Ivoorkus: Verskil tussen weergawes

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Content deleted Content added
k robot Verander: an:Costa de Vori
Xqbot (besprekings | bydraes)
k robot Verander: ar:ساحل العاج
Lyn 203: Lyn 203:
[[an:Costa de Vori]]
[[an:Costa de Vori]]
[[ang:Elpendbānrīma]]
[[ang:Elpendbānrīma]]
[[ar:كوت ديفوار]]
[[ar:ساحل العاج]]
[[ast:Costa de Marfil]]
[[ast:Costa de Marfil]]
[[az:Fil Dişi Sahili]]
[[az:Fil Dişi Sahili]]

Wysiging soos op 10:03, 6 Maart 2010

Die Republiek van Côte d'Ivoire (IPA /kot divwaʀ/; in Afrikaans algemeen Ivoorkus genoem; (kyk onder die naam) is 'n land in Wes-Afrika. Dit grens aan Liberië, Guinee, Mali, Burkina Faso, en Ghana in die weste, noorde en ooste, en grens aan die Golf van Guinee in die suide. Ivoorkus is een van die mees welvarende lande van die tropiese Wes-Afrika state. Die land se ekonomiese ontwikkeling is deur politiese onrus veroorsaak deur amptelike korrupsie en weiering om noodsaaklike hervormings te implementeer, ondergrawe.

République de Côte d'Ivoire
Vlag van Landswapen van
(Vlag) (Landswapen)
Nasionale leuse: (vertaling) Eenheid - Dissipliene - Arbeid
Ligging van
Amptelike taal Frans
Hoofstad Yamoussoukro (amptelik), Abidjan (de facto)
6°51′N 5°18′W / 6.850°N 5.300°W / 6.850; -5.300
Grootste stad Abidjan
Regering Republiek
Laurent Gbagbo
Guillaume Soro
Onafhanklikheid
- Datum
Van Frankryk
7 Augustus, 1960
Oppervlakte
 - Totaal
 - Water (%)

322 460 km² (67ste)
1,4%
Bevolking
 - Soos op 2005 skatting
 - Soos op 1975 sensus
 - Digtheid

17 298 040 ¹ (57)
~6 700 000
54/km² (118ste)
BBP (PPP)
 - Soos op 2005 totaal
 - Per capita

$28,460 miljoen (98)
$1 475 (162ste)
Geldeenheid CFA franc (XOF)
Tydsone
 - Somertyd
MGT (UTC+0)
nie in gebruik nie (UTC+0)
Volkslied L'Abidjanaise
Internet-TLD .ci
Skakelkode +225
_ Skattings vir die land neem die uitwerking van verhoogde mortaliteit as gevolg van VIGS in ag; dit kan lei tot 'n laer bevolking as wat anders verwag sou word.

Geskiedenis

Nie veel is bekend oor Côte d'Ivoire voor die aankoms van die Europese skepe in die 1460's nie. Die hoof etniese groepe arriveer redelik laat uit naburige gebiede: die Kru bevolking migreer uit Liberië in omtrent 1600; die Senoufo en Lobi beweeg suidwaarts vanuit Burkina Faso en Mali. Eers in die 18de en 19de eeue migreer die Akan bevolkingsgroepe, insluitend die Baoulé, van Ghana na die oostelike gebied van die land en die Malinké vanuit Guinee na die noordweste.

In vergelyking met die naburige Ghana, het Côte d'Ivoire minder gelei onder die slawehandel. Europese slaaf- en handelskepe het ander gebiede langs die kus met beter hawens verkies. Frankryk raak in die 1840's in die gebied geïnteresseerd en haal lokale hoofmanne oor om Franse kommersiële handelaars 'n monopolie langs die kus toe te staan. Daarna bou die Franse vlootbasisse om nie-Franse handelaars uit te hou en begin 'n stelselmatige verowering van die binneland. Hulle verrig dit slegs na 'n lang oorlog in die 1890's teen Mandinka magte, meestal vanuit Gambië. Guerillaoorlogvoering deur die Baoulé en ander oostelike groep duur voort tot 1917.

Die Franse het een oorheersende doelwit gehad: om die produksie van uitvoere te stimuleer. Koffie, kakao en palmolie gewasse is spoedig aan die kus aangeplant. Côte d'Ivoire het opgeval as die enigste Wes-Afrika land met 'n beduidende bevolking 'setlaars'; elders in Wes- en Midde-Afrika was die Franse en Engelse meestal burokrate. Gevolglik het 'n derde van die kakao, koffie en piesang plantasies aan Fanse burgers behoort en 'n gehate dwangarbeid die ruggraat van die ekonomie geword.

Die seun van 'n Baoulé hoofman, Félix Houphouët-Boigny sou Côte d'Ivoire se vader van onafhanklikheid word. In 1944 vorm hy die land se eerste lanbouhandelsvereniging. 'n Jaar later skaf die Franse dwangarbeid af. Soos Houphouët-Boigny liewer vir geld en mag word en meer bemin raak met die Franse, laat vaar hy geleidelik die meer radikale standpunte uit sy jeug. Frankryk vergoed hom deur hom die eerste persoon uit Afrika te maak wat 'n minister in 'n Europese regering word.

Ten tye van Côte d'Ivoire se onafhanklikheid in 1960 was die land gemaklik Frans Wes-Afrika se mees welgestelde land en dra meer as 40% van die gebied se totale uitvoere by. Toe Houphouët-Boigny die land se eerste president word gee sy regering die boere goeie pryse om produksie verder te stimuleer. Koffie produksie styg dan ook heelwat, wat Côte d'Ivoire na die derde plek in totale uitset, na Brasilië en Kolombië, laat skiet. Met kokoa gebeur dieselfde; teen 1979 is die land die wêreld se nommer een produsent. Dit word ook Afrika se voorste uitvoerder van pynappels en palmolie. Agter die skerms was dit Franse tegnici wat die brein agter die program, waarna gereeld as die 'Ivoorse wonderwerk' bestempel is. In die res van Afrika is Europeërs na onafhanklikheid uitgedryf; in Côte d'Ivoire, het hulle ingestroom. Die Franse gemeenskap groei van 10 000 tot 50 000, meestal onderwysers en raadgewers. Vir 20 jaar handhaaf die ekonomie 'n jaarlikse groeitempo van byna 10% - die hoogste van Afrika se nie-olie uitvoer lande.

Polities het Houphouët-Boigny met 'n ysterhand regeer. Die pers was nie vry nie en slegs een party is verdra. Houphouët-Boigny was ook Afrika se nommer een skepper van 'skou' projekte. So veel miljoene dollars is gespandeer op die transformasie van sy tuisdorp, Yamoussoukro, na die nuwe hoofstad dat dit die onderwerpe van grappe geword het. Niemand lag egter teen die begin van die 1980's toe wêreld resessie en 'n lokale droogte skokgolwe deur die Ivoorse ekonomie stuur. Danksy die oor afkap van hout en suikerpryse wat ineenstort vermeerder die land se buitelandse skuld drievoudig. Stygende misdaad in Abidjan haal die nuus in Europa. Die wonderwerk was verby.

In 1990 staak honderde staatsamptenare waarby studente wat teen institusionele korrupsie betoog aansluit. Die onrus dwing die regering om veelparty demokrasie te ondersteun. Houphouët-Boigny word al hoe swakker en sterf in 1993. Sy keuropvolger is Henri Konan Bédié.

In Oktober 1995 wen Bédié oorweldigend in 'n herverkiesing teen 'n gefragmenteerde en swak georganiseerde opposisie. Hy verstewig sy houvas op die politieke lewe en stuur verskeie opposisie leier tronk toe. In kontras hiermee verbeter ekonomiese vooruitsigte, ten minste oppervlakkig beskou, met dalende inflasie en 'n poging om van buitelandse skuld ontslae te raak.

Ander as Houphouët-Boigny, wat baie versigtig was om enige etnies konflik te vermy en toegang tot Ivoorse nasionaliteit wys oop gelos het vir immigrante van naburige lande, beklemtoon Bedié die konsep van Ivoirité om sy mededinger Alassane Ouattara, wat slegs een ouer het van Ivoorkus nasionalitiet, uit te sluit uit toekomstige presidensiële verkiesings. Omdat mense met hulle oorsprong in Burkina Faso 'n groot deel van die Ivoorse bevolking uitmaak lei die beleid tot uitsluiting van baie mense met Ivoorse nasionaliteit en raak verhoudings tussen verskeie etniese groepe gespanne.

In parallel hiermee sluit Bédié baie politieke opponente uit die weermag. In laat 1999, voer 'n groep ontevrede offisiere 'n militêre staatsgreep uit en plaas Generaal Robert Guéi aan bewind, Bédié vlug in ballingskap na Frankryk. Die staatsgreep het die gevolg dat misdaad en korrupsie daal, en die generaals oefen druk uit vir spaarsamigheid en voer 'n openlike veldtog in die strate van die land vir 'n minder verkwistende samelewing.

'n Verkiesing word in Oktober 2000 gehou waarin Laurent Gbagbo met Robert Guéi meeding vir die presidentskap, maar dit was nog vreedsaam, nog demokraties. Die aanloop tot die verkiesing is gekenmerk deur militêre en burgerlike onrus. Guéi se pogings om die verkiesing te dokter lei tot publieke opstand wat 180 sterftes en sy vinnige vervanging met die gunsteling om te wen, Gbagbo, tot gevolg het. Alassane Ouattara, is deur die land se hoogsgereghof gediskwalifiseer gegrond op sy ongeskiktheid spruitend uit sy Burkinabé nasionaliteit. Die diskwalifikasie veroorsaak gewelddadige betogings waarin sy ondersteuners, hoofsaaklik van die land se Moslem Noorde, met die onluste polisie in die hoofstad, Yamoussoukro, veg.

Op 19 September 2002 muit troepe en wen beheer van die noorde van die land. In Abidjan, is die gendarmerie in beslag geneem deur die rebelle en voormalige president Guéi met 15 ander in sy huis vermoor. Alassane Ouattara naam skuiling in die Franse ambasade. Dit is nie heeltemal duidelik presies wat die nag van die 19de September gebeur het nie; sommige verslae berig die gebeure as 'n militêre staatsgreeppoging, maar ander bronne berig dat die opponente deur pro-Gbagbo moordbendes aangeval is en dat die rebellie 'n onbeplande reaksie daarop was.

'n Vroeë skietstilstand met die rebelle wat die volle ondersteuning van die noordelike bevolking het (meestal met Burkinabé oorsprong), blyk kortstondig te wees en gevegte oor die hoof kakao gebied word hervat. Frankryk stuur troepe om die skietstilstandgrense te handhaaf. Burgermagte, met inbegrip van warlords en vegters van Liberië en Sierra Leone, buit die krisis uit om dele van die weste oor te neem.

In Januarie 2003 teken President Gbagbo en rebelle leiers verdrae om 'n 'regering van nasionale eenheid te skep'. Aandklokreëls word opgehef en Franse troepe ruim die wettelose westelike grens van die land op. Maar die sentrale vraagstukke bly onopgelos en nie een van die kante bereik hulle doelwitte nie.

Sedertdien het die eenheidsregering uiters onstabiel blyk te wees. In Maart 2004 is 120 mense in 'n opposisie optog dood. 'n Verslag wat later gepubliseer word kom tot die gevolgtrekking dat die sterftes beplan is. Alhoewel Verenigde Nasies vredesbewaarders ontplooi is het verhoudings tussen Gbagbo en die opposisie aanhou versleg.

Politiek

Sedert 1983 is Yamoussoukro die amptelike hoofstad; Abidjan bly egter die administratiewe sentrum. Meeste lande hou hulle ambassades in Abidjan. Die bevolking lei steeds onder die voortgesette burgeroorlog. Internasionale menseregte organisasie wys op probleme met die behandeling van gevangene nie-stryders aan beide kante en die herverskyning van kinderslawerny onder werkers in kakao produksie.

Sedert die voorval op 19 September 2002 (sien bostaande geskiedenisafdeling), het 'n burgeroorlog uitgebreek, en is die noorde van die land deur rebelle, die New Forces (FN) in besit geneem. 'n Nuwe presidensiële verkiesing sou in Oktober 2005 gehou word. Die nuwe verkiesing kon egter nie op skedule gehou word nie as gevolg van vertragings in voorbereidings.

Kyk ook: Burgeroorlog in Côte d'Ivoire

Administratiewe Afdelings

Côte d'Ivoire is opgedeel in 19 régions), wat verder verdeel word in 58 départements.

Geografie

Kaart van Ivoorkus

Côte d'Ivoire is 'n land in westelike Afrika suid van die Sahara. Dit grens aan Liberië en Guinee in die weste, Malie en Burkina Faso in die noorde, Ghana in die ooste, en die Golf van Guinee (Atlantiese Oseaan) in die suide.


Ekonomie

Abidjan, grootste stad en voormalige hoofstad van Côte d'Ivoire

Met nou bande aan Frankryk sedert onafhanklikheid sedert 1960, diversifikasie van landbou vir uitvoer, en aanmoediging van buitelandse belegging is Côte d'Ivoire een van die mees welgestelde van die tropiese Afrika state.


Demografie

Lêer:SIDA posters Abidjan.jpg
VIGS (SIDA in Frans) plakaat in Abidjan

76% van die bevolking word as Ivoriane beskou. Hulle behoort tot baie verskillende groepe wat taalgewys opgesom kan word as die onder die Kwa, Kru, Mande, en Gur taalgroepe.

As gevolg van Cote d'Ivoire se vestiging is as een van die mees suksesvolle lande in Wes-Afrika, bestaan ongeveer 20% van die bevolking uit werkers uit die naburige Liberië, Burkina Faso en Guinee. Dit het in die afgelope paar jaar geleidelik gelei tot stygende spanning, veral aangesien die meeste van die werkers Moslems is terwyl die inheemsgebore bevolking oorwegend Christen (hoofsaaklik Katoliek) en animist is. 4% van die bevolking is van nie-Afrika afkoms. Baie is Frans, Brits, en Spaanse burgers, sowel as Protestante sendelinge van Amerika en Kanada. In November 2004 is omtrent 10 000 Franse en ander buitelanders na veiligheid uit Cote d'Ivoire geneem as gevolg van die aanvalle deur pro-regering jeug militias.

Kultuur

Afrika masker uit Côte d'Ivoire

Kyk ook: Lys van skrywers van Ivoorkus Kuns van Côte d'Ivoire

Die naam

Geskiedenis

Die land het aanvanklik in Engels as Ivory Coast, bekend gestaan met ooreenstemmende vertalings in ander tale: Elfenbeinküste in Duits, Costa de Marfil in Spaans, Costa do Marfim in Portugees, Ivoorkust in Nederlands, Ivoorkus in Afrikaans en so aan. In Oktober 1985 versoek die regering dat die land as Côte d'Ivoire moet bekendstaan in alle tale. Om die waarheid te sê, volgens nasionale wetgewing kan die naam van die land nie uit Frans vertaal word nie. Die wet kan natuurlik net in die land self toegepas word.

Gebruik

Ondanks die Ivoorse regeringsbepaling is Ivoorkus en die Engelse "Ivory Coast" (soms "the Ivory Coast") steeds die mees algemene naam wat onderskeidelik in Engels en Afrikaans gebruik word. Regerings gebruik egter "Côte d'Ivoire" vir diplomatieke redes. Journalistieke stylriglyne beveel gewoonlik (maar nie altyd nie) Ivoorkus of die Engelse ekwivalent Ivory Coast" aan:


Verwysings

  • Goot dele van die materiaal in die artikel is afkomstig uit die CIA World Factbook 2000 en die 2003 U.S. Department of State webwerf.

Eksterne skakels

Regering

Nuus

Oorsigte

Gidse

Toerisme

Ander

Sjabloon:Link FA