Vlag van Israel

Vlag van Israel

Vlag van Israel
Bynaam	"Vlag van Sion"
Gebruik	Nasionale vlag
Verhouding	8:11
Goedgekeur	28 Oktober 1948
Ontwerp	’n Blou Dawidster tussen twee blou horisontale bane op ’n wit agtergrond.
Wisselvormvlag van Israel
Bynaam	Vlootvaandel
Gebruik	Vlootvaandel
Verhouding	2:3
Goedgekeur	1948
Ontwerp	’n Wit driehoek aan die vlagpaalkant met ’n vlootblou Dawidster in op ’n vlootblou agtergrond.
Wisselvormvlag van Israel
Bynaam	Vlootvaandel
Gebruik	Burgerlike vaandel
Verhouding	2:3
Goedgekeur	1948
Ontwerp	’n Wit sirkel naby die vlagpaalkant met ’n vlootblou Dawidster in op ’n vlootblou agtergrond.
Wisselvormvlag van Israel
Bynaam	Lugmagvaandel
Verhouding	2:3
Goedgekeur	1948
Ontwerp	’n Hemelsblou-vlag met dun wit strepe met donkerblou grense naby die bo- en onderkant, met ’n lugmag-kokarde in die middel.

Die nasionale vlag van Israel (Hebreeus: דגל ישראל, Degel Yisra'el; Arabies: علم إسرائيل; ʿAlam Israʼīl) is op 28 Oktober 1948 amptelik goedgekeur, vyf maande nadat die Staat Israel tot stand gekom het. Die vlag vertoon ’n blou Dawidster tussen twee horisontale blou bane op ’n wit agtergrond. Die Israeliese vlagwetgewing bepaal die amptelike metings op 160 by 220 cm. Daarom is die amptelike verhoudings 8:11. Variante met ’n wye verskeidenheid van verhoudings kan gevind word, met 2:3 wat algemeen is.

Die blou kleur word as “donker lugblou” beskryf en wissel van vlag tot vlag. Die vlag is in 1891 vir die Sionistiese Beweging ontwerp. Die basiese ontwerp herinner aan die talliet (טַלִּית), die Joodse gebedskleed, wat wit is met donker strepe. Die simbool in die middel verteenwoordig die Dawidster (מָגֵן דָּוִד, Maden David), ’n Joodse simbool wat van Antieke tye dateer. Die vlag het in Rishon Letzion tydens die eerste alijá verskyn en is in Basel deur die Eerste Sionistiese Kongres van 1897 aanvaar. Hierdie vlag is verkies bo die "Sewester-vlag" wat deur Theodor Herzl voorgestel is. Na die stigting van die Staat Israel het die Voorlopige Staatsraad die vlag van die staat bespreek. Die vlag van die Sionistiese beweging is amptelik gekies om vanaf 28 Oktober 1948 as vlag van die staat Israel te dien en het voorkeur geniet bo ander idees, hoofsaaklik as gevolg van die gewildheid onder die Joodse volk. Die regstatus van die vlag is veranker in die Vlag- en Simboolwet 5719–2018 en het grondwetlike status in die Grondwet ontvang: Basiese wet: Israel as die nasiestaat van die Joodse volk.

’n Beduidende deel van die van die Staat Israel se Joodse bevolking, en van die Jode wat in ander lande woon, beskou die nasionale vlag as ’n simbool van die onafhanklikheid van die Staat Israel. Een van die mees algemene uitdrukkings hiervan is die opheffing van die vlag op huise en motors op Onafhanklikheidsdag. In die ultraortodokse sektor is daar ’n polemiek oor die houding teenoor die vlag en sy plek in hierdie samelewings, veral omdat dit ’n Sionistiese simbool is, en in sommige Arabiese sektore is daar dieselfde polemiek omdat dit ’n Sionistiese en Joodse simbool is.

In 2007 is ’n Israelse vlag van 660 m by 100 m met ’n gewig van 5,2 ton naby die antieke Joodse vesting Masada onthul waar dit ’n wêreldrekord opgestel het vir die grootste vlag.

Ontwerp

Die skouerkenteken van die lede van die Joodse Brigade

Onafhanklikheidsverklaring op 5 Iljar 5708 (14 Mei 1948)

Die vlag se vorm is in 'n amptelike verklaring van die Voorlopige Staatsrad (מועצת המדינה הזמנית) soos volg bepaal:

“

Die vlag: Lengte 220 sentimeter, hoogte 160 sentimeter. Die agtergrond: Wit, daarop twee donker hemelsblou strepe, elkeen 25 sentimeter breed, gestrek van kant tot kant, die hele lengte van die vlag. Die boonste streep: In 'n afstand van 15 sentimeter van die bokant. In die middel van die wit agtergrond, tussen die twee hemelsblou strepe, in 'n gelyke afstand van altwee: 'n Dawidster bestaande uit ses hemelsblou strepe, elkeen 5,5 sentimeter breed, saamgevoeg tot gelyksydige driehoeke wat se grondlyne parallel is met die twee hemelsblou strepe wat strek oor die lengte van die vlag.

”

Die geldigheid van hierdie bepalings is vasgelê in die Vlagwet van 5709–1949. In vlagkundige terme is die vlag van Israel 'n reghoekige vlag in 'n verhouding van 8:11 tussen sy breedte en sy lengte met 5 afwisselende stroke van wit en blou. Die verhouding tussen die stroke is 3:5:16:5:3. In die middel van die sentrale strook is 'n heksagoon (Dawidster) wat se hoekpunte na die blou strepe wys. Die skakering van die kleur blou word in die wet omskryf as "donker hemelsblou" (כחול כהה, tgélet kehé) wat gedefinieer word as Indanthren Calidon (afgekort: GCDN). Die vlag is spieëlsimmetries in breedte en lengte. Die strepe wat oor die vlag strek is afgelei van die talliet (טלית) die gestreepte gebedskleed van die Jode. Die kleure van die vlag is gebaseer op die tgélet (התכלת), waaruit die rok gemaak is wat deel was van die Hoëpriester se klere. In die praktyk wissel die skakering van die blou van vlag tot vlag en is nie vaas nie, soms donkerblou en soms ligblou.

Oorsprong van die vlag

Herzl se voorgestelde vlag soos in sy dagboek geskets. Hoewel hy die Dawidster geteken het, het hy dit nie so beskryf nie.

Moderne weergawe van Theodor Herz se voorgestelde vlag

Vrygelate gevangenes van Buchenwald-konsentrasiekamp toon 'n tuisgemaakte vlag op hul pad na Palestina, 1945

’n Tradisionele talliet met blou strepe

Die blou bane is veronderstel om die strepe op ’n talliet, die tradisionele Joodse gebedskleed, voor te stel. Die uitbeelding van die Dawidster op die vlag van die Staat Israel word wêreldwyd erken as ’n simbool van die Jode en Judaïsme. Die Dawidster as 'n Joodse simbool dateer uit Antieke tye. Volgens 'n legende het Keiser Karel IV in 1357 toestemming aan die Jode van Praag verleen om 'n vlag met 'n Dawidster te gebruik.

Die Israeliete het ’n blou kleurstof genaamd tekhelet gebruik; die kleurstof is gemaak van ’n seeslak (Murex trunculus). Die kleurstof was baie belangrik in Joodse en nie-Joodse kulture van die tyd en is deur koninklikes en boklasse gebruik om kleure, gordyne ens. mee te kleur. Die kleurstof van ’n verwante slak kan gebruik word om die purperkleur (argaman) te verkry.

In die Bybel word die Israeliete beveel om een van die drade van hulle klossies (tzitzit) met tegelet te kleur: “as julle dit sien moet julle aan die gebooie van die Here dink, dat julle dit doen en nie jul hart en jul oë navolg … nie” (Num. 15:39). Tekhelet stem ooreen met die kleur van die goddelike openbaring (Midrasj Bamidbar Rabbah vx). Teen die einde van die Talmoediese era (500–600 n.C.) het die industrie wat die kleurstof vervaardig het ineengestort. Dit het al hoe skaarser geword en met verloop van tyd het die Joodse gemeenskap vergeet welke spesie van seeslak die spesifieke kleurstof vervaardig. Aangesien Jode nie in staat was om hierdie gebod na te kom nie het hulle die klossies wit gelos. In herinnering aan die gebod van die gebruik van tekhelet-kleurstof het dit algemene gebruik vir Jode geword om blou of pers strepe in die kleed van hulle talliet in te weef.

Die idee dat die blou en wit kleure die nasionale kleure van die Jode was, is deur Ludwig August von Frankl, ’n Oostenrykse digter, geopper. In sy gedig “Kleure van Juda” skryf hy:

Oorspronklike Duitse teks: Anlegt er, wenn ihn Andacht füllt Die Farben seines Landes; Da steht er beim Gebet verhüllt, Weiß schimmernden Gewandes. Den Rand des weißen Mantels breit Durchziehen blaue Streifen, Sowie des Hohenpriesters Kleid Die blauen Fädenschleifen. Die Farben sind's des theuren Lands, Weißblau sind Juda's Grenzen: Weiß ist der priesterliche Glanz, Und blau des Himmels Glänzen.

Afrikaanse vertolking Aanlê hy, wanneer gebed hom vul Die kleure van sy land; Daar staan hy tydens gebid gehul, In 'n wit glansende gewand. Die rant van die wit omhulsel breed Deurweef met blou strepe, Soos die Hoëpriester se kleed Die blou draadslype. Die kleure is van die geliefde land, Witblou is Juda se grense: Wit is die priesterdom se glans, En blou die hemel se skyn.

In 1885 het die landboudorpie Risjon Letsion ’n blou en wit vlag wat deur Israel Belkind en Fanny Abramowitsj (gebore Meirowitsj) ontwerp is, gebruik in ’n optog ter viering van sy derde herdenking. In 1891 het Michael Halperin, een van die stigters van die landboudorp Nachalat Reuven, ’n soortgelyke vlag gebruik met ’n blou heksagram en die teks “נס ציונה” (Nes Ziona, “’n banier na Sion toe”: ’n verwysing na Jeremia 4:6 wat later aanvaar is as die moderne naam van die stad). ’n Blou-en-wit vlag met die Dawidster en die Hebreeuse woord “Makkabeër” is in 1891 deur die B’nei Sion-opvoedingsgenootskap gebruik. Jacob Baruch Askowitsj en sy seun Charles het die “vlag van Juda” ontwerp wat op 24 Julie 1891 tydens die inwyding van die Sionsaal van die B’nei Sion-opvoedingsgenootskap in Boston, Massachusetts. Die vlag was gebaseer op die tradisionele talliet met dun blou bane naby die bo- en onderkant en in die middel ’n sespuntige Dawidster met die woord “Makkabeër” in blou letters geverf.

In Herzl se 1896 Der Judenstaat (1896), skryf hy:

“

Wir haben keine Fahne. Wir brauchen eine. Wenn man viele Menschen führen will, muss man ein Symbol über ihre Häupter erheben. Ich denke mir eine weisse Fahne, mit sieben goldenen Sternen. Das weisse Feld bedeutet das neue, reine Leben; die Sterne sind die sieben goldenen Stunden unseres Arbeitstages. Denn im Zeichen der Arbeit gehen die Juden in das neue Land.

”

“

Ons het geen vlag nie. Ons benodig een. Indien ons baie mense wil lei moet ons ’n simbool bo hul kop hys. Ek dink aan ’n wit vlag met sewe goue sterre. Die wit veld verwys na die nuwe, suiwer lewe; die verwys na die sewe goue ure van die werksdag. Want in die naam van die werk gaan die Jode na die nuwe land.

”

David Wolffsohn, ’n sakeman wat ’n prominente rol in die vroeë Sionistiese beweging, was bewus daarvan dat die ontluikende Sionistiese beweging geen vlag gehad het nie en dat die ontwerp wat deur Theodor Herzl voorgestel is, min ondersteuning geniet het, het geskryf:

“

At the behest of our leader Herzl, I came to Basle to make preparations for the Zionist Congress. Among many other problems that occupied me then was one which contained something of the essence of the Jewish problem. What flag would we hang in the Congress Hall? Then an idea struck me. We have a flag — and it is blue and white. The talith (prayer shawl) with which we wrap ourselves when we pray: that is our symbol. Let us take this Talith from its bag and unroll it before the eyes of Israel and the eyes of all nations. So I ordered a blue and white flag with the Shield of David painted upon it. That is how the national flag, that flew over Congress Hall, came into being.

”

“

In opdrag van ons leier, Herzl, het ek na Basel gekom om die Eerste Kongres voor te berei. Onder die talryke vrae wat my opdraggewer gehad het, was: Met watter vlag moet die kongressaal versier word? Want het nie 'n vlag nie. Hierdie gedagte het ons baie gepla. 'n Vlag moet geskep word. Maar watter kleure sal ons kies? Toe skiet 'n gedagte deur my kop: Ons hét mos 'n vlag. Wit en blou. Die talliet waarmee ons toedraai wanneer ons bid! Hierdie gebeedskleed is ons simbool. Kom ons haal hierdie talliet uit sy sak en ontplooi dit voor die oë van Israel en voor die oë van alle volke. Toe bestel ek 'n blou-en-wit vlag waarop 'n Dawidster geteken is. En so het ons nasionale vlag in die wêreld gekom.

”

Hoewel hierdie vlag die Joodse geloofsimbole beklemtoon wou Theodor Herzl hê dat die vlag meer universele simbole moes bevat: 7 goue sterre vir die 7-uur werkskwota van die verligte te stigte staat, wat sosialistiese wetgewing sou bevorder.

In 1897 is die Eerste Sionistiese Kongres in Basel, Switserland, gehou om ’n tuisland vir die Jode in Palestina te oorweeg. Morris Harris, ’n lid van die New York Hovevei Sion het sy tentwinkel gebruik om ’n geskikte banier en versierings vir die ontvangs te maak en sy moeder, Lena, het die vlag gestik. Die vlag was twee blou bane en ’n groot blou Dawidster in die middel. Die vlag was tien voet by ses voet – dieselfde as die vlag van die Verenigde State – en het bekend geword as die “Vlag van Sion”. Dit is as die amptelike Sionistiese vlag aanvaar gedurende die Tweede Sionistiese Kongres in Switserland in 1898 en Israel, as onafhanklike staat, het in 1948 die ontwerp as sy amptelike vlag aanvaar.

’n Vlag met blou en wit bane en ’n Dawidster in die middel het in 1904 saam met vlae van ander lande van een van die geboue by die Louisiana Wêreldtentoonstelling gehang.

Kleure

Moderne foto van die vlag van Israel

Kleurskema	blou	wit
RGB	0/56/184	255/255/255
Heksadesimal	#0038b8	#FFFFFF
CMYK	100/70/0/28	0/0/0/0

Interpretasie van kleure

Skema	Tekstielkleur
Wit	חֶסֶד‬, Gesed ("Goddelike welwillendheid")
Blou	Dit simboliseer die glorie van God, reinheid en Ghwoera (גבורה, "sterkte van God")

Kritiek

Deur Arabiese Israeli’s

Vlag van die Middeleeuse Turkse Karamanied-dinastie

Marokkaanse munt met Salomo se Seël

Sommige Arabiese Israeli-politici sowel as die Hoë Opvolgkomitee vir Arabiese Burgers van Israel het ’n herevaluering van die Israelse vlag aangevra met die argument dat die Dawidster in die middel van die vlag ’n eksklusiewe Joodse simbool is.

Talle ander volke het egter geloofsimbole in hul vlae; Moslemsimbole kom voor op die vlae van onder meer Algerië, Turkye en Pakistan en Christensimbole kom voor op die vlae van die Nordiese lande, Switserland en die Verenigde Koninkryk.

Die Dawidster is boonop histories nie eksklusief ’n Joodse simbool nie. Dit is in antieke sinagoges as argitektoniese motief gebruik, en dit verskyn veral op die voorblad van die Codex Leningradensis, die oudste volledige handskrif van die Hebreeuse Bybel in Hebreeus (1008 n.C.). Dit het in die vroeë Middeleeue 'n belangrike Joodse simbool geword. In die Middeleeue was hierdie ster ook ’n simbool van Islam, bekend as Salomo (Suleiman) se Seël en dit was uiters gewild onder die Anatoolse Beylikke. State wat die seël in hul vlag gebruik het was die Karamaniede en Jandariede. Die seël is ook deur die Ottomane gebruik in die versiering van hul moskees, munte en persoonlike vlae of pasja’s, insluitend dié van Khaïr ad-Din Barbarossa, asook in Christelike argitektuur soos die Basiliek van die Heilige Kruis in Florence.

Deur ultra-ortodokse Jode

Die Gasiediem was baie uitgesproke in hul opposisie teen die vroeë Sionisme en het dikwels teen die Sioniste in opstand gekom. Hulle het selfs die Dawidster, aanvanklik ’n geloofsimbool wat slegs in die sinagoge verskyn het, verban omdat dit deur die Sioniste “verontreinig” is. Rabbi Moses Feinstein het die Israelse vlag “ ’n dwase en betekenislose voorwerp” genoem en die vertoon daarvan in sinagoges ontmoedig. Die Gazon Isj het geskryf dat Jode nie moet bid in ’n sinagoge waar die vlag vertoon word nie, selfs al is daar geen ander sinagoge naby nie. Ovadja Josef, voormalige Sefardiese Hoofrabbi van Israel, het ook die vertoon van die vlag in sinagoges verbied en die “ ’n herinnering aan die handelinge van die kwaaddoeners” genoem. Rabbi Joel Teitelbaum verwys na die vlag as die "vlag van dwaalleer" en beskou dit as 'n voorwerp van afgodediens. Streng-ortodokse Jode in Israel het nooit die vlag vertoon nie en daar is selfs ’n paar groepe wat selfs oorgaan tot vlagverbranding op Israel se onafhanklikheidsdag.

“Nyl na Eufraat”-mite

Die talliet, voorbeeld vir die ontwerp van die vlag van Israel

Bepaalde kringe in die Islamitiese wêreld beweer dat die blou bane op die Israelse vlag die Nyl- en Eufraatriviere voorstel as die grense van Land van Israel, die land wat deur God aan die Jode beloof is. Diegene wat hierdie bewering aanvoer dring daarop aan dat die vlag ’n “geheime” begeerte van die Jode voorstel om die hele grondgebied tussen die Nyl en Eufraat, wat sou beteken dat ’n groot gedeelte van Egipte, die hele Jordanië, die grootste gedeelte van Sirië en ’n gedeelte van Irak, verower moet word. Jasser Arafat, Iran en Hamas het al hierdie bewering aangevoer, en met herhaling die idee aan die Israelse vlag toegeskryf.

Sionistiese én anti-Sionistiese outeurs het die feit dat die bane op die vlag territoriale ambisies voorstel, van alle waarheid ontbloot. Daniel Pipes merk op dat “die blou bane inderdaad ontleen is aan die tradisionele Joodse gebedskleed”, en Danny Rubinstein wys uit dat “…Arafat… bygevoeg het, in vroeëre onderhoude, die twee blou bane op die Israelse vlag die Nyl en Eufraat voorstel… Geen Israeli, selfs diegene wat begrip vir die Palestynse nood toon,… die nonsens oor die blou bane op die vlag ontwerp is volgens die kleure van die tradisionele talliet nie…” Israel Shahak, die knaende kritikus van Israel en Sionisme is net so uitdruklik. In sy Die Sionistiese Plan vir die Midde-Ooste sê hy:

“

...the persistent, and completely false declarations, which were made by some of the most important Arab leaders, that the two blue stripes of the Israeli flag symbolize the Nile and the Euphrates, while in fact they are taken from the stripes of the Jewish praying shawl (Talit).

”

“

...die aanhoudende en totaal onware verklarings, wat deur sommige van die belangrikste Arabiese leiers gemaak is, dat die twee blou bane van die Israelse vlag die Nyl en die Eufraat voorstel, terwyl hulle in werklikheid van die Joodse gebedskleed (talliet) afgelei is.

”

Sakr ebu Fakr, ’n Arabiese skrywer, het hom ook teen die idee uitgespreek. Hy skryf dat die “Nyl na Eufraat”-aanspraak oor die vlag een van die sewe gewilde wanopvattings/mites oor die Jode is wat steeds in die Arabiese wêreld sirkuleer ten spyte daarvan dat daar voldoende bewyse is wat dit weerlê.

Die Handves van Hamas sê nietemin “dat die Sioniste na Palestina, streef na uitbreiding van die Nyl tot die Eufraat”, en op 26 Januarie 2006 het Mahmoed al-Zahar, leier van Hamas, daarop aangedring dat Israel sy vlag verander en die “Nyl na Eufraat”-argument gevoer.

Verwysing in die Neurenberg-wette

Paragraaf 4 in “Die Wette vir die Beskerming van Duitse Bloed en Duitse Eer” lui ’n deel van die Neurenberg-wette van 1935 dat 1. “Jode verbied word om die Ryks- en nasionale vlag of die Duitse nasionale kleure te vertoon. 2. Andersyds word dit toegestaan dat hulle die Joodse kleure mag vertoon. Die uitoefening van hierdie reg word deur die Staat beskerm.” Paragraaf 5.3 beskryf die straf vir oortreding van die eerste punt as een of albei van tot een jaar tronkstraf en ’n boete. Die Joodse kleure waarna hier verwys word is blou en wit.

Bekende Israelse vlae

• Die “Inkvlag” van 1949 wat gehys is gedurende die Onafhanklikheidsoorlog naby Eilat. Die hys van hierdie vlag deur ’n aantal Israelse soldate is op foto vasgelê en herinner aan die foto van waar die Amerikaanse vlag in 1944 bo Suribachi op Iwo Jima gehys word. Net soos met die laasgenoemde is ’n gedenkteken na aanleiding van die Israelse foto gemaak.
• Die Israelse vlag wat deurentyd die beleg van Fort Budapest gedurende die Jom Kippoeroorlog gehys was, wat tans bewaar word in die Gedenkterrein en Museum vir die Gepantserde Korps in Latrun. Fort Budapest was die enigste sterkpunt aan die Bar-Lew-lyn wat vir die duur van die oorlog onder Israelse beheer was.
• Die Wêreldrekordvlag van 2007 wat op ’n vliegveld naby die geskiedkundige bergfort Masada onthul is. Die vlag is in die Filippyne gemaak, was 660 by 100 meter (2 165 by 330 voet) en het 5,2 ton geweeg. Die rekord is bevestig deur die Guinness Book of Records. Die idee het gekom van Grace Gelindez-Gupana, ’n Filippynse entrepreneur, as diplomatieke gebaar van ondersteuning vir Israel.

• 
  Die Inkvlag (1948)
• 
  Israelse vlag wat vir die duur van die Jom Kippoeroorlog aan Fort Budapest in die Bar-Lew-linie vertoon is
• 
  Die groot vlag naby Masada, 2007

Ander vlae

Die handelsvlag gebruik soos die vlootvaandel van Israel in teenstelling met die nasionale vlag 'n donker blou. Die Dawidster is binne 'n wit ovaal. Die presidentsvlag gebruik egter die Wapen van Israel in 'n vierkantige vorm met óf 'n wit (Land) óf 'n geel fraiing (See).

• 
  2:3 Handelsvlag
• 
  2:3 Vlag van die Israeliese President
• 
  2:3 Vlag van die Israeliese President ter See
• 
  2:3 Vlag van die Israeliese Eerste Minister
• 
  2:3 Vlag van die Israeliese Eerste Minister ter See

Vlae van die Zahal

Die Israeliese Weermag gebruik die volgende vlae. Die vlootvaandel van Israel het in teenstelling met die nasionale vlag 'n donker blou. Hy gebruik die Dawidster op 'n wit driehoek. Die vlag van die Lugmag is ligblou met donkerblou en wit strepe en 'n donkerblou gekleurde Dawidster.

• 
  2:3 Vlag van die Israeliese Minister van Verdediging
• 
  2:3 Vlag van die Israeliese Minister van Verdediging op See
• 
  Vlag van die Israeliese Weermag
• 
  2:3 Oorlogsvaandel ter See
• 
  2:3 Vlag van die Israeliese Vloot
• 
  2:3 Vlag van die Israeliese Lugmag

Vlae van Israeliese stede

Sommige vlae van Israeliese stede is na aanleiding van die nasionale vlag ontwerp, waarvan Herzliya en Tel Aviv die sewe goue sterre van Theodor Herzl se oorspronklike vlagontwerp bevat. Jerusalem se vlag toon die Leeu van Juda.

• 
  Vlag van Herzliya
• 
  Vlag van Jerusalem
• 
  Vlag van Karmiël
• 
  Vlag van Tel Aviv

Eksterne skakels

• (en) Israel by Flags of the World.
• (en) Die Israeliese vlag by Jewish Virtual Library.

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal.

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Hebreeuse Wikipedia vertaal.