Swam: Verskil tussen weergawes

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Content deleted Content added
k Robot: standardiseer verwysingsjablone en voeg argiefskakels in.
k Robot: standardiseer verwysingsjablone en voeg argiefskakels in.
Lyn 42: Lyn 42:
Vorderings in molekulêre genetika beteken dat [[DNS]]-analises vandag ook gebruik kan word om swamme te klassifiseer, wat soms die geskiedkundige groeperings (gebaseer op voorkoms, bou, ens.) in twyfel trek.
Vorderings in molekulêre genetika beteken dat [[DNS]]-analises vandag ook gebruik kan word om swamme te klassifiseer, wat soms die geskiedkundige groeperings (gebaseer op voorkoms, bou, ens.) in twyfel trek.


Fossiele van sampioene word selde aangetref omdat hulle maklik verteer raak. In 2017 is egter van hulle in [[Myanmar]] se [[barnsteen]] aangetref. Dié fossiele se ouderdom word op 99 miljoen jaar geraam.<ref>{{cite web |url=http://www.nu.nl/wetenschap/4548666/fossielen-paddenstoelen-gevonden-van-bijna-100-miljoen-jaar-oud.html |title=nu.nl 17 Maart 2017 |language=nl |archive-url=https://web.archive.org/web/20170417152616/http://www.nu.nl/wetenschap/4548666/fossielen-paddenstoelen-gevonden-van-bijna-100-miljoen-jaar-oud.html |archive-date=17 April 2017 |url-status=live|df=dmy-all}}</ref>
Fossiele van sampioene word selde aangetref omdat hulle maklik verteer raak. In 2017 is egter van hulle in [[Myanmar]] se [[barnsteen]] aangetref. Dié fossiele se ouderdom word op 99 miljoen jaar geraam.<ref>{{cite web |url=http://www.nu.nl/wetenschap/4548666/fossielen-paddenstoelen-gevonden-van-bijna-100-miljoen-jaar-oud.html |title=nu.nl 17 Maart 2017 |language=nl |archive-url=https://web.archive.org/web/20170417152616/http://www.nu.nl/wetenschap/4548666/fossielen-paddenstoelen-gevonden-van-bijna-100-miljoen-jaar-oud.html |archive-date=17 April 2017 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref>


== Voortplanting ==
== Voortplanting ==

Wysiging soos op 10:57, 24 Junie 2020

Swamme
Wetenskaplike klassifikasie
Domein:
(geen rang):
Koninkryk:
Fungi

(L., 1753) R.T. Moore, 1980[1]
Phyla
Ascomycota
Basidiomycota
Blastocladiomycota
Chytridiomycota
Glomeromycota
Microspora
Microsporidia
Neocallimastigomycota
Zygomycota

'n Swam of skimmel is enige lid van 'n groot groep eukariotiese organismes wat mikro-organismes soos gis en muf, asook die bekender sampioene insluit. Swamme vorm die koninkryk Fungi, 'n biologiese koninkryk wat apart is van die plante en diere. Een groot verskil tussen plante en swamme, is dat swamme se selle selwande het wat chitien bevat, terwyl plante se selwande sellulose bevat.

Hierdie en ander verskille dui daarop dat swamme 'n aparte groep verwante organismes is, die sogenaamde Eumycota of "ware swamme"; 'n groep wat 'n gemeenskaplike voorouer deel.

Daar word onderskeid getref tussen hierdie "ware swamme" en die soortgelyke slymswamme (die Mycetozoa) en waterswamme (die Oomycota). Die biologiese vakgebied wat hom besig hou met die studie van swamme heet "swamkunde" of "mikologie" en word dikwels as 'n vertakking van plantkunde beskou, alhoewel genetiese studies bewys het dat swamme eintlik nouer verwant is aan diere as aan plante.

Swamme word dwarsdeur die wêreld aangetref en die meeste is onopvallend vanweë hul klein grootte en strukture, die manier waarop sommige hulself kamoefleer en as simbiote van plante, diere en ander swamme. Hulle kan opvallend word wanneer hulle "vrugte" dra: sogenaamde "sporokarpe", soos sampioene of muf. Swamme vertolk 'n belangrike rol in die ontbinding van organiese stowwe en het fundamentele rolle in die herwinning en verdeling van voedingstowwe in die natuur.

Swamme word ook as 'n direkte bron van voedsel gebruik, soos sampioene en knolswamme (truffels), insuurmiddels vir brood en in die gissing van verskeie produkte, soos wyn, bier en sojasous. Sedert die 1940's word swamme ook aangewend in die vervaardiging van antibiotika en meer onlangs word sommige van die ensieme wat swamme produseer ook gebruik in die nywerheid en in reinigingsmiddels.

Hulle word ook as "groener" alternatiewe vir die kontrolering van onkruid en peste gebruik. Baie swamspesies vervaardig bioaktiewe verbindings genaamd mikotoksiene (swamgiwwe), soos alkaloïed en poliketied, wat giftig vir mense en diere is. Die vrugstrukture van sommige spesies bevat psigotropiese verbindings wat hallusinasies veroorsaak en word in sommige kulture tydens tradisionele seremonies of vir ontspanning gebruik. Swamme is daartoe in staat om mensgemaakte materiale en geboue af te breek en kan ernstige siektes in mense en diere veroorsaak.

Die verlies van gewasse as gevolg van swamsiektes of verrotte voedsel kan 'n groot impak op die voedselvoorraad van mense en plaaslike ekonomieë hê. Die Fungi-koninkryk bevat 'n enorme diversiteit met betrekking tot taksonomiese groepe met verskillende ekologieë, lewensiklusse en morfologieë; van die eensellige, waterliewende Chytridiomycota tot reuse sampioene.

Daar is egter steeds min bekend oor die ware biodiversiteit van hierdie koninkryk, alhoewel daar beraam word dat daar ongeveer 1,5 miljoen spesies is, waarvan slegs 5% amptelik geklassifiseer is. Sedert die baanbrekende 18de en 19de eeuse werke van Carl Linnaeus, Christiaan Hendrik Persoon, en Elias Magnus Fries word swamme volgens hulle morfologie (d.w.s. hulle karaktereienskappe soos spoorkleur en mikroskopiese eienskappe) of fisiologie geklassifiseer.

Vorderings in molekulêre genetika beteken dat DNS-analises vandag ook gebruik kan word om swamme te klassifiseer, wat soms die geskiedkundige groeperings (gebaseer op voorkoms, bou, ens.) in twyfel trek.

Fossiele van sampioene word selde aangetref omdat hulle maklik verteer raak. In 2017 is egter van hulle in Myanmar se barnsteen aangetref. Dié fossiele se ouderdom word op 99 miljoen jaar geraam.[2]

Voortplanting

Laer fungi plant voort deur spore, wat in die lug rondsweef en begin groei sodra bulle ʼn geskikte bestaansmedium gevind het. Die voortplanting kan op ongeslagtelike of geslagtelike wyse plaasvind. In die eerste geval kan elke plant spore voortbring, maar in die tweede geval vind daar 'n versmelting tussen twee plante of dele daarvan plaas.

As voorbeeld kan ons die broodskimmel neem, wat by die plantkundige as Mucor mucedo bekend staan. Die puntjies op die draadvormige uitgroeisels (hifes) verdik as hulle 'n sekere ontwikkelingstadium bereik. Hierdie verdikking is bekend as die sporedosie, en die spore word hierin gevorm. As die sporedosie ryp is, bars dit oop, en die spore word vrygestel.

Hier het ons met ongeslagtelike voortplanting te doen. Geslagtelike voortplanting vind slegs plaas as die verdikte punte van twee onafhanklike plantjies met mekaar in aanraking kom. Sodra twee hifes teen mekaar raak, verdik hul punte en vorm 'n sogenaamde gametangium. Twee gametangia smelt saam en vorm die sigospoor, wat dikkerige, donker wande bet. Wanneer die sigospoor 'n geskikte groeiplek gevind het, verdeel dit. 'n Draadvormige uitgroeisel verskyn, wat op sy beurt 'n sporedosie dra. By ongeslagtelike voortplanting vorm daar spore in die sporedosie, waaruit nuwe swamme dan groei.

Bronnelys en verwysings

  1. Moore RT. (1980). "Taxonomic proposals for the classification of marine yeasts and other yeast-like fungi including the smuts". Botanica Marine. 23: 361–73.
  2. "nu.nl 17 Maart 2017" (in Nederlands). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 April 2017.