Samestelling: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
k K175 het bladsy Samestelling (taalkunde) na Samestelling oor 'n aanstuur geskuif: Geen dubbelsinnigheid |
Alias (besprekings | bydraes) taal, woordkeuse, leestekens, verwysings, ens. |
||
Lyn 1: | Lyn 1: | ||
In die [[Taalwetenskappe|taalkunde]] |
In die [[Taalwetenskappe|taalkunde]] is 'n '''samestelling''' of '''kompositum''' die vorming van ’n komplekse woord wat uit twee stamme bestaan. Die dele van samestellings in Afrikaans word in die reël vas geskryf.<ref>[[SA Akademie vir Wetenskap en Kuns]], 2017. [[Afrikaanse woordelys en spelreëls]]. Kaapstad: Pharos.</ref> |
||
Die dele waaruit samestellings bestaan, kan tot verskillende woordsoorte behoort. Die volgende patrone word onderskei: |
Die dele waaruit samestellings bestaan, kan tot verskillende woordsoorte behoort. Die volgende patrone word onderskei: |
||
Lyn 94: | Lyn 94: | ||
* Samestellings met 'n afkorting, simbool of syfer as eerste lid word met 'n koppelteken geskryf: A-span, B-mol, 100 W-gloeilamp, IK-toets, MBA-student, 1994-verkiesing, 80%-kans, 50c-stuk. [[Lêer:Abwasserbehandlungsanlage.jpg|duimnael|250px|[[Duits]] is net soos Afrikaans, 'n taal waarin vele endosentriese samestellings voorkom. Hierbo is die Duitse woord virr 'rioolwatersuiweringsinstallasie'.]] |
* Samestellings met 'n afkorting, simbool of syfer as eerste lid word met 'n koppelteken geskryf: A-span, B-mol, 100 W-gloeilamp, IK-toets, MBA-student, 1994-verkiesing, 80%-kans, 50c-stuk. [[Lêer:Abwasserbehandlungsanlage.jpg|duimnael|250px|[[Duits]] is net soos Afrikaans, 'n taal waarin vele endosentriese samestellings voorkom. Hierbo is die Duitse woord virr 'rioolwatersuiweringsinstallasie'.]] |
||
Tesame met affikse, speel samestellings |
Tesame met affikse, speel samestellings ’n groot rol wanneer dit kom by [[Afrikaans|Afrikaanse]] woordvorming.<ref>Carstens, W.A.M. & Bosman, N., reds. 2014. Kontemporêre Afrikaanse Taalkunde. Pretoria: Van Schaik.</ref> |
||
* '''Die kern:''' Die kern is die deel wat die hoofbetekenis van die woord dra en tesame met die bepaler – die deel wat die |
* '''Die kern:''' Die kern is die deel wat die hoofbetekenis van die woord dra en tesame met die bepaler – die deel wat die hoofbetekenis uitbrei – vorm die twee stamme van die samestelling. Die konsep van ‘n kern is noodsaaklik om die verskil tussen endo- en eksosentriese samestellings te verstaan. |
||
* '''Endosentriese |
* '''Endosentriese samestelling''' is ’n kompositum waar die kern ingesluit is in die woord. |
||
* '''Eksosentriese |
* '''Eksosentriese samestelling''' is wanneer die kern buite die woord geleë is bv; swart + kop is nie ’n soort kop nie, maar eerder ’n persoon met swart hare. |
||
== Sien ook == |
== Sien ook == |
||
Lyn 104: | Lyn 104: | ||
== Verwysings == |
== Verwysings == |
||
{{Verwysings}} |
|||
{{Verwysings}}SA Akademie vir Wetenskap en Kuns, 2017. Afrikaanse woordelys en spelreëls. Kaapstad: Pharos. |
|||
[[Kategorie:Morfologie (taalkunde)| ]] |
[[Kategorie:Morfologie (taalkunde)| ]] |
Wysiging soos op 10:24, 27 September 2018
In die taalkunde is 'n samestelling of kompositum die vorming van ’n komplekse woord wat uit twee stamme bestaan. Die dele van samestellings in Afrikaans word in die reël vas geskryf.[1]
Die dele waaruit samestellings bestaan, kan tot verskillende woordsoorte behoort. Die volgende patrone word onderskei:
Kategorie | Voorbeelde | |
---|---|---|
naamwoord + naamwoord (die kategorie wat verreweg die
grootste groep samestellings in Afrikaans vorm) |
arbeidswetgewing, blombedding, deurmat, reddingsboei, skroewedraaier | |
naamwoord + voornaamwoord | Jan-hulle, oom-hulle | |
naamwoord + setsel | bekaf, dagin en daguit, padlangs, raadop, pootuit, straataf | |
naamwoord + werkwoord | asemskep, perdry, pretloop, ysskaats | |
naamwoord + byvoeglike naamwoord | gebruikersvriendelik, hondsiek, kiemvry, vuurvas | |
naamwoord + deelwoord | sneeubedek, uitkomsgebaseer/uitkomsgebaseerd | |
werkwoord + werkwoord | brandmerk, hangsweef, stortreën | |
werkwoord + byvoeglike naamwoord | kraakvars, stinkryk | |
werkwoord + naamwoord | baaikostuum, eetgoed, gloeilamp, kookwater, smeerkaas | |
byvoeglike naamwoord + naamwoord | blouaap, geelwortel, oukêrel (pa), stywepap | |
byvoeglike naamwoord + byvoeglike naamwoord | blougroen, domastrant, ligblou | |
byvoeglike naamwoord + werkwoord | blinkvryf, rofstoei | |
bywoord / byvoeglike naamwoord + setsel | andersom, langsaan, regop, voluit, vooroor | |
bywoord + werkwoord | binnekom, neerslaan, teregwys, wegspring | |
setsel + werkwoord | aanbied, afdank, inteel, teenwerk | |
setsel / bywoord + naamwoord | agterdeur, deurpad, voorarm | |
telwoord + naamwoord | duisendpoot, tienkamp, tweegesig, vyftal | |
bywoord + naamwoord | agterblad, bykos | |
setsel + setsel | tussendeur |
Let wel:
- Samestellings kan natuurlik uit meer as twee woorddele bestaan, soos blouoognooi, lugdienspersoneel, groenvyekonfyt, tweerigtingskakelaar, kernkragsentrale, weervoorspellingsprogram.
- Reduplikasies of herhalingsamestellings word met 'n koppelteken geskryf, soos bietjie-bietjie, een-een, lag-lag, plek-plek, speel-speel, stil-stil.
- Samestellings met 'n afkorting, simbool of syfer as eerste lid word met 'n koppelteken geskryf: A-span, B-mol, 100 W-gloeilamp, IK-toets, MBA-student, 1994-verkiesing, 80%-kans, 50c-stuk.
Tesame met affikse, speel samestellings ’n groot rol wanneer dit kom by Afrikaanse woordvorming.[2]
- Die kern: Die kern is die deel wat die hoofbetekenis van die woord dra en tesame met die bepaler – die deel wat die hoofbetekenis uitbrei – vorm die twee stamme van die samestelling. Die konsep van ‘n kern is noodsaaklik om die verskil tussen endo- en eksosentriese samestellings te verstaan.
- Endosentriese samestelling is ’n kompositum waar die kern ingesluit is in die woord.
- Eksosentriese samestelling is wanneer die kern buite die woord geleë is bv; swart + kop is nie ’n soort kop nie, maar eerder ’n persoon met swart hare.
Sien ook
Verwysings
- ↑ SA Akademie vir Wetenskap en Kuns, 2017. Afrikaanse woordelys en spelreëls. Kaapstad: Pharos.
- ↑ Carstens, W.A.M. & Bosman, N., reds. 2014. Kontemporêre Afrikaanse Taalkunde. Pretoria: Van Schaik.