Afrikaans

         

Afrikaans
Taalgebied :	Suid-Afrika en Namibië
Streek :	Suidelike Afrika
Sprekers:	16 miljoen +
Taalfamilies:	Indo-Europees Germaans Wes-Germaans Neder-Frankies Nederlands Afrikaans
Amptelike status
Ampstaal :	Suid-Afrika
Taalbeheer :	Die Taalkommissie
Kodes
ISO 639-1 :	af
ISO 639-2 :	afr
ISO 639-3 :	afr

Lêer:800px-Afrikaansdistrib.gif

Suid-Afrikaanse provinsies met 'n meerderheid van Afrikaanstaliges. Daar is ook groot Afrikaanse gemeenskappe in die ander provinsies.

Die taal Afrikaans is een van die elf amptelike tale van Suid-Afrika en word deur omtrent 6 miljoen persone as 'n eerste taal gebruik. Die taal het grootliks sy wortels in sewentiende-eeuse Nederlands, maar is deur talle ander tale beïnvloed, soos Engels, Maleis, Duits, Portugees, Arabies, Swahili, Xhosa, Zoeloe, Sotho en ander Afrika-tale.

Sowat een miljoen van Suid-Afrika se 6,2 miljoen Afrikaanstaliges is tweetalige moedertaalsprekers van Afrikaans en Engels. Daar is groot groepe Afrikaanstaliges in lande soos Namibië (146 000), die Verenigde Koninkryk (omtrent 100 000), Botswana (20 000), Australië (13 000), Nieu-Seeland (3 800) en Kanada (2 400).

Geskiedenis

Tot en met die negentiende eeu het Afrikaans slegs as spreektaal bestaan, en Nederlands het as die formele en geskrewe taal gedien. Nederlands was veral die taal van die skool en die kerk, en lidmaatskap van die Nederduits Gereformeerde Kerk het kennis van Nederlands vereis, aangesien net Nederlandse Bybels beskikbaar was.

Die opkoms van koerante het aan mense 'n kans gegee om die eerste bydraes in Afrikaans te publiseer, terwyl lesers vir die eerste keer blootgestel is aan tekste in hulle eie spreektaal. Hierdie vroeë vorm van die Afrikaanse skryftaal is egter nog sterk in die Nederlandse tradisie en is bowendien slegs deur blankes gebruik. Vir Kaapse Moslems het Afrikaans naas Arabies al in die 19de eeu as 'n volwaardige taal vir die godsdiens gedien, maar dit is meer om praktiese redes gebruik, veral om die Islamse geloof te bevorder. Die Moslemgemeenskap was ook nie by enige formele taalbeweging betrokke nie.

In die 19de eeu doen die blanke Kaapse bevolking steeds baie moeite om Nederlands aan te leer - Nederlands was immers steeds die medium waarin die meeste boeke en ander publikasies geskryf was, en die Nederlandse taal oefen 'n sterk invloed op die ontwikkelende Afrikaanse woordeskat en spelling uit.

Op 14 Augustus 1875 is die Genootskap van Regte Afrikaners in die Paarl gestig onder leiding van ds. S.J. du Toit. Hierdie organisasie het hom van meets aan beywer vir die bevordering van Afrikaans en die strewe daarna om die taal stelselmatig uit te bou, onder meer deur middel van 'n Bybelvertaling - 'n taak wat destyds nog nie uitgevoer kon word nie, maar as uiters belangrik vir die ontwikkeling van Afrikaans beskou is. Daar moet egter op gelet word dat 14 Augustus 1875 nie die begin van Afrikaans merk nie: sedert die aankoms van die Nederlanders in Suid-Afrika in 1652 het hul taal op klein en subtiele maniere begin verander en vervorm tot die taal wat ons vandag as Afrikaans ken. ('n Klein, maar vroeë voorbeeld van hierdie verandering is die Afrikaanse woord "kombuis", wat in Nederland "skeepskombuis" beteken - die Nederlandse woord vir "kombuis" is "keuken").

In ooreenstemming met Wet 8 van 1925, het Afrikaans 'n amptelike taal geword tesame met Engels, en Nederlands as amptelike taal vervang. Die eerste volledige vertaling van die Bybel in Afrikaans is voltooi teen 1933.

Met sy nuwe funksie as amptelike taal het die woordeskat van Afrikaans in die 20ste eeu grootskaals uitgebrei, en intussen het meer as 200 Afrikaanse vakwoordeboeke verskyn. Om die taal, wat oorspronklik 'n eenvoudige kommunikasiemiddel en omgangstaal was, te kon uitbou as 'n medium vir die onderwys, administrasie, literatuur, kunste en wetenskappe, is dikwels na Nederlandse terme teruggegryp om nuwe woorde te vorm. Die verskillende Afrikaanse vaktale het intussen ook die internasionale woordeskat, wat op hulle gebiede gebruiklik is, oorgeneem.

Ná 1948 is die besiging van die taal begin gelykstel aan Afrikanernasionalisme en het dit 'n belangrike rol gespeel in die wit minderheidsregering tydens die apartheidsjare. Toe 'n nuwe grondwet in 1996 daargestel is, is Afrikaans behou as een van elf ander amptelike tale in Suid Afrika.

Taalkundige teorieë oor die ontstaan van die Afrikaanse taal

Die Afrikaanse Taalmonument in Paarl (Wes-Kaap) versinnebeeld ook die invloed van ander tale by die ontstaan van Afrikaans

Taalkundiges het reeds kort na die stigting van die Genootskap van Regte Afrikaners hulle aandag op die ontstaan van Afrikaans gevestig. Aanvanklik is daar dikwels na die invloed van vreemde tale verwys, en 'n aantal geleerdes het die geleidelike verandering van die Nederlandse taal aan die Kaap aan die invloed van Khoi-Khoin, Maleiers, Franse en Duitsers toegeskryf.

Vanaf die sestigerjare van die 20ste eeu is teorieë ontwikkel wat Afrikaans as die resultaat van 'n kreoliseringsproses beskou het. Volgens hierdie stellings was die Kaap oorspronklik tweetalig, met 'n groot aantal Portugeestalige Maleiers naas die Nederlandse setlaars. Die Maleiers het Portugees as 'n soort lingua franca gepraat, en volgens die kreoliseringsteorie moet hierdie gebruik van die Portugese taal naas Nederlands as die oorsaak van 'n sekondêre kreoliseringsproses beskou word, waarby Maleis-Portugees die Kaapse Nederlands gekreoliseer het en Afrikaans as 'n nuwe kommunikasiemiddel met 'n vereenvoudigde grammatikale stelsel geskep is. (Ook Suid-Afrika se ander ampstaal van Europese herkoms, Engels, het tydens die Middeleeue onder Franse en Skandinawiese invloed 'n soortgelyke ingrypende verandering ondergaan.)

Die invloed van vreemde sprekers op Afrikaans is moeilik te bepaal; daar is wél leenwoorde uit Portugees, maar die feit dat Afrikaans ondanks die taalveranderings sy Germaanse struktuur ten opsigte van onder meer woordeskat, woordvorming en sinsbou bewaar het, beteken dat Afrikaans nie werklik in die kreooltale-kategorie val nie en steun eerder teorieë wat beweer dat naas die normale proses van taalverandering veral die taalkontak met sprekers van vreemde tale en taalversteuring as gevolg van tweetaligheid, dit wil sê die gebruik van Nederlands deur buitelanders, die ontstaan van Afrikaans as 'n eie taal bevorder het.

Spelling

Alhoewel die Arabiese Afrikaans van die Kaapse Moslemgemeenskap en die tipe Afrikaans wat deur die Genootskap van Regte Afrikaners (GRA) in die Paarl bevorder is, reeds gebruik maak van 'n vereenvoudigde en vernieude spelling (vgl. getoelies), hou die Taalkommissies van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap, wat sedert 1914 die enigste gesag in hierdie verband is, die spelling dekades lank ná aan die oorgeërfde Nederlandse model. Intussen word die feit gewaardeer, dat Afrikaans reeds meer as 350 jaar van Nederlands geskei is en oor sy eie fonologie beskik.

Anglisismes

Ná die einde van die Tweede Vryheidsoorlog het groot getalle Afrikaanstalige plattelanders stede en veral die Witwatersrand toe getrek, waar meestal Engels as omgangstaal gebruik is. Tot by die twintigerjare het baie stedelike Afrikaners weens die gebrek aan 'n Afrikaanse infrastruktuur verengels. Sodoende het veral in die Witwatersrandkompleks 'n hele geslag Afrikaanssprekers verlore gegaan. Die Engelse atmosfeer het 'n soort psigologiese druk op Afrikaanssprekendes uitgeoefen en hulle dikwels minderwaardig teenoor Engelssprekendes laat voel.

In die twintigerjare is die eerste Afrikaanse hoërskole aan die Rand gestig, en Afrikaners is aangemoedig om hulle eie taal met trots te gebruik. Tegelykertyd het 'n taaloorlog teen die Engelse invloede - die sogenaamde Anglisismes - in Grootstadafrikaans begin. Taalkontak met Engelssprekendes het tot die ontlening van 'n groot aantal woorde in Afrikaans gelei, wat duidelik as Engels herkenbaar was, soos brekfis (van Engels breakfast, "ontbyt") of rent (van Engels rent, "huur"). Hierdie Anglisismes, wat nog in die veertigerjare gebruiklik was, het lankal verdwyn (alhoewel Anglisismes soos brêkvis tans weer gebruiklik is).

Terwyl daar Afrikaanse ekwivalente vir die bogenoemde terme was, kan leenvertalings 'n waardevolle bydrae lewer om Afrikaans te verryk indien daar nog nie 'n Afrikaanse term bestaan nie. In die laaste dekades is die Afrikaanse woordeskat aangevul met woorde soos behuising, skootrekenaar, besigheid en blaaier, wat almal as sinvolle vertalings van Engelse woorde beskou moet word.

Huidige stand van sake

Die mees onlangse sensussyfers toon aan dat 5 811 547 mense Afrikaans as hul eerste taal gebruik in Suid-Afrika. Afrikaans word feitlik deur al die ander etniese groepe in Suid-Afrika gepraat as 'n tweede (of selfs derde) taal en daar is 'n groot stuk werk gedoen om die streeksverskille van dié taal te ontwikkel, iets wat nie veel aandag geniet het in vroeëre jare nie. In Namibië is daar ongeveer 146 000 sprekers. Afrikaans word erken as nasionale taal, maar die amptelike taal is Engels.

Die westelike Suid-Afrika (met die provinsies Noord- en Wes-Kaap en die westelike gebiede van die Vrystaat) is tans 'n oorwegend Afrikaanstalige gebied; 'n groot persentasie van Afrikaanses in die gebied is Kleurlinge. In die oostelike Suid-Afrika is daar stedelike konsentrasies van veral blanke Afrikaanssprekers in Pretoria, Bloemfontein, Vereeniging, Welkom, Potchefstroom, Klerksdorp en Krugersdorp.

Volgens skattings is daar tot by twintig miljoen mense wêreldwyd, wat Afrikaans as moeder-, tweede of derde taal kan praat.

Die toekoms van Afrikaans

Die afskaling van Afrikaans as 'n volwaardige tweede ampstaal in Suid-Afrika is een van die groot uitdagings wat Afrikaanssprekers tans ervaar. Regeringsinstellings en privaat maatskappye gee om verskillende redes dikwels die voorkeur aan Engels, eerder as om alle landstale te probeer akkommodeer. Tegelykertyd begin in sommige kringe die oortuiging posvat dat Engels as 'n sogenaamde wêreldtaal 'n meer geskikte taal vir onderwys en internasionale kommunikasie sou wees.

Hierdie beskouing is in stryd met die teenswoordige ontwikkeling in baie lande, waar streektale - as 'n soort reaksie op die toenemende globaliseringstendense en die dreigende verlies van kulturele identiteit - begin herleef. Afrikaans toon in sy huidige situasie baie ooreenkomste met Europese streektale en beskik oor dieselfde potensiaal om in sy hoofsaaklike taalgebiede - die weste van Suid-Afrika en die suide van Namibië - 'n funksie as enigste amps- en wetenskapstaal te kan vervul. Daar is talle voorbeelde van ander lande, waar 'n konsekwente taalbeleid ten gunste van kleiner tale suksesvol ingestel is. Die Kanadese provinsie Québec het 'n eentalige Franse gebied in Noord-Amerika geword, ondanks die ekonomiese druk wat vanuit die Engelse omgewing uitgaan. In Katalonië, die historiese nywerheidsentrum van Spanje, het die plaaslike Katalaans Spaans volledig verdring uit die openbare lewe, en selfs die tersiêre onderwys het Katalaans as enigste voertaal aanvaar. In Luxemburg begin die plaaslike Moeselfrankiese Duitse dialek naas Frans en Duits tot 'n volwaardige amptelike taal ontwikkel.

In die geval van Afrikaans bly die letterkunde en die kultuurlewe 'n waarborg vir die voortbestaan van Afrikaans. Afrikaanse koerante en tydskrifte is net so suksesvol soos privaat televisiekanale, wat op die Afrikaanse mark gemik is. In die suidelike helfte van Namibië is Afrikaans die belangrikste huis- en omgangstaal, en ook die grootste koerant van die land, Die Republikein, verskyn in Afrikaans.

Met die einde van die amptelike beleid van rasseskeiding het die internasionale belangstelling in Suid-Afrika duidelik toegeneem, en kulturele bande met Nederland en Vlaandere is versterk. 'n Aantal universiteite in die buiteland, onder meer Keulen in Duitsland en Wene in Oostenryk, het Afrikaans as 'n taalvak binne die verband van die Neerlandistiek ingevoer.

Suid-Afrikaanse emigrante het in baie oorsese lande Afrikaanse gemeentes, klubs en ander instellings gestig, en tans is daar enkele honderdduisend sprekers van Afrikaans in die buiteland.

Woordeboek van die Afrikaanse Taal

Die Woordeboek van die Afrikaanse Taal, algemeen bekend as die WAT, is die grootste verklarende Afrikaanse woordeboek. As omvattende verklarende woordeboek probeer dit om Afrikaans in sy wydste omvang te weerpieël. Afrikaans in al sy verskyningsvorme, nl. standaardtaal, streektaal, geselstaal en die verskillende variëteite van Afrikaans soos Namakwalands en Kaaps word in die WAT opgeneem. Twaalf dele is reeds gepubliseer. Die twaalfde deel, wat die letters P en Q bevat, het in 2005 verskyn. Dit is ook op CD en op die internet beskikbaar.

Klassifikasie

Afrikaans binne die Indo-Europese taalfamilie

• Indo-Europees
  • Germaans
    • Wes-Germaans
      • Nederduits
        • Nederfrankies
          • Oudnederlands
            • Middelnederlands
              • Nieu-Nederlands
                • 17de eeuse Hollands
                  • Afrikaans
                  • Moderne Nederlands

Streeksdialekte

• Kaapse Afrikaans
• Oosgrens-Afrikaans
• Oranjerivier-Afrikaans
• Oos-Kaapse Afrikaans
• Oorlams

Sien ook

• Tale in Suid-Afrika
• Afrikaanse woordelys en spelreëls
• Afrikaanse taalgeskiedenis
• Afrikaanse letterkunde
• Die Afrikaanse Taalmonument

Eksterne skakels

Algemene inligting

• Omniglot-arikel oor Afrikaans
• Ethnologue-verslag oor Afrikaans
• Afrikaans.be - Webblad vir die gebruik, bevordering en uitbreiding van Afrikaans in België en Nederland
• Tydskrif vir Nederlands & Afrikaans

Ontstaan en geskiedenis van Afrikaans

• Afrikaans is Amsterdams! Nederlandse artikel in Taalschrift - Tydskrif oor taal en taalbeleid
• 'n Historiese Woordeboek van Afrikaans
• Nederlands se Afrikaanse Kreool-kinders
• Meertaligheid in 'n kosmopolitaanse gemeenskap - gevalle studie van Distrik Ses (Frans: Le multilinguisme dans une société cosmopolite : le cas de District Six)
• S.J. du Toit se Afrikaans/Engelse woordeboek uit 1902

Taalhulpmiddels

• Gratis en vrye Afrikaanse speltoetser vir OpenOffice, Mozilla Firefox en Mozilla Thunderbird
• Gratis Afrikaanse speltoetser vir MSOffice 2000/XP/2003
• Kommersiële Afrikaanse speltoetser, tesourus en woordafbreker
• Afrikaanse sleutelbord
• Afrikaanse lesse op die net
• Goudmyn vir Afrikaans-onderwysers - Webruimte vir Afrikaans-onderwysers by die Universiteit van Pretoria

Sagteware in Afrikaans

• Mozilla Firefox - webblaaier
• Mozilla Thunderbird - e-posprogram
• OpenOffice.org - kantoorsuite
• Translate.org.za - 'n Projek om vrye en oopbronsagteware in Afrikaans en ander Suid-Afrikaanse tale te vertaal
• Pootle - aanlyn vertaling van Afrikaanse oopbronsagteware

Afrikaanse kultuur verwante skakels

• FAK
• Die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns
• Huis der Nederlanden Nederlands-Vlaams-Afrikaanse kultuursentrum
• Storiewerf oor kinder- en jeugboeke
• www.voortrekkers.org.za Amptelike webblad van Die Voortrekkers

Afrikaans in die buiteland

• Afrikaans.be 'n Webblad vir die gebruik, bevordering en uitbreiding van Afrikaans in België en Nederland.
• Euro-Afrikaans Afrikaans in Europa by die Departement Nederlandistik, Universiteit van Wene
• Die Afrikaanse Klub van Nieu-Seeland
• Die Roepstem 'n Nederlandse inisiatief om die Afrikaanse en die Nederlandse taalwêreld saam te bring
• Afrikaans hoort by Nederlands met besprekingsforum