Hein Viljoen

Hein Viljoen (1951- ) is ’n Afrikaanse digter en professor in Afrikaans en Nederlands aan Noordwes Universiteit.

Lewe en werk

Hendrik Marthinus Viljoen is op 23 Maart 1951 in Pretoria gebore. Sy vader, ook Hendrik Marthinus Viljoen, is ’n predikant. Die gesin woon eers op Krugersdorp-Wes, waar hy groot word, maar verhuis in 1959 na Lindley in die Vrystaat, waar hy skoolgaan tot met standerd vyf. In 1964 verhuis die gesin na Potchefstroom, waar hy sy hele hoërskoolopleiding ontvang en in 1968 aan die Hoër Volkskool Potchefstroom matrikuleer. Na matriek werk hy vir drie maande in die Witrand-inrigting vir verstandelik gestremdes, waarna hy sy verpligte nege maande militêre opleiding in 1969 ook op Potchefstroom deurloop. In hierdie jaar lê hy deeltyds die eerste jaar van die B.A.-graad deur die Universiteit van Suid-Afrika af. Vanaf Februarie 1970 studeer hy aan die Potchefstroomse Universiteit vir Christelike Hoër Onderwys en voltooi die B.A.-graad met Afrikaans-Nederlands en Psigologie as hoofvakke aan die einde van 1971. In Desember 1971 trou hy met Rinie Kruger en hulle het drie kinders. Hierna werk hy vir twee maande by die destydse Bantoe Administrasie in Carletonville voordat hy ’n beurs kry vir studie vir honneurs in Afrikaans. Aan die einde van 1972 behaal hy die B.A. Honneurs-graad aan die Potchefstroomse Universiteit en sy vrou die Universiteits Onderwysdiploma.

Hulle verhuis dan aan die einde van 1972 na Pretoria, waar hy in die Vertaalkantoor van die Staatsdiens werk. Hier studeer hy verder aan die Universiteit van Pretoria en behaal in 1975 die M.A.-graad met lof onder leiding van A.P. Grové met ’n verhandeling oor “Die anormalisering in die poësie van Breyten Breytenbach”. Hierna word hy lektor in Afrikaans, eers vanaf 1976 aan die Universiteit van Pretoria en dan vanaf April 1978 aan die Potchefstroomse Universiteit vir Christelike Hoër Onderwys. Einde September 1980 vertrek hy met sy gesin na Nederland, waar hy aan die Rijksuniversiteit van Utrecht verder studeer in algemene literatuurwetenskap. Die gesin keer terug na Suid-Afrika kort voor Kersfees 1981, waarna hy weer ’n pos as dosent aan die Potchefstroomse Universiteit opneem. Hier ontvang hy sy D.Litt.-graad in 1985, gegrond op die proefskrif “Die Suid-Afrikaanse romansisteem anno 1981”, ’n vergelykende studie van drie Suid-Afrikaanse romans met gebruikmaking van ’n stelselsbenadering. In 1984 word hy oorgeplaas na die Departement Algemene Taal- en Literatuurwetenskap en in 1994 word hy weer terug verplaas na Afrikaans-Nederlands. In 1986 word hy bevorder tot senior lektor, in 1987 tot medeprofessor en in 1992 tot professor. Hy word mettertyd vakvoorsitter van die vakgroep Afrikaans en Nederlands aan hierdie universiteit, wat later sy naam verander na Noordwes Universiteit. Hy dien ook as direkteur van die Navorsingseenheid vir Tale en Literatuur in die Suid-Afrikaanse konteks. Sy navorsing is hoofsaaklik toegespits op die Suid-Afrikaanse letterkunde na 1980 en die Afrikaanse poësie. Hy is lid van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns (waar hy op die Letterkundekommissie dien), die Maatschappij voor Nederlandse Letterkunde en die Afrikaanse Skrywersgilde. Verder is hy voorsitter van SAVAL (Die Suid-Afrikaanse Vereniging vir Algemene Literatuurwetenskap), wat hom ten doel stel om die studie van literêre teorie en vergelykende letterkunde te bevorder. Hierdie organisasie se tydskrif is The Journal of Literary Studies / Tydskrif vir Literatuurwetenskap. Per geleentheid is hy gasprofessor aan die Universiteit van Antwerpen in België, waar hy ’n kursus in Afrikaanse taal- en letterkunde aanbied.

Skryfwerk

Letterkundige publikasies

Sy navorsingsbelangstelling is literêre teorie en vergelykende letterkunde, veral in die Afrikaanse poësie, waarin hy die temas van ruimte, identiteit, grense en hibriditeit in die onlangse Afrikaanse letterkunde ondersoek. Saam met Chris van der Merwe skryf hy dan ook ’n inleiding tot die literatuurwetenskap getitel “Alkant olifant”. Die titel is na aanleiding van die bekende staaltjie van die ses blinde mans wat elkeen ’n verskillende deel van die olifant aanraak en dit beskryf. Hoewel die beskrywings hemelbreed verskil, het elkeen tog ’n deeltjie van die olifant beet. Net so moet die literatuur vanuit verskillende hoeke en op verskillende maniere ondersoek word, ’n metode en tegniek wat in die verskillende teorieë in die boek geïllustreer word. Sy samewerking  met Chris van der Merwe lei ook tot die publikasie van “Storyscapes: South African perspectives on literature, space and identity” en “Beyond the threshold: Explorations of Liminality in Literature”.  Saam met T.T. Cloete redigeer hy “Literêre terme en teorieë” en lewer bydraes tot verskeie ander boeke, waaronder D.H. Steenberg se “Rondom sestig”, terwyl hy redakteur is van die huldigingsbundel aan T.T. Cloete, “In teen die groot vergeet”. As regisseur is hy verantwoordelik vir ’n aantal ander vakkundige publikasies en is hoofredakteur van Literator, assistent-redakteur van Tydskrif vir Literatuurwetenskap en dien hy op die redaksie van Woord en Daad. Hy skryf verskeie resensies en artikels vir publikasies soos Klasgids, Tydskrif vir Letterkunde en Buurman. As redakteur versamel hy twaalf essays deur prominente kundiges in “Crossing borders, dissolving boundaries” (subtitel “Cross/Cultures: Readings in Post/Colonial literatures and cultures in English”) waarin die grensoorskrydende werk van skrywers ondersoek word.

Poësie

Reeds in matriek begin hy gedigte skryf en publiseer later gedigte in Tydskrif vir Letterkunde. Sy debuut is met die bundel “Waterkristal”, wat veral enkele geslaagde stemmingsverse bevat. Die oorwegende toonaard van die bundel is moraliserend, veral vanuit ’n Calvinistiese standpunt. Opvallend is die behoefte aan en uitbeelding van stilte en stilheid, wat ’n terugkerende motief is vir baie van die gedigte. Die digbundel “Holtrom en groot kabaal” se titel verwys daarna dat die digter ’n soort hol ontvanger is van die lawaai wat die samelewing maak. Dit suggereer ook die leë politieke retoriek wat slegs lawaai is en niks meer nie. In hierdie bundel dig hy oor sy reaksie op dinge wat met hom gebeur het en die bundel sluit liefdesgedigte, afskeidsgedigte en gedigte oor die land en politiek in. Die afdeling “Die loodsware troos van woorde” bevat afskeidsgedigte oor mense wat dood is, waaronder sy ma en pa, met die sentrale besef dat woorde maar baie min kan troos. Daar is ook ’n afdeling met gedigte oor reis (“Van lager land”), wat hoofsaaklik in die buiteland geskryf is, met “Identiteit” wat worstel met die  self-identiteit in ’n land wat onherroeplik verander het. Die afdeling “Die stank van hierdie land” lewer kommentaar op die algemene verval in die land na die aanvang van die demokratiese regering. Ten spyte van die negatiewe van die situasie in Suid-Afrika, vereenselwig die digter hom tog in verse soos “Klippe sal dit uitroep” en “Moerland” met die land. ’n Sleutel vir die begrip van die gedigte is die rol wat lig en ligbeelde speel. Die onpeilbare kwaliteit van lig suggereer dikwels die aanwesigheid van ’n bonatuurlike dimensie. Sy verse word opgeneem in verskeie versamelbundels, waaronder “Groot verseboek” en “Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte”. Die lirieke van die nuwe universiteitslied van Noordwes Universiteit is ook deur hom geskryf.

Publikasies

Jaar	Publikasie
1982	Waterkristal
1987	Die Suid-Afrikaanse romansisteem anno 1981
1992	Literêre terme en Teorieë (saam met T.T. Cloete)
1998	Alkant olifant (saam met Chris N. van der Merwe)
2003	Holtrom en groot kabaal
2004	Storyscapes: South African perspectives on literature, space and identity (saam met Chris N. van der Merwe)
2007	Beyond the threshold: Explorations of Liminality in Literature (saam met Chris N. van der Merwe)

Redakteur

Jaar	Publikasie
1984	In teen die groot vergeet
2013	Crossing borders, dissolving boundaries

Verwysings

Boeke

• Kannemeyer, J.C. “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 3” Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 2006

Tydskrifte en Koerante

• Anoniem “Profiel: Prof. Hein Viljoen” “Kampusnuus” September 2005
• Nieuwoudt, Stephanie “Hein Viljoen: let op die ligwoorde…” “Plus” 12 Junie 2003
• Van Deventer, Susanne “Vier voorgeskrewe gedigte uit ‘Senior keur’” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 32 no. 1, Februarie 1994

Internet

• Nieuwoudt, Stephanie Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2003/06/12/9/3.html

Ongepubliseerde Dokumente

• Viljoen, Hein “Biografiese skets” Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein

Resensies

Alkant olifant

• Hambidge, Joan Woorde wat Weeg: http://joanhambidge.blogspot.co.za/2013/03/chris-n-van-der-merwe-hein-viljoen.html
• Lemmer, Erika “Rapport” 18 Oktober 1998
• Van der Westhuizen, P.C. “Beeld” 19 Oktober 1998

Crossing borders, dissolving boundaries

• Szczurek, Karina Magdalena “Tydskrif vir Letterkunde” Vierde reeks Jaargang 51 no. 1 Herfs 2014

Holtrom en groot kabaal

• Bezuidenhout, Zandra “Sarie” November 2003
• De Lange, Johann “Rapport” 30 November 2003: http://m24arg02.naspers.com/argief/berigte/rapport/2003/12/07/R1/V~1/02.html
• Visagie, Andries “Beeld” 11 Augustus 2003

Waterkristal

• Brink, André P. “Rapport” 27 Maart 1983
• Cloete, T.T. “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 21 no. 3, Augustus 1983
• Cloete, T.T. “Tydskrif vir Geesteswetenskappe” Jaargang 23 no. 4, Desember 1983
• Coetzee, Ampie “Standpunte” Nuwe reeks 170, April 1984