Ganumedes (maan): Verskil tussen weergawes

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Blaai deur geskiedenis
← Ouer wysigingNuwer wysiging →
Content deleted Content added
VisueelWikiteks
k Burgert Behr het bladsy Ganymedes (maan) na Ganimedes (maan) geskuif
Mane
Lyn 1: Lyn 1:
{{Inligtingskas Planeet
{{Inligtingskas Planeet
| name = Ganymedes
| name = Ganimedes
| alt_names = Jupiter III
| alt_names = Jupiter III
| adjectives =
| adjectives =
| image = [[Lêer:Ganymede g1 true.jpg|240px|Ganymedes]]
| image = [[Lêer:Ganymede g1 true.jpg|240px|Ganimedes]]
| caption = Ganymedes, soos waargeneem deur die Galileo-wenteltuig op 26 Junie 1996.
| caption = Ganimedes, soos waargeneem deur die Galileo-wenteltuig op 26 Junie 1996.
| bgcolour = #a0ffa0
| bgcolour = #a0ffa0
| discovery = yes
| discovery = yes
Lyn 44: Lyn 44:
}}
}}


'''Ganymedes''' of '''Ganymede''' ([[Grieks]]: ''Γανυμήδης''; ook '''Jupiter III''' genoem) is die grootste [[Natuurlike satelliet|maan]] van die [[planeet]] [[Jupiter]], asook die grootste maan en negende grootste voorwerp in die [[Sonnestelsel]]. Met ’n deursnee van 5 268 km is dit groter as [[Mercurius]], maar sy massa is net 50% van dié van Mercurius. Ganymedes is die enigste maan wat sonder 'n [[teleskoop]] sigbaar is, maar net in baie goeie en donker situasies.
'''Ganimedes''' of '''Ganumedes''' ([[Grieks]]: ''Γανυμήδης'', [[Engels]]: ''Ganymede''; ook '''Jupiter III''' genoem) is die grootste [[Natuurlike satelliet|maan]] van die [[planeet]] [[Jupiter]], asook die grootste maan en negende grootste voorwerp in die [[Sonnestelsel]]. Met ’n deursnee van 5 268 km is dit groter as [[Mercurius]], maar sy massa is net 50% van dié van Mercurius. Ganimedes is die enigste maan wat sonder 'n [[teleskoop]] sigbaar is, maar net in baie goeie en donker situasies.


[[Lêer:Galilean moon Laplace resonance animation.gif|duimnael|links|200px|Die [[baanresonansie]] van Ganymedes, Europa en Io.]]
[[Lêer:Galilean moon Laplace resonance animation.gif|duimnael|links|200px|Die [[baanresonansie]] van Ganimedes, Europa en Io.]]
Ganymedes het ’n metaalkern en is die enigste maan in die Sonnestelsel wat sover bekend ’n [[magneetveld]] het. Dit is die derde van die [[mane van Galilei]], die eerste groep voorwerpe wat om ’n ander planeet wentel wat ontdek is. Dit is die sewende maan van Jupiter af.<ref name="Bland2007">{{cite journal |last=Bland |first= |last2=Showman |first2=A.P. |last3=Tobie |first3=G. |title=Ganymede's orbital and thermal evolution and its effect on magnetic field generation |journal=Lunar and Planetary Society Conference |date=Maart 2007 |volume=38 |page=2020 |url=http://www.lpi.usra.edu/meetings/lpsc2007/pdf/2020.pdf |format=PDF |bibcode=2007LPI....38.2020B }}</ref> Dit wentel rofweg elke sewe dae om Jupiter en is respektiewelik in ’n 1:2:4-[[baanresonansie]] met die mane [[Europa (maan)|Europa]] en [[Io (maan)|Io]].
Ganimedes het ’n metaalkern en is die enigste maan in die Sonnestelsel wat sover bekend ’n [[magneetveld]] het. Dit is die derde van die [[mane van Galilei]], die eerste groep voorwerpe wat om ’n ander planeet wentel wat ontdek is. Dit is die sewende maan van Jupiter af.<ref name="Bland2007">{{cite journal |last=Bland |first= |last2=Showman |first2=A.P. |last3=Tobie |first3=G. |title=Ganymede's orbital and thermal evolution and its effect on magnetic field generation |journal=Lunar and Planetary Society Conference |date=Maart 2007 |volume=38 |page=2020 |url=http://www.lpi.usra.edu/meetings/lpsc2007/pdf/2020.pdf |format=PDF |bibcode=2007LPI....38.2020B }}</ref> Dit wentel rofweg elke sewe dae om Jupiter en is respektiewelik in ’n 1:2:4-[[baanresonansie]] met die mane [[Europa (maan)|Europa]] en [[Io (maan)|Io]].


Dis moontlik dat Ganymedes in [[364 v.C.]] deur die [[China|Chinese]] sterrekundige Gan De ontdek is. [[Galileo Galilei]] kry egter gewoonlik die eer daarvoor; die sterrekundige het die maan se bestaan op [[7 Januarie]] [[1610]] geregistreer, saam met die drie ander mane van Galilei, [[Callisto (maan)|Callisto]], Europa en Io. Ganymedes is die enigste maan van Jupiter wat 'n manlike naam het. Dit is genoem na [[Ganymedes (mitologie)|Ganymedes]], ’n goddelike held en [[Troje|Trojaanse]] prins, seun van Tros van Dardanië en Callirrhoe, en ’n geliefde van [[Zeus]] in die [[Griekse mitologie]].
Dis moontlik dat Ganimedes in [[364 v.C.]] deur die [[China|Chinese]] sterrekundige Gan De ontdek is. [[Galileo Galilei]] kry egter gewoonlik die eer daarvoor; die sterrekundige het die maan se bestaan op [[7 Januarie]] [[1610]] geregistreer, saam met die drie ander mane van Galilei, [[Kallisto (maan)|Kallisto]], Europa en Io. Ganimedes is die enigste maan van Jupiter wat 'n manlike naam het. Dit is genoem na [[Ganimedes (mitologie)|Ganimedes]], ’n goddelike held en [[Troje|Trojaanse]] prins, seun van Tros van Dardanië en Kallirroë, en ’n geliefde van [[Zeus]] in die [[Griekse mitologie]].


Ganymedes is saamgestel uit omtrent ewe veel hoeveelhede [[silikaat]]rots en [[water]]ys.<ref name="NYT-20150315" /> Dit het ’n [[yster]]ryke, vloeibare kern en ’n interne oseaan wat meer water kan bevat as die [[Aarde]] se oseane saam.<ref name="Ocean Hubble" /><ref name="RT Ganymede" /><ref name="clubsandwich 2014" /><ref name="Vance" /><ref name="NASA-20140501c" /> Sy oppervlak bestaan uit twee soorte terrein: Donker streke vol [[Krater|impakkraters]] wat dateer van vier miljard jaar gelede bedek omtrent ’n derde van die maan, terwyl ligter streke met uitgebreide groewe en riwwe wat net effens jonger is, die res bedek. Die oorsaak van die ligte terrein se versteurde [[geologie]] is nie bekend nie, maar dit is waarskynlik vanweë [[Plaattektoniek|tektoniese]] aktiwiteit wat deur getyverhitting veroorsaak is.<ref name="Showman1999" />
Ganimedes is saamgestel uit omtrent ewe veel hoeveelhede [[silikaat]]rots en [[water]]ys.<ref name="NYT-20150315" /> Dit het ’n [[yster]]ryke, vloeibare kern en ’n interne oseaan wat meer water kan bevat as die [[Aarde]] se oseane saam.<ref name="Ocean Hubble" /><ref name="RT Ganymede" /><ref name="clubsandwich 2014" /><ref name="Vance" /><ref name="NASA-20140501c" /> Sy oppervlak bestaan uit twee soorte terrein: Donker streke vol [[Krater|impakkraters]] wat dateer van vier miljard jaar gelede bedek omtrent ’n derde van die maan, terwyl ligter streke met uitgebreide groewe en riwwe wat net effens jonger is, die res bedek. Die oorsaak van die ligte terrein se versteurde [[geologie]] is nie bekend nie, maar dit is waarskynlik vanweë [[Plaattektoniek|tektoniese]] aktiwiteit wat deur getyverhitting veroorsaak is.<ref name="Showman1999" />


Ganymedes se magneetveld word moontlik geskep deur [[konveksie]] in sy vloeibare ysterkern.<ref name="Kivelson2002" /> Die maan het ’n dun [[suurstof]]atmosfeer wat O, O<sub>2</sub> en moontlik O<sub>3</sub> ([[osoon]]) insluit.<ref name="Hall1998" />
Ganimedes se magneetveld word moontlik geskep deur [[konveksie]] in sy vloeibare ysterkern.<ref name="Kivelson2002" /> Die maan het ’n dun [[suurstof]]atmosfeer wat O, O<sub>2</sub> en moontlik O<sub>3</sub> ([[osoon]]) insluit.<ref name="Hall1998" />


Van [[Pioneer 10]] af het verskeie ruimtetuie Ganymedes verken.<ref name="Pioneer 11" /> Die Voyager-tuie het metings van sy grootte verfyn, terwyl [[Galileo (ruimtetuig)|Galileo]] sy ondergrondse oseaan en magneetveld ontdek het. Die volgende beplande sending na die Jupiterstelsel is die [[Europese Ruimteagentskap]] se "Jupiter Icy Moon Explorer" (JUICE), wat volgens plan in 2022 gelanseer sal word. Ná verbyvlugte van al drie ysmane, sal die tuig waarskynlik in ’n wentelbaan om Ganymedes gaan.<ref name="selection" />
Van [[Pioneer 10]] af het verskeie ruimtetuie Ganimedes verken.<ref name="Pioneer 11" /> Die Voyager-tuie het metings van sy grootte verfyn, terwyl [[Galileo (ruimtetuig)|Galileo]] sy ondergrondse oseaan en magneetveld ontdek het. Die volgende beplande sending na die Jupiterstelsel is die [[Europese Ruimteagentskap]] se "Jupiter Icy Moon Explorer" (JUICE), wat volgens plan in 2022 gelanseer sal word. Ná verbyvlugte van al drie ysmane, sal die tuig waarskynlik in ’n wentelbaan om Ganimedes gaan.<ref name="selection" />


==Geskiedenis==
==Geskiedenis==
[[Beeld:Ganymede, Earth & Moon size comparison.jpg|links|duimnael|200px|’n Vergelyking in die grootte van die Aarde, die [[Maan]] (links bo) en Ganymedes.]]
[[Beeld:Ganymede, Earth & Moon size comparison.jpg|links|duimnael|200px|’n Vergelyking in die grootte van die Aarde, die [[Maan]] (links bo) en Ganimedes.]]


Volgens Chinese sterrekunderekords het Gan De in 365&nbsp;v.C. iets met die blote oog waargeneem wat ’n maan van Jupiter kon wees, waarskynlik Ganymedes.<ref name="ads793c" /><ref name="ads.793b" /> Hy het egter berig die kleur van die metgesel was rooierig, wat raaiselagtig is omdat die maan te ver is om die kleur met die blote oog uit te maak.<ref name=encyc>{{cite encyclopedia
Volgens Chinese sterrekunderekords het Gan De in 365&nbsp;v.C. iets met die blote oog waargeneem wat ’n maan van Jupiter kon wees, waarskynlik Ganimedes.<ref name="ads793c" /><ref name="ads.793b" /> Hy het egter berig die kleur van die metgesel was rooierig, wat raaiselagtig is omdat die maan te ver is om die kleur met die blote oog uit te maak.<ref name=encyc>{{cite encyclopedia
| first=Huang | last=Yi-Long | editor=Helaine Selin | title=Gan De | encyclopedia=Encyclopaedia of the history of science, technology, and medicine in non-western cultures
| first=Huang | last=Yi-Long | editor=Helaine Selin | title=Gan De | encyclopedia=Encyclopaedia of the history of science, technology, and medicine in non-western cultures
| page=342 | publisher=Springer | date=1997 | url=https://books.google.com/books?id=GzjpCAAAQBAJ&pg=PA342 | isbn=0-7923-4066-3 }}</ref> Shi Shen en Gan De het saam redelik akkurate waarnemings van die vyf grootste planete gemaak.<ref name="Deng2011">{{cite book|author=Yinke Deng|title=Ancient Chinese Inventions|url=https://books.google.com/books?id=EeVPT6UAk3EC&pg=PA68|date=3 Maart 2011|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-18692-6|page= 68}}</ref><ref>{{cite journal | last = Xi | first = Ze-zong | title = The Discovery of Jupiter's Satellite Made by Gan De 2000 Years Before Galileo | journal = Acta Astrophysica Sinica | volume = 1 | issue = 2 | pages = 87 | date = 1981 | language = | url = http://en.cnki.com.cn/Article_en/CJFDTOTAL-TTWL198102000.htm | access-date = 2017-03-22}}</ref>
| page=342 | publisher=Springer | date=1997 | url=https://books.google.com/books?id=GzjpCAAAQBAJ&pg=PA342 | isbn=0-7923-4066-3 }}</ref> Shi Shen en Gan De het saam redelik akkurate waarnemings van die vyf grootste planete gemaak.<ref name="Deng2011">{{cite book|author=Yinke Deng|title=Ancient Chinese Inventions|url=https://books.google.com/books?id=EeVPT6UAk3EC&pg=PA68|date=3 Maart 2011|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-18692-6|page= 68}}</ref><ref>{{cite journal | last = Xi | first = Ze-zong | title = The Discovery of Jupiter's Satellite Made by Gan De 2000 Years Before Galileo | journal = Acta Astrophysica Sinica | volume = 1 | issue = 2 | pages = 87 | date = 1981 | language = | url = http://en.cnki.com.cn/Article_en/CJFDTOTAL-TTWL198102000.htm | access-date = 2017-03-22}}</ref>


Op 7 Januarie 1610 het [[Galileo Galilei]] iets waargeneem wat hy beskou het as drie [[ster]]re naby Jupiter, insluitende wat later besef is Ganymedes, Callisto en die gesamentlike lig van Io en Europa was; die volgende aand het hy opgemerk hulle het beweeg. Op 13 Januarie het hy al vier vir die eerste keer saam gesien, maar hy het elke maan voor dié datum minstens een keer apart gesien. Teen 15 Januarie het Galileo tot die gevolgtrekking gekom die "sterre" is eintlik liggaame wat om Jupiter wentel.<ref name="SidereusNuncius" /><ref name="NASA" /> Hy het die reg opgeëis om die mane name te gee. Hy het eers sy ontdekking die "Cosmica Sidera" ('Cosimo se sterre') gegee ter ere van Cosimo II de' Medici, ’n ryk student van hom. Op voorstel van Cosimo het hy die naam verander na "Medicea Sidera" ('die Medici-sterre') ter ere van Cosimo en sy drie broers. Die ontdekking is in Maart 1610 aangekondig, minder as twee maande ná die eerste waarnemings.
Op 7 Januarie 1610 het [[Galileo Galilei]] iets waargeneem wat hy beskou het as drie [[ster]]re naby Jupiter, insluitende wat later besef is Ganimedes, Kallisto en die gesamentlike lig van Io en Europa was; die volgende aand het hy opgemerk hulle het beweeg. Op 13 Januarie het hy al vier vir die eerste keer saam gesien, maar hy het elke maan voor dié datum minstens een keer apart gesien. Teen 15 Januarie het Galileo tot die gevolgtrekking gekom die "sterre" is eintlik liggaame wat om Jupiter wentel.<ref name="SidereusNuncius" /><ref name="NASA" /> Hy het die reg opgeëis om die mane name te gee. Hy het eers sy ontdekking die "Cosmica Sidera" ('Cosimo se sterre') gegee ter ere van Cosimo II de' Medici, ’n ryk student van hom. Op voorstel van Cosimo het hy die naam verander na "Medicea Sidera" ('die Medici-sterre') ter ere van Cosimo en sy drie broers. Die ontdekking is in Maart 1610 aangekondig, minder as twee maande ná die eerste waarnemings.


Nadat verskeie individuele name voorgestel en verwerp is,<ref name="Naming" /><ref name="College" /> is eindelik besluit op Ganymedes, Io, Europa en Callisto, wat minnaars was van [[Zeus]] (die Griekse weergawe van die [[Romeinse mitologie|Romeinse god]] [[Jupiter (mitologie)|Jupiter]]).
Nadat verskeie individuele name voorgestel en verwerp is,<ref name="Naming" /><ref name="College" /> is eindelik besluit op Ganimedes, Io, Europa en Kallisto, wat minnaars was van [[Zeus]] (die Griekse weergawe van die [[Romeinse mitologie|Romeinse god]] [[Jupiter (mitologie)|Jupiter]]).


==Wentelbaan en rotasie==
==Wentelbaan en rotasie==
[[Beeld:Jupiter's Great Red Spot and Ganymede's shadow.jpg|duimnael|links|200px|Jupiter se [[Groot Rooi Vlek]] en Ganymedes se skaduwee.<ref name="cwgjupgany"/>]]
[[Beeld:Jupiter's Great Red Spot and Ganymede's shadow.jpg|duimnael|links|200px|Jupiter se [[Groot Rooi Vlek]] en Ganimedes se skaduwee.<ref name="cwgjupgany"/>]]


Ganymedes wentel op ’n afstand van 1&nbsp;070&nbsp;400&nbsp;km om Jupiter en is die derde maan van Galilei van die planeet af.<ref name="Planetary Society" /> Dit voltooi ’n revolusie elke sewe dae en drie uur.
Ganimedes wentel op ’n afstand van 1&nbsp;070&nbsp;400&nbsp;km om Jupiter en is die derde maan van Galilei van die planeet af.<ref name="Planetary Society" /> Dit voltooi ’n revolusie elke sewe dae en drie uur.


Soos die meeste bekende mane is Ganymedes in ’n sinkroniese wentelbaan, met dieselfde kant wat altyd na Jupiter wys. Sy dag is dus ook sewe aarddae en drie uur lank.<ref name="The Grand Tour" /> Sy wentelbaan is baie effens eksentriek en gehel tot Jupiter se ewenaar; dié twee faktore verander kwasiperiodiek vanweë son- en planetêre [[swaartekrag]]versteurings op ’n tydskaal van eeue. Die omvang van dié veranderings is respektiewelik 0,0009-0,0022 en 0,05-0,32°.<ref name="Musotto2002" /> As gevolg van dié veranderings wissel sy [[ashelling]] (die hoek tussen sy rotasie- en wentelas) tussen 0 en 0,33°.<ref name="Bills2005" />
Soos die meeste bekende mane is Ganimedes in ’n sinkroniese wentelbaan, met dieselfde kant wat altyd na Jupiter wys. Sy dag is dus ook sewe aarddae en drie uur lank.<ref name="The Grand Tour" /> Sy wentelbaan is baie effens eksentriek en gehel tot Jupiter se ewenaar; dié twee faktore verander kwasiperiodiek vanweë son- en planetêre [[swaartekrag]]versteurings op ’n tydskaal van eeue. Die omvang van dié veranderings is respektiewelik 0,0009-0,0022 en 0,05-0,32°.<ref name="Musotto2002" /> As gevolg van dié veranderings wissel sy [[ashelling]] (die hoek tussen sy rotasie- en wentelas) tussen 0 en 0,33°.<ref name="Bills2005" />


Ganymedes is in ’n baanresonansie met Europa en Io: vir elke wentelbaan van Ganymedes draai Europa twee keer en Io vier keer om Jupiter.<ref name="Musotto2002" /><ref name="SPACE.com" /> Die [[Konjunksie (sterrekunde)|buitekonjunksie]] tussen Io en Europa geskied altyd wanneer Io by sy [[Apside|periapside]] en Europa by sy [[Apside|apoapside]] is. Die buitekonjunksie tussen Europa en Ganymedes geskied wanneer Europa by sy periapside is.<ref name="Musotto2002" />
Ganimedes is in ’n baanresonansie met Europa en Io: vir elke wentelbaan van Ganimedes draai Europa twee keer en Io vier keer om Jupiter.<ref name="Musotto2002" /><ref name="SPACE.com" /> Die [[Konjunksie (sterrekunde)|buitekonjunksie]] tussen Io en Europa geskied altyd wanneer Io by sy [[Apside|periapside]] en Europa by sy [[Apside|apoapside]] is. Die buitekonjunksie tussen Europa en Ganimedes geskied wanneer Europa by sy periapside is.<ref name="Musotto2002" />


Die lengtegraad van die Io-Europa- en die Europa-Ganymedes-konjunksies verander teen dieselfde tempo, en dit maak driedubbele konjunksies onmoontlik. So ’n ingewikkelde resonansie word die "Laplace-resonansie" genoem.<ref name="Showman1997a" />
Die lengtegraad van die Io-Europa- en die Europa-Ganimedes-konjunksies verander teen dieselfde tempo, en dit maak driedubbele konjunksies onmoontlik. So ’n ingewikkelde resonansie word die "Laplace-resonansie" genoem.<ref name="Showman1997a" />


==Fisiese eienskappe==
==Fisiese eienskappe==
[[Beeld:Noaa ganymede.jpg|duimnael|200px|Ganymedes met die lengtegraad 45°&nbsp;W in die middel. Die donker deel bo is die Perrine-streek en die donker deel onder die Nicholson-streek; prominente kraters is Tros (regs bo) en Cisti (links onder).]]
[[Beeld:Noaa ganymede.jpg|duimnael|200px|Ganimedes met die lengtegraad 45°&nbsp;W in die middel. Die donker deel bo is die Perrine-streek en die donker deel onder die Nicholson-streek; prominente kraters is Tros (regs bo) en Cisti (links onder).]]


===Grootte===
===Grootte===
Ganymedes is die grootste en swaarste maan in die Sonnestelsel. Sy deursnee van 5&nbsp;268&nbsp;km is 0,41 dié van die [[Aarde]], 0,77 keer dié van [[Mars]], 1,02 keer dié van Saturnus se maan [[Titan (maan)|Titan]] (die tweede grootste maan), 1,08 keer dié van [[Mercurius]] en 1,51 keer dié van die [[Maan]]. Sy massa is 10% groter as Titan s’n en 2,02 keer dié van die Maan.<ref name="nineplanets.org-Ganymede" />
Ganimedes is die grootste en swaarste maan in die Sonnestelsel. Sy deursnee van 5&nbsp;268&nbsp;km is 0,41 dié van die [[Aarde]], 0,77 keer dié van [[Mars]], 1,02 keer dié van Saturnus se maan [[Titan (maan)|Titan]] (die tweede grootste maan), 1,08 keer dié van [[Mercurius]] en 1,51 keer dié van die [[Maan]]. Sy massa is 10% groter as Titan s’n en 2,02 keer dié van die Maan.<ref name="nineplanets.org-Ganymede" />


===Samestelling en oppervlak===
===Samestelling en oppervlak===
Die gemiddelde [[digtheid]] van Ganymedes is 1,936&nbsp;[[gram|g]]/cm<sup>3</sup>, en dit dui op ’n samestelling van gelyke dele rotsagtige materiaal en meestal wateryse.<ref name="Showman1999" /> Daar kan ook ander vlugtige yse soos [[ammoniak]] teenwoordig wees.<ref name="Kuskov2005" /><ref name="Spohn2003" />
Die gemiddelde [[digtheid]] van Ganimedes is 1,936&nbsp;[[gram|g]]/cm<sup>3</sup>, en dit dui op ’n samestelling van gelyke dele rotsagtige materiaal en meestal wateryse.<ref name="Showman1999" /> Daar kan ook ander vlugtige yse soos [[ammoniak]] teenwoordig wees.<ref name="Kuskov2005" /><ref name="Spohn2003" />


Die maan se oppervlak het ’n [[albedo]] van sowat 43%.<ref name="Calvin1995" /> Dit lyk of waterys alomteenwoordig is.<ref name="Showman1999" /> Naby-[[infrarooi]]-[[spektroskopie]] het die teenwoordigheid van sterk waterys-absorpsiebande by [[golflengte]]s van 1,04, 1,25, 1,5, 2,0 en 3,0 [[mikrometer|μm]] getoon.<ref name="Calvin1995" /> Die gegroefde terrein is helderder en bevat meer ys as die donker terrein.<ref name="RESA" /> Daar is verskeie niewatermateriale: [[koolstofdioksied]], [[swael]]dioksied en moontlik [[sianogeen]], [[Sulfaat|waterstofsulfaat]] en verskeie [[organiese verbinding]]s.<ref name="Showman1999" /><ref name="McCord1998" /> Galileo-resultate het ook gewys daar is [[magnesium]]sulfaat (MgSO<sub>4</sub>) en moontlik [[natrium]]sulfaat (Na<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>) op die oppervlak.<ref name="The Grand Tour" /><ref name="McCord2001" /> Dié soute se oorsprong kan die ondergrondse oseaan wees.<ref name="McCord2001" />
Die maan se oppervlak het ’n [[albedo]] van sowat 43%.<ref name="Calvin1995" /> Dit lyk of waterys alomteenwoordig is.<ref name="Showman1999" /> Naby-[[infrarooi]]-[[spektroskopie]] het die teenwoordigheid van sterk waterys-absorpsiebande by [[golflengte]]s van 1,04, 1,25, 1,5, 2,0 en 3,0 [[mikrometer|μm]] getoon.<ref name="Calvin1995" /> Die gegroefde terrein is helderder en bevat meer ys as die donker terrein.<ref name="RESA" /> Daar is verskeie niewatermateriale: [[koolstofdioksied]], [[swael]]dioksied en moontlik [[sianogeen]], [[Sulfaat|waterstofsulfaat]] en verskeie [[organiese verbinding]]s.<ref name="Showman1999" /><ref name="McCord1998" /> Galileo-resultate het ook gewys daar is [[magnesium]]sulfaat (MgSO<sub>4</sub>) en moontlik [[natrium]]sulfaat (Na<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>) op die oppervlak.<ref name="The Grand Tour" /><ref name="McCord2001" /> Dié soute se oorsprong kan die ondergrondse oseaan wees.<ref name="McCord2001" />


[[Beeld:Ganymede terrain.jpg|duimnael|links|240px|’n Skerp grens skei die antieke,donker terrein van die Nicholson-streek van die jonger, helder terrein van die Harpagia Sulcus.]]
[[Beeld:Ganymede terrain.jpg|duimnael|links|240px|’n Skerp grens skei die antieke,donker terrein van die Nicholson-streek van die jonger, helder terrein van die Harpagia Sulcus.]]
[[Beeld:Ganymede-moon.jpg|duimnael|200px|’n Foto van Galileo met verhoogde kleure van Ganymedes se kant wat weg van sy wentelrigting wys.<ref name="Spaceflight Now" /> Die krater Tashmetum se prominente strale is regs onder te sien en die groot ejektaveld van Hershef regs bo. ’n Deel van die donker Nicholson-streek kan links onder gesien word.]]
[[Beeld:Ganymede-moon.jpg|duimnael|200px|’n Foto van Galileo met verhoogde kleure van Ganimedes se kant wat weg van sy wentelrigting wys.<ref name="Spaceflight Now" /> Die krater Tashmetum se prominente strale is regs onder te sien en die groot ejektaveld van Hershef regs bo. ’n Deel van die donker Nicholson-streek kan links onder gesien word.]]
Ganymedes se oppervlak is ’n mengsel van twee soorte terrein: ’n baie ou, donker terrein vol kraters en ’n ietwat jonger (maar steeds antieke), ligter terrein met groewe en riwwe. Die verhittingsmeganisme wat nodig is vir die vorming van die gegroefde terrein is onbekend, maar dit kan [[Plaattektoniek|tektonies]] van aard wees.<ref name="Showman1999" /> [[Vulkaan|Kriovulkanisme]] kon dalk ook ’n klein rol gespeel het.<ref name="Showman1999" /> Die kragte wat die sterk spanningsdruk in Ganymedes se yslitosfeer veroorsaak het wat nodig is om tektoniese aktiwiteit aan die gang te sit, kan verband hou met getyverhitting in die verlede; dit is moontlik veroorsaak toe die maan deur onstabiele baanresonansies beweeg het.<ref name="Showman1999" /><ref name="Showman1997b" /> Die getybuigings van die ys kon die binnekant verhit en druk op die litosfeer geplaas het, en dit kon gelei het tot krake en verskuiwings wat die ouer, donkerder terrein oor 70% van die oppervlak bedek het.<ref name="Showman1999" /><ref name="Bland2007" /> Die vorming van die groewe kan ook verband hou met die vroeë vorming van die kern en gevolglike getyverhitting van Ganymedes se binnekant.<ref name="Showman1999" /> Tydens die daaropvolgende evolusie kon diep, warm waterpluime uit die kern na die oppervlak opgestoot en gelei het tot die tektoniese deformasie van die litosfeer.<ref name="Barr" />
Ganimedes se oppervlak is ’n mengsel van twee soorte terrein: ’n baie ou, donker terrein vol kraters en ’n ietwat jonger (maar steeds antieke), ligter terrein met groewe en riwwe. Die verhittingsmeganisme wat nodig is vir die vorming van die gegroefde terrein is onbekend, maar dit kan [[Plaattektoniek|tektonies]] van aard wees.<ref name="Showman1999" /> [[Vulkaan|Kriovulkanisme]] kon dalk ook ’n klein rol gespeel het.<ref name="Showman1999" /> Die kragte wat die sterk spanningsdruk in Ganimedes se yslitosfeer veroorsaak het wat nodig is om tektoniese aktiwiteit aan die gang te sit, kan verband hou met getyverhitting in die verlede; dit is moontlik veroorsaak toe die maan deur onstabiele baanresonansies beweeg het.<ref name="Showman1999" /><ref name="Showman1997b" /> Die getybuigings van die ys kon die binnekant verhit en druk op die litosfeer geplaas het, en dit kon gelei het tot krake en verskuiwings wat die ouer, donkerder terrein oor 70% van die oppervlak bedek het.<ref name="Showman1999" /><ref name="Bland2007" /> Die vorming van die groewe kan ook verband hou met die vroeë vorming van die kern en gevolglike getyverhitting van Ganimedes se binnekant.<ref name="Showman1999" /> Tydens die daaropvolgende evolusie kon diep, warm waterpluime uit die kern na die oppervlak opgestoot en gelei het tot die tektoniese deformasie van die litosfeer.<ref name="Barr" />


Kraters kom op albei soorte terrein voor, maar is veral volop op die donker terrein; dit is vermoedelik impakkraters.<ref name="Showman1999" /> Die ligter terrein met groewe bevat heelwat minder impakkraters, wat nie van groot belang was vir die maan se tektoniese evolusie nie.<ref name="Showman1999" /> Die digtheid van die kraters dui op ’n ouderdom van 4&nbsp;miljard jaar vir die donker terrein, nes die Maan se plato's, en ’n ietwat jonger ouderdom vir die gegroefde terrein (hoeveel jonger is onseker).<ref name="Zahnle1998" /> Ganymedes kon ’n geskiedenis van hewige katervorming 3,5 tot 4&nbsp;miljard jaar gelede gehad het, nes die Maan.<ref name="Zahnle1998" /> Ouer groewe kan gesien word, asook relatief jong strale ejekte.<ref name="nineplanets.org-Ganymede" /><ref name="Ganymede" /> Ganymedes se kraters is platter as dié op die Maan en Mercurius. Dit is moontlik vanweë die relatief swak aard van Ganymedes se yskors, wat kan (of kon) vloei en dus die reliëf versag.
Kraters kom op albei soorte terrein voor, maar is veral volop op die donker terrein; dit is vermoedelik impakkraters.<ref name="Showman1999" /> Die ligter terrein met groewe bevat heelwat minder impakkraters, wat nie van groot belang was vir die maan se tektoniese evolusie nie.<ref name="Showman1999" /> Die digtheid van die kraters dui op ’n ouderdom van 4&nbsp;miljard jaar vir die donker terrein, nes die Maan se plato's, en ’n ietwat jonger ouderdom vir die gegroefde terrein (hoeveel jonger is onseker).<ref name="Zahnle1998" /> Ganimedes kon ’n geskiedenis van hewige katervorming 3,5 tot 4&nbsp;miljard jaar gelede gehad het, nes die Maan.<ref name="Zahnle1998" /> Ouer groewe kan gesien word, asook relatief jong strale ejekte.<ref name="nineplanets.org-Ganymede" /><ref name="Ganymede" /> Ganimedes se kraters is platter as dié op die Maan en Mercurius. Dit is moontlik vanweë die relatief swak aard van Ganimedes se yskors, wat kan (of kon) vloei en dus die reliëf versag.


Ganymedes het ook poolkappe, wat moontlik uit waterryp bestaan. Die ryp strek tot by breedtegraad 40°.<ref name="The Grand Tour" /> Data van Galileo dui daarop dat die teenwoordigheid van ’n magneetveld lei tot intens gelaaide deeltjies wat sy oppervlak in die onbeskermde poolgebiede bombardeer; spatsels veroorsaak dan ’n herverspreiding van watermolekules, met ryp wat na plaaslik kouer streke van die poolterrein migreer.<ref name="Polar caps" />
Ganimedes het ook poolkappe, wat moontlik uit waterryp bestaan. Die ryp strek tot by breedtegraad 40°.<ref name="The Grand Tour" /> Data van Galileo dui daarop dat die teenwoordigheid van ’n magneetveld lei tot intens gelaaide deeltjies wat sy oppervlak in die onbeskermde poolgebiede bombardeer; spatsels veroorsaak dan ’n herverspreiding van watermolekules, met ryp wat na plaaslik kouer streke van die poolterrein migreer.<ref name="Polar caps" />
{{Panorama|Ganymede-JupiterMoon-GeologicMap-SIM3237-20140211.png|800px|<center>’n Geologiese kaart van Ganymedes (Februarie 2014). Die ouer streke met ’n lae albedo en baie kraters is rooibruin; jonger dele met ’n hoër albedo is blou as dit groewe het en blougroen as dit glad is (pers is ’n mengsel van gegroef en glad).</center>}}
{{Panorama|Ganymede-JupiterMoon-GeologicMap-SIM3237-20140211.png|800px|<center>’n Geologiese kaart van Ganimedes (Februarie 2014). Die ouer streke met ’n lae albedo en baie kraters is rooibruin; jonger dele met ’n hoër albedo is blou as dit groewe het en blougroen as dit glad is (pers is ’n mengsel van gegroef en glad).</center>}}


’n Kater met die naam Anat is ’n verwysingspunt vir lengtegrade op Ganymede. Anat is by lengtegraad 128°.<ref name="iau.table2" /> Lengtegraad 0° wys direk na Jupiter en, tensy anders vermeld, neem die lengtegrade weswaarts toe.<ref name="targetcoordsys" />
’n Kater met die naam Anat is ’n verwysingspunt vir lengtegrade op Ganymede. Anat is by lengtegraad 128°.<ref name="iau.table2" /> Lengtegraad 0° wys direk na Jupiter en, tensy anders vermeld, neem die lengtegrade weswaarts toe.<ref name="targetcoordsys" />


====Ondergrondse oseane====
====Ondergrondse oseane====
[[Beeld:Ganymede diagram.svg|duimnael|300px|’n Kunstenaar se voorstelling van die interne struktuur van Ganymedes. Lae is volgens skaal.]]
[[Beeld:Ganymede diagram.svg|duimnael|300px|’n Kunstenaar se voorstelling van die interne struktuur van Ganimedes. Lae is volgens skaal.]]


In die 1970's het [[Nasa]]-wetenskaplikes die eerste keer vermoed Ganymedes het ’n diep oseaan tussen twee yslae, een op die oppervlak en een onder ’n vloeibare oseaan en op die rotsagtige mantel.<ref name="Showman1999" /><ref name="clubsandwich 2014" /><ref name="Sohl2002" /><ref name="Freeman2006" /><ref name="amount of water in ocean" /> In die 1990's het Nasa se Galileo-sending verby Ganymedes gevlieg en bevestig dat die maan ’n ondergrondse oseaan het. ’n Ontleding is in 2014 gepubliseer wat die realistiese termodinamika vir water en die uitwerking van sout in ag geneem het. Dit het daarop gedui dat Ganymedes verskeie oseaanlae het wat geskei word deur verskillende fases van ys, met die laagste vloeistoflaag teenaan die mantel.<ref name="clubsandwich 2014" /><ref name="Vance" /><ref name="NASA-20140501c" /><ref name="Hubble 2015" /> Die kontak tussen water en rots kan ’n belangrike rol speel in die oorsprong van lewe.<ref name="clubsandwich 2014" />
In die 1970's het [[Nasa]]-wetenskaplikes die eerste keer vermoed Ganimedes het ’n diep oseaan tussen twee yslae, een op die oppervlak en een onder ’n vloeibare oseaan en op die rotsagtige mantel.<ref name="Showman1999" /><ref name="clubsandwich 2014" /><ref name="Sohl2002" /><ref name="Freeman2006" /><ref name="amount of water in ocean" /> In die 1990's het Nasa se Galileo-sending verby Ganimedes gevlieg en bevestig dat die maan ’n ondergrondse oseaan het. ’n Ontleding is in 2014 gepubliseer wat die realistiese termodinamika vir water en die uitwerking van sout in ag geneem het. Dit het daarop gedui dat Ganimedes verskeie oseaanlae het wat geskei word deur verskillende fases van ys, met die laagste vloeistoflaag teenaan die mantel.<ref name="clubsandwich 2014" /><ref name="Vance" /><ref name="NASA-20140501c" /><ref name="Hubble 2015" /> Die kontak tussen water en rots kan ’n belangrike rol speel in die oorsprong van lewe.<ref name="clubsandwich 2014" />


Die ontleding het ook aangedui dat die uiterste dieptes wat betrokke is (~800&nbsp;km tot die rotsagtige "rotsbodem") beteken die temperatuur op die bodem van ’n oseaan tot 40&nbsp;[[Kelvin|K]] hoër kan wees as dié by die ys-water-skeidingsvlak. In Maart 2015 het wetenskaplikes berig metings met die [[Hubble-ruimteteleskoop]] van hoe die [[Aurora (astronomie)|auroras]] oor Ganymedes se oppervlak beweeg, dui op die bestaan van ’n ondergrondse oseaan. ’n Groot soutwateroseaan beïnvloed die maan se magneetveld en gevolglik sy aurora.<ref name="Ocean Hubble"/><ref name="Hubble 2015"/><ref name="sciencedaily1503" /><ref name="sswater1" /> Die getuienis het getoon Ganymedes se oseane kan die grootste in die hele Sonnestelsel wees.<ref name='Sci Am 2017'>[https://www.scientificamerican.com/article/overlooked-ocean-worlds-fill-the-outer-solar-system/ Overlooked Ocean Worlds Fill the Outer Solar System]. John Wenz, ''Scientific American''. 4 Oktober 2017.</ref>
Die ontleding het ook aangedui dat die uiterste dieptes wat betrokke is (~800&nbsp;km tot die rotsagtige "rotsbodem") beteken die temperatuur op die bodem van ’n oseaan tot 40&nbsp;[[Kelvin|K]] hoër kan wees as dié by die ys-water-skeidingsvlak. In Maart 2015 het wetenskaplikes berig metings met die [[Hubble-ruimteteleskoop]] van hoe die [[Aurora (astronomie)|auroras]] oor Ganimedes se oppervlak beweeg, dui op die bestaan van ’n ondergrondse oseaan. ’n Groot soutwateroseaan beïnvloed die maan se magneetveld en gevolglik sy aurora.<ref name="Ocean Hubble"/><ref name="Hubble 2015"/><ref name="sciencedaily1503" /><ref name="sswater1" /> Die getuienis het getoon Ganimedes se oseane kan die grootste in die hele Sonnestelsel wees.<ref name='Sci Am 2017'>[https://www.scientificamerican.com/article/overlooked-ocean-worlds-fill-the-outer-solar-system/ Overlooked Ocean Worlds Fill the Outer Solar System]. John Wenz, ''Scientific American''. 4 Oktober 2017.</ref>


Daar is gissings oor die moontlike bewoonbaarheid van Ganymedes se oseaan.<ref name="amount of water in ocean"/><ref name="subsurface ocean found" />
Daar is gissings oor die moontlike bewoonbaarheid van Ganimedes se oseaan.<ref name="amount of water in ocean"/><ref name="subsurface ocean found" />


==Verkenning==
==Verkenning==
[[File:Ganymede from Pioneer 10 19.jpg|duimnael|180px|Ganymedes soos gesien deur [[Pioneer 10]] (1973).]]
[[File:Ganymede from Pioneer 10 19.jpg|duimnael|180px|Ganimedes soos gesien deur [[Pioneer 10]] (1973).]]


Verskeie ruimtetuie wat verby Jupiter gevlieg of om die planeet gewentel het, het Ganymedes van naderby beskou – onder meer tydens vier verbyvlugte in die 1970's en verskeie in die 1990's tot 2000's. [[Pioneer 10]] was in 1973 naby die maan en [[Pioneer 11]] in 1974.<ref name="Pioneer 11" /> Hulle het inligting teruggestuur oor onder meer fisiese eienskappe.<ref name="chap6" /> Pioneer 10 se naaste afstand was 446&nbsp;250&nbsp;km.<ref name="dmu.p10" />
Verskeie ruimtetuie wat verby Jupiter gevlieg of om die planeet gewentel het, het Ganimedes van naderby beskou – onder meer tydens vier verbyvlugte in die 1970's en verskeie in die 1990's tot 2000's. [[Pioneer 10]] was in 1973 naby die maan en [[Pioneer 11]] in 1974.<ref name="Pioneer 11" /> Hulle het inligting teruggestuur oor onder meer fisiese eienskappe.<ref name="chap6" /> Pioneer 10 se naaste afstand was 446&nbsp;250&nbsp;km.<ref name="dmu.p10" />


[[Voyager 1]] en [[Voyager 2]] was volgende, in 1979. Hulle het die grootte van die maan gemeet en onthul dit is groter as Titan, wat voorheen geglo is groter is.<ref name="Voyager" /> Die gegroefde terrein is ook waargeneem.<ref name="Voyager Mission" />
[[Voyager 1]] en [[Voyager 2]] was volgende, in 1979. Hulle het die grootte van die maan gemeet en onthul dit is groter as Titan, wat voorheen geglo is groter is.<ref name="Voyager" /> Die gegroefde terrein is ook waargeneem.<ref name="Voyager Mission" />


In 1995 het [[Galileo]] om Jupiter begin wentel en tussen 1996 en 2000 ses naby verbyvlugte van Ganymedes onderneem.<ref name="The Grand Tour" /> Die naaste afstand was 264&nbsp;km van Ganymedes se oppervlak af.<ref name="Kivelson2002" /> Tydens ’n verbyvlug in 1996 is die maan se maagneetveld ontdek,<ref name="Magnetic Field Discovery" /> terwyl die ontdekking van die oseaan in 2001 aangekondig is.<ref name="Kivelson2002" /><ref name="The Grand Tour" /> Galileo het ook verskeie verbindings ontdek wat nie yse is nie.<ref name="McCord1998" /> Die laaste naby waarnemings van Ganymedes is deur [[New Horizons]] gemaak, wat in 2007 op pad na [[Pluto]] data oor die [[topografie]]se eienskappe en verbindings op Europa en Ganymedes verskaf het.<ref name="New Horizons" /><ref name="Grundy2007" />
In 1995 het [[Galileo]] om Jupiter begin wentel en tussen 1996 en 2000 ses naby verbyvlugte van Ganimedes onderneem.<ref name="The Grand Tour" /> Die naaste afstand was 264&nbsp;km van Ganimedes se oppervlak af.<ref name="Kivelson2002" /> Tydens ’n verbyvlug in 1996 is die maan se maagneetveld ontdek,<ref name="Magnetic Field Discovery" /> terwyl die ontdekking van die oseaan in 2001 aangekondig is.<ref name="Kivelson2002" /><ref name="The Grand Tour" /> Galileo het ook verskeie verbindings ontdek wat nie yse is nie.<ref name="McCord1998" /> Die laaste naby waarnemings van Ganimedes is deur [[New Horizons]] gemaak, wat in 2007 op pad na [[Pluto]] data oor die [[topografie]]se eienskappe en verbindings op Europa en Ganimedes verskaf het.<ref name="New Horizons" /><ref name="Grundy2007" />


== Verwysings ==
== Verwysings ==

Wysiging soos op 14:49, 19 Februarie 2019

Ganimedes   
Ganimedes
Ganimedes, soos waargeneem deur die Galileo-wenteltuig op 26 Junie 1996.
Ontdekking
Ontdek deur Galileo Galilei
Datum 7 Januarie 1610[1][2][3]
Alternatiewe nameJupiter III
Wentelbaaneienskappe
Periapside 1 069 200 km[b]
Apoapside 1 071 600 km[a]
Halwe lengteas 1 070 400 km[4]
Wentelperiode 7,15455296 dae[4]
Gem. omwentelingspoed 10,880 km/s
Baanhelling 0,20° (tot Jupiter se ewenaar)[4]
Satelliet van Jupiter
Fisiese eienskappe
Gem. radius 2634,1 ± 0,3 km
(0,413 aardradiusse)[5]
Oppervlakte 87,0 miljoen km2
(0,171 aardes)[c]
Volume 7,610 km3
(0,0704 aardvolumes)[d]
Massa 1,481923 kg
(0,025 aardmassas)[5]
Gem. digtheid 1,936 g/cm3[5]
Oppervlak-
aantrekkingskrag		 1,428 m/s2 (0,146 g)[e]
Ontsnapping-
snelheid		 2,741 km/s[f]
Rotasieperiode sinchronies
Ashelling 0-0,33°[6]
0,43 ± 0,02[7]
Oppervlak-temp.
   Kelvin
mingem.maks
70[8]110[8]152
Skynmagnitude 4,61 (opposisie)[7]
4,38 (in 1951)[9]
Atmosfeer
Oppervlakdruk Tekens
Samestelling Suurstof (100 %)[10]

Ganimedes of Ganumedes (Grieks: Γανυμήδης, Engels: Ganymede; ook Jupiter III genoem) is die grootste maan van die planeet Jupiter, asook die grootste maan en negende grootste voorwerp in die Sonnestelsel. Met ’n deursnee van 5 268 km is dit groter as Mercurius, maar sy massa is net 50% van dié van Mercurius. Ganimedes is die enigste maan wat sonder 'n teleskoop sigbaar is, maar net in baie goeie en donker situasies.

Die baanresonansie van Ganimedes, Europa en Io.

Ganimedes het ’n metaalkern en is die enigste maan in die Sonnestelsel wat sover bekend ’n magneetveld het. Dit is die derde van die mane van Galilei, die eerste groep voorwerpe wat om ’n ander planeet wentel wat ontdek is. Dit is die sewende maan van Jupiter af.[11] Dit wentel rofweg elke sewe dae om Jupiter en is respektiewelik in ’n 1:2:4-baanresonansie met die mane Europa en Io.

Dis moontlik dat Ganimedes in 364 v.C. deur die Chinese sterrekundige Gan De ontdek is. Galileo Galilei kry egter gewoonlik die eer daarvoor; die sterrekundige het die maan se bestaan op 7 Januarie 1610 geregistreer, saam met die drie ander mane van Galilei, Kallisto, Europa en Io. Ganimedes is die enigste maan van Jupiter wat 'n manlike naam het. Dit is genoem na Ganimedes, ’n goddelike held en Trojaanse prins, seun van Tros van Dardanië en Kallirroë, en ’n geliefde van Zeus in die Griekse mitologie.

Ganimedes is saamgestel uit omtrent ewe veel hoeveelhede silikaatrots en waterys.[12] Dit het ’n ysterryke, vloeibare kern en ’n interne oseaan wat meer water kan bevat as die Aarde se oseane saam.[13][14][15][16][17] Sy oppervlak bestaan uit twee soorte terrein: Donker streke vol impakkraters wat dateer van vier miljard jaar gelede bedek omtrent ’n derde van die maan, terwyl ligter streke met uitgebreide groewe en riwwe wat net effens jonger is, die res bedek. Die oorsaak van die ligte terrein se versteurde geologie is nie bekend nie, maar dit is waarskynlik vanweë tektoniese aktiwiteit wat deur getyverhitting veroorsaak is.[5]

Ganimedes se magneetveld word moontlik geskep deur konveksie in sy vloeibare ysterkern.[18] Die maan het ’n dun suurstofatmosfeer wat O, O2 en moontlik O3 (osoon) insluit.[10]

Van Pioneer 10 af het verskeie ruimtetuie Ganimedes verken.[19] Die Voyager-tuie het metings van sy grootte verfyn, terwyl Galileo sy ondergrondse oseaan en magneetveld ontdek het. Die volgende beplande sending na die Jupiterstelsel is die Europese Ruimteagentskap se "Jupiter Icy Moon Explorer" (JUICE), wat volgens plan in 2022 gelanseer sal word. Ná verbyvlugte van al drie ysmane, sal die tuig waarskynlik in ’n wentelbaan om Ganimedes gaan.[20]

Geskiedenis

’n Vergelyking in die grootte van die Aarde, die Maan (links bo) en Ganimedes.

Volgens Chinese sterrekunderekords het Gan De in 365 v.C. iets met die blote oog waargeneem wat ’n maan van Jupiter kon wees, waarskynlik Ganimedes.[21][22] Hy het egter berig die kleur van die metgesel was rooierig, wat raaiselagtig is omdat die maan te ver is om die kleur met die blote oog uit te maak.[23] Shi Shen en Gan De het saam redelik akkurate waarnemings van die vyf grootste planete gemaak.[24][25]

Op 7 Januarie 1610 het Galileo Galilei iets waargeneem wat hy beskou het as drie sterre naby Jupiter, insluitende wat later besef is Ganimedes, Kallisto en die gesamentlike lig van Io en Europa was; die volgende aand het hy opgemerk hulle het beweeg. Op 13 Januarie het hy al vier vir die eerste keer saam gesien, maar hy het elke maan voor dié datum minstens een keer apart gesien. Teen 15 Januarie het Galileo tot die gevolgtrekking gekom die "sterre" is eintlik liggaame wat om Jupiter wentel.[1][3] Hy het die reg opgeëis om die mane name te gee. Hy het eers sy ontdekking die "Cosmica Sidera" ('Cosimo se sterre') gegee ter ere van Cosimo II de' Medici, ’n ryk student van hom. Op voorstel van Cosimo het hy die naam verander na "Medicea Sidera" ('die Medici-sterre') ter ere van Cosimo en sy drie broers. Die ontdekking is in Maart 1610 aangekondig, minder as twee maande ná die eerste waarnemings.

Nadat verskeie individuele name voorgestel en verwerp is,[26][27] is eindelik besluit op Ganimedes, Io, Europa en Kallisto, wat minnaars was van Zeus (die Griekse weergawe van die Romeinse god Jupiter).

Wentelbaan en rotasie

Jupiter se Groot Rooi Vlek en Ganimedes se skaduwee.[28]

Ganimedes wentel op ’n afstand van 1 070 400 km om Jupiter en is die derde maan van Galilei van die planeet af.[29] Dit voltooi ’n revolusie elke sewe dae en drie uur.

Soos die meeste bekende mane is Ganimedes in ’n sinkroniese wentelbaan, met dieselfde kant wat altyd na Jupiter wys. Sy dag is dus ook sewe aarddae en drie uur lank.[30] Sy wentelbaan is baie effens eksentriek en gehel tot Jupiter se ewenaar; dié twee faktore verander kwasiperiodiek vanweë son- en planetêre swaartekragversteurings op ’n tydskaal van eeue. Die omvang van dié veranderings is respektiewelik 0,0009-0,0022 en 0,05-0,32°.[31] As gevolg van dié veranderings wissel sy ashelling (die hoek tussen sy rotasie- en wentelas) tussen 0 en 0,33°.[6]

Ganimedes is in ’n baanresonansie met Europa en Io: vir elke wentelbaan van Ganimedes draai Europa twee keer en Io vier keer om Jupiter.[31][32] Die buitekonjunksie tussen Io en Europa geskied altyd wanneer Io by sy periapside en Europa by sy apoapside is. Die buitekonjunksie tussen Europa en Ganimedes geskied wanneer Europa by sy periapside is.[31]

Die lengtegraad van die Io-Europa- en die Europa-Ganimedes-konjunksies verander teen dieselfde tempo, en dit maak driedubbele konjunksies onmoontlik. So ’n ingewikkelde resonansie word die "Laplace-resonansie" genoem.[33]

Fisiese eienskappe

Ganimedes met die lengtegraad 45° W in die middel. Die donker deel bo is die Perrine-streek en die donker deel onder die Nicholson-streek; prominente kraters is Tros (regs bo) en Cisti (links onder).

Grootte

Ganimedes is die grootste en swaarste maan in die Sonnestelsel. Sy deursnee van 5 268 km is 0,41 dié van die Aarde, 0,77 keer dié van Mars, 1,02 keer dié van Saturnus se maan Titan (die tweede grootste maan), 1,08 keer dié van Mercurius en 1,51 keer dié van die Maan. Sy massa is 10% groter as Titan s’n en 2,02 keer dié van die Maan.[34]

Samestelling en oppervlak

Die gemiddelde digtheid van Ganimedes is 1,936 g/cm3, en dit dui op ’n samestelling van gelyke dele rotsagtige materiaal en meestal wateryse.[5] Daar kan ook ander vlugtige yse soos ammoniak teenwoordig wees.[35][36]

Die maan se oppervlak het ’n albedo van sowat 43%.[37] Dit lyk of waterys alomteenwoordig is.[5] Naby-infrarooi-spektroskopie het die teenwoordigheid van sterk waterys-absorpsiebande by golflengtes van 1,04, 1,25, 1,5, 2,0 en 3,0 μm getoon.[37] Die gegroefde terrein is helderder en bevat meer ys as die donker terrein.[38] Daar is verskeie niewatermateriale: koolstofdioksied, swaeldioksied en moontlik sianogeen, waterstofsulfaat en verskeie organiese verbindings.[5][39] Galileo-resultate het ook gewys daar is magnesiumsulfaat (MgSO4) en moontlik natriumsulfaat (Na2SO4) op die oppervlak.[30][40] Dié soute se oorsprong kan die ondergrondse oseaan wees.[40]

’n Skerp grens skei die antieke,donker terrein van die Nicholson-streek van die jonger, helder terrein van die Harpagia Sulcus.
’n Foto van Galileo met verhoogde kleure van Ganimedes se kant wat weg van sy wentelrigting wys.[41] Die krater Tashmetum se prominente strale is regs onder te sien en die groot ejektaveld van Hershef regs bo. ’n Deel van die donker Nicholson-streek kan links onder gesien word.

Ganimedes se oppervlak is ’n mengsel van twee soorte terrein: ’n baie ou, donker terrein vol kraters en ’n ietwat jonger (maar steeds antieke), ligter terrein met groewe en riwwe. Die verhittingsmeganisme wat nodig is vir die vorming van die gegroefde terrein is onbekend, maar dit kan tektonies van aard wees.[5] Kriovulkanisme kon dalk ook ’n klein rol gespeel het.[5] Die kragte wat die sterk spanningsdruk in Ganimedes se yslitosfeer veroorsaak het wat nodig is om tektoniese aktiwiteit aan die gang te sit, kan verband hou met getyverhitting in die verlede; dit is moontlik veroorsaak toe die maan deur onstabiele baanresonansies beweeg het.[5][42] Die getybuigings van die ys kon die binnekant verhit en druk op die litosfeer geplaas het, en dit kon gelei het tot krake en verskuiwings wat die ouer, donkerder terrein oor 70% van die oppervlak bedek het.[5][11] Die vorming van die groewe kan ook verband hou met die vroeë vorming van die kern en gevolglike getyverhitting van Ganimedes se binnekant.[5] Tydens die daaropvolgende evolusie kon diep, warm waterpluime uit die kern na die oppervlak opgestoot en gelei het tot die tektoniese deformasie van die litosfeer.[43]

Kraters kom op albei soorte terrein voor, maar is veral volop op die donker terrein; dit is vermoedelik impakkraters.[5] Die ligter terrein met groewe bevat heelwat minder impakkraters, wat nie van groot belang was vir die maan se tektoniese evolusie nie.[5] Die digtheid van die kraters dui op ’n ouderdom van 4 miljard jaar vir die donker terrein, nes die Maan se plato's, en ’n ietwat jonger ouderdom vir die gegroefde terrein (hoeveel jonger is onseker).[44] Ganimedes kon ’n geskiedenis van hewige katervorming 3,5 tot 4 miljard jaar gelede gehad het, nes die Maan.[44] Ouer groewe kan gesien word, asook relatief jong strale ejekte.[34][45] Ganimedes se kraters is platter as dié op die Maan en Mercurius. Dit is moontlik vanweë die relatief swak aard van Ganimedes se yskors, wat kan (of kon) vloei en dus die reliëf versag.

Ganimedes het ook poolkappe, wat moontlik uit waterryp bestaan. Die ryp strek tot by breedtegraad 40°.[30] Data van Galileo dui daarop dat die teenwoordigheid van ’n magneetveld lei tot intens gelaaide deeltjies wat sy oppervlak in die onbeskermde poolgebiede bombardeer; spatsels veroorsaak dan ’n herverspreiding van watermolekules, met ryp wat na plaaslik kouer streke van die poolterrein migreer.[46]

’n Geologiese kaart van Ganimedes (Februarie 2014). Die ouer streke met ’n lae albedo en baie kraters is rooibruin; jonger dele met ’n hoër albedo is blou as dit groewe het en blougroen as dit glad is (pers is ’n mengsel van gegroef en glad).
’n Geologiese kaart van Ganimedes (Februarie 2014). Die ouer streke met ’n lae albedo en baie kraters is rooibruin; jonger dele met ’n hoër albedo is blou as dit groewe het en blougroen as dit glad is (pers is ’n mengsel van gegroef en glad).

’n Kater met die naam Anat is ’n verwysingspunt vir lengtegrade op Ganymede. Anat is by lengtegraad 128°.[47] Lengtegraad 0° wys direk na Jupiter en, tensy anders vermeld, neem die lengtegrade weswaarts toe.[48]

Ondergrondse oseane

’n Kunstenaar se voorstelling van die interne struktuur van Ganimedes. Lae is volgens skaal.

In die 1970's het Nasa-wetenskaplikes die eerste keer vermoed Ganimedes het ’n diep oseaan tussen twee yslae, een op die oppervlak en een onder ’n vloeibare oseaan en op die rotsagtige mantel.[5][15][49][50][51] In die 1990's het Nasa se Galileo-sending verby Ganimedes gevlieg en bevestig dat die maan ’n ondergrondse oseaan het. ’n Ontleding is in 2014 gepubliseer wat die realistiese termodinamika vir water en die uitwerking van sout in ag geneem het. Dit het daarop gedui dat Ganimedes verskeie oseaanlae het wat geskei word deur verskillende fases van ys, met die laagste vloeistoflaag teenaan die mantel.[15][16][17][52] Die kontak tussen water en rots kan ’n belangrike rol speel in die oorsprong van lewe.[15]

Die ontleding het ook aangedui dat die uiterste dieptes wat betrokke is (~800 km tot die rotsagtige "rotsbodem") beteken die temperatuur op die bodem van ’n oseaan tot 40 K hoër kan wees as dié by die ys-water-skeidingsvlak. In Maart 2015 het wetenskaplikes berig metings met die Hubble-ruimteteleskoop van hoe die auroras oor Ganimedes se oppervlak beweeg, dui op die bestaan van ’n ondergrondse oseaan. ’n Groot soutwateroseaan beïnvloed die maan se magneetveld en gevolglik sy aurora.[13][52][53][54] Die getuienis het getoon Ganimedes se oseane kan die grootste in die hele Sonnestelsel wees.[55]

Daar is gissings oor die moontlike bewoonbaarheid van Ganimedes se oseaan.[51][56]

Verkenning

Ganimedes soos gesien deur Pioneer 10 (1973).

Verskeie ruimtetuie wat verby Jupiter gevlieg of om die planeet gewentel het, het Ganimedes van naderby beskou – onder meer tydens vier verbyvlugte in die 1970's en verskeie in die 1990's tot 2000's. Pioneer 10 was in 1973 naby die maan en Pioneer 11 in 1974.[19] Hulle het inligting teruggestuur oor onder meer fisiese eienskappe.[57] Pioneer 10 se naaste afstand was 446 250 km.[58]

Voyager 1 en Voyager 2 was volgende, in 1979. Hulle het die grootte van die maan gemeet en onthul dit is groter as Titan, wat voorheen geglo is groter is.[59] Die gegroefde terrein is ook waargeneem.[60]

In 1995 het Galileo om Jupiter begin wentel en tussen 1996 en 2000 ses naby verbyvlugte van Ganimedes onderneem.[30] Die naaste afstand was 264 km van Ganimedes se oppervlak af.[18] Tydens ’n verbyvlug in 1996 is die maan se maagneetveld ontdek,[61] terwyl die ontdekking van die oseaan in 2001 aangekondig is.[18][30] Galileo het ook verskeie verbindings ontdek wat nie yse is nie.[39] Die laaste naby waarnemings van Ganimedes is deur New Horizons gemaak, wat in 2007 op pad na Pluto data oor die topografiese eienskappe en verbindings op Europa en Ganimedes verskaf het.[62][63]

Verwysings

  1. ↑ 1,0 1,1 Galilei, Galileo (1610). "Sidereus Nuncius" (PDF). University of Oklahoma History of Science. Besoek op 13 Januarie 2010.
  2. ↑ Wright, Ernie. "Galileo's First Observations of Jupiter" (PDF). University of Oklahoma History of Science. Besoek op 13 Januarie 2010.
  3. ↑ 3,0 3,1 "NASA: Ganymede". Solarsystem.nasa.gov. 29 September 2009. Besoek op 8 Maart 2010.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 "Planetary Satellite Mean Orbital Parameters". Jet Propulsion Laboratory, California Institute of Technology.
  5. ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 5,11 5,12 5,13 5,14 Showman, Adam P. (1999). "The Galilean Satellites" (PDF). Science. 286 (5437): 77–84. doi:10.1126/science.286.5437.77. PMID 10506564. {{cite journal}}: Onbekende parameter |coauthors= geïgnoreer (hulp)
  6. ↑ 6,0 6,1 Bills, Bruce G. (2005). "Free and forced obliquities of the Galilean satellites of Jupiter". Icarus. 175 (1): 233–247. Bibcode:2005Icar..175..233B. doi:10.1016/j.icarus.2004.10.028.
  7. ↑ 7,0 7,1 Yeomans, Donald K. (13 Julie 2006). "Planetary Satellite Physical Parameters". JPL Solar System Dynamics. Besoek op 5 November 2007.
  8. ↑ 8,0 8,1 Delitsky, Mona L. (1998). "Ice chemistry of Galilean satellites" (PDF). J.of Geophys. Res. 103 (E13): 31, 391–31, 403. Bibcode:1998JGR...10331391D. doi:10.1029/1998JE900020. {{cite journal}}: Onbekende parameter |coauthors= geïgnoreer (hulp)
  9. ↑ Yeomans and Chamberlin. "Horizon Online Ephemeris System for Ganymede (Major Body 503)". California Institute of Technology, Jet Propulsion Laboratory. Besoek op 14 April 2010. (4,38 op 3 Oktober 1951)
  10. ↑ 10,0 10,1 Hall, D.T.; Feldman, P.D.; et al. (1998). "The Far-Ultraviolet Oxygen Airglow of Europa and Ganymede". The Astrophysical Journal. 499 (1): 475–481. Bibcode:1998ApJ...499..475H. doi:10.1086/305604.
  11. ↑ 11,0 11,1 Bland; Showman, A.P.; Tobie, G. (Maart 2007). "Ganymede's orbital and thermal evolution and its effect on magnetic field generation" (PDF). Lunar and Planetary Society Conference. 38: 2020. Bibcode:2007LPI....38.2020B.
  12. ↑ Chang, Kenneth (12 Maart 2015). "Suddenly, It Seems, Water Is Everywhere in Solar System". New York Times. Besoek op 12 Maart 2015.
  13. ↑ 13,0 13,1 Staff (12 Maart 2015). "NASA's Hubble Observations Suggest Underground Ocean on Jupiter's Largest Moon". NASA News. Besoek op 15 Maart 2015.
  14. ↑ "Jupiter moon Ganymede could have ocean with more water than Earth – NASA". Russia Today (RT). 13 Maart 2015. Besoek op 13 Maart 2015.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 Clavin, Whitney (1 Mei 2014). "Ganymede May Harbor 'Club Sandwich' of Oceans and Ice". NASA. Jet Propulsion Laboratory. Besoek op 1 Mei 2014.
  16. ↑ 16,0 16,1 Vance, Steve; Bouffard, Mathieu; Choukroun, Mathieu; Sotina, Christophe (12 April 2014). "Ganymede's internal structure including thermodynamics of magnesium sulfate oceans in contact with ice". Planetary and Space Science. 96: 62–70. Bibcode:2014P&SS...96...62V. doi:10.1016/j.pss.2014.03.011. Besoek op 2 Mei 2014.
  17. ↑ 17,0 17,1 Staff (1 Mei 2014). "Video (00:51) - Jupiter's 'Club Sandwich' Moon". NASA. Besoek op 2 Mei 2014.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 Kivelson, M.G.; Khurana, K.K.; et al. (2002). "The Permanent and Inductive Magnetic Moments of Ganymede" (PDF). Icarus. 157 (2): 507–522. Bibcode:2002Icar..157..507K. doi:10.1006/icar.2002.6834.
  19. ↑ 19,0 19,1 "Pioneer 11". Solar System Exploration. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 September 2011. Besoek op 6 Januarie 2008. {{cite web}}: Onbekende parameter |deadurl= geïgnoreer (hulp)
  20. ↑ Amos, Jonathan (2 Mei 2012). "Esa selects 1bn-euro Juice probe to Jupiter". BBC News. Besoek op 2 Mei 2012.
  21. ↑ Chamberlain, V. D. (1981). "Astronomical content of American Plains Indian winter counts". Bulletin of the Astronomical Society. 13: 793. Bibcode:1981BAAS...13..793C.
  22. ↑ Brecher, K. (1981). "Ancient Astronomy in Modern China". Bulletin of the Astronomical Society. 13: 793. Bibcode:1981BAAS...13..793B.
  23. ↑ Yi-Long, Huang (1997). "Gan De". Encyclopaedia of the history of science, technology, and medicine in non-western cultures. Ed. Helaine Selin. Springer. ISBN 0-7923-4066-3. 
  24. ↑ Yinke Deng (3 Maart 2011). Ancient Chinese Inventions. Cambridge University Press. p. 68. ISBN 978-0-521-18692-6.
  25. ↑ Xi, Ze-zong (1981). "The Discovery of Jupiter's Satellite Made by Gan De 2000 Years Before Galileo". Acta Astrophysica Sinica. 1 (2): 87. Besoek op 22 Maart 2017.
  26. ↑ "Satellites of Jupiter". The Galileo Project. Besoek op 24 November 2007.
  27. ↑ "Discovery". Cascadia Community College. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 September 2006. Besoek op 24 November 2007.
  28. ↑ "Jupiter's Great Red Spot and Ganymede's shadow". www.spacetelescope.org. ESA/Hubble. Besoek op 31 Oktober 2014.
  29. ↑ "Jupiter's Moons". The Planetary Society. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 31 Desember 2007. {{cite web}}: Onbekende parameter |deadurl= geïgnoreer (hulp)
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 30,3 30,4 Miller, Ron; Hartmann, William K. (Mei 2005). The Grand Tour: A Traveler's Guide to the Solar System (3rd uitg.). Thailand: Workman Publishing. pp. 108–114. ISBN 0-7611-3547-2.
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 Musotto, Susanna; Varadi, Ferenc; Moore, William; Schubert, Gerald (2002). "Numerical Simulations of the Orbits of the Galilean Satellites". Icarus. 159 (2): 500–504. Bibcode:2002Icar..159..500M. doi:10.1006/icar.2002.6939.
  32. ↑ Phillips, Cynthia (3 Oktober 2002). "High Tide on Europa". SPACE.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Oktober 2002. {{cite web}}: Onbekende parameter |deadurl= geïgnoreer (hulp)
  33. ↑ Showman, Adam P.; Malhotra, Renu (1997). "Tidal Evolution into the Laplace Resonance and the Resurfacing of Ganymede" (PDF). Icarus. 127 (1): 93–111. Bibcode:1997Icar..127...93S. doi:10.1006/icar.1996.5669.
  34. ↑ 34,0 34,1 "Ganymede". nineplanets.org. 31 Oktober 1997. Besoek op 27 Februarie 2008.
  35. ↑ Kuskov, O.L.; Kronrod, V.A. (2005). "Internal structure of Europa and Callisto". Icarus. 177 (2): 550–569. Bibcode:2005Icar..177..550K. doi:10.1016/j.icarus.2005.04.014.
  36. ↑ Spohn, T.; Schubert, G. (2003). "Oceans in the icy Galilean satellites of Jupiter?" (PDF). Icarus. 161 (2): 456–467. Bibcode:2003Icar..161..456S. doi:10.1016/S0019-1035(02)00048-9. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 27 Februarie 2008. {{cite journal}}: Onbekende parameter |deadurl= geïgnoreer (hulp)
  37. ↑ 37,0 37,1 Calvin, Wendy M.; Clark, Roger N.; Brown, Robert H.; Spencer, John R. (1995). "Spectra of the ice Galilean satellites from 0.2 to 5 µm: A compilation, new observations, and a recent summary". J. Geophys. Res. 100 (E9): 19, 041–19, 048. Bibcode:1995JGR...10019041C. doi:10.1029/94JE03349.
  38. ↑ "Ganymede: the Giant Moon". Wayne RESA. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Desember 2007. Besoek op 31 Desember 2007.
  39. ↑ 39,0 39,1 McCord, T.B.; Hansen, G.V.; et al. (1998). "Non-water-ice constituents in the surface material of the icy Galilelean satellites from Galileo near-infrared mapping spectrometer investigation". J. Geophys. Res. 103 (E4): 8, 603–8, 626. Bibcode:1998JGR...103.8603M. doi:10.1029/98JE00788.
  40. ↑ 40,0 40,1 McCord, Thomas B.; Hansen, Gary B.; Hibbitts, Charles A. (2001). "Hydrated Salt Minerals on Ganymede's Surface: Evidence of an Ocean Below". Science. 292 (5521): 1523–1525. Bibcode:2001Sci...292.1523M. doi:10.1126/science.1059916. PMID 11375486.
  41. ↑ "Galileo has successful flyby of Ganymede during eclipse". Spaceflight Now. Besoek op 19 Januarie 2008.
  42. ↑ Showman, Adam P.; Stevenson, David J.; Malhotra, Renu (1997). "Coupled Orbital and Thermal Evolution of Ganymede" (PDF). Icarus. 129 (2): 367–383. Bibcode:1997Icar..129..367S. doi:10.1006/icar.1997.5778.
  43. ↑ Barr, A.C.; Pappalardo, R. T.; Pappalardo, Stevenson (2001). "Rise of Deep Melt into Ganymede's Ocean and Implications for Astrobiology" (PDF). Lunar and Planetary Science Conference. 32: 1781. Bibcode:2001LPI....32.1781B.
  44. ↑ 44,0 44,1 Zahnle, K.; Dones, L. (1998). "Cratering Rates on the Galilean Satellites" (PDF). Icarus. 136 (2): 202–222. Bibcode:1998Icar..136..202Z. doi:10.1006/icar.1998.6015. PMID 11878353. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 27 Februarie 2008. {{cite journal}}: Onbekende parameter |deadurl= geïgnoreer (hulp)
  45. ↑ "Ganymede". Lunar and Planetary Institute. 1997.
  46. ↑ Khurana, Krishan K.; Pappalardo, Robert T.; Murphy, Nate; Denk, Tilmann (2007). "The origin of Ganymede's polar caps". Icarus. 191 (1): 193–202. Bibcode:2007Icar..191..193K. doi:10.1016/j.icarus.2007.04.022.
  47. ↑ "USGS Astrogeology: Rotation and pole position for planetary satellites (IAU WGCCRE)".
  48. ↑ "Planetary Names: Target Coordinate Systems". planetarynames.wr.usgs.gov. International Astronomical Union.
  49. ↑ Sohl, F.; Spohn, T; Breuer, D.; Nagel, K. (2002). "Implications from Galileo Observations on the Interior Structure and Chemistry of the Galilean Satellites". Icarus. 157 (1): 104–119. Bibcode:2002Icar..157..104S. doi:10.1006/icar.2002.6828.
  50. ↑ Freeman, J. (2006). "Non-Newtonian stagnant lid convection and the thermal evolution of Ganymede and Callisto" (PDF). Planetary and Space Science. 54 (1): 2–14. Bibcode:2006P&SS...54....2F. doi:10.1016/j.pss.2005.10.003. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 24 Augustus 2007.
  51. ↑ 51,0 51,1 "Underground ocean on Jupiter's largest moon". EarthSky. 15 Maart 2015. Besoek op 14 Augustus 2015.
  52. ↑ 52,0 52,1 "Hubble observations suggest underground ocean on Jupiter's largest moon Ganymede". NASA. PhysOrg. 12 Maart 2015. Besoek op 13 Maart 2015.
  53. ↑ https://www.sciencedaily.com/releases/2015/03/150312112112.htm
  54. ↑ Saur, Joachim; Duling, Stefan; Roth, Lorenz; Jia, Xianzhe; Strobel, Darrell F.; Feldman, Paul D.; Christensen, Ulrich R.; Retherford, Kurt D.; McGrath, Melissa A.; Musacchio, Fabrizio; Wennmacher, Alexandre; Neubauer, Fritz M.; Simon, Sven; Hartkorn, Oliver (2015). "The Search for a Subsurface Ocean in Ganymede with Hubble Space Telescope Observations of its Auroral Ovals". Journal of Geophysical Research: Space Physics. 120: 1715–1737. Bibcode:2015JGRA..120.1715S. doi:10.1002/2014JA020778.
  55. ↑ Overlooked Ocean Worlds Fill the Outer Solar System. John Wenz, Scientific American. 4 Oktober 2017.
  56. ↑ Griffin, Andrew (13 Maart 2015). "Ganymede: oceans on Jupiter's moon could have been home to alien life". The Independent. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 13 Mei 2015. Besoek op 19 Februarie 2018. {{cite web}}: Onbekende parameter |deadurl= geïgnoreer (hulp)
  57. ↑ "Chapter 6: Results at the New Frontiers". SP-349/396 Pioneer Odyssey. NASA. Augustus 1974.
  58. ↑ "Pioneer 10 Full Mission Timeline". D Muller.
  59. ↑ "Voyager 1 and 2". ThinkQuest. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 Desember 2007. Besoek op 6 Januarie 2008. {{cite web}}: Onbekende parameter |deadurl= geïgnoreer (hulp)
  60. ↑ "The Voyager Planetary Mission". Views of the Solar System. Besoek op 6 Januarie 2008.
  61. ↑ "New Discoveries From Galileo". Jet Propulsion Laboratory. Besoek op 6 Januarie 2008.
  62. ↑ "Pluto-Bound New Horizons Spacecraft Gets A Boost From Jupiter". Space Daily. Besoek op 6 Januarie 2008.
  63. ↑ Grundy, W.M.; Buratti, B.J.; et al. (2007). "New Horizons Mapping of Europa and Ganymede". Science. 318 (5848): 234–237. Bibcode:2007Sci...318..234G. doi:10.1126/science.1147623. PMID 17932288.

Eksterne skakels

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Ganumedes_(maan)&oldid=1935599"