Kritiek van Reine Beredenering: Verskil tussen weergawes

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Content deleted Content added
k robot Verander: fa:سنجش خرد ناب
k robot Verander: ro:Critica rațiunii pure
Lyn 37: Lyn 37:
[[no:Kritikk av den rene fornuft]]
[[no:Kritikk av den rene fornuft]]
[[pt:Crítica da Razão Pura]]
[[pt:Crítica da Razão Pura]]
[[ro:Critica raţiunii pure]]
[[ro:Critica rațiunii pure]]
[[ru:Критика чистого разума]]
[[ru:Критика чистого разума]]
[[sv:Kritik av det rena förnuftet]]
[[sv:Kritik av det rena förnuftet]]

Wysiging soos op 21:06, 4 Junie 2010

Die Kritiek van Reine Bereding (Duits: Kritik der reinen Vernunft [1]) is Immanuel Kant se eerste Kritiek en verhandel oor die bewerkings en grense van die mens se verstand (Die ander twee Kritieke is die Kritiek van Praktiese Beredening (Duits: Kritik der praktischen Vernunft) aangaande etiek, en die Kritik van Beoordeling (Duits: Kritik der Urteilskraft) oor estetika en teleologie). In dié boek stel Kant transendentale ideëlisme voor om ons verhouding met die wêreld van ons ondervinding te beskryf. Om die projel kortwegs te beskryf: die wêreld soos dit vir ons verskyn is grotendeels 'n skepping van ons verstand (dus ideëlisme), waar die manier van voorstelling bepaal word deur katogorieë van verstand wat elke mens besit en deël (dus is dit transendentaal), maar die fenomeneme waarmee ons te doen het is reëlmatige voorstellings van die werklikheid. Kant se metafisika is dus 'n gemediëerde rieëlisme, omdat ons ondervindings die regte wêreld voorstel, maar in 'n manier waar die struktuur van ons verstand staan as 'n tussenganger wat die karakter van ondervinding bepaal. Die metodiek in die boek is hoofsaaklik waar Kant probeer sin maak van gewone stellings wat ons in 'n onderwerp-woorverp vorm maak, waarin hy die presiese verhouding tussen ons as die onderwerp en wat die voorwerp van ons ondersoeking is bepaal.

Sy projek is om die status van wetenskap te verdedig teen die skeptisisme wat David Hume voorstel. Hume lewer indrukwekkende en invloedryke argumente wat wys dat verskeie basiese konsepte, soos kausaliteit en induksie, wat van ongelooflike belang is tot die wetenskap, problematies is om te regverdig. In kort, daar is niks in ondervinding wat kon tel as 'n ondervinding van veroorsaking nie. As mens sien hoe een ding 'n ander ding veroorsaak, sien mens net die een ding en die ander, en moet mens voorstel dat hul in 'n kausale verhouding teenoor mekaar staan. En natuurlik kan iets om iets voor te stel nie tel as 'n bewys vir daardie ding nie. As kausaliteit 'n sinnelose ideë is, dan is byna alle stellings in die wetenskap onsin. As wetenskaplike kennis en sy metodiek gerespekteer moet word, moet daar 'n verduideliking gegee word van waar ons kennis van kausale verhoudings vandaan kom.

Kant sien 'n antwoord in wat hy glo 'n kompromie tussen empirisisme en rationalisme is. Vanuit die empirisisme neem hy 'n geloof in die waarde te vinde in direkte ondervinding en respek vir die wetenskaplike metode van eksperimentasie. Vanaf rationalisme erf hy 'n vertroue vir die moontlikheid vir sekerheid wat die gebruik van die verstand vir mens kan gee. In sy teorie stel Kant voor dat die gebruik van beredening sonder verwysing na ondervinding sal lui na illusies, en dat ondervinding alleen slegs subjektief kan wees totdat dit deur bereding gesuiwer word. Sy bekende stelling tot hierdie effek gaan: "begrippe sonder ondervinding is leeg, ondervinding sonder begrip is blind".

Die bo-staande is 'n voorbeeld van die gemediëerde realisme waarvoor Kant redeneer, bedoelende dat hy glo dat ons ondervindinge handel oor die werklikheid, maar dat die manier hoe dit vir ons voorgestel word grotendeels afhang van hoe ons verstand ondervindings organiseer. Kant stel sy teorie voor deur te argumenteer vir sintetiese a priori waarhede, d.w.s. stellings wie se waarheid bepaal kan word sonder om te verwys na ondervinding (bv. mens bepaal nie dat alle eende voëls is deur na 'n groot hoeveelheid eende te kyk en te sien of hulle voëls is nie, om 'n voël te wees is doodeenvoudig net deel daarvan om 'n eend te wees) maar die stelling is 'n sintese van verskeie konsepte in 'n inliggewende manier. Kant gee die voorbeeld van wiskundige stellings wat inliggewend blyk maar waarvan die waarheid nie deur empiriese ondersoek bepaal word nie maar slegs deur beredening: Kant wil sê dat wiskundige stellings is inliggewend omdat hulle sinteses is van verskeie konsepte. Die manier hoe sulke konsepte saamgebring word in 'n interresante manier is deur die verstand se werkings: wiskunde, sowel as tyd, ruimte, kausaliteit en sekere ander konsepte, beskryf dus waarhede oor die mens se verstand maar nie oor die wêreld self nie. Die mens gebruik sulke sintetiese konsepte dan om sin te maak van die wêreld van ondervinding. Gevolglik is daar 'n baie skerp ondeskeiding in Kant tussen die wêreld van noumenon, die wêreld soos dit is in dit self, en phenomenon, die wêreld soos wat dit vir ons verskyn (sien noemeneem-fenomeneem onderskeiding).

Volgens Kant is alle diep filosofiese vrae, soos is daar vrye wil? en bestaan God?, vrae aangaande noemeneme, en kan hulle nie beantwoord word om te verwys na enigiets in ondervinding nie: die antwoorde tot sulke vrae is altyd net spekulasie. Kant probeer tog sinvolle pogings maak om dié vrae te beantwoord. Omdat kausaliteit 'n eienskap is wat die mens se verstand in ondervinding in lees, sukkel Kant om sin te maak van vrye wil, omdat die ideë dat mense hul eie gedrag veroorsaak nie meer betekenisvol lyk nie, en dit dan blyk dat vrye wil, net soos kausaliteit self, 'n verklarende fiskie is om reëlmatighede van ondervinding te organiseer. So ook verwerp Kant tradisionele pogings om God se bestaan te bewys, op 'n mengsel van logiese en transendentale ideëlisties gronde — bv., die ontologiese bewys van God se bestaan word verwerp omdat dit staat maak op die logiese analiste van die stelling 'God bestaan', maar Kant dring aan dat 'bestaan' nie 'n predikaat is nie omdat, andersins as ander predikate soos 'is rooi' of 'is in Pretoria', die sinsdeel 'is werklik' geen inligting oor sy onderwerp gee nie: vergelyk 'die huis is rooi' of 'die huis is in Pretoria' met 'die huis is werklik' (as dit nogsteeds onoortuigend lyk, vergelyk 'die huis is rooi' met 'die huis is rooi en werklik'). Ten spyte van hierdie bekommernisse, wil Kant nogsteeds sê dat die mens vrye wil het en dat God bestaan, so hy probeer 'n saak maak daarvoor dat die noemenale karakter van ons verstand, ons verstand soos dit in ditself is, iets vry en self-bepalend is. Op hierdie beeld is God 'n suiwer en onbeperkte rationaliteit, en is ons rationele en morele karakter direk tekomstig vanaf en afhanklik van God. Hy erken dat hierdie spekulasie is en nie bewysbaar is nie, maar dié teorie speel 'n sentrale rol in sy etiek.


Verwysings

Michelle Grier, "Kant's Critique of Metaphysics", Stanford Encyclopedia of Philosophy, ed. Edward Zalta.