Switserland

Switserland
Schweizerische Eidgenossenschaft
Confédération suisse
Confederazione Svizzera
Confederaziun Svizra
Confœderatio Helvetica

[[Vlag van {{{algemene_naam}}}|Vlag]] [[Wapen van {{{algemene_naam}}}|Wapen]]
Nasionale leuse: Unus pro omnibus, omnes pro uno (Afrikaans: Een vir almal, almal vir een)
Volkslied: Switserse Psalm
Hoofstad	Bern
Grootste stad	Zürich
Amptelike tale	Duits, Frans, Italiaans, Romansch
Regering Federale Raad	Federale republiek Moritz Leuenberger (Pres. 2006) Pascal Couchepin Doris Leuthard Samuel Schmid Micheline Calmy-Rey (VP 2006) Christoph Blocher Hans-Rudolf Merz
Onafhanklikheid Onafhanklikheid - Verklaar - Erken Bondstaat	Federale Verdrag 1 Augustus  1291 24 Oktober  1648 1848
Oppervlakte  - Totaal    - Water (%)	41 285 km2  (132ste)
Bevolking  - 2006-skatting  - Digtheid	7 507 300 (92ste) 181 / km2 (44ste)
BBP (KKP)  - Totaal  - Per capita	2003-skatting $233 biljoen (35ste) $30 186(8ste)
Geldeenheid	Switserse Frank (CHF)
Tydsone  - Somertyd	CET (UTC+1) CEST (UTC+2)
Internet-TLD	.ch
Skakelkode	+41

Die Switserse Konfederasie is 'n klein federale staat in Sentraal-Europa, met Duitsland, Frankryk, Italië, Oostenryk en Liechtenstein as aangrensende lande. Die land het 'n lang tradisie van politiese en militêre neutraliteit, maar ook vir internasionale samewerking aangesien dit die tuiste is van baie internasionale organisasies.

Confœderatio Helvetica (CH), die Latynse weergawe van die amptelike naam, vermy ‘n keuse tussen die vier amptelike tale. Die afkorting word op soortgelyke manier gebruik; dit word byvoorbeeld gebruik as Switserland se Internet topvlakdomein, .ch.

Die bevolking van Switserland vorm geen etniese, taalkundige of godsdienstige eenheid nie. Hulle identiteit word gevorm deur hulle gemeenskaplike geskiedenis, die gemeenskaplike mites, die gemeenskaplike politieke oortuigings en beginsels (wat onder meer die federalisme, direkte demokrasie en neutraliteit insluit), die geografie en klein oppervlak en ook die oortuiging dat hulle 'n uitsondering in Europa is.

Geskiedenis

Die Keltiese Helvetiërs was die oorspronklike bewoners van die land, wat in die 1ste eeu v.C. deur die Romeine verower is. In die tydperk tussen die 3de en 6de eeu n.C. het Germaanse stamme hulle in die gebied gevestig. Dit is in die 9de eeu by die Frankiese en in die 11de eeu by die Heilige Romeinse Ryk ingelyf.

Lêer:Bundesbrief - 001.png

Die Switserse Bondsbrief van 1291

Die legendariese stigting van die Switserse Federasie, wat aanvanklik 'n koalisie van drie kantons was wat hulle teen die bewind van die Huis Habsburg verset het, het op 1 Augustus 1291 op die Rütli-weiveld plaasgevind, en Switserland pronk dus met 'n demokratiese regeringstelsel, wat meer as 700 jaar oud is. Die eerste dag in Augustus word nog steeds as die Nasionale Fees (Duits: Bundesfeier, Frans: Fête nationale) gevier.

Die Switserse Konfederasie het tydens die 15de eeu tot 'n eersterangse militêre moondheid ontwikkel, wat Aargau, Thurgau en die valleie van Ticino by sy magsgebied ingelyf het. Die Switsers het in 1476 en 1477 ook militêre oorwinnings teen Karel die Stoute van Boergondië en oor keiser Maksimiliaan I behaal. Die laasgenoemde het aan Switserland verregaande selfregering toegestaan.

Die Konfederasie is in 1513 deur die toelating van die kantons Appenzell, Basel, Fribourg, Schaffhausen en Solothurn aansienlik vergroot. Tot en met 1798 het die Konfederasie dus uit dertien kantons bestaan. Bern het in 1536 Vaud van Savoie verower, terwyl nou politieke bande met Grisons, Genève, St. Gallen en ander gebiede en stede gesmee is. Met die Franse oorwinning in die Slag van Marignano gedurende die Italiaanse Oorloë het Switserland egter sy rol as beduidende faktor in die Europese politiek grotendeels ingeboet. 'n "Ewigdurende alliansie" met Frankryk en politieke neutraliteit het nou as ankerpunte van Switserland se internasionale optrede gedien. Switserse huursoldate het egter nog sowat drie eeue lank in buitelandse diens gestaan.

Switserland was danksy Johannes Calvyn in Genève en Ulrich Zwingli in Zürich een van die sentrums van die Reformasie, wat die konfederasie in godsdienstige opsig verdeel en 'n periode van politieke en godsdienstige konflikte ingelui het. Die Switserse Katolieke het onder die leiding van die Vier Woudkantons 'n Protestantse leër verslaan, en die Rooms-Katolieke godsdiens van die kantons Fribourg, Luzern, Schwyz, Solothurn, Unterwalden, Uri en Zug is in die Verdrag van Kappel in 1531 erken. Ten spyte van sy godsdienstige verdeling het Switserland gedurende die Dertigjarige Oorlog sy neutraliteit bewaar. Terwyl Duitsland verwoes was, het Konfederasie 'n welvarende gebly en met die Vrede van Münster (Wesfale) in 1648 ook volle onafhanklikheid van die Heilige Romeinse Ryk verkry.

Gedurende die Franse Rewolusie het Switserland enkele jare onder Franse bewind gekom en het in 1798 'n nuwe politieke bedeling onder die naam Helvetiese Republiek gekry. Die Kongres van Wene het in 1848 Switserland se onafhanklikheid erken en sy neutraliteit gewaarborg.

Die huidige Switserse bondstaat met Bern as sy administratiewe setel is in die jaar 1848 gestig en bestaan tans uit 26 kantons. Switserland het sy neutraliteit in die Eerste en Tweede Wêreldoorlog bewaar en ook nie by die Europese Unie aangesluit nie. Dit het wél in 1960 'n lidstaat van die Europese Vryehandelsooreenkoms (EFTA) geword en in 2002 by die Verenigde Nasies aangesluit.

Geografie

Kaart van Switserland

'n Satellietfoto van die Middelland

Switserland word in vyf geografiese gebiede verdeel, wat onder meer ten opsigte van klimaattoestande duidelik van mekaar verskil: Die Jura, die Middelland, die Vooralpe, die Alpe en die gebied suid van die Alpe.

Die Middelland beslaan die gebied tussen Jura en Alpe of sowat 30 persent van Switserland se oppervlakte. Dit strek oor 'n afstand van 300 kilometer van die Meer van Genève tot by die Bodenmeer, met 'n wydte van tussen 40 kilometer in die weste en 70 kilometer in die ooste. Die hoogste bergspitse is die Napf met 1 408 meter bo seevlak.

Danksy die milde klimaat en groot aantal riviere en mere het die Middelland steeds een van die mees digbevolkte gebiede van Switserland gevorm, waar die grootste stede van die land lê. In 1990 het twee derdes van die Switsers hier gewoon. Met die vinnige motorisering ná die Tweede Wêreldoorlog het die grootste stede in die Middelland tot uitgestrekte metropolitaanse gebiede ontwikkel, waaronder Montreux-Lausanne-Genève in die weste, en Bern-Thun en Winterthur-Zürich-Olten in die ooste.

In politieke, ekonomiese, kulturele en godsdienstige opsig het die Middelland egter nooit 'n eenheid gevorm nie. Die Middelland maak dus sowel deel uit van die Romaanse taalgebied in die weste, asook die Germaanse in die ooste.

14 813 vierkante kilometer (of 38 persent) van Switserland se oppervlak is landbougebiede, 12 522 vierkante kilometer (30,4 persent) is woudgebiede, 2 418 vierkante kilometer is bebou en 10 531 vierkante kilometer (25,5 persent) is onproduktiewe gebiede, veral in die berge.

Switserland strek maksimaal 220 kilometer in noord-suidelike en 348 kilometer in wes-oostelike rigting.

Geologie

Die geologiese struktuur van Switserland is oor baie miljoene jare deur die botsing van die vastelande van Europa en Afrika gevorm. In geologiese opsig is daar vyf gebiede: Die kern van die Alpe word deur graniet gevorm, terwyl die Jura 'n jonger bergreeks uit kalksteen is. Tussen die Alpe lê die vlaktes en heuwellandskappe van die Middelland. In die uiterste suide van Switserland lê die Mendrisiotto in die kanton Ticino, wat deel uitmaak van die Po-vlakte, terwyl die stad Basel in die noord-weste in die Bo-Rynse vlakte lê.

Berge

Die Matterhorn

Daar is 74 berge met 'n hoogte van meer as 4 000 meter bo seevlak. Hiervan lê 55 binne die landsgrense en 19 in die Switsers-Italiaanse grensgebied. Die twaalf hoogste berge van Switserland lê almal in die kanton Valais (Wallis). Die Dufour-bergspits in die Monte-Rosa-massief is die hoogste punt in Switserland met 4 634 meter, alhoewel dit gedeeltelik op Italiaanse gebied lê. Die berge van Valais spog met 'n aantal ander superlatiewe soos die grootste gletsers en die berg Weisshorn, wat vanweë sy piramidevormige bergspits as een van die mooiste in die Alpe beskou word.

Die hoogste berg, wat volledig in Switserland lê, is die Dom tussen Zermatt en Saas-Fee met 'n hoogte van 4 545 meter. Die bekendste berg van Switserland is nogtans die Matterhorn suid van Zermatt met 'n hoogte van 4 478 meter bo seevlak.

Mis oor die Switserse Middelland, soos gesien vanaf die bergspits Rigi

Die bergspitse van die Eigner (3 970 meter), Mönch ("Monnik", 4 107 meter) en Jungfrau ("Jonkvrou", 4 158 meter) vorm 'n bekende groep in die Bernse Boland (Berner Oberland). Die hoogste bergspits in die kanton Bern is die Finsteraarhorn (4 274 meter).

Die bekendste berge in die oostelike Switserland is die Piz Bernina (4 049 meter), die mees oostelike van alle Alpe-bergspitse met 'n hoogte van meer as 4 000 meter, en die Piz Palü (3 901 meter).

Die bergspitse in die Vooralpe-gebied is duidelik laer, nogtans is daar bekendes soos die Pilatus in Luzern (2 132 meter), die Titlis (3 238 meter), die Rigi (1 797 meter) in die kanton Schwyz en die Säntis (2 502 meter) in Oos-Switserland.

Sowat 'n derde van die Frans-Switserse Jura-bergreeks met sy oppervlak van 14 000 vierkante kilometer maak deel uit van Switserland. Die hoogste bergspits van die Jura-massief, die Crêt de la Neige met 'n hoogte van 1 720 meter, lê in Frankryk; die hoogste Switserse berge in die Jura is Mont Tendre (1 679 meter). Ander bekende bergspitse is die Chasseral (1 607 meter), La Dôle (1 677 meter), Chasseron (1 607 meter) en Suchet (1 588 meter).

Mere

Die Meer van Genève naby Epesses

Die Bodenmeer naby Rorschach

Danksy die topografiese struktuur en as gevolg van gletservorming tydens die Ystydperke beskik Switserland oor 'n groot aantal mere. Baie van hulle is klein bergmere.

Die grootste meer van Switserland is die Meer van Genève aan die Frans-Switserse grens (580,03 vierkante kilometer, waarvan sestig persent in Switserland lê). Die tweede grootste meer is die Bodenmeer, wat aan Duitsland en Oostenryk aangrens (536 vierkante kilometer). 23,73 persent van sy oewerlyn is Switserse gebied. Die Lago Maggiore aan die Switsers-Italiaanse grens vorm met 'n hoogte van 193 meter bo seevlak die laagste punt van Switserland. 19,28 persent van sy oppervlak lê in Switserland.

Die bekendste mere, wat uitsluitlik in Switserland lê, is die Meer van Neuchâtel (215,2 vierkante kilometer), die Vierwoudstrekemeer (Duits: Vierwaldstättersee) (113,72 vierkante kilometer) en die Zürichmeer (88,17 vierkante kilometer).

Riviere

Die Rynval in Schaffhausen

Twee groot riviere van Europa, die Ryn en Rhône, het hulle oorsprong in die Switserse Gotthard-bergmassief. Met die uitsondering van die riviere in Engadin en Ticino mond die meeste Switserse riviere in die Ryn, Rhône of Donau. Die Ticinorivier mond in die Italiaanse Po uit.

Die Ryn loop deur die Rynvallei, waar hy ook die grenslyn met Liechtenstein en die Oostenrykse deelstaat Vorarlberg tot by die Bodenmeer vorm. Naby die Duitse stad Konstanz verlaat die rivier die meer en vorm die Duits-Switserse grens - met uitsondering van die kantons Schaffhausen en Basel-Stadt, wat albei gedeeltelik ten noorde van die Ryn lê. Die Rynval (Duits: Rheinfall) in Schaffhausen is die grootste waterval in Middel-Europa. Die Switserse loop van die Ryn het 'n totale lengte van 375 kilometer.

Die Rhône ontspring digby die Rhônegletser aan die westelike kant van die Gotthardmassief en loop deur die kanton Valais/Wallis tot by die Meer van Genève. Die Rhône verlaat die meer in die weste en loop deur die stad Genève en verder deur Frankryk, waar hy in die Middellandse See uitmond. Die Switserse loop van die Rhône het 'n lengte van 264 kilometer.

Ander bekende riviere, wat in Switserland ontspring, is die Reuss (wat in die Aare uitmond), die Aare (mond in die Ryn uit) en die Doubs in die kanton Jura (mond in die Saône uit).

Klimaat

Lêer:Eiger met föhnwolk.jpg

Die noordelike kant van die Eiger-bergspits met 'n föhnwolk in die winter

Die Switserse gebiede noord van die Alpe word deur 'n gematigde Middel-Europese klimaat gekenmerk, terwyl die gebiede suid van die Alpe tot die Mediterreense klimaatsone behoort. As gevolg van die geografiese ligging en die hoogte bo seevlak is daar verskillende klimaatsones. Switserland word ten opsigte van die klimaat gewoonlik in vier sones verdeel:

• die Juragebied met die gelyknamige bergreeks en Noordwes-Switserland,
• die Middelland tussen Jura en die Vooralpe,
• die Vooralpe en Alpe (die bergagtige gebiede suid van die Middelland) en
• Suid-Switserland met alle gebiede suid van die Alpe (Valais/Wallis, Ticino, Engadin en die valleie van Suid-Grisons).

Die gemiddelde temperature is veral afhanklik van die hoogte bo seevlak; gewoonlik is die westelike gebiede effens warmer (sowat 1 °C) as die ooste. In die laer geleë gebiede is die gemiddelde temperatuur in Januarie -1 °C tot 1 °C en in Julie 16 tot 19 °C, met 'n gemiddelde jaarlikse temperatuur van 7 tot 9 °C. Die gemiddelde temperature is 1 tot 3 °C hoër in die Rhônevallei, in die omgewing van Basel en in die vlaktes van Ticino, en sowat 10 °C laer in die hoër geleë Alpevalleie in Engadin.

gazeteler gazete hikaye hikayeler oyunlar oyun şarkı sözü şarkı sözleri dizin haber

toplist

Die gemiddelde jaarlikse reënval is tussen 550 millimeter in die Rhônevallei (Valais/Wallis) en sowat 2 000 millimeter in Sentraal-Switserland, in die Alpe en in Ticino. Sneeuvalle kom in die Alpe gereeld voor, terwyl die gebiede van Genève, Basel en Ticino dikwels sneeuvry bly in die winter. Mis tree veral gedurende die lente en herfs in die Middelland op. Tipiese winde is die Bise ('n koue noord-oostelike wind) en die Föhn ('n warm valwind).

Etimologie

Kanton Schwyz: Die Schwyzvallei, die stad Schwyz, die dorp Brunnen aan die Vierwoudstrekemeer, Rigi en die Lauerzermeer, soos gesien vanuit die Groot Mythenbergspits

Die naam Schwyz is moontlik afgelei van Suito, 'n Alemanniese stamhoof of leërvoerder, wat hom volgens ou legendes aan die voet van die Mythenbergreeks gevestig het. Schweiz is die Nieuhoogduitse variant van die Alemanniese Schwyz.

Toe die troepe van die Switserse Konfederasie oorlog teen die Habsburgers gevoer het, het die troepe van die kanton Schwyz 'n besonder belangrike rol gespeel. Hulle het ook elders in Europa groot aftrek gekry as huursoldate. Ná die Slag van Sempach in die jaar 1386 het die naam Swiz of Sweiz legendaries geword, en die Duitse en Oostenrykse kroniekskrywers het begin om na alle inwoners van die Konfederasie as "Switsers" te verwys. Die eerste historiese bron is 'n regsdokument van koning Sigismund uit die jaar 1415, waarin na "Switsers" verwys word.

Die burgers van die Konfederasie het aanvanklik nie van hierdie naam gehou nie. In die Swabiese Oorlog van 1499 het die prentjie egter verander, en die Eedgenote het die skeldwoord "Switser" nou as 'n erenaam vir hulself gebruik, alhoewel in die amptelike taal nog steeds die voorkeur aan "Eedgenoot" gegee is.

In die 18de eeu begin die kroniekskrywer Johannes von Müller die term "Switserse Eedgenote" te gebruik, en hierdie naam is in die sogenaamde Mediasiegrondwet van die jaar 1803 vir die eerste keer ook amptelik gebruik. Die naam Helvetiese Republiek, wat deur Napoléon Bonaparte versin is, is vervang deur "Switserse Konfederasie".

Politiek

Die politieke stelsel van Switserland

Die Bundeshaus of Federale Paleis in Bern huisves die Switserse parlement

Switserland is 'n konfederasie van kantons, wat net soos die federale regering wetgewende en uitvoerende bevoegdhede uitoefen.

Die politieke verskil in sekere opsigte van dié van ander state, aangesien dit

• elemente van direkte demokrasie bevat: Die Switserse volk kan deur middel van inisiatiewe en referendums die beleid van die regering beïnvloed. Die oorspronklike direkte demokrasie met sy kenmerkende Landsgemeinde ('n vergadering van alle burgers van 'n kanton, wat politieke besluite neem) word nog steeds in die kantons Appenzell-Innerrhoden en Glarus bewaar.
• dewolusie van mag of federalisme as sy grondslag het: Naas die volk is die kantons konstituerende instellings, en alle aangeleenthede, wat volgens die grondwet nie eksplisiet aan die federale regering opgedra word nie, val binne die bevoegdheid van die kantons.
• in wese 'n konkordansie-demokrasie is en
• ten opsigte van sy buitelandse beleid 'n selfverklaarde neutraliteit behou.

Magskeiding

• Die Switserse Parlement (Nasionale Vergadering) is die wetgewende gesag. Switserland se tweekamerstelsel bestaan uit die Nasionale Raad met 200 lede, wat deur die burgers gekies word, en die Raad van State met 46 lede, wat die Switserse kantons verteenwoordig.
• Die Federale Raad is die uitvoerende gesag met sewe lede, wat deur die parlement gekies word en gelyke regte het. Hulle is ook die hoofde van die Switserse departemente. Een van die sewe lede word deur die Nasionale Vergadering vir 'n ampstermyn van een jaar as Federale President gekies. Die Federale President fungeer as voorsitter van die Federale Raad en verteenwoordig die regering in die binne- en buiteland, alhoewel hy geen bepaalde voorregte het nie.
• Die regterlike gesag is verdeel in die Switserse Federale Geregshof in Lausanne, die Konfederale Versekeringshof in Luzern, die Federale Strafhof in Bellinzona en die Federale Administratiewe Geregshof in St. Gallen. Die twee laasgenoemde howe is onlangs geskep. Switserland beskik nie oor 'n Konstitusionele Hof nie, aangesien die ander howe uitspraak mag lewer oor grondwetlike sake en kwessies.

Internasionale organisasies

Die VN-gebou in Genève

Switserland is 'n lidstaat van 'n groot aantal internasionale organisasies. Dit was in 2002 een van die laaste lande wat by die Verenigde Nasies (VN) aangesluit het, maar ook die eerste staat waar die VN-lidmaatskap deur die bevolking in 'n referendum goedgekeur is.

Switserland is tans ook 'n lid van die Organisasie vir Veiligheid en Samewerking in Europa (OVSE) en die Raad van Europa en het ook die Europese Vryehandelsooreenkoms (EFTA) en die Kyoto-protokol onderteken. Die land beywer hom ook vir die menseregte, onder meer deur sy lidmaatskap in die VN se Menseregteraad.

Switserland het nie by die Europese Unie (EU) aangesluit nie, alhoewel daar 'n aantal tweesydige ooreenkomste met die EU bestaan. Daar is baie samewerking op die gebied van navorsing, en Switserland is een van die stigterslede van die CERN, die Europese Organisasie vir Kernnavorsing, wat navorsing in verband met elementêre deeltjies doen. Genève huisves die CERN se navorsingsentrum.

As gevolg van sy neutraliteitsbeleid is Switserland tans geen lid van enige militêre verdragsorganisasie nie.

Administratiewe verdeling

Kantons

Die huidige 26 kantons vorm die deelstate van die bondstaat Switserland. Oorspronklik het elke kanton van die Switserse Federasie 'n selfregerende en onafhanklike politieke eenheid gevorm, wat oor sy eie geldeenheid en leër beskik het. Die huidige federale struktuur dateer uit die jaar 1848.

In die 16de eeu het die Switserse Konfederasie uit dertien selfregerende kantons bestaan: Ses sogenaamde woudkantons en sewe sogenaamde stedelike kantons. Hulle het formeel deel uitgemaak van die Heilige Romeinse Ryk van die Duitse Nasie, tog was hulle ná hul oorwinning oor die Duitse keiser Maximiliaan in 1499 feitlik onafhanklik.

Die ses woudkantons was demokratiese republieke, terwyl die sewe stedelike kantons, waaronder Zürich, Bern en Basel, deur stadsrade geregeer is. Hierdie stadsrade is egter deur klein oligargieë van welvarende burgers oorheers.

Die beëdiging van die stemgeregtigdes tydens die Landsgemeinde (Algemene Vergadering) van die kanton Appenzell

Elkeen van die kantons beskik oor sy eie grondwet, wetgewende mag, regering en howe. Die meeste kantonale parlemente is eenkamerstelsels met tussen 58 en 200 setels. 'n Klein aantal van parlemente word deur sogenaamde Landsgemeinden gevorm, dit wil sê 'n vergadering van alle burgers wat oor wetsake besluit neem. Vroue het in enkele kantons eers in 1971 stemreg by die vergaderings gekry.

Alle aangeleenthede, wat volgens die Switserse grondwet nie uitdruklik onder die gesag van die konfederasie val nie, word deur die kantons gereël. Ook die graad van selfregering, wat die munisipaliteite geniet, word deur die kantons bepaal en verskil dus grootliks. Daar is ook groot verskille, wat die oppervlakke en bevolkingsyfers van die kantons betref: Oppervlakke variëer tussen 37 en 7 105 vierkante kilometer, terwyl die bevolkings tussen 14 900 en 1 244 400 beloop.

Direkte demokrasie in die vorm van algemene vergaderings word ten opsigte van kantonale sake tans nog slegs in die kantons Appenzell-Innerrhoden en Glarus toegepas. In alle ander kantons gaan burgers nou stembus toe om hulle demokratiese regte waar te neem.

Sedert die stigting van die Franstalige kanton Jura in 1978 is daar geen nuwe kantons meer geskep nie. Volgens die grondwet van die jaar 1999 is daar amptelik 26 kantons. Die aantal state, wat 'n rol speel by die verkiesing van die Eerste Kamer (Duits: Ständerat, Frans: Conseil des États) van die Switserse Konfederasie en die stemming by federale wetsontwerpe, beloop egter 23: Die kantons Unterwalden, Appenzell en Basel bestaan elkeen uit twee halfkantons. Unterwalden is verdeel in Obwalden en Nidwalden, Appenzell in Appenzell-Innerrhoden en Appenzell-Ausserrhoden en Basel in Basel-Stad en Basel-Landschaft.

Switserland bestaan uit die volgende kantons (en halfkantons):

Die kantons van Switserland

Aargau (Frans: Argovie)(AG) Appenzell Appenzell Ausserrhoden (AR) Appenzell Innerrhoden (AI) Basel Basel-Land (Italiaans: Basilea Campagna) (BL) Basel-Stadt (BS) Bern (Frans: Berne) (BE) Fribourg (Duits: Freiburg) (FR) Genève (Duits: Genf) (GE) Glarus (GL) Graubünden (Italiaans: Grigioni, Romansch: Grischun) (GR) Jura (JU) Luzern (LU) Neuchâtel (Duits: Neuenburg, NE)

Unterwalden Nidwalden (NW) Obwalden (OW) Schaffhausen (SH) Schwyz (SZ) Solothurn (Frans: Soleur)(SO) St. Gallen (SG) Thurgau (TG) Ticino (Duits en Frans: Tessin) (TI) Uri (UR) Valais (Duits: Wallis) (VS) Vaud (Duits: Waadt) (VD) Zug (ZG) Zürich (Italiaans: Zurigo, Frans: Zurich) (ZH)

Demografie

Sedert die begin van die 20ste eeu het die Switserse bevolking meer as verdubbel - van 3,3 miljoen in 1900 tot 7,459 miljoen in 2005. Die hoogste bevolkingsgroei het in die twee dekades tussen 1950 en 1970 plaasgevind.

'n Baie groot persentasie van die Switserse bevolking is van buitelandse herkoms - 21,7 persent of 1,6 miljoen mense in 2003. Hiervan behoort 1,48 mense tot die eerste generasie van immigrante. Die aantal buitelanders van die tweede generasie met tenminste een ouer, wat in Switserland gebore is, beloop 126 000 mense, terwyl daar 14 000 buitelanders van die derde generasie in Switserland woon. Sowat 'n tiende van die huidige bevolking met 'n Switserse paspoort is ingeburgerde immigrante. Die aantal Duitsers in Switserland het in 2006 met 25 000 immigrante die vinnigste gegroei en beloop tans 160 000 mense.

Tale

Die tale van Switserland:
Duits (63,7%; geel),
Frans (20,4%; pers),
Italiaans (6,5%; groen),
Romansch (0,5%; rooi)

Duits, Frans en Italiaans is sedert die tydperk van die Helvetiese Republiek (1798-1803) die amptelike tale van Switserland, en hulle gelykstelling is ook deur die grondwet van 1848 bevestig.

Volgens artikel 4 van die federale grondwet van 1999 is daar vier landstale in Switserland - Duits, Frans, Italiaans en Romansch. Artikel 704 bepaal verder dat Duits, Frans en Italiaans die ampstale van die federale regering is. In die geval van amptelike federale kommunikasie met burgers wat Romansch as huistaal het word ook hierdie taal as federale ampstaal erken.

Alhoewel die Switserse grondwet vier landstale erken, kan 'n mens die land nie as viertalig beskou nie. Slegs die federale regering as 'n instelling gebruik al vier landstale, terwyl die kantons en munisipaliteite meesal slegs een ampstaal erken. Burgers uit anderstalige dele van Switserland het geen wetlike aanspraak daarop om met die plaaslike owerhede in hul eie taal te kommunikeer nie.

Sowat 63,7 persent van die bevolking is Duitstalig, tog word gewoonlik die plaaslike Alemanniese dialek gebruik - selfs in die media en in parlementêre debatte. Hoogduits dien as skryftaal; dit word anders veral by sekere plegtighede of die hoofbulletin van die radio- en televisienuus gebruik.

20,4 persent van die Switserse bevolking (of 21 persent van die burgers met Switserse nasionaliteit en 18 persent van die buitelanders) is Franstalig, veral in die westelike gebiede van die land, die sogenaamde Suisse romande (Romaanse Switserland of Romandie). Switserse Frans verskil nouliks van Frankryk se Standaardfrans. Italiaans is die taal van die kanton Ticino en vier suidelike valleie van Graubünden (Grisons), met sowat 6,5 persent van die bevolking. Romansch, die vierde landstaal, word deur 0,5 persent van die Switsers gepraat, veral in die kanton Graubünden. Feitlik alle Romanschtalige Switsers het Duits as hulle tweede taal.

Nege persent van die Switserse bevolking is van buitelandse afkoms en praat ander tale; die belangrikste immigrantetaal is Serwies-Bosnies-Kroaties met 1,5 persent.

Die meeste Switserse burgers praat naas hul moedertaal 'n tweede landstaal en Engels as vreemde tale. Frans is nog steeds die belangrikste vreemde taal op skool vir Nie-Franstaliges, alhoewel owerhede in Oos-Switserland nou eerder Engels as skoolvak wil bevorder. Engels het in die skooljaar 2001/2002 die eerste vreemde taal in skole van die kanton Appenzell-Innerrhoden en in 2005/2006 ook van die kanton Zürich geword.

Godsdiens

Van die inheemse Switserse bevolking is 41 persent Rooms-Katoliek, 40 persent Gereformeerdes, 2,5 persent is aanhangers van ander Christelike gemeenskappe, 5,5 persent is aanhangers van 'n nie-Christelike geloof, en 11 persent is ongebonde. Van die buitelanders is 44 persent Rooms-Katoliek, 5 persent Gereformeerdes, 17 persent aanhangers van Ortodokse kerke, 18 persent is Moslems en 2 persent ongebonde.

Lêer:800px-ZurichNight.jpg

Die Grossmünster-kerk in Zürich tydens Kersfees

Die kantons bepaal of 'n bepaalde godsdiens of kerk amptelike status mag geniet. In die meeste kantons word die Rooms-Katolieke en die Evangelies-Gereformeerde Kerk amptelik erken, in enkele kantons geniet daarnaas ook die Christkatolieke Kerk van Switserland amptelike erkenning. Van die Franstalige kantons in Wes-Switserland het geen amptelike kerk nie, aangesien kerk en staat hier volledig van mekaar geskei is.

Nog teen die begin van die 19de eeu was die bevolking van die kantons Zürich, Bern, Basel, Schaffhausen, Genève, Vaud en Appenzell-Ausserrhoden byna uitsluitlik gereformeerd, terwyl die kantons Fribourg (Freiburg), Valais (Wallis), Jura, Solothurn, Luzern, Ob- en Nidwalden, Uri, Schwyz, Zug, Appenzell-Innerrhoden en Ticino (Tessin) oorwegend Rooms-Katoliek was. Net die kantons Glarus, Aargau, St. Gallen en Grisons (Graubünden) was gemeng ten opsigte van godsdiens.

Hierdie verdeling was die resultaat van die godsdienstige oorloë in die 16de eeu, waarvolgens die godsdiens van die plaaslike bevolking deur die owerhede bepaal is (cuius regio, eius religio - "die heerser se godsdiens" is ook aan sy onderdane opgedwing). Pariteit, dit wil sê die gelyktydige voorkoms van die Protestantse en Rooms-Katolieke geloof in een kanton, was 'n uitsondering en het net in Toggenburg, in deelgebiede, wat aan die Konfederasie onderdanig was (Aargau, Thurgau en Echallens) en in 'n aantal dorpe in Grisons en Glarus voorgekom.

Die Christkatolieke of Oud-Katolieke Kerk is meesal beperk tot Noordwes-Switserland. 0,33 persent van die Switserse bevolking is Boeddhiste - een van die grootste persentasies in Europa.

Kultuur

Kookkuns

Switserse kaas-fondue

Die huidige Switserse kookkuns word onder meer deur 'n vermenging van Duitse, Franse en Noord-Italiaanse invloede gekenmerk. Daar is egter baie streeksvariante, wat sterk van mekaar verskil en dikwels met die taalgebiede ooreenstem. Baie geregte het egter ook dwarsoor Switserland gewild geraak.

Tipiese Switserse spesialiteite is kaas-fondue, raclette, Älplermagronen ('n soort bredie van onder meer makkaroni, aartappels, kaas, uie, room of melk, wat dikwels saam met appelmoes geniet word) en Rösti. Birchermüesli is 'n gewilde graankos, wat omtrent 1900 deur 'n Switserse arts in Zürich ontwikkel is en nou internasionaal gewild geraak het.

Ander gewilde Switserse voedselprodukte is Switserse kaas en Switserse sjokolade. Plaaslike spesialiteite uit die Switserse kantons sluit Basler Läckerli, Vermicelles, Appenzeller Biber, Aargauer Rüeblitorte (Worteltjieskoek uit Aargau) en Zuger Kirschtorte (Kersieskoek uit Zug) in.

Hierdie artikel is deur die gemeenskap [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/{{{jaar}}}#Switserland|geïdentifiseer]] as een van Wikipedia se spogartikels en het vir die eerste keer tydens [[Wikipedia:Voorbladartikel week {{{week}}} {{{jaar}}}|week {{{week}}} van {{{jaar}}}]] op ons voorblad gepryk. Dit beteken egter nie dat die artikel nie verder gewysig kan word nie: voel vry om dit te verbeter of by te werk.