Kaapstad

Kaapstad Die Moederstad
Kaart	Wapen
	Vlag
Land	Suid-Afrika
Provinsie	Wes-Kaap
Metropolitaanse Munisipaliteit	Stad Kaapstad
Koördinate	33°55′S 18°27′O
Stigting	1652
Oppervlakte:
- Totaal	2 454,72 vk km
Hoogte bo seevlak	0 - 1 590 m
Bevolking:
- Totaal (Munisipaliteit 2007)	3 497 097
- Bevolkingsdigtheid	1 425/vk km
Etniese groepe in 2001:
- Kleurlinge	48,13%
- Swartes	31%
- Blankes	18,75%
- Asiate	1,43%
Tydsone	SAST / UTC +2
- Somertyd	Geen
Klimaat
- Tipe	Mediterreense klimaat
- Gemiddelde jaarlikse temperatuur	16,3 °C
- Gem. temp. Januarie/Julie	20,4 / 11,9 °C
- Gemiddelde jaarlikse neerslae	523 mm
Burgemeester	Dan Plato (DA)
Amptelike Webwerf	capetown.gov.za

Kaapstad (Engels: Cape Town, Xhosa: iKapa) is saam met Pretoria (die uitvoerende hoofstad) en Bloemfontein (die geregtelike hoofstad) een van die drie hoofstede (as wetgewende hoofstad) van die Republiek van Suid-Afrika en setel van die parlement. Dit is ook die administratiewe en parlementêre hoofstad van die Wes-Kaap en die tweede grootste stad in Suid-Afrika. Sy lughawe is die tweede grootste in die land.

Kaapstad (33°55′S 18°27′O) lê aan die suidpunt van Afrika en word ook die Moederstad van Suid-Afrika genoem. Die stad is oorspronklik as 'n verversingspos vir Nederlandse skepe op pad na Oos-Afrika, Indië en die Verre Ooste aangelê. Dit was ook een van die eerste permanente Europese nedersettings suid van die Sahara. Hier is waar die leier van die Goringkhoina in 1652 met die Hollanders van die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie (in destydse Nederlands: Vereenigde Oostindische Compagnie, VOC) kontak gemaak het.

Van 'n klein hawe het Kaapstad vinnig tot die grootste stad in Suid-Afrika ontwikkel, wat eers met die goudstormloop aan die Witwatersrand in die jaar 1887 deur die nuwe stad Johannesburg verbygesteek is. Nogtans huisves Kaapstad volgens die sensus van 2001 met 1,2 miljoen mense die grootste Afrikaanssprekende gemeenskap van enige stad in Suid-Afrika.

Kaapstad is danksy sy natuurskoon en sy ligging aan die voet van die wêreldbekende Tafelberg vandag een van die mees gesogte internasionale toeristebestemmings en 'n gunstelingstad van die internasionale rolprent- en advertensiebedryf.

Geografie

Kaapstad se ligging in die Wes-Kaap

Kaapstad met die sentrale sakekern en Robbeneiland in die agtergond, soos gesien vanaf Tafelberg

Kaapstad, soos gesien vanuit Robbeneiland

Kaapstad is in die suid-weste van die Republiek Suid-Afrika en die provinsie Wes-Kaap aan die Tafelbaai van die Atlantiese Oseaan geleë. Die stad staan internasionaal bekend vir sy ligging aan die voet van die Tafelberg, 'n groot, platoagtige bergmassief met 'n hoogte van 1 086 meter bo seevlak wat saam met kleiner bergspitse en heuwels soos Seinheuwel, Leeukop en Duiwelspiek die stadshorison oorheers en 'n onmiskenbare baken geword het. Tafelbaai is deur die inheemse bewoners Hoeri (letterlik "Baai van die See") genoem en het sy huidige naam aan 'n Portugese admiraal te danke wat in 1503 hier langs geseil het. Die Kaapse Skiereiland, wat oor 'n lengte van sowat 35 kilometer van Kaapstad in die noorde tot by die Kaap die Goeie Hoop en Kaappunt strek, is in een van die wêreld se plantkoninkryke en 'n magdom soorte kom slegs hier voor.

Kaapstad se "Stadskom" (Engels: City Bowl) of sentrale sakekern met sy wolkekrabbers en die woonbuurte wat rondom lê, word deur Tafelbaai aan die een kant en Tafelberg aan die ander begrens. Die uitgestrekte voorstede aan albei kante van die bergmassief, wat in suidelike rigting in 'n aantal bergkettings oorgaan wat via die "Twaalf Apostels" tot by Kaappunt strek, verskil ten opsigte van hul karakter duidelik van mekaar. Die hele stadsgebied kan slegs vanaf Tafelberg raakgesien word - net een miljoen van Kaapstad se bewoners woon in die "Stadskom" of ander woonbuurte naby die Atlantiese Oseaan of die berge, terwyl twee miljoen mense in die uitgestrekte Kaapse Vlaktes gekonsentreer is.

Vanweë die dikwels onrustige see rondom die Kaapse Skiereiland is die Kaap die Goeie Hoop, wat sowat 50 kilometer suid van die stadsentrum geleë is, deur seevaarders al vroeg die "Kaap van Storms" genoem. Die ysige Benguelastroom vloei vanuit die suide langs die kus en skep 'n Mediterreense wintereënklimaat waarin vrugte en wingerde goed aard. Bemarkers beskryf Kaapstad dikwels as "die enigste stad ter wêreld wat aan twee oseane geleë is", alhoewel die Atlantiese en die Indiese Oseaan streng gesproke eers by Kaap Agulhas, sowat 200 kilometer oos van Kaapstad, ontmoet. Hierdie kaap is ook die mees suidelike punt van Afrika.

Geskiedenis

Vroeë geskiedenis

Suid-Afrika het 'n beduidende rol by die ontwikkeling van die vroeë mens gespeel, en reeds meer as 100 000 jaar gelede is die land deur klein groepe Hominidae of Mensagtiges bewoon. In die suidelike Kaapland is in Smitswinkelbaai naby Rooikrans en by die Bonteberg gebeentes en steenwerktuie ontdek wat deur mensagtige bewoners (die Homo erectus) agtergelaat is en deur antropoloë by die sogenaamde Stellenbosch-beskawing (200 000 v.C.) gereken word. Daarnaas is in die Langebaan-strandmeer noord van Kaapstad 'n menslike spoor uit die periode omstreeks 115 000 v.C. ontdek.

Hierdie eerste bewoners aan die Kaap was jagters en versamelaars, wat eenvoudige steenwerktuie en vuur gebruik het. In die tydperk omtrent 8 000 v.C. het die plaaslike jagtersgemeenskappe reeds pyl en boog gebruik. Die groot trek na die binneland, wat omtrent 2 000 v.C. begin het, het die Kaapse jagters in aanraking met hoogs ontwikkelde boerderygemeenskappe gebring.

Die San, 'n volk van jagters en versamelaars, het sowat 35 000 jaar gelede tot 'n selfstandige groep ontwikkel; hulle word as afstammelinge van Swart Suider-Afrikaanse volke beskou, maar verskil met hulle helder, bruin-geel velkleur, kleiner gestalte van sowat 1,60 meter en hul kenmerkende peperkorrel-haar duidelik van die Bantoe-volksgroepe. Die Hollanders het na hulle as bosjemans verwys - letterlik "mense wat agter gevlegte takkies woon". Hul leefwyse was baie eenvoudig, maar hulle het nogtans infrukwekkende rotsreliëfs, -tekeninge en -skilderye agtergelaat.

Omstreeks 200 v.C. het nóg 'n etniese groep ontstaan, vermoedelik danksy 'n vermeniging van San en Hamitiese herdersvolke in Oos-Afrika - die Khoikhoi (letterlik "Mense-Mense"), 'n volk van skaap- en beestelers wat deur die Hollanders "Hottentotte" genoem is (die term Khoisan verwys na albei groepe, San en Khoikhoi). Die Khoikhoi het groot dele van die westelike Suid-Afrika, waaronder ook die huidige Wes-Kaap, bewoon. Die Kaap was vanweë sy waterrykdom uiters geskik vir 'n veetelers-beskawing.

Alhoewel die twee groepe as jagters en veetelers in ekonomiese opsig mededingers was, het hulle nogtans vreedsaam naas mekaar bestaan. Desondanks is die sosiale status deur die ekonomiese leefwyse bepaal waarby veetelers 'n hoër status geniet het. Die Khoikhoi is gedurende die 18de eeu deur pokke-epidemieë en oorloë verswak en teruggedring.

Die Kaap langs die seeweg na Indië

Lêer:Dias statue (cropped), Cape Town.jpg

Dias-standbeeld in Kaapstad

Die Europese skeepvaart het in die 15de eeu baie vordering gemaak sodat Portugese seevaarders in staat was om langs die weskus van Afrika steeds verder suidwaarts te seil. Hulle het nie soseer in Afrika nie, maar eerder in 'n seeweg na Indië belang gestel - die oorsprongsland van kosbare speserye. Die eerste Europeër, wat op 3 Februarie 1488 in Mosselbaai voet aan wal gesit en met plaaslike Khoikhoi-stamme handel gedryf het, was Bartolomeu Dias. Tydens sy terugreis na Europa het Dias danksy die rustige weersomstandighede ook vir die eerste keer die Kaap raakgesien en besluit om ook hier voet aan wal te sit en 'n kruis (Portugees: padrão) naby Kaappunt op te rig. Hy het die Kaap, wat vier maande vroeër vanweë hewige storms en slegte sig deur sy mans nie raakgesien is, "Kaap van Storms" genoem. Hierdie was ook nog gebruiklik nadat die Portugese koning die Kaap amptelik tot Cabo da Boa Esperança ("Kaap die Goeie Hoop") hernoem het. Die Portugese seevaarders het steeds weer kruise opgerig wat as 'n landmerk vir ander skepe en 'n religieus-Christelike simbool gedien het - en daarnaas ook die Portugese aanspraak op die land bevestig het. Vanaf 1500 het Portugese skepe gereeld na die Indiese kolonies geseil en in Mosselbaai aangedoen om vars water en ander voorade te laai.

Die Tafelbaai is in 1503 deur die Portugees Antonio da Saldanha ontdek wat ook die eerste Europeër in die geskiedenis was om die Tafelberg te bestyg. Ten spyte van die Kaap se strategiese ligging het die Portugese geen belang daarin gestel om hier 'n permanente nedersetting te stig nie. Daar was ander hawens soos dié van Mosambiek wat in teenstelling met die Kaap in alle Portugese behoeftes kon voorsien, en tot in die laat 16de eeu het Portugal ook 'n monopolie op die seeroete na Indië gehad.

Die handel met die Khoikhoi, wat die Portugese van vars vleis voorsien het, het nie op 'n gereelde basis plaasgevind nie - soms was daar geskille wat met geweld bygelê is. Die onderkoning van Portugees-Oos-Indië, Francisco d'Almeida, het saam met 55 van sy manskappe in 1510 tydens 'n geveg met Khoikhoi-krygers gesneuwel. Hierdie voorval was rede genoeg om nie eers met die kolonisasie van Suid-Afrika te begin nie.

Die Kaap se slegte reputasie het dan ook die Britse owerhede in 1620 daarvan weerhou om aanspraak op die Kaap te maak nadat 'n kaptein al die Engelse vlag op Leeukop gehys het. Die sterk mededinging met Nederland het die prentjie egter geleidelik begin verander. Reeds in 1611 het 'n Hollandse skip vir die eerste keer nie meer langs die kuslyn van Oos-Afrika nie, maar regstreeks vanuit die Kaap na Indonesië geseil.

Die volksplanting: Die Kaap as 'n Hollandse kolonie (1652-1795)

Jan van Riebeeck se aankoms aan die Kaap. Skildery deur Charles Bell

Toe die Nederlandse skip Nieeuw Haarlem op sy terugreis van Indië op 25 Maart 1647 met 'n bemanning van sestig lede aan die Kaap gestrand het, het die plaaslike Khoikhoi vir die eerste keer oor 'n langer tydperk met Hollanders in aanraking gekom. Die bemanning onder bevel van onderkoopman Leendert Janszen het byna 'n jaar aan die Kaap deurgebring voordat die oorlewendes deur 'n vloot van vyf Nederlandse skepe in Maart 1648 huis toe geneem is. Hul berigte oor die gunstige klimaattoestande en hul goeie ervarings met die Khoikhoi en die ruilhandel wat met die inheemse bevolking gedryf is, was beslissend by die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie (VOC) se besluit om 'n verversingspos vir skepe op pad na die Verre Ooste aan die Kaap te stig.

In ekonomiese opsig was die gebiede in Asië meer belowend vir die Kompanjie, en gevolglik het hulle net in 'n klein verversingspos belang gestel wat teen lae koste gestig en onderhou sou kon word. Die seereise tussen Europa en Asië, wat destyds tussen ses en agt maande geneem het, was as gevolg van siektes soos skeurbuik en hoë sterftesyfers onder die manskappe, sou meer winsgewend kon wees mits daar voldoende vars groente en vleis beskikbaar sou wees.

Die koopman Jan Anthoniszoon van Riebeeck was aan boord van een van die vyf skepe wat die oorlewendes van die Nieeuw Haarlem gered het. Hy is destyds verdag van korrupsie en het hom vir die opbou van 'n verversingstasie beskikbaar gestel. Sy belangstelling om die pos te beklee was gewortel op die hoop om sodoende gerehabiliteer en later na die Verre Ooste verplaas te word.

Die Ou Raadsaal ("Ou Stadhuis", 1755)

Op 6 April 1652 het Jan van Riebeeck saam met sy vrou en vierjarige seun en 'n manskap van negentig mense, waaronder sewe ander vroue, in Tafelbaai voet aan wal gesit. Ter beskerming teen aanvalle van die inboorlinge het die Nederlanders onmiddellik begin om die Kasteel die Goeie Hoop op te rig. Van Riebeeck se opdrag was om 'n fort vir sowat tagtig mense te bou, klein akkers aan te lê, groente en vrugte te verbou en veehandel met die inheemse bevolking te dryf. Die Kompanjie het in goeie betrekkinge met hulle belang gestel.

Die vierhoekige fort is deur 'n wal en palisades beskerm, en vanaf 3 Augustus was alle koloniste hier gevestig. As gevolg van die strawwe winter met reën en haelstorms het twintig mense aan siektes beswyk. Die Kompanjie was nie tevrede met die ontwikkeling van die nedersetting nie en het van Riebeeck aangemaan om koste laag te hou en selfversorgend te wees. Die boerdery-aktiwiteite was nogtans duur en is verder geknel deur die tekort aan mannekrag en landbouspesialiste. Die soldate en amptenare was veral opgelei vir handel en militêre opgawes en nie vertroud met landboumetodes nie. Die ruilhandel met plaaslike Khoikhoi-stamme was beperk tot vee.

In Maart 1653 is die verversingspos vir die eerste keer op die proef gestel. 'n Vloot onder die bevel van admiraal Gerard Demmer het tydens hul seereis na Nederland in Tafelbaai aangedoen. Die manskappe is van groente, vleis en melk voorsien, en die kolonie se prestasies is deur admiraal Demmer ná sy terugkeer in Nederland geloof. Die landbou-aktiwiteite is geleidelik uitgebou, en reeds in 1659 is die eerste wyndruiwe geoes. Die koloniste se moraal was desondanks laag, en sommige het selfs by die Khoikhoi aangesluit. Die laasgenoemdes was ewemin bereid om werk vir die kolonie te verrig.

Die Groot Kerk is op 31 Januarie 1841 ingewy, maar die oudste NG kerk wat steeds as sodanig gebruik word, is die Strooidakkerk in die Paarl, ingewy op 28 April 1805.

Die oorspronklike bevolking, die Khoi en San, het egter geweier om met die Europeërs handel te dryf en ook geblyk om ongeskik te wees vir die Europese konsepte van werk en besit. Om in hulle behoefte aan mannekrag te voorsien, was die Nederlanders gedwing om slawe uit hulle kolonies in Madagaskar, Indië, Maleisië en Indonesië in te voer. Met die eerste invoer van slawe in die jaar 1658 het die Kaapse bevolking verdubbel. Naas die slawe was daar ook enkele bannelinge uit Oos-Indië, wat deur die Nederlands-Bataafse Hooggeregshof na die Kaap gedeporteer is. Saam met die slawebevolking het hulle die Islamse godsdiens aan die Kaap gevestig.

Naas die invoer van slawe is ook die praktyk om van kooniste selfstandige boere te maak as 'n oplossing vir die probleem beskou. Die Kompanjie het in 1659 sy toestemming verleen om aan nege setlaars die status van vryburgers toe te ken. Net setlaars van Nederlandse en Duitse afkoms het hiervoor in aanmerking gekom en saaigoed en landbougereedskap op krediet ontvang. Die eerste kolonis in diens van die Kompanjie, aan wie hierdie vrybrief gegee is, was 'n Duitse setlaar uit Keulen wat - net soos baie ander mans uit Noordwes-Duitsland - ná die Dertigjarige Oorlog in Nederland gewerk het.

Die eksperiment het geslaag, en die landbouproduksie het toegeneem. Die Kompanjie het tot 'n beperkte mate ook setlaars uit onder meer Nederland aangemoedig om hulle aan die Kaap te kom vestig. Baie min mense was bereid om te emigreer, tog het ná die opheffing van die Edik van Nantes in 1687/1688 sowat 225 van altesaam 80 000 Hugenote, wat Frankryk verlaat het, besluit om hulle aan die Kaap te vestig.

Die kasteel, wat in die tydperk tussen 1666 en 1679 ontstaan het, is die oudste bewaarde gebou in Suid-Afrika. Teen die jaar 1691 was daar reeds tussen vyftig en sestig huise in Kaapstad, en teen die begin van die 18de eeu het hierdie getal al vervyfdubbel.

Die uitbreiding van die kolonie het egter tot geskille met die Khoikhoi gelei. In 1659 het die gebruik van weiland deur setlaars konfrontasie met die inheemse bevolking uitgelok, in 1671 het die groeiende vraag na vleis, wat die Khoikhoi nie bereid was om te bevredig nie, tot konflikte gelei. Uiteindelik het die Khoikhoi 'n verpletterende neerlaag gely. Sommige was nou bereid om met setlaars te trou of op 'n ander manier by die Blanke gemeenskap aan te sluit, terwyl ander na die binneland getrek het. Vroue was skaars in die kolonie, en die Europese mans het vinnig begin om met Khoikhoi-vroue en slawinne te vry. Ook Khoikhoi het met slawe getrou. Die huidige kleurlinge het hulle oorsprong in hierdie eerste vermenging van die Asiatiese, Afrika- en Europese kulture en word later 'n deel van die Afrikaanse taal- en kultuurgemeenskap.

Die hoeksteen vir die Groote Kerk in die Heerengracht is in 1678 gelê, en die kerk is in 1704 ingewy.

Die 18de eeu

Toe Simon van der Stel in 1679 as nuwe kommandant van die Kaap aangestel is (vanaf 1691 het hy die amp van goewerneur beklee), was die Kasteel die Goeie Hoop volledig uitgebou, terwyl Kaapstad reeds oor vier strate en 'n blanke bevolking van 290 mense beskik het (waarvan 87 vryburgers en 117 kinders). Die stad is deur 'n politieke raad met wetgewende, uitvoerende en regsprekende bevoegdhede bestuur wat regstreeks aan die goewerneur-generaal van Nederlands-Oos-Indië in Batavia (tans Java) verantwoordelik was.

Vanaf 1681 is politieke bannelinge uit Indonesië na Suid-Afrika gedeporteer wat later die etniese groep van Kaapse Maleiers sou vorm. Baie mans in die Kaaps-Maleise gemeenskap het ambagsmanne geword. Die 17de en 18de eeuse Blanke immigrante aan die Kaap het naas afgetrede amptenare en ander medewerkers van die Kompanjie ook talle Duitsers ingesluit wat in hierdie periode 'n groep so groot soos die Hollanders verteenwoordig het. Alhoewel die immigrasie van onder meer Duitse setlaars in die 18de eeu bevorder is (van die 15 000 Duitsers, wat na ramings in die diens van die VOIK was, het hulle sowat 4 000 aan die Kaap gevestig), het die Kompanjie nie in 'n aktiewe immigrasiebeleid belang gestel nie sodat die relatief klein Kaapse bevolking in teenstelling met byvoorbeeld die Noord-Amerikaanse kolonies (met drie miljoen bewoners in die 1790's) net stadig en veral danksy die natuurlike bevolkingsaanwas gegroei het. Die bevolking het van 130 mense in 1660 tot 1 265 in die jaar 1701 en 13 830 in 1793 toegeneem, die medewerkers van die Kompanjie (2 093 in 1794) was hierby nie ingesluit nie. In 1795 het Kaapstad reeds 15 000 inwoners gehad, waarvan meer as 6 000 blankes.

Die Duitse en Franse immigrante het vinnig Nederlands aangeleer (al was hulle kennis van dié taal soms nie perfek nie of selfs gebrekkig) en het hulle gou aangepas by die Kaapse lewensstyl. Die Kaapse bevolking het sodoende baie homogeen gebly. Omstreeks 1700 was die meerderheid Kapenaars reeds hier gebore en het die Kaap as hul tuisland beskou, terwyl hulle nouliks betrekkinge met hul Europese lande van oorsprong onderhou het. Historiese dokumente bewys dat die Kapenaars reeds in 1706 na hulself as "Afrikaaners" verwys en sodoende reeds 'n soort nasionale bewussyn ontwikkel het.

In die loop van die 18de eeu het naas die Blanke burgery in Kaapstad ook 'n steeds groter plattelandse bevolking van boere begin ontwikkel wat op soek na nuwe en groter weivelde vir hulle skape en beeste na die binneland getrek het. Hierdie trekboere het geleidelik onafhanklik van die Kaapstadse owerhede geword en op hulle trek eers met Khoisan en vanaf die laat 18de eeu ook met Swart Xhosa-stamme, wat destyds suidwaarts gemigreer het, in aanraking gekom. Die trekboere het 'n nomadiese leefwyse ontwikkel, en hulle kultuur was grotendeels beperk tot 'n streng Calvinisties-Protestantse geloof en Bybelse lektuur. Baie van hulle was selfs ongeletterd en is heeltemal nie geraak deur die groot maatskaplike, politieke en wysgerige veranderinge wat hulle in die 18de eeuse Europa voorgedoen het. Die Nederlands-Oos-Indiese Kompanjie het boonop tot omstreeks 1799 geen drukkers in die Kaap toegelaat nie - drukwerk is as "duiwelswerk" beskou.

Die Groot Visrivier is as die oostelike grens van die Kaapkolonie bepaal, maar al in 1779 het lede van die Xhosa-volk hierdie grenslyn op soek na nuwe wseivelde in westelike rigting oorskry en sodoende aanleiding tot die eerste Grensoorlog tussen Blankes en Swartes in Suid-Afrika gegee wat tussen 1779 en 1781 gewoed het. Die Kompanjie was nie in staat om die setlaars teen Xhosa-aanvalle te beskerm nie. Die Xhosa het in 1789 nog eens die Groot Visrivier oorgesteek, en die tweede Grensoorlog (1789-1793) het uitgebreek.

Vir die Kompanjie was die laat 18de eeu 'n periode van ekonomiese agteruitgang wat onder meer deur die korrupsie van sy amptenare veroorsaak is. Die Kaapkolonie was nie meer winsgewend nie, en die VOC het hier groot verliese gely. Die Kompanjie het te laat met sy hervormingsproses begin en was in 1794 gedwing om sy bankrotskap te verklaar. Die Kaapse owerhede was nou in 'n swak posisie, en onder die invloed van die rewolusionêre gebeure in Frankryk en die Verenigde State en die vryheidsideale wat in hierdie twee lande verkondig is, het die burgers van Swellendam en Graaff-Reinet in 1795 die eerste twee kortstondige Boererepubleke uitgeroep. Met die begin van die Britse heerskappy aan die Kaap is hulle nog in dieselfde jaar weer ontbind.

Die 19de en 20ste eeu

Met die ekonomiese agteruitgang van die VOIK teen die einde van die 18de eeu het die kolonie Brittanje se belangstelling gewek. Die neerlaag van die Nederlandse koloniale troepe naby Bloubergstrand in die jaar 1806 het die einde van die Nederlandse heerskappy ingelui. Op 13 Augustus 1814 het die Kaap 'n Britse kroonkolonie geword.

Die ontdekking van die diamant- en goudvelde in die binneland in die tydperk tussen 1870 en 1890 het die ekonomiese swaartepunt van Suider-Afrika na die Noord-Kaap en die Witwatersrand verskuif, tog het Kaapstad voordeel getrek uit die groeiende handel met oorsese gebiede en tot Suid-Afrika se grootste hawe ontwikkel. Daarnaas het 'n verskeidenheid nywerhede hulle in die stad gevestig.

Die builepes van die jaar 1901 het as 'n voorwendsel gedien om 'n stelselmatige rasseskeiding in Kaapstad se woonbuurte in te stel. Die Swart bevolking is na twee gebiede verskuif, die hawe en Ndabeni aan die westelike kant van Tafelberg, wat tot die voorloper van die Kaapvlakte se nie-blanke woonbuurte ontwikkel is.

Stadskarakter en stadsbuurte

Die historiese stadsentrum

Die Raadsaal van Kaapstad op die Parade

Die Parade (Engels: Grand Parade), die grootste plein van Kaapstad in die historiese stadsentrum, is die oudste gedeelte van Kaapstad. Jan van Riebeeck het hier onmiddellik ná die aankoms van die eerste Nederlandse koloniste in 1652 enkele hutte en 'n vesting uit hout en klei laat oprig. Die plein was destyds nog vlakby die strand van Tafelbaai geleë, en as gevolg van die hewige winterstorms aan die Kaap, wat jaarliks groot skade aan die vesting berokken het, was die koloniste genoodsaak om dit jaarliks te herstel. Uiteindelik is die besluit geneem om 'n nuwe vesting uit steen te bou, en sodoende het tussen 1666 en 1679 die Kasteel die Goeie Hoop ontstaan wat vandag oos van die Parade geleë is. Sy boustyl en vorm - die kasteel is soos 'n vyfhoek aangelê - weerspieël die destydse Europese tradisie van vestingbou. Dit is tans die oudste Europese gebou in Suid-Afrika wat bewaar gebly het.

Ná die voltooing van die kasteel is die ou vesting afgebreek om plek te maak vir 'n paradeplein van die VOIK-soldate; sodoende het die plein ook sy huidige naam gekry. Dit het daarnaas ook vir markte, teregstellings en volksfeeste gebruik. Later het hier ook betogings plaasgevind. Die Parade is derhalwe ook in latere eeue, toe die stad uitgebrei is, nie aangetas nie. Teen die middel van die 19de eeu is selfs 'n spoorweg, wat na die hoofstasie wes van die plein gelei het, op die Parade aangelê.

Tans dien die plein veral as 'n parkeerplek vir die nabygeleë stasiegebou en die personeel van die stadsregering wat in die kantore rondom die plein werk. Op Woensdae en Saterdae word hier egter Kaapstad se bekende en gewilde vlooimark gehou. Daarnaas kan 'n aantal historiese geboue besigtig word.

Die oprigting van Kaapstad se Raadsaal, waarvan die hoeksteen op 29 Augustus 1900 deur die destydse burgemeester Thomas Bell gelê is en waar die eerste raadsvergadering op 27 Julie 1905 plaasgevind het, en die markgeboue en -stalletjies aan die weskant het ook die aanleiding tot die laaste groot ombou van die plein gegee. Die Raadsaal, wat in die Italiaanse Renaissance-boustyl ontwerp is, het sy ou voorloper op Groenmarkplein vervang. Die sandsteen vir die fasade is uit die Suid-Engelse stad Bath ingevoer. Deesdae word hierdie waardevolle boumateriaal, wat slegs vir 'n klein aantal geboue in die land ingespan is, veral deur Kaapstad se winterstorms en lugbesoedeling bedreig.

Die beduidendste besienswaardighede in die Raadsaal is die verskillende vergaderingsale, die groot banketsaal (Engels: Grand Hall), 'n biblioteek en 'n indrukwekkende orrel. Die gewel oor die hoofportaal is met die historiese wapen van Kaapstad versier, wat ongelukkig sedert 1999 meestal deur 'n moderne vlag oordek word. Die groot toring was enkele jare lank die hoogste bouwerk in Kaapstad en bevat 'n klokkespel met 39 klokke, wat byna almal in Engeland gegiet is en ten opsigte van hul klank baie ooreenkomste met Big Ben in Londen toon.

Een van die grootste historiese gebeurtenisse in die geskiedenis van die Parade was die vrylating van Nelson Mandela wat hier op 11 Februarie 1990 deur 100 000 mense gevier is.

Die grachten van Klein-Amsterdam

Straatname soos Heerengracht en Buitengracht in die stadsentrum en Keizersgracht in Distrik Ses verwys nog steeds na die ou grachten van Kaapstad wat lankal verdwyn het. Goewerneur Simon van der Stel het gedurende sy ampstermyn in die laat 17de eeu grachten volgens die Hollandse voorbeeld laat bou waarmee die jong nedersetting gemaklik van water kon voorsien word. Destyds is na Kaapstad dikwels ook as Klein-Amsterdam verwys. Nog tot in die middel van die 19de eeu is die netwerk van grachten in die binnestad verder uitgebrei, alhoewel hulle dikwels deur vullis en perdemis bevuil is. Toe hulle uiteindelik toegegooi is, moes groot bedrae geld hiervoor bestee word. 'n Laaste oorblyfsel van die ou grachten kan nog steeds tussen die omheining van die Tuynhuis en die Kompanjiestuin besigtig word.

Distrik Ses

Die sesde distrik van Kaapstad is in 1867 gestig en het danksy die ligging naby die hawe en die stadsentrum vinnig tot 'n kosmopolitaanse woonbuurt vir vrygelate slawe, werkers, immigrante, handelaars en kunstenaars ontwikkel. Die distrik het byna 'n tiende van Kaapstad se bevolking gehuisves.

Distrik Ses in 2005

As gevolg van die beleid van rasseskeiding is baie swart bewoners al teen die begin van die 20ste eeu uit Distrik Ses verdryf. Maar ook baie meer welgestelde burgers het na die suidelike voorstede van Kaapstad begin verhuis. Die distrik het uiteindelik 'n krotbuurt geword, wat volgens die Wet op Groepsgebiede van 1950 op 11 Februarie 1966 tot 'n blanke gebied verklaar, ontruim en gesloop is.

Die Kleurling- en Swart bevolking van die distrik - sowat 60 000 mense - is in die tydperk tussen 1968 en 1982 na die Kaapse Vlaktes verskuif. Veral die plaaslike handelaars is baie hard getref deur hierdie gedwonge verskuiwing. Hulle het hul klante, wat vanweë Distrik Ses se gunstige ligging naby die stadsentrum hier hul inkopies gedoen het, skielik verloor en was nou grotendeels genoodsaak om hul besighede te sluit. 'n Deel van die distrik is hernoem tot Zonnebloem; hier is onder meer die Kaapse Technikon opgerig. Weens die plaaslike en internasionale druk, wat op die destydse blanke regering uitgoefen is, is die herontwikkeling van die gebied tot 'n woongebied vir blanke Kapenaars uitgestel. Die meeste blanke bewoners van Kaapstad was gekant teen die sloping van die ou Distrik Ses en het gevolglik nie belang daarin gestel om hier huise of woonstelle te koop nie. In 1979 is die hele stadsbuurt gesloop, en ook blanke bewoners is gedwing om Distrik Ses te verlaat. Die puin is vir die uitbou van Kaapstad se hawe gebruik.

In die vroeë 21ste eeu is met die heropbou van Distrik Ses begin, en sowat 4 000 gesinne sal uiteindelik na Distrik Ses kan terugkeer.

Die Bruin en Swart woonbuurte in die Kaapse Vlaktes

'n Krotbuurt in die Kaapse Vlaktes

Skoolkinders in Mitchell's Plain

Die Kaapse Vlaktes, 'n duinlandskap in die suidooste van Kaapstad, huisves twee derdes van Kaapstad se bevolking, hoofsaaklik Kleurlinge en Swartes. Die gebied is reeds voor die aankoms van die eerste Europeërs ten minste tydelik deur enkele San-stamme bewoon en is - vanweë sy afgeleë ligging ver van Blanke plase en woongebiede - vanaf die vroeë 18de eeu vir die oprigting van beskeie behuisings vir San en vrygelate slawe gebruik. As gevolg van binnelandse migrasie het later ook mense uit ander etniese en taalgroepe hulle hier en elders aan die stadsrand van Kaapstad gevestig en dikwels die oorspronklike bewoners verdring.

Gedurende die tydperk van rasseskeiding in Suid-Afrika is talle Swart en ander bewoners, ongeag hulle sosiale status, uit hul woongebiede in die stadsentrum verban en na die Kaapse Vlaktes verskuif. Weereens is dikwels inheemse bewoners verdring om plek te maak vir die slagoffers van apartheid. Die nuwe woonbuurte het hoofsaaklik uit baie eenvoudige klein hutte met gewoonlik twee of drie vertrekke bestaan. Die verblyf in hierdie Swart woonbuurte was aan 'n werkpermit gekoppel, en inwoners sonder geldige permitte, veral vroue en kinders, is gereeld deur die owerhede na landelike gebiede in die Swart tuislande verskuif.

Die huidige Bruin en Swart woonbuurte van Athlone, Mitchell's Plain, Kruispad (Crossroads), Langa ("Son"), Gugulethu ("Ons Trots"), Khayelitsha ("Ons Nuwe Tuiste"), Bonteheuwel, Elsiesrivier en baie ander behels nog steeds 'n groot persentasie informele behuisings met 'n geskatte twee miljoen bewoners. Slegs vier van hulle word merendeels van Swartes bewoon, terwyl die res hoofsaaklik Kleurlinge huisves. Langa is die oudste Swart woonbuurt in Kaapstad, en Gugulethu met 300 000 bewoners een van die grootstes in Suid-Afrika. Gugulethu het in die tydperk van rasseskeiding as 'n tuiste vir Swart trekarbeiders uit die Oos-Kaap ontstaan en het verskeie kere nuus gemaak in verband met politieke onluste en sinlose geweldpleging. Die "Gugulethu-Sewe" was sewe Swart aktiviste wat op 3 Maart 1986 by 'n padblokkade deur die polisie gestop en doodgeskiet is. Die moord op Amy Biehl, 'n jong Amerikaanse student en aktivis wat haarself vir maatskaplike verandering in Suid-Afrika beywer het, het op 25 Augustus 1993 wêreldwyd mense geskok.

In die laat 20ste eeu is met die oprigting van steenhuise en die bou van teerpaaie begin, en aan steeds meer inwoners word basiese dienste soos busdienste na die binnestad, riolering, vullisverwydering en elektrisiteit verskaf. Grootskaalse binnelandse migrasie en die hoë bevolkingsgroei bly egter steeds ernstige vraagstukke wat daartoe lei dat voortdurend nuwe krotbuurte met informele behuisings ontstaan. Selfs Mitchell's Park, 'n Bruin woonbuurt wat in die 1980's as 'n nuwe tuiste en modelstad vir voormalige bewoners van krotbuurte naby die stadsentrum opgerig is, het vanweë sy beter behuisingstandaarde talle mense gelok wat plaaslike huurgelde meestal nie kan bekostig nie.

Argitektuur

Die Kaaps-Hollandse boustyl

Groot Constantia in die Constantiavallei dateer uit die laat 17de eeu

'n Stadhuis in die Kaaps-Hollandse boustyl as 'n gepaste kwartier vir die Nederlandse konsulaat-generaal in Kaapstad

Aangesien die oorspronklike halfronde Khoikhoi-huise vanweë hul verganklike bouwyse met materiale soos jong bome en grasmatte nie bewaar gebly het nie, begin die argitektoniese geskiedenis van bewaarde Wes-Kaapse boustyle eers met die aankoms van Europese setlaars en hul Kaaps-Hollandse styl wat teen die einde van die 17de eeu sy kenmerkende eieskappe ontwikkel het.

Die Frans-gebore Kaapse argitek Louis Michel Thibault (1750-1815) was die eerste geskoolde boumeester in Suid-Afrika

Die elegante witgekalkte Kaaps-Hollandse huise en plase met hul kenmerkende groen deure en vensters is voortreflik by die verruklike Kaapse landskap met sy blou berglandskappe, wingerde en bloeiende tuine aangepas. Alhoewel die Kaapse boustyl Europees-Hollandse wortels het, is dit deur die plaaslike boumeesters verder ontwikkel om harmonies met die natuurlike omgewing te versmelt. Hul ontwerpe was simmetries, prakties en eenvoudig en van binne veral gerieflik. Die argitekte het daarnaas ook rekening gehou met die Mediterreense klimaat van Kaapstad - die dik, spierwit mure het as uiters geskikte teenvoeters teen temperatuurskommelinge gedien. Die gewels het die ingang teen reën en - in die geval van 'n brand - teen brandende riet, wat vanaf die dak sou val, beskerm.

Vanweë die groot afstande tussen nedersettings en plase was reisigers gewoonlik aangewese op die gasvryheid van boere, en die Kaapse boustyl weerspieël hierdie karaktertrek met sy ruim onthaalvertrekke en kombuise. Die ontwerpe het daarnaas ook tred gehou met die ekonomiese ontwikkeling van die Kaapkolonie. Terwyl die vroeë geboue nog reghoekig was en van twee eenvoudige gewels en 'n stoep voorsien is, getuig die pragtige middelgewels van latere bouwerke van die Kaapse gemeenskap se groeiende welvaart. Die eerste gewels is in driehoekvorm gebou, maar het gedurende die 18de eeu geleidelik hul swierige, kronkelende en tipies Kaapse vorm gekry.

Houtluike voor die vensters het die kosbare donker meubels en tapyte teen die felle sonlig beskerm. Baie huisingange is van tweedelige sogenaamde staldeure voorsien waarvan die onderste gedeelte vasgesit kon word om te voorkom dat vee die huis kon binnestap.

Die ontwerpe van huise en plase het met die loop van tyd steeds meer gesofistikeerd geword; die oorspronklike reghoekige ontwerp is verder ontwikkel tot T-, U- en H-plattegronde. Kaapstad se stadhuise het dikwels oor 'n geplaveide binnehof beskik wat soms met 'n tuinpoel verfraai is. Eikebome, wat in die plaaslike klimaat goed aard en vinig groei, is voor die huise aangeplant as 'n natuurlike beskerming teen die somerhitte. Die Europese barok-boustyl het plaaslike boumeesters geïnspireer tot uiters swierige gewels met pragtige reliëfs.

Talle Kaaps-Hollandse huise staan tans as musea en monumente oop vir die publiek soos die bekende 18de eeuse Koopmans-de Wet-huis in Kaapstad se Strandstraat wat op 10 Maart 1914 as die eerste privaat stadhuis in Suid-Afrika in 'n museum omgeskep is. Sy fasade is deur die argitek Louis Thibault en die beeldhouer Anton Anreith geskep. Die meubilering dateer uit die laat 18de en vroeë 19de eeu.

Die Georgiaanse, Victoriaanse en Art déco-boustyl

Gietysterbalkonne in Langstraat

Saam met die Britse bewind het ook die Georgiaanse boustyl met sy kenmerkende tweeverdiepinghuise in die vroeë 19de eeu na die Kaap gekom en is weereens as Kaaps-Georgiaanse boustyl by die plaaslike omstandighede aangepas. Die Bertram-huis, tans 'n museum, is 'n tipiese voorbeeld van laat-Georgiaanse argitektuur met sy geelbruin klinkersteen en eenvoudige fasade waar 'n voorgewel oor die ingang die enigste argitektoniese versiering vorm.

Die Regentskapstyl (1811-1820) was nog steeds op die Georgiaanse stylelemente gegrond, maar het nogtans meer aandag aan kunsvolle versierings soos tralies van smeed- en gietyster om die balkonne, soortgelyke relings en boligte met uitgesnyde houtrame. Gietyster was ook gedurende die Victoriaanse periode (1837-1901) gewild, net soos dakke van sinkplate.

In Kaapstad is veral Langstraat met sy netjies gerestoureerde bont huise 'n mekka vir liefhebbers van die Victoriaanse styl. Ryk versierde balkonne, wat op pilare rus, herinner aan die tipiese argitektuur van die Amerikaanse Suide. Groenmarkplein pronk met 'n verskeidenheid huise in die Art déco-boustyl soos die Ou Poskantoor in Darlingstraat, wat tussen 1938 en 1940 met granietstene uit die Kaapland en Transvaal gebou is, en die Ou Mutual-gebou met skulpture wat die geskiedenis, flora, fauna en mense van Suid-Afrika uitbeeld. Die grondverdieping staan oop vir die publiek.

Die 20ste eeu

Disa Park in Vredehoek (linkerkant bo): Hierdie omstrede bydrae tot Kaapstad se stadshorison dateer uit die 1960's

Net soos elders in die wêreld was ook in Kaapstad sommige bouprojekte van die 20ste eeu nie deur wysheid bepaal nie: Die natuurskoon van strandgebiede is deur wolkekrabbers ontsier. 'n Snelweg naby Buitengracht is in die 1960's begin, maar het steeds onvoltooid gebly. Die Disa Park-torings, drie geboue met woonstelle, is nog 'n voorbeeld van 'n verkeerde ontwikkeling. Alhoewel die plaaslike owerhede die bou van nuwe huise in bepaalde gebiede beperk en 'n maksimale aantal verdiepings vasgelê het, het beleggers in die 1960's nogtans daarin geslaag om die wette te omseil en die panorama van Duiwelspiek, 'n bergspits in die stadsbuurt Vredehoek, met drie wolkekrabbers te ontsier wat in die plaaslike volkstaal as Tampon-torings bekend staan. Soortgelyke wolkekrabbers bedreig die natuurskoon van plekke soos Blouberg. Tipiese voorbeelde van argitektuur uit die sewentigerjare is die Goue Akkersentrum en die Burgersentrum se toringblok.

Die eerste demokratiese verkiesings van die jaar 1994 en die FIFA se besluit om die Wêreldsokkertoernooi in 2010 in Suid-Afrika te hou het egter ook tot 'n baie optimistiese houding onder Kapenaars gelei waarvan die restourasie van historiese geboue in die binnestad, nuwe wandellane vir voetgangers en talle nuwe woonhuise met woonstelle vir alle etniese groepe sigbare kenmerke is.

Infrastruktuur

Tafelbaaihawe

Die sakekern van Kaapstad, met hawegeriewe in die agtergrond

Danksy die natuurlike hawe van Tafelbaai staan Kaapstad sedert eeue bekend as die "Herberg by die See". Toe Jan van Riebeeck 1652 in Tafelbaai voet aan wal gesit het, was daar nogtans niks meer as 'n wydgestrekte baai met vlak sand- en klippiesstrande. Die skepe, wat hier aangedoen het, was aan die onstuimige see blootgestel, en die aflaai en vervoer van goedere was 'n moeilike taak. Skepe het meestal enkele honderd meter van die strand af geanker, en goedere is met roeibote aan land of na die skepe gebring. Die hawegeriewe was oor 'n tydperk van byna tweehonderd jaar ná van Riebeeck se aankoms beperk tot 'n houtkaai, wat in 1656 naby die Kasteel die Goeie Hoop gebou is. Veral gedurende die Kaapse winterstorms was Tafelbaai geen veilige ankerplek vir skepe nie, en dikwels is die vervoer van goedere dae lank deur ongunstige weerstoestande belemmer. Baie goedere en bote het in die baai verlore gegaan kort voordat hulle kon aandoen. Eers in 1743 is die VOC se winterhawe na Simonstad in die Valsbaai verskuif. Hierdie ankerplek was veilig, maar die vervoer van goedere met perdekarre het meer as drie ure geneem.

Die houtkaai voor die kasteel , wat dikwels beskadig of selfs verniel is, is eers teen die begin van die 19de eeu deur 'n klein steenkaai vervang. Die Kaapse storms het nogtans steeds tot verliese gelei. Gedurende 'n hewige storm in die najaar van 1865 het binne enkele dae 18 skepe in Tafelbaai vergaan, terwyl ander beskadig is. Hierdie ramp het die aanleiding tot die bou van 'n berskemde hawebekken gegee. Oor 'n tydperk van drie jaar is nuwe land in die hawe aangewin, en die Alfred-bekken het ontstaan.

As gevolg van die Tweede Vryheidsoorlog en die ontdekking van goud- en diamantvelde het die hawe van Kaapstad teen die einde van die 19de eeu steeds belangriker geword. Die geriewe is uitgebrei, en in 1905 is die Victoria-bekken ingewy. In die periode tussen 1935 en 1945 is met die landaanwinningsprojekte voortgegaan, en sodoende het die Foreshore met 'n oppervlakte van sowat 2,5 vierkante kilometer en die Duncan-dok ontstaan. Die Kasteel van Goeie Hoop, wat aanvanklik vlakby die see geleë was, is deur die landaanwining meer as een kilometer landinwaarts verskuif. Tot in 1960 het die nuwe Ben Schoeman-dok die ou Alfred- en Victoria-bekkens vervang wat daarna geleidelik vrval het.

Die hawe het twee keer in sy geskiedenis 'n groot strategiese rol gespeel. Gedurende die Tweede Wêreldoorlog het meer as 400 skeepskonvooie met ses miljoen soldate in Kaapstad se hawe aangekom, en sowat 13 000 skepe is in sy werwe herstel.

Tydens die Suez-krisis in die jaar 1973 is die Suez-kanaal gesluit, en skepe op pad na Europa en die ooskus van Amerika het die Kaapse roete gebruik wat 'n groot toeloop van skepe in Tafelbaaihawe beteken het. Tans is Kaapstad die grootste van die vier beduidende hawens in die provinsie Wes-Kaap en hanteer jaarliks sowat agt miljoen ton seevrag.

Aangesien Tafelbaaihawe met sy totale wateroppervlak van 112,7 hektaar veral die Wes-Kaap bedien, is hy gespesialiseer op die uitvoer van plaaslike produkte. Die grootste voorverkoelkompleks in Suid-Afrika hanteer die land se uitvoere van sagte vrugte. Daarnaas is geriewe soos droogdokke (die Sturrock-droogdok is die grootste in die suidelike halfrond met afmetings van 360 x 47,5 x 13,7 meter) en dryfdokke beskikbaar. Die hawe beskik sedert die sewentigerjare ook oor 'n diepseehouereindpunt met vyf bekkens.

Groote Schuur-hospitaal

Die Groote Schuur-hospitaal is een van die leidende hospitale ter wêreld en het baanbrekerswerk met onder meer die eerste hartoorplanting gedoen, wat hier in Desember 1967 deur prof. Christiaan Barnard uitgevoer is.

Die ongewone naam is van 'n groot pakhuis afgelei, wat deur die Nederlandse Oos-Indiese Kompanjie in 1657 op die perseel van die huidige hospitaal opgerig is. Die oorspronklike Groote Schuur-hospitaal is op 31 Januarie 1938 geopen.

Internasionale Lughawe van Kaapstad

Die Internasionale Lughawe van Kaapstad, die tweede grootste in die land na Johannesburg, lê sowat 22 kilometer oos van die middestad. Die volume van lugverkeer het sedert die jaar 1994 aansienlik toegeneem. Tans is daar sowat 80 000 vliegtuie wat in Kaapstad aankom of vertrek, met sowat vyf miljoen passasiers. Daar word verwag dat die passasiersgetalle tot by die jaar 2015 tot veertien miljoen sal styg.

Stadsregering

Die uitgangene burgemeesteres van Kaapstad, Helen Zille

Kaapstad maak in administratiewe opsig deel uit van die Stad Kaapstad, 'n metropolitaanse munisipaliteit. Die stad word deur 'n stadsraad met 210 lede geadministreer, wat aan 'n uitvoerende raad met 28 lede verantwoordelik is. Die administratiewe en politieke leierskap word deur die stadsbestuurder (tans Achmat Ebrahim) en die uitvoerende burgemeester (tans Helen Zille) uitgeoefen.

Vir verkiesingsdoeleindes is Kaapstad in 105 stemdistrikte verdeel waar een lid van die stadsraad regstreeks verkies word, terwyl die ander 105 setels volgens proporsionele partylyste aan suksesvolle kandidate toegeken word. Die uitvoerende burgemeester word deur die stadsraad verkies.

Die huidige uitvoerende burgemeesteres van Kaapstad is Dan Plato van die Demokratiese Alliansie (DA). Die DA het in die laaste munisipale verkiesing, wat in 2006 in Suid-Afrika gehou is, as die sterkste enkele party te voorskyn getree wat 90 van 210 setels verower het, nog voor die African National Congress (ANC) met 81 setels, alhoewel geen party 'n algehele meerderheid behaal het nie. Danksy 'n byverkiesing het die DA sy totale aantal setels intussen tot 91 verhoog. Nadat die Onafhanklike Demokrate tot die koalisie toegetree het, het die DA daarin geslaag om sy meerderheid in die stadsraad tot 22 setels te verhoog.

Voordat Kaapstad se plaaslike stadsregering in die sogenaamde Unicity verenig is, het dit uit ses plaaslike administrasies bestaan, en talle funksies van die huidige Unicity is nog steeds volgens die ou administrasies verdeel. Hierdie administrasies het bestaan uit Kaapstad (met die Stadskom, die Atlantiese Seekus en die suidelike voorstede Pinelands, Langa en Mitchell's Plain), die Suidelike Skiereiland (met Houtbaai, Wynberg, Constantia, Vishoek, Kommetjie, Noordhoek en Simonstad), die Blaauwberg-gebied (met Milnerton, Tafelsig en Bloubergstrand), Tygerberg (met Durbanville, Bellville en Khayelitsha), Oostenberg (met Kraaifontein, Brackenfell, Kuilsrivier, Blue Downs en Eersterivier) en Helderberg (met Somerset-Wes, Strand en Gordonsbaai).

Demografie

Die taalverspreiding van die Kaapse skiereiland ██ Afrikaans ██ Engels ██ Xhosa ██ Geen taal domineer

Volgens die sensus van 2001 het die metropolitaanse gebied van Kaapstad 2 893 251 inwoners en 'n bevolkingsdigtheid van 1 158 per km². Van die stad se bevolking is 48,13 persent Kleurlinge, 31,68 persent Swartes, 18,75 persent Blankes en 1,43 persent Indiërs. Volgens skattings bly sowat 30 000 Duitsers permanent in Kaapstad.

Afrikaans is die belangrikste huistaal in die stad wat deur 41,4 persent van sy bewoners gebesig word. Die twee ander groot huistale is Xhosa (28,7 persent) en Engels (27,9 persent).

Die Joodse gemeenskap

Die geskiedenis van die Joodse gemeenskap in Suid-Afrika het eers met die Britse bewind begin, aangesien die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie geen geloofsvryheid aan die Kapenaars toegestaan het nie en uitsluitlik die Calvinisties-Protestantse Christelike kerk toegelaat het. Die Britte was meer verdraagsaam, en in die loop van die 19de eeu het die eerste Joodse burgers uit Duitsland en Engeland hulle aan die Kaap gevestig. In die laat 19de eeu was daar reeds enkele honderd Joodse immigrante in Suid-Afrika, en hul gemeenskap het in die volgende dekades sterk gegroei om 'n waardevolle bydrae tot die land se kultuur, ekonomie en politiek te lewer.

19 000 van die sowat 90 000 Suid-Afrikaanse Jode het in 2006 in Kaapstad gewoon. Hier het ook die eerste sinagoge in die land ontstaan, en stadsbuurte soos Seepunt staan bekend vir hulle Joodse slagters en ander Joodse instellings.

Ekonomie

Kaapstad is die ekonomiese sentrum van die Wes-Kaap. Naas sy belangrike rol as die grootste nywerheidstad van die provinsie trek Suid-Afrika se Moederstad ook voordeel uit die vinnig groeiende toerismebedryf. Die Wes-Kaap is nou die belangrikste toeristebestemming in Suid-Afrika, en meer as een miljoen oorsese toeriste het Kaapstad in die jaar 2002 besoek. Die toerismebedryf genereer tans byna tien persent van die Wes-Kaap se bruto binnelandse produk en het 'n tiende van sy werknemers in diens.

Kaapstad se hawe en sy internasionale lughawe dien as 'n uitvoersentrum vir die landbouprodukte van die Wes-Kaap, veral vrugte, wyn en blomme. Die Wes-Kaap verteenwoordig meer as 'n kwart van Suid-Afrika se landbouinkomste en meer as die helfte van sy uitvoere na oorsese bestemmings.

Toerisme

Tafelberg, soos gesien vanuit Waterfront

Kaapstad het sedert die eerste demokratiese verkiesing in Suid-Afrika in die jaar 1994 een van die wêreld se gewildste reisbestemmings geword. Fasiliteite vir 'n groot aantal sportsoorte, talle winkels, die toeristeroete van die Kaapse skiereiland en die wynstreke van die omgewing asook die ryk fauna en flora maak van die stad Suid-Afrika se vernaamste toeristebestemming. Die toerismebedryf genereer in die provinsie Wes-Kaap 'n jaarlikse inkomste van 1,5 miljard VSA-$. Die meerderheid van die toeriste kom uit oorsese lande soos die Verenigde Koninkryk, die Verenigde State en Duitsland.

Alhoewel een van Kaapstad se byname, Slaapstad, na die beweerde rustige lewenstyl van sy bewoners verwys, kan dit intussen ewe goed as 'n sinoniem vir die florerende plaaslike hotelbedryf gebruik word wat 'n groot aantal kamers oor alle prysklasse heen bied. Talle gerestoureerde villa's, wat die stylvolle smaak van hul eienaars weerspieël, bied daarnaas bed-en-ontbyt-akkomodasie en het saam met die Kaapse gasvryheid tot die uiters suksesvolle ontwikkeling van die toerismebedryf bygedra.

Talle plaaslike restourante en winkels is in en rondom die Victoria & Albert Waterfront gekonsentreer wat intussen jaarliks 25 miljoen in- en uitheemse besoekers lok. Om ook die binnestad meer aantreklik vir toeriste en sakemanne te maak, is die oprigting van 'n nuwe kasinokompleks in V&A Waterfront teen 'n koste van 1,8 miljard ZAR aan die bou van 'n kanaal gekoppel wat plesierbootsritte vanaf die hawe tot by die noordelike stadsentrum en die ArtsCape-teaterkompleks moontlik sal maak.

Kaapstad staan bekend vir sy respek teenoor gay en lesbiese mense en het tot een van die gewildste internasionale bestemmings vir LBGT ontwikkel.

Victoria & Alfred Waterfront

Die Canal Walk-winkelsentrum

Victoria & Alfred Waterfront lê noord van die stadsentrum en was vroeër 'n verwaarloosde hawebuurt. Dit is vernoem na prins Alfred, die tweede seun van die Britse koningin Victoria, wat hier in 1860 die hoeksteen vir 'n hawehoof gelê het. Ook die eerste hawebekken is in 1870 na hom vernoem, terwyl die tweede bekken uit die jaar 1905 die naam van sy moeder dra.

Die oudste, westelike deel van Kaapstad se hawe was reeds vanaf 1975 vanweë die toenemende waterdiepte van moderne skepe nie meer geskik vir die hawebedryf, en die geriewe het begin verval.

Waterfront se kloktoring dateer uit die jaar 1883

Omstreeks 1985 het die stadsregering besluit om nuwe lewe in die ou hawebuurt te blaas en in 1988 is die Victoria and Alfred Waterfront Company in samewerking met die haweadministrasie gestig wat 'n konsep vir die restourasie van die historiese geboue ontwikkel en erwe aan beleggers verpag. 'n Ou stoorhuis is tot 'n winkelsentrum omgeskep, die pomphuis huisves tans restourante, en 'n voormalige gevangenis dien as hotel.

Die projek het tot een van Suid-Afrika se mees suksesvolle beleggings ontwikkel. Die Waterfront-gebied is intussen een van die gewildste toeristetrekpleisters in die Wes-Kaap en 'n spilpunt van Kaapstad se naglewe, met hope winkels, restourante en rolprentteaters. Vuurwerke en opelugkonserte vind hier gereeld plaas.

Vanaf September 2001 is Waterfront in suid-oostelike rigting uitgebrei. Rondom die historiese kloktoring is die nuwe Clock Tower Centre opgerig - 'n nuwe winkelsentrum met restourante en reisagente. Die nuwe geboue is in argitektoniese opsig harmonies by die kloktoring en die ou stoorhuise ingepas. Gedurende die boubedrywighede is die bouvalle van 'n ou VOC-vesting opgegrawe wat eweneens in die kompleks geïntegreer is. Vlakby die Clock Tower Centre lê die Nelson Mandela Gateway, die vertrekpunt vir skepe wat toeriste na die voormalige gevangeniseiland Robbeneiland neem.

Inkopies en vermaak

• Canal Walk, wat volgens die voorbeeld van Amerikaanse shopping malls ontwerp is en meer as 400 winkels, 'n rolprentteater en 'n reuse-kitskos-restourant met 'n jaarlikse omset van ZAR 1,8 miljard (syfers van 2003) behels, is die grootste winkelsentrum in Afrika en ook en van die grootstes in die Suidelike Halfrond.
• Ratanga Junction met vele plesierritte en ander vermaak, veral vir die jongeres (langs Canal Walk)
• Groentemarkplein (Green Market Square) was tradisioneel 'n groentemark gewees, maar is deesdae 'n vlooimark waar 'n mens alles van tradisionele Afrika-aandenkings en kuns tot handewerk, goedkoop musiek, klere en ander snuisterye kan koop (in die hartjie van Kaapstad)

Kuns en kultuur

Kaapstad is naas Johannesburg een van die twee kulturele sentra van Suid-Afrika. Intussen het die Moederstad tot 'n nasionale leier op die gebied van die uitvoerende kunste ontwikkel, waaronder teater, opera, musicals en musiek. Die kulturele lewe van Kaapstad word verbind met satirici soos Pieter-Dirk Uys, Robert Kirby en Mark Banks; die musicals van David Kramer, Taliep Petersen en Marthinus Basson; en die Universiteit van Kaapstad se Teaterskool. Maar ook bekroonde toneelstukke uit Johannesburg soos opvoerings van Athol Fugard, Sue Pam-Grant en Janice Honeyman word in die plaaslike teaters gespeel.

Vanweë die tekort aan befondsing deur die owerhede kan Kaapstad net soos Johannesburg nie met kunsmetropole in ander wêrelddele meeding nie, en daar is byvoorbeeld min musea wat versamelings van eietydse kuns kan vertoon. Nogtans is daar instellings wat dwarsoor die wêreld bekendheid verwerf het.

Teater, opera en ballet

Die onafhanklike Armchair-teater in die voorstad Observatory

Die grootste teater in Kaapstad, die ArtsCape Theater Centre-kompleks, het in die Apartheid-era nog as die Nico Malan-teater bekend gestaan en word in die plaaslike omgangstaal dikwels nog Nico genoem. Die kompleks is oorspronklik in 1971 op die Foreshore geopen en behels naas die operahuis 'n groot teatersaal (die Main Theatre) met 540 en die Arena-teater met 140 sitplekke. In sy sale word klassieke en merendeels Engelse toneelstukke, opera's en ballette opgevoer; die klein Arena-teater bied daarnaas opvoerings van eksperimentele en ander moderne toneelstukke aan. Die operahuis kan met soortgelyke instellings in ander wêrelddele meeding en werk onder meer ook met operahuise soos dié van Oslo in Noorweë saam. Die Kaapstadse operahuis bied 1 200 sitplekke en 'n indrukwekkende foyer met 'n ligkroon in die Italiaanse styl. Gedurende die Apartheid-era het die hoofklem op Europese kuns en kultuur geval, maar intussen het die Nico ook begin om meer aandag aan inheemse kulture te skenk.

Die opelug-teater in Maynardville het hom op tonele van William Shakespeare toegespits, terwyl ander teaters soos die Baxter-teater naby die Universiteit van Kaapstad se kampus in Rondebosch, die Theatre on the Bay in Kampsbaai, die Coffee Lounge in Kerkstraat, die Little Theatre in Tuine en talle ander klein en onafhanklike teaters hulle op minder konvensionele toneelkuns en tradisionele Engelse komedies toegespits het. Die Baxter-teater was gedurende die tydperk van rasseskeiding een van min tuistes in Suid-Afrika waar gemengde gehore saam toneel kon kyk.

Kookkuns

Koeksisters het hulle oorsprong in die Kaaps-Maleise kookkuns

As Suid-Afrika se mees aantreklike stad vir binne- en buitelandse besoekers het Kaapstad vinnig tot Suid-Afrika se kulinêre hoofstad met 'n internasionale restourant- en koffiehuiskultuur ontwikkel. Die plaaslike sjefs vermeng die veelsydige plaaslike kookkuns en eersterangse bestanddele soos die Kaapse seekos met 'n verskeidenheid internasionale invloede.

Tradisionele resepte van dwarsoor die vasteland van Afrika vorm saam met Europese, Indonesiese en Kaaps-Maleise invloede die basis vir Kaapstad se huidige innovatiewe kookkuns. Visgeregte, wat met suurlemoenbotter, knoffelsous en gebakte aartappels bedien word, raak steeds meer gewild.

Die Kaaps-Hollandse en Oos-Indiese kookkuns het al vroeg saamgesmelt om 'n verskeidenheid tipies Kaapse geregte soos bobotie en sosaties te skep wat met tipies Oos-Indiese speserye gekruie word. Van die kruie, wat deur slawe die land ingebring is, het goewerneur Van Riebeeck reeds laat aanplant, waaronder vinkel en anys. Kaaps-Maleise invloede word ook sigbaar in moderne Kaapse spesialiteite soos pizza met vars botterneut of samoesas, velletjies deeg wat tot driehoekige pakkies gevorm en met 'n vulsel van gemaalde beesvleis, hoendervleis of groentes gevul en diepgebraai word. Samoesas is ook 'n gewilde wegneemete. Waterblommetjies is 'n gesogte Kaapse vleikos wat veral vir bredies met vleis en groente gebruik word.

Tipies Kaapse nageregte, wat ook elders in Suid-Afrika geniet word, sluit malvapoeding ('n oorspronklik Hollandse spesialiteit wat van melk, suiker, room en appelkooskonfyt berei word) en melktert in. Koeksisters, 'n tradisionele Suid-Afrikaanse lekkerny, het hulle oorsprong in die Kaaps-Maleise kookkuns. Die Kaaps-Maleise koesisters het 'n meer sagte tekstuur as hul Afrikaner-eweknie koeksisters en word met gedroogde kokosneute oorstrooi.

Onderwys

Die hoofkampus van die Universiteit van Kaapstad met die Jameson-gedenksaal

Kaapstad is naas Johannesburg en Pretoria die belangrikste universiteitstad in Suid-Afrika. Die Universiteit van Kaapstad (University of Cape Town, UCT) word selfs as een van die leidende akademiese instellings in Afrika beskou. Sy hoofkampus lê teen die helling van Duiwelskop.

Die Universiteit van Stellenbosch, 'n eersterangse histories Afrikaanstalige instelling, lê sowat sestig kilometer van Kaapstad af.

Ander belangrike tersiêre instellings is die Universiteit van Wes-Kaapland in die voorstad Bellville, wat in 1959 as 'n instelling vir Kleurling-studente gestig is en in 1994 veelrassig geword het, en die Tegnologiese Universiteit van die Kaapse Skiereiland (Cape Peninsula University of Technology), wat deur die samesmelting van die Kaapse Technikon (Cape Technikon) en die Technikon van die Skiereiland (Peninsula Technikon) ontstaan het. Die Graduate School of Business naby die Victoria & Albert Waterfront kan met die beste buitelandse skole meeding.

Kaapstad se Engelse taalskole lok sedert die negentigerjare danksy die hoë kwaliteitstandaarde en die stad se reputasie as 'n eersterangse toeristebestemming 'n steeds groeiende aantal buitelandse besoekers.

Die kommunikasie- en mediabedryf

Die hoofkwartier van Naspers, die grootste mediamaatskappy van Afrika, in die sakesentrum van Kaapstad

Kaapstad huisves die hoofkwartier van 'n aantal dagblaaie, tydskrifte en drukkerye. Naspers, die grootste mediakonglomeraat in Suid-Afrika, is die uitgewer van onder meer Die Burger, die naasgrootste Afrikaanse dagblad, en Die Son, die grootste Afrikaanse dagblad ter wêreld, maar sy Engelse weergawe, Cape Son, is in 2008 gestaak. Independent News & Media gee hier al drie die Engelstalige dagblaaie in die Wes-Kaap uit, die Cape Argus, die Cape Times en die Daily Voice.

Kaapstad beskik daarnaas ook oor 'n groot aantal koerante vir die plaaslike gemeenskappe, waarvan die Athlone News (Athlone), die Atlantic Sun, die Constantiaberg Bulletin (Constantiaberg), die City Vision (Bellville), die False Bay Echo (Valsbaai) die Distrikspos en Helderpos (Helderberg), die Bolander (Boland), die Plainsman (Mitchellsplein), die Sentinel News (Houtbaai), die Southern Mail (Suidelike Skiereiland), die Southern Suburbs Tatler (Suidelike Voorstede), Table Talk (Tafelsig) en Tygertalk (Tygervallei/Durbanville) die grootste Engelstaliges is.

Die belangrikste streekkoerante in Afrikaans is die Landbou-Burger en die Tygerburger. Die Helderbergse koerante Distrikspos en Helderpos, asook die Bolander, word dubbeltalig in Engels en Afrikaans uitgegee. Vukani, wat in die Kaapse Vlaktes verskyn, word in Xhosa uitgegee.

Die Kaapstadse Boekeskou

Die eerste Kaapstadse Boekeskou (Engels: Cape Town Book Fair), waaraan 400 uitgewerye uit 26 lande deelgeneem het, het in Junie 2006 in samewerking met die Frankfurtse Boekeskou plaasgevind en sowat 20 000 besoekers gelok. In 2008 het die boekeskou met 57 000 besoekers 'n nuwe rekord behaal. Byna 300 uitstalers uit 31 lande het deelgeneem.

Die skou, wat by die Kaapse Internasionale Konvensiesentrum aangebied word, is daarop gemik om die lees van boeke in Suid-Afrika te bevorder. Veral skoolboeke sal voordeel kan trek uit groter oplae en die daarmee gepaardgaande laer pryse. Daar is na ramings sowat 500 000 mense in Suid-Afrika - uit 'n bevolking van meer as veertig miljoen - wat gereeld boeke lees.

Besienswaardighede

Tafelberg, soos gesien vanuit die Botaniese Tuin van Kirstenbosch

'n Tipiese straat in die Bo-Kaap

• Die Groote Kerk staan op 'n perseel, waar in 1678 die eerste kerk in Suid-Afrika opgerig is. Die huidige kerkgebou is die derde wat uit die jaar 1836 dateer, tog het die kloktoring van die tweede gebou van 1703 bewaar gebly.
• Die Kompanjiestuin maak deel uit van Jan van Riebeeck se historiese groentetuin.
• Die Tuynhuis is in 1751 as 'n herehuis opgerig en bekoor met sy Kaaps-Hollandse argitektuur. Dit dien as die ampswoning van die Staatspresident en is nie toeganklik vir die publiek nie.
• Die Joodse Museum is in die oudste sinagoge van Suid-Afrika uit die jaar 1862 geopen en behandel die geskiedenis van die Joodse gemeenskap aan die Kaap. Dit beskik ook oor 'n versameling van Joodse kunswerke, wat aan die Kaap ontstaan het.
• Die Bo-Kaap lê wes van die stadsentrum teen die hange van die Seinheuwel en is die oudste woonbuurt van Kaapstad wat nog steeds die karakter van 'n dorp binne die stadsgebied het. Dit spog onder meer met die eerste moskee wat in Suid-Afrika opgerig is. Sy eerste bewoners in die jaar 1780 is slawe en Maleistalige gevangenes uit Oos-Indië. Die woonbuurt is nog steeds 'n tradisionele Maleierbuurt met 'n ontspanne Oosterse atmosfeer. Die Bo-Kaap-museum en die talle Kaaps-Maleise restourante lok 'n groot aantal toeriste.
• Groenpunt se vuurtoring is deur die Duits-gebore argitek Herman Schutte (1761-1844) ontwerp en in 1823 voltooi. Dit is die oudste vuurtoring in Suid-Afrika, wat in 1926 met 'n mishoring toegerus en twee jaar later geëlektrifiseer is. Die rotsige Groenpunt staan onder die seevaarders eeue lank bekend as een van die gevaarlikste punte aan die Kaap. Die laaste in 'n lang lys van skepe, wat hier gestrand het, is die Seafarer, wat in 1967 op die rotse geloop het.
• Wynberg is een van die grootste voorstede van Kaapstad en was naas Pretoria in 1991 die sensusdistrik met die grootste getalle Afrikaanssprekers. Wynberg spog met baie ou gerestoureerde geboue. Die opelugteater in Maynardville het danksy sy Shakespeare-opvoerings bekendheid verwerf.
• Planetarium in die Kompanjiestuin en deel van die Iziko-museums.
• Suid-Afrikaanse Nasionale Kunsmuseum in die Kompanjiestuin en deel van die Iziko-museums.

Ander belangrike besienswaardighede is

• Tafelberg, wat 1 086 m hoog is, en waarskynlik die gewildste toeristebestemming.
• Seinheuwel, wat 'n uitsig oor Tafelbaai en die stad bied.
• Kirstenbosch, een van agt nasionale Botaniese Tuine in die land.
• Robbeneiland, waar Nelson Mandela vir 27 jaar lank gevangene was.

Bronne

Indien in die betrokke teksgdeeltes geen ander bronne of verwysings vermeld word nie, het die volgende gedrukte media of webwerwe as hoofbronne gedien.

Die Swart woonbuurte in die Kaapse Vlaktes

• www.kapstadt-tour.de: Die Townships in den Cape Flats von Kapstadt

Die historiese stadsentrum (Parade)

• www.kapstadt-tour.de: Die Grand Parade

Eksterne skakels

• Stad Kaapstad Munisipaliteit
• Iziko-musea

Argitektuur

• www.emporis.com: Die wolkekrabbers van Kaapstad