Spaanse mat (munt)

Die Spaanse mat (real de a ocho, Spaanse dollar, “piece of eight”) is ‘n swaar antieke Spaanse silwermuntstuk met die waarde van agt reale en is wêreldwyd gebruik.

Munt

Die munt het ‘n grootte van 28mm in deursnee, ‘n konstante gewig en ‘n hoogstaande silwerinhoud gehad. Meestal is die munte in Meksiko-Stad geslaan, maar soms in ander sentrums in die Spaanse koloniale ryk in Suid- en Sentraal-Amerika. Weens die uniformiteit oor lange jare heen en dat dit geredelik beskikbaar was, het die munt groot vertroue geniet en was daarom vir ‘n 300 jaar die wêreld se mees vooraanstaande handelsmunt (vergelykbaar met die Amerikaanse dollar en die euro van vandag). Omdat lande in die 17de en 18de eeu nie hul eie geldeenhede gehad het nie was munte soos die Spaanse mat lank die aanvaarvare betaalmiddels. Dikwels is in die kolonies hierin vir goedere en salarisse betaal. Omdat die Spaanse mat so ‘n hoë waarde gehad het, is dit gereeld in agt dele opgesny om makliker verhandelbaar te wees. Deur die jare was daar baie pogings om die munt te vervals. In 1789 het die VSA besluit om hul dollar presies dieselfde gewig, grootte en silwerinhoud as die mat te gee. In seerowerverhale kom die mat dikwels ter sprake.

Afbeeldings

Op die een kant van die munt is die Pilare van Hercules, naamlik Gibraltar en die Atlasberge, afgebeeld. Hulle beheer die toegang tot die Middellandse See. Hierdie pilare is verbind met ‘n banier met die woord “plus ultra’, “en verder”. By die suile is twee aardbolle wat die eenheid van die Spaanse ryksdele in Europa en Suid-Amerika moes aantoon. Bo-oor staan die woorde “ultraques unum”, met die betekenis van “een met die ander kant”. Dus weerspreek dit die idee uit die antieke tyd dat die aarde plat is en dat dit vir skepe gevaarlik is om verder hierdie pun te seil, want hulle sou van die plat aarde afval. Op die keersy was aanvanklik die wapenskild van Spanje, maar vanaf 1772 die kop van die heersende koning afgebeeld.

Suid-Afrika

Sedert die Nederlandse vestiging aan die Kaap was die Spaanse mat ook hier saam met ander munte in omloop. Dit was maar die geval in alle hawens en by alle handelsposte in die koloniale gebiede. Die VOC het hoofsaaklik handel gedryf met silwermunte. Veral vir die aankoop van groter en duurder artikels is Spaanse matte gebuik. Salarisse van die amptenary is gewoonlik in matte uitgekeer. Tot 1784 het die munt aan die Kaap in sirkulasie gebly. Toe is dit met die ryksdaalder vervang. Maar na die tweede Britse besetting van die Kaap is die lede van die Britse garnisoen nog daarmee betaal. Daardie dae het die Spaanse mat dieselfde waarde gehad as die Britse vyfsjielingstuk (bekend as ‘n kroon). Spaanse matte is dikwels gesmelt om die bekende Kaapse silwer te maak.

Piet Hein

In die bekende Nederlandse lied oor hul volksheld admiraal Piet Hein gaan dit oor sy kordaatstuk toe hy in 1628 die Spaanse vloot aan die kus van Kuba verslaan. Daar word gesing van “Spaanse matten” en die goue munte (“appeltjes van Oranje”) wat van die Spanjaarde gebuit is.

“Heb je wel gehoord van de zilveren vloot,
de zilveren vloot van Spanje?
Die hadden veel Spaanse matten aan boord
en appeltjes van Oranje.”

Bibliografie

• Green, Lawrence G.: In the land of afternoon. Kaapstad: Howard B. Timmins, 1950.
• de Wet, Con en Leon Hattingh en Jan Visagie (reds.): Die VOC aan die Kaap, 1652-1795. Pretoria: Protea, 2016. ISBN 978-1-4853-0019-9