Hans-Georg Gadamer

Hans-Georg Gadamer

Hans-Georg Gadamer (Marburg, 11 Februarie 1900 - Heidelberg, 13 Maart 2002) was 'n Duitse filosoof.

Agtergrond en kort oorsig van sy idees

Gadamer se vader was 'n natuurwetenskaplike met 'n afkeer van die nie-natuurwetenskappe. Gadamer self het klassieke tale, geskiedenis en kunsgeskiedenis bestudeer. In 1938 word hy professor in filosofie in Leipzig. In 1960 publiseer hy sy hoofwerk, Wahrheit und Methode. Grundzüge einer philosophischen Hermeneutik (Waarheid en metode, Buitelyne van 'n filosofiese hermeneutiek).

Hy het hoofsaaklik die aard van die geesteswetenskappe en die onderskeid daarvan met die natuurwetenskappe ondersoek. Sy inspirasie was Friedrich Nietzsche, hoofsaaklik weens die belangrikheid van kuns wat Nietzsche erken. Hy volg egter nie Nietzsche se desperate ekstremisme en verwerping van die wetenskap as sodanig nie. Gadamer se hermeneutiek is gebaseer op Heidegger se hermeneutiese fenomenologie. Die studie van Plato en Aristoteles het ook 'n stempel afgedruk op Gadamer se filosofie.

Volgens Gadamer is die hermeneutiek die verstaan (Verstehen), begryp en interpretasie van menslike en kulturele lewensuitdrukkings. Volgens hom is daar spanning tussen metodologiese en filosofiese hermeneutiek omdat die waarheid wat in die alledaagse en geesteswetenskaplike te verstane is (begrip voor verkry is), nooit met behulp van reëls toegepas kan word nie. Die nastrewing van metodologiese reëls vir begrip is te danke aan die feit dat die verteenwoordigers van metodologiese hermeneutiek die geesteswetenskaplike verstaan en ten onreg gelykstel aan die natuurwetenskaplike ideaal van objektiewe kennis wat met metodiese middele kennis bekom het.

Gadamer se waarheidsbegrip

Volgens Gadamer is die groot verdienste van Friedrich Schleiermacher dat hy begrip verstaan het as 'n gesprek, maar hy het nie hierdie beginsel konsekwent toegepas nie. Volgens Gadamer benodig begrip goeie wil en openheid vir die gespreksdeelnemer. Soos Schleiermacher beweer, is dit nie net objektiewe rekonstruksie nie, maar 'n uitruil van menings en integrasie (horisontale versmelting). 'n Werklike gesprek verander beide vennote, beide van die uitlêer en ook die teks.

Soos met Heidegger, is by Gadamer die hermeneutiese sirkel (sien hermeneutiek) nie suiwer formeel nie, maar ontologies. Dit beteken dat die waarheid volgens Gadamer in beginsel nie bekend kan wees nie. Schleiermacher en Wilhelm Dilthey het nie besef dat die interpeteerder reeds deel van hierdie sirkel is nie.

Volgens Schleiermacher en Dilthey vorm tyd 'n hindernis tussen die interpeteerder en die geïnterpreteerde. Volgens Gadamer (en ook Heidegger) maak tyd begrip moontlik. Die tydgaping is produktief, aangesien dit die beweging van die horisonsamesmelting, en gevolglik die bestaan van nuwe betekenisse, die werkingsgeskiedenis (Wirkungsgeschichte) toelaat. Die werkingsgeskiedenis toon die produktiewe uitwerking van tyd op begrip. Die werkingsgeskiedenis bepaal wat na vore kom as 'n navorsingsvoorwerp.

Hierdie konsep van waarheid verskil van die korrespondensiemodel van waarheid. Ons eie lewe is deel van die werkingsgeskiedenis. Die ontologiese waarheid, die tradisie waarvan ons eie lewe deel is, word voorafgaan deur die onderskeid tussen ware en valse stellings. Die ontologiese waarheid is 'n proses van openbaarmaking en verberging. Nuwe insigte word op die horison gebore, oues gaan verlore. Begrip is altyd 'n ander begrip, nooit 'n beter begrip nie.

Volgens Gadamer hang kennis af van die bedryfsgeskiedenis; die begrip word ondersteun deur 'n produktiewe gebeurtenis (die werkingsgeskiedenis) en kan nie deur metodologiese reëls beheer word nie. 'n Onbevooroordeelde (neutrale) begrip is onmoontlik volgens Gadamer; elke ervaringhorison is per definisie beperk en gekenmerk deur vooroordeel. Terloops, Gadamer is teen die Verligting, wat die ideaal van onbevooroordeelde begrip vereer. Volgens Gadamer kan tydens elke oomblik van die werkingsgeskiedenis slegs 'n gedeelte van die waarheid bereik word; integrasie in die begrip is nooit volledig nie.

Hermeneutiese etiek

Sedert Immanuel Kant is daar onderskeid gemaak tussen teoretiese, praktiese en estetiese probleme. Gadamer aanvaar nie hierdie skeiding nie. Volgens hom is wetenskap, kuns en moraliteit onafskeidbaar. Hy sluit daarmee by Dilthey aan, wat Kant se 'ervaring' teenoor Kant se 'teoretiese ervaring' beklemtoon. Gadamer gaan verder as Dilthey en plaas die praktiese dimensie in die middelpunt van hermeneutiek.

Gadamer sien begrip as 'n gesprek wat geïnspireer word deur Plato se dialoë. In etiek laat hy homself beïnvloed deur die praktiese filosofie van Aristoteles, waarvan die doel nie die verkryging van kennis is nie, maar morele aksie.

Volgens Gadamer is begrip in die eerste plek prakties in die Aristoteliese sin. Die geesteswetenskappe is hoofsaaklik morele wetenskappe. Die begrip gee rigting aan menslike aksie. In begrip, die aansoek is sentraal, die verbindende konsep tussen begrip en waarneem is aansoek.

Toepassing behels horisonvesmelting; dit is die oomblik wanneer begrip toegepas word. Teks uit die verlede word nou verduidelik en dien ook vir die toekoms. Omdat volgens Gadamer elke begrip 'n toepassings oomblik het, is volgens hom alle begrip ook op die toekoms gefokus.

Die toepassing bemiddel tussen die algemene en die spesiale; volgens Gadamer is daar geen sprake van induksie nie. Elke algemene wet word getoets teen 'n spesifieke geval en 'n wet is eintlik leeg totdat dit toegepas word. In ons aksies kan ons nie beroep op absolute waardes en norme wat meganies toegepas kan word nie. Ons vertrou op voortdurende herinterpretasie van waardes en norme wat van tradisie aan ons oorgedra word. Normatiewe stellings vorm dus deel van die werkingsgeskiedenis.

Gebreke en moontlikhede van die hermeneutiek

Filosofiese hermeneutiek het twee kriteria vir die skeiding van die koring van die kaf by die interpretasie van:

• die integrale eenheid van die interpretasie;

• die historiese volhoubaarheid van die teks.

Die idee van werkingsgeskiedenis beteken nie dat ons die tradisie sonder kritiek moet aanvaar nie. Horisonversmelting kan beslis kritiek inhou. Kritieke refleksie veronderstel 'n tradisie (refleksie en tradisie moet nie as teenoorgesteldes beskou word nie, soos Jürgen Habermas dit doen nie). In elke begrip is daar 'n gebeurtenis wat nooit deur bewussyn ten volle aanvaar kan word nie. Die kritieke refleksie word immers ook in die werkingsgeskiedenis ingesluit.

Hermeneutiek is universeel van toepassing en daarom kan 'n sosiale mag of ideologie in sy betekenis ook deur Gadamer verstaan word. Die gevaar van ideologiese kritiek is volgens Gadamer dat dit mense kan aanmoedig om nie meer die waarheid van die gespreksvenoot ernstig op te neem nie, maar om dit te verminder tot 'n voorwerp wat as ideologies krities verklaar kan word. Dit dreig om weer te verval in die objektivisme van Schleiermacher en Dilthey.

Die hermeneutiese konsep van die skone

Gadamer kritiseer Kant se estetiese subjektivisme (estetiese oordele is subjektief). Dit ontneem ons van die moontlikheid om 'n korrekte insig in die verskynsel kuns te verkry omdat die klem op die gevoelens van die oordeelende onderwerp val. Gadamer wil dus 'n ander vertrekpunt neem vir die analise van kuns, naamlik die spel. Sy ontleding van hierdie verskynsel is 'n goeie voorbeeld van 'n fenomenologiese beskrywing. Die wesensaard van die spel is primêr en die bewussyn van die spelers is sekondêr. Die spel vind plaas sonder dat die spelers daarvan bewus is en die spel self is die onderwerp van spel. Die doel van die spel is die speel self, daar is geen doel buite die spel nie en is daarop gemik om ditself te herhaal. Die spel is selfvertolking, gerig op die kyker. Wanneer die spel 'n skouspel word, betree ons die kunsveld. Die spelkonsep van Ludwig Wittgenstein het baie verskillende aannames as dié van Gadamer.

Die spel wat 'n kunswerk geword het, is heeltemal los van die spelers (die skrywer, skilder, ens.). Die kunswerk vorm 'n onafhanklike wêreld wat heeltemal onafhanklik is van die bedoelings en gevoelens van die kreatiewe en uitvoerende kunstenaar. Gadamer verwerp Plato se leer van Mimesis, kuns as 'n beeld van 'n beeld. Volgens Gadamer verskyn die werklikheid nie net ten volle in die kunswerk nie; maar die kunswerk is 'n openbaring van die werklikheid. 'n Kunswerk verteenwoordig die noodsaaklike en bied dus ware kennis. Die kunswerk en sy voorstelling kan nie gesien word as twee verskillende dinge nie; die verteenwoordiging bestaan net om dit te verstaan.

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal.