

   1000–2000

   2000–3000

   ≥3000

Sterftes weens tuberkulose per miljoen persone in 2012:

   0–3

   4–7

   8–16

   17–26

   27–45

   46–83

   84–137

   138–215

   216–443

   444–1 359

2009-wêreldkaart met Afrika suid van die Sahara in verskillende skakerings van geel, waarby die voorkoms van meer as 300 gevalle per 100 000 mense voorkom, en met die VSA, Kanada, Australië en Noord-Europa in skakerings van diepblou waar ongeveer 10 gevalle per 100 000 voorkom. Asië is geel, maar nie heeltemal so helder nie, wat voorkoms van ongeveer 200 per 100 000 aandui. Suid-Amerika is in donkergeel.

Die longe word meestal aangetas (pulmonêre TB), maar verskeie ander stelsels en organe in die liggaam kan ook aangetas word. Hieronder tel die sentrale senuweestelsel, limfatiese stelsel, bloedsomloopstelsel, genito-urinêre stelsel asook been en gewrigte.

Meer as 'n derde van die wêreld se bevolking het die TB-bakterie in hul liggame en nuwe infeksies kom voor teen een per sekonde. Nie almal wat geïnfekteer is ontwikkel die siekte nie en dit kom voor as sg. latente TB-infeksie. Een uit tien van latente infeksie-gevalle sal ontwikkel tot 'n aktiewe siekte. Selfs in die ontwikkelde wêreld styg die voorkoms van die siekte weens ingekorte immuunstelsels a.g.v. immuunonderdrukkende middels, middelmisbruik of MIV/VIGS. Die toename in MIV-infeksie en die verwaarlosing van TB-beheerprogramme het TB-infeksies weer sterk laat toeneem.

Oorsaak van die siekte (Patogenese)

Tuberkulose word oor die algemeen deur 'n lid van die Mycobacterium Tuberculosis-kompleks (MBTK) veroorsaak, meestal Mycobacterium tuberculosis (ontdek deur Robert Koch in 1882). Ander lede van die kompleks sluit in M. bovis, M. bovis BCG (die bakterie uit die vaksien teen TB), M. africanum, M. microti en M. canetii. Mikobakterieë is bepaalde tipes bakterieë, wat ook suurvaste stafies of basille genoem word weens hul voorkoms na Ziehl-Neelsen-kleuring van sputummonsters. Tuberkulose by die mens wat nie deur 'n mikobakterie uit die MBTK veroorsaak word nie, word 'atipiese TB' genoem. Dit is dus nie korrek om dit as 'n tipe TB te beskryf nie.

Simptome

In die Weste maak longtuberkulose ongeveer 60% van alle tuberkulose-gevalle uit. In Asiatiese lande kom tuberkulose relatief meer in ander organe ook voor, met limfkliertuberkulose as voorbeeld. Die mees algemene simptome van longtuberkulose is 'n aanhoudende hoes, gewigsverlies, nagswete, borskaspyn en die ophoes van bloed (hemoptise). "Oop longtuberkulose" beteken dat daar in die sputum na kleuring onder die mikroskoop tuberkulosebakterieë waargeneem word. Dit is die mees aansteeklike variant van longtuberkulose. Limfkliertuberkulose doen voor met 'n swelling van limfkliere, bv. in die nek. Dit is ook moontlik dat tuberkulose terselfdertyd op meer as een plek kan voorkom. Die simptome van tuberkulose buite die longe hang af van die plek waar die siekte voorkom. Met betrekking tot die werwels is rugpyn 'n simptoom (genoem Pott se siekte). Ander plekke van voorkoms sluit in die pleura, sentrale senuweestelsel (met meningitis wat ontwikkel) en die genito-urinêre stelsel. Verspreiding buite die longe kom meer voor in persone met ingekorte immuniteit asook jong kinders. Miliêre tuberkulose is 'n argaïese term wat nou gedissemineerde TB genoem word, en plaasvind wanneer die infeksie die sirkulasie binnedring en dit op X-strale lyk soos fyn voëlsaad (Eng. millet). Dit is 'n ernstige aantasting.

Oordrag

Veral pasiënte met sogenaamde oop long-TB kan die bakterie versprei deur te hoes, sing of deur te praat. Daar is selfs 'n besmettingsmoontlikheid deur die drink van melk verkry van koeie besmet met dermtuberkulose. Voorkoming van so 'n besmetting sluit in pasteurisasie van melk en TB-vrye vee.

Behandeling

Vergrote mediastinale limfkliere, konsolidasies regs onder (vir die waarnemer links) in die long en gedissemineerde tuberkulose kan gewoonlik behandel word met 'n kombinasie van geneesmiddels, wat meestal insluit isoniasied (INH), rifampisien, pirasinamied en etambutol. Die behandeling is vir minstens 6 maande en kan newe-effekte hê. Die behandeling word meestal op 'n buitepasiënt-basis geneem met die nodige ondersteuning- en isolasiemaatreëls. 'n Minderheid van TB-pasiënte word opgeneem vir behandeling in die hospitaal.

As die mees algemene medikasie nie totale opklaring of genesing tot gevolg het nie, moet tweede linie medikasie gebruik word. Daar is ses hoofgroepe tweede linie-medikasie, naamlik: aminoglikosiede, polipeptiede (byvoorbeeld kapreomisien), fluoorquinolone, tioamiede, sikloserien en PAS.

Nie almal wat met die TB-bakterie besmet word kry die siekte tuberkulose nie. Ter voorkoming van aktiewe TB kan persone wat besmet is voorkomend behandel word. Meestal word INH-tablette vir ses maande geneem. Persone met ingekorte immuniteit (weens VIGS, kanker, gebruik van sommige medikasie, na orgaanoorplantings ens.) het 'n groter risiko om TB te ontwikkel as gesonde persone. Die toets om besmetting aan te toon, die Mantoux-toets, is ook dan minder betroubaar.

Wêreldwyd word die DOTS-strategie (Directly Observed Therapy Short course) steeds toegepas as behandelingsmetode. Hier word medikasie onder toesig geneem. Ander elemente van DOTS is 'n owerheid wat TB aktief bestry, wye toegang tot akkurate mikroskopiese ondersoek van sputum (ZN-kleuring), beskikbaarheid van goeie geneesmiddels en die aanmelding van alle gevalle.

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Tuberkulose.