Suiker

Hierdie artikel behandel tafelsuiker of sukrose wat in huishoudings gebruik word. Vir 'n oorsig oor die groep van mono- en disakkariede sien gerus suikers.

---

Suikerkristalle onder die polarisasie-mikroskoop. Vergroting: x150

Suiker (afgelei van die Arabiese sukkar en die Sanskrit-woord sharkara (शर्करा) "suiker", "ronde klippie") is 'n belangrike voedsel en genotmiddel. In die skeikunde staan tafelsuiker, 'n disakkaried, ook as sukrose (C₁₂H₂₂O₁₁) bekend. Suiker bevat vier kilokalorieë per gram (minder as vet met nege kilokalorieë en alkohol met sewe kilokalorieë per gram).

Geskiedenis

'n Suikerrietplant in die botaniese tuin Kew Gardens, Londen

Suiker in sy huidige vorm was in die antieke Griekse en Romeinse wêreld nog feitlik onbekend. In die tydperk van Alexander die Grote het net enkele handelaars en reisigers kennis van die Indiese riet gehad, wat die produksie van "heuning sonder bye" sou moontlik gemaak het. Slegs klein hoeveelhede saccharum, 'n soutagtige produk wat uit bepaalde Indiese bamboesplante vervaardig is, is in die antieke geneeskunde gebruik.

Die Griekse en Romeinse kookkuns het veral gebruik gemaak van heuning as 'n versoeter, tog was dit steeds skaars en duur. Heuning is derhalwe dikwels met vrugtewynstroop verdun of deur ander produkte vervang, soos byvoorbeeld die goedkoper dadelheuning of soet wynprodukte soos rosyntjies en stroop.

Suikerriet is vir die eerste keer in die 7de eeu in Palestina ingevoer, in die 8de en 9de eeu in Griekeland en eers teen die einde van die 10de eeu, danksy die Venesiese seehandel, ook in Wes-Europa waar suikerkristalle aanvanklik net in apteke verkrygbaar was. Klein hoeveelhede suiker is as 'n geneesmiddel beskou, tog het die meeste geneeskundiges beweer dat suiker 'n verhoogde bloeddruk sou kon veroorsaak.

'n Plaaslike suikernywerheid het in Europa eers tydens die Napoleoniese oorloë van die vroeë 19de eeu ontstaan, toe die Engelse blokkade die Europese vasteland van suikerrietinvoere afgesny het. Die Duitser Andreas Sigismund Marggraf (1709-1782) het reeds in 1747 voorgestel om suikerbeet as 'n basis vir die suikerproduksie te ontwikkel. Die eerste suikerfabriek is egter eers in 1801 deur een van sy skoliere, Franz Karl Achard (1753-1821), op die Oos-Duitse landgoed Cunern (tans Konory in Pole) geopen. In 1809 het Achard sy wetenskaplike studie oor die suikervervaardiging, Die europäische Zuckerfabrikation aus Runckelrüben, gepubliseer.

Die ontwikkeling van die Europese suikernywerheid was 'n buitengewone prestasie, aangesien die vervaardigingsproses hoogs ingewikkeld was. Terwyl in die geval van suikerriet net die stele uitgepers moet word, vereis suikerbeet 'n meerfasige verwerking. Dit word eers skoongemaak en daarna in klein stukkies gesny. Die suiker word deur middel van industriële ekstraksie vervaardig en bestaan aanvanklik - net soos sy eweknie wat van suikerriet gemaak word - uit 'n swartblou stroop. 'n Aantal prosesse soos karbonasie en filtrasie is noodsaaklik voordat die suiker, wat nog steeds uit 'n stroperige massa bestaan, reg is om van sekere kieme voorsien te word wat 'n kristalliseringsproses aan die gang sit. Sedert die 19de eeu is die verwerkingsproses steeds verbeter. Terwyl in 1869 nog meer as twaalf kilogram suikerbeet vir een kilogram suiker benodig is, bevat die suikerbeetstroop tans meer as twintig persent suiker.

Suiker het vir meer as 'n eeu lank 'n belangrike landbouproduk in Europa gebly, en die suikerprys is tot by die einde van die Tweede Wêreldoorlog as 'n rigsnoer vir die lone van landarbeiders gebruik waarby die verkoopprys van een kilogram suiker die daaglikse loon vir 'n vroulike werker bepaal het.

Wêreldproduksie

Die hoofbronne vir die vervaardiging van suiker is suikerriet, wat in die tropiese gebiede verbou word, en suikerbeet (die hoofbron in gematigde klimate soos dié in Europa). Albei bevat sukrose, wat tydens die verwerking uitgepers of uitgekook word. Die suikerkristalle, wat as eindproduk ontstaan, word verder verwerk en skoongemaak.

Die drie grootste suikerprodusente ter wêreld is Brasilië, Indië en die Volksrepubliek van Sjina, terwyl Frankryk, Duitsland en Pole die belangrikste verskaffers van die Europese Unie is. Suid-Afrika is die grootste produsent op die vasteland van Afrika.

Wêreldmark

Suikerbeet

Sedert die vroeë 21ste eeu kan die wêreldwye suikerproduksie nie meer tred hou met die aanvraag nie. In 2005 het suikerpryse op die wêreldmark die hoogte ingeskiet en byna twintig VSA-sent per pond bereik. Die skerp styging word veral aan Brasilië se energiebeleid verwyt, wat suikerriet as 'n basis vir bio-etanol bevorder om sodoende brandstofinvoere te verminder. Sowat die helfte van die Brasiliaanse suikerrietproduksie word tans benodig om in die land se behoefte aan sogenaamde flexfuel-petrol te voorsien. In 2006 het suikerpryse egter weer gedaal.

Indië is met sowat 18 miljoen ton tans die grootste verbruiker van suiker, wat steeds meer gewild raak as 'n soetmiddel vir byvoorbeeld chai-tee. Die landelike bevolking het eeue lank veral goer, 'n soort suikerrietstroop, gebruik, maar gee danksy die stygende inkomste nou die voorkeur aan kristalsuiker. Die kookkuns van die Indiese deelstaat Goejarat gebruik suiker in die meeste van sy geregte.

Die grootste suikerprodusente (2003)

Rang	Land	Produksie  (in miljoene ton)	Rang	Land	Produksie  (in miljoene ton)
1	Brasilië	24,8	9	Duitsland	4,2
2	Indië	22,1	10	Pakistan	4
3	VR van Sjina	11,1	11	Kuba	3,8
4	VSA	8	12	Suid-Afrika	2,6
5	Thailand	7,3	13	Kolombië	2,6
6	Australië	5,4	14	Filippyne	2,1
7	Meksiko	4,9	15	Indonesië	2,1
8	Frankryk	4,4	16	Pole	2

(Bron: Handelsblatt, Duitsland - Die Welt in Zahlen. 2005)

Die suikerbedryf in Suid-Afrika

Suid-Afrika behoort tot die belangrikste suikerprodusente ter wêreld. Reeds in 1877 het meer as sewentig suikerfabrieke sowat 17 000 ton suiker opgelewer. Die Suid-Afrikaanse suikerrietoes het in die jaar 1994/95 16 miljoen ton beloop, wat tot 1,7 miljoen ton suiker verwerk is. 0,4 miljoen ton suiker is uitgevoer. In 1998 het die suikerrietproduksie tot 24,5 miljoen ton of naastenby twee persent van die wêreldproduksie gestyg.

Bronne

• Jacques André: L'alimentation et la cuisine à Rome. Nouvelle édition. Paris: Les Belles Lettres, 1981.
• Kochkunst: Lukullisches von A-Z. Siebte Auflage. Leipzig: Verlag für die Frau, 1990.
• "Prices soar as Brazil's flexfuel cars set the pace". Financial Times Europe, 30 Maart 2006.