Frans-Guyana

Région Guyane
Départements	Guyane
Prefektuur	Cayenne
Bevolking	202 000 inw. (2006)
Bevolkingsdigtheid	2,4 inw./vk km
Oppervlakte	83 534 vk km
Arrondissemente	2
Kantons	19
Munisipaliteite	22
President van Gewestelike Raad	Antoine Karam

Frans-Guyana (Frans: Guyane française of La Guyane, Frans-Guyana Kreool laGwiyann) is 'n oorsese département (Frans: département d'outre-mer, of DOM) van Frankryk geleë aan die noordelike kus van Suid-Amerika. Soos ander DOM's, is Frans-Guyana 'n oorsese région van Frankryk en dus een van die 26 régions van Frankryk. As deel van Frankryk is Frans-Guyana ook deel van die Europese Unie se grondgebied, word die euro as geldeenheid gebruik en geniet inwoners dieselfde regte as alle ander Franse burgers. Frans-Guyana verkies twee députés en een senator tot die Assemblée Nationale in Parys en word in die Europese parlement in Straatsburg verteenwoordig.

Geskiedenis

Skets uit die begin van die 19de eeu van die hawe by îles du Salut aan die kus van Frans-Guyana naby Kourou.

'n 18de eeuse skets van Kourou.

Frans-Guyana is oorspronklik deur 'n aantal inheemse Amerikaanse volke bewoon. In die 17de eeu is die gebied deur Frankryk gekoloniseer. Die eerste Franse ekspedisie na Guyana het in 1604 plaasgevind. Dit sou egter 'n aantal dekades neem voor Franse beheer oor die gebied gevestig is. Franse vestiging was aanvanklik op die eiland Cayenne toegespits. Cayenne is van die res van die vasteland geskei deur 'n aantal riviere en riviermondings. In 1664 het 'n Franse maatskappy daarin geslaag om Cayenne van Nederlandse setlaars te buit. Die Franse sou die die eiland egter weer drie jaar later aan 'n Engelse mag verloor. Eers in 1676 slaag Frankryk daarin om volledig van Cayenne en die omliggende kus besit te neem.

Die hoof vestigingsmeganisme in Frans-Guyana was die aanlê van plantasies wat arbeidsintensief was. Om die rede is slawe uit Afrika ingevoer. Die slawebevolking het gou die grootste deel van die bevolking uitgemaak. In 1763 is 'n poging deur die Franse regering aangewend om grootskaalse Europese migrasie na Kourou te bewerkstellig. Sowat 12 000 Europeërs is binne 'n paar maande na die kolonie gestuur. 7000 sou egter aan malaria en geelkoors omkom en die res moes gerepatrieer word. Na die Franse Rewolusie is die slawe in 1794 vrygestel. Dit sou egter 'n kortstondige vryheid wees aangesien hulle weer in 1802 verslaaf is. In 1809 beset Portugal, met Engelse ondersteuning, Frans-Guyana. Franse beheer is vyf jaar later in terme van die Verdrag van Parys herstel. In 1842 is slawerny finaal in die Franse Ryk beëindig. Voormalige slawe het die plantasies verlaat om bestaansboerdery te bedryf en die plantasie stelsel het in duie gestort. Plantasie eienaars en koloniale amptenare het sonder veel sukses gepoog om huurarbeiders uit Afrika, Indië, Sjina en Madeira te lok. In 1852 is 'n strafkolonie gestig wat tot in tot 1951 diens sou doen. Beroemde gevangenes wat hier aangehou is luit Alfred Dreyfuss en Papillon in. Baie gevangenes sou sterf insluitend 7600 van die 18000wat in die eerste vyftien jaar na die kolonie verban is. Die teenwoordigheid van die strafkolonie het afbreuk gedoen aan die beeld wat die kolonie gehad het en te same met die reputasie dat dit nie geskik is vir Europese bewoning nie soos deur die mislukte Kourou vestiging poging beklemtoon, het verhoed dat noemenswaardige immigrasie plaasgevind het. In die 1850's en 1860's het die ontdekking van goud tot 'n goudstormloop gelui wat wel duisende immigrante uit naburige gebiede gelok het.

In die laat 19de eeu het 'n grensgeskil met Brasilië ontstaan oor 'n groot stuk woudgebied. Die voorval het gelei tot die kortstondige bestaan van die pro-Franse onafhanklike staat Counani in die bestrede gebied en gevegte tussen setlaars voordat die geskil hoofsaaklik in Brasilië se guns besleg is na bemiddeling deur die Switserse regering.

Tydens die Tweede Wêreldoorlog het die plaaslike adminstarteurs na die val van Frankryk, ten spyte van sterk plaaslik gevoel ten gunste van die Vrye Franse beweging onder Generaal Charles de Gaulle, besluit om getrouheid aan die pro-Duitse Vichy regering van Maarskalk Henri Pétain te sweer. Op 18 Maart 1943 is die Vichy-georiënteerde owerheid egter uitgeset deur 'n pro-Geallieerde komitee wat deur die Franse militêre magte en die meerderheid van die bevolking ondersteun is. Op 19 Maart 1946 het Frans-Guyana 'n oorsese departement van Frankryk geword waarmee die koloniale status van die gebied opgehef is.

In die 1970's het Hmong vlugtelinge uit Laos hulle in die gebied gevestig. Die eerste groep van 45 Hmong het in 1977 in Cayenne aangekom warna hulle na 'n nuwe stuk grond in die Amazone woud geneem is wat hulle Cacao genoem het. Byna 2000 Hmong het hulle mettertyd in Frans-Guyana gevestig. Alhoewel die Hmong steeds slegs ongveer 1% van die bevolking uitmaak beheer hulle vandag ongeveer 70% van die gebied se landbou. In die 1970's en 1980's het 'n onafhanklikheidsbeweging momentum gekry. Betogings deur onafhanklikheidsgesindes het mettertyd al hoe meer luidrugtig geraak. Betogings in 1996, 1997 en 2000 het almal op geweld uitgeloop. Die land se ligging in Suid-Amerika maak dit geskik as basis vir Franse troepe sou die land ooit 'n behoefte aan so 'n basis hê.

Regering, Administrasie en Politiek

Frans-Guyana is as deel van Frankryk ook deel van die Europese Unie, die grootste deel buite Europa, met een van die langste EU eksterne grens. Te same met die Spaanse enklaves in Afrika, Ceuta en Melilla, is dit een van slegs drie EU gebiede buite Europa wat nie 'n eiland is nie. Die staatshoof van Frans-Guyana is die President van die Franse Republiek wat 'n Prefek (Frans: Préfet) as sy verteenwoordiger aan stel. Daar is twee wetgewende liggame: die 19-lid Conseil Général en die 34-lid Conseil régional de Guyane, beide verkose. Frans-Guyana het twee députés en een senator in die Assemblée Nationale in Parys en word in die Europese parlement in Straatsburg verteenwoordig. Frans-Guyana is tradisioneel polities konserwatief maar die sosialiste party het onlangs veld gewen. Hoewel baie inwoners ten gunste van groeter outonomie is, is baie mins mense ten gunste van algehele afhanklikheid.

'n Chroniese aangeleentheid waarmee Frans-Guyana belas is, is die instroming van onwettige immigrante en klandestiene gouddelwers uit Brasilië en Suriname. Die grens tussen die département en Suriname wat die onderwerp van 'n grensgeskil met Suriname is, word gevorm deur die Maronirivier wat deur digte reënwoude vloei en moeilik is om deur die die Gendarmerie nationale en die Franse Vreemdelinge Legioen te patrolleer. Kwik wat in die delwery gebruik word in die rivier gestort wat tot geweldige ekologiese skade lei insluitend die vergiftiging van vis wat 'n stapelvoedsel van die inheemse Indiaanse bevolking is. Die gouddelwery het ook gelei tot malaria en VIGS, smokkelary, en moorde wat plaasvind as deel van gevegte tussen wedywerende bendes.

Die stadsaal in Cayenne

Frans-Guyana word verdeel in 2 departmentele arrondissements, 19 kantons en 22 communes:

Arrondissement van Saint-Laurent-du-Maroni	Arrondissement van Cayenne
Awala-Yalimapo Mana Saint-Laurent-du-Maroni Apatou Grand-Santi Papaïchton Saül Maripasoula	Camopi Saint-Georges Ouanary Régina Roura Saint-Élie Iracoubo Sinnamary Kourou Macouria Montsinéry-Tonnegrande Matoury Cayenne Remire-Montjoly

Geografie

Kaart van Frans-Guyana

Die Maripa waterval in die Oyapockriver soosgesien van Frans-Guiana. Brasilie is aan die anderkant van die rivier.

Alhoewel Frans-Guyana kultureel verwant is aan die Frans-sprekende gebiede van die Karibbiese gebied word Frans-Guyana nie as deel daarvan beskou nie aangesien die Karibiese See heelwat verder Wes geleë is.

Frans-Guyana is in die ekwatoriale woud gedeelte van Suid-Amerika geleë. Frans-Guyana bestaan uit drie hoof geografiese gebiede: 'n plat moerassige kusstrook, die terres basses waar die meeste mense woon, 'n breë sentrale plato wat bedek is met digte byna ontoeganklike reënwoud, en die terres hautes, of hoogland, wat geleidelik tot by die beskeie Tumac-Humac berge aan die Brasiliaanse grens styg. Frans-Guyana se hoogste piek is Bellevue de l'Inini (851 m). Ander berge sluit in Mont Machalou (782 m), Pic Coudreau (711 m) en Mont St Marcel (635 m), Mont Favard (200 m) en Montagne du Mahury (156 m). Verskeie klein eilandjies word langs die kus aangetref insluitende die die drie Iles du Salut eilande wat Devil's Island en die afgeleë Ile de Connetable insluit.

Frans-Guyana word van Brasilië geskei deur die Tumuc-Humac bergreeks in die Suide en die Oyapockrivier in die Ooste. Die Maroni-, Litani, en Lawariviere dui die grens met Suriname in die Weste aan.

Die Barrage de Petit-Saut hidroëlektriese dam in die noorde van Frans-Guyana vorm 'n mensgemaakte meer en verskaf elektrisiteit.

Die klimaat van Frans-Guyana is tropies met 'n gemiddelde jaarlikse temperatuur van 26,7° C. Koel seebriese het 'n matigende invloed in die kusgebied. Die droë seisoen duur van Junie tot November en word gevolg deur stortreën wat die swaarste uitsak in April en Mei. Die gemiddelde reenval in Cayenne is omtrent 3200 mm.

Ekonomie

Ariane 42P vuurpyl met TOPEX/Poseidon satelliet (Kourou, 10 August 10 1992)

Frans-Guyana is sterk afhanklik van Frankryk vir subsidies en goedere. Die hoof nywerhede is vissery, wat verantwoordelik is vir driekwart van die gebied se uitvoere, goudmynbou en bosbou. Verder dra die Guiana Ruimtesentrum (Frans: Centre Spatial Guyanais) by Kourou ongeveer 25% van die BBP en verskaf werk aan sowat 1700 mense. Die sentrum is in 1964 net buite Kourou in gestig. Die ligging is gekies gekies as gevolg van die gunstige breedstegraad naby die ewenaar. Dit is in 1968 in bedryf gestel en van 1979 dien dit veral as lanseer terrein vir die Europese Ruimte Agentskap se Ariane vuurpyle wat nou meer as die helfte van die wêreld se sattliete in wentalbaan plaas.

Daar is weinig vervaardiging in Frans-Guyana en landbou is onderontwikkeld. Toerisme, veral eko-toerisme is aan die groei. Werkloosheid is 'n groot probleem teen ongeveer 20% tot 30%. In 2004 was die BBP per capita van Frans-Guyana 12 887 euro, wat ongeveer 60% van die van die Europese Unie gemiddeld is en die hoogste in Suid-Amerika.

Vervoer

Frans-Guyana se hoof lughawe is Cayenne-Rochambeau geleë in die Matoury commune, 'n suidelike woonbuurt van Cayenne. Daar is een vlug per dag na Parys (Orly Lughawe), en een vlug per dag wat van Parys af arriveer. Ander roetes sluit in die na Fort-de-France, Pointe-à-Pitre, Port-au-Prince, Miami, Macapá, Belém, en Fortaleza.

Frans-Guyana se hoof seehawe is Dégrad des Cannes, geleë in die rviermonding van die Mahuryrivier, in die commune Remire-Montjoly, 'n suidoostelike woonbuurt van Cayenne. Byna al Frans-Guyana se in- en uitvoere word deur die hawe behartig. Die hawe is in 1969 gebou en het die ou hawe van Cayenne vervang wat nie die moderne verkeerslas kon hanteer nie.

'n Teerpad van Régina na Saint-Georges de l'Oyapock, by die Brasiliaansegrens, is in 2004 oopgestel wat die pad van Cayenne na die Brasiliaanse grens voltooi het. Dit is nou moontlik om per teerpad van Saint-Laurent-du-Maroni aan die Surinaamse grens tot by Saint-Georges de l'Oyapock langs Brasilië te ry. Na 'n verdarg wat in Julie 2005 geteken is word 'n brug tans oor die Oyapockrivier gebou wat in 2008 geopen behoort te word. Die brug sal die eerste oorloand kruising tussen Frankryk en Brasilië in plek stel en dit sal inderdaad die eerste keer wees dat Frans-Guyana met die res van die wêreld verbind word. Na die oopstel van die brug sal dit moontlik wees om tot by Macapá, die hoofstad van die Amapá deelstaat in Brasilië te ry.

Demografie

Frans-Guyana se bevolking van 202 000 (Januarie 2006 geskat.), wat meestal langs die kus woon, is etnies baie divers. Volgens die 1999 is slegs 54,4% van Frans-Guyana in Frans-Guyana gebore, 11,8% is in Metropolitaanse Frankryk, 5.2% die Franse karribiese départements (Guadeloupe en Martinique), en 28,6% ander lande gebore (vernaamlik Brasilië, Suriname, en Haïti).

Guianese Kreole, mense van hoofsaaklik Afrika herkoms gemeng met Franse herkoms, is die grootste etniese groep. Skattings oor die presiese persentasie wissel afhangende daarvan of die groot Haïtiese gemeenskap ook ingesluit word, maar word gereken op ongeveer 60% tot 70% at Haïtiane ingesluit word en 30% tot 50% andersins. Ongeveer 14% is Europeërs waarvan meeste Franse is.

Die hoof Asiese gemeenskap is die Hmong uit Laos (1,5%) en Snjinese (3,2%, hoofsaaklik uit Hong Kong en Zhejiang provinsie). Daar is ook klein groepe uit verskeie Karibbiese eilande, hoofsaaklik Sint Lucia.

Die hoofgroepe wat in die binneland woon is Marrone en Indiane. Die Marrone is afstammelinge van ontsnapte slawe uit Afrika wat hoofsaaklik langs die Maronirivier woonagtig is. Die hoof Marongroepe is die Paramacca, Aucan (wat beide ook in in Suriname voorkom) en die Boni (Aluku).

Die hoof indiaanse groepe, wat ongeveer 3%-4% van die bevolking uitmaak, is die Arawak, Emerillon, Galibi (nou die Kaliña genoem), Palikour, Wayampi (ook beklend as die Oyampi) en Wayana.

Die hoof godsdiens in die gebied is Rooms-Katolisisme. Die Marrone en sommige Indiaanse gemeenskappe bedryf egter steeds hulle eie gelowe. Die Hmong is ook hoofsaaklik Katoliek as gevolg van die invloed van die Katolieke sendelinge wat gehelp het om hulle na Frans-Guyana te bring.

Historiese bevolking

1790 skatting	1839 skatting	1857 skatting	1891 skatting	1946 sensus	1954 sensus	1961 sensus	1967 sensus	1974 sensus	1982 sensus	1990 sensus	1999 sensus	2006 skatting
14 520	20 940	25 561	33 500	25 499	27 863	33 505	44 392	55 125	73 022	114 678	157 213	202 000
Amptelike syfers van sensuse en INSEE skattings.