Baltiese lande

Baltiese lande
Balti riigid (Estnies)
Baltijas valstis (Lets)
Baltijos valstybės (Litaus)

Amptelike tale	Estnies in Estland Lets in Letland Litaus in Litaue
Hoofstede	Tallinn (Estland) Riga (Letland) Vilnius (Litaue)

Die term Baltiese lande verwys na 'n geografiese en historiese kusgebied in Noordoos-Europa wat 'n landstrook met 'n wydte van tussen 200 en 300 kilometer beslaan en tussen die vroeëre Duitse provinsie Oos-Pruise in die weste en die Peipus-meer in die ooste geleë is. Die gebied is na die Baltiese volke vernoem wat 'n selfstandige taalfamilie binne die Indo-Europese groep van tale vorm en word hoofsaaklik deur Litauers, Este en Lette bewoon.

Die gebied bestaan vandag uit die drie onafhanklike Baltiese state Litaue, Letland en Estland wat tussen 1940 en 1991 as Sosialistiese Sowjetrepublieke nog deel uitgemaak het van die Sowjetunie. Alhoewel die Estiese volk net soos die Lyflanders (of Lywe) in die noorde van Letland as Finno-Oegriërs in taalkundige opsig nie by die Baltiese taalfamilie gereken kan word nie, word Estland gewoonlik steeds as 'n Baltiese land beskou.

Die gebied is - behalwe vir Litaue - in die Middeleeue deur die Duitse Ridderorde gekoloniseer en is oorwegend Evangelies-Luthers. Dit het tussen 1721 en 1918 deel uitgemaak van die Tsaristiese Rusland. Litaue was oor 'n lang tydperk met Pole in een ryk verenig en het tydens die Reformasie net soos sy suidelike buurland oorwegend Rooms-Katoliek gebly. So het Estland en Letland ná die Eerste Wêreldoorlog uit Protestants-Duitse provinsies van die voormalige Duitse Ordensstaat ontstaan, terwyl Litaue met sy Pools-Katolieke tradisies reeds in die Middeleeue as selfstandige staat bestaan het.

In die tydperk tussen die wêreldoorloë het Litaue, Letland en Estland onafhanklike republieke gevorm. In 1939 het die Duitsland van Hitler en die Rusland van Stalin die Ribbentrop-Molotov verdrag gesluit wat die drie republieke uitgelewer het aan 'n Russiese besetting. Politieke marionette van Sowjet-Rusland het die aansluiting van al drie Baltiese lande as outonome Sosialistiese Sowjetrepublieke en 'n vinnige sowjetisering van die Baltiese ekonomieë beheer.

Ná die Duitse aanval op die Sowjetunie is die Baltiese lande deur die Duitse Weermag beset en het baie Balte saamgewerk met die Duitsers. Ná die Sowjet-Russiese oorwinning het honderdduisende inwoners na Westerse lande gevlug. In die dekades ná die Tweede Wêreldoorlog het talle Russe hulle in die Baltiese Sowjetrepublieke gevestig. Terwyl die Litause Politburo reeds in die vyftigerjare 'n beperking op die immigrasie van nie-Litause burgers geplaas het, was Estland en Letland aan 'n relatief sterk russifisering blootgestel.

Etimologie

Reeds in die antieke tydperk het Griekse en Romeinse skrywers na Baltia verwys, 'n legendariese barnsteen-eiland in die noorde van Europa.

Die eerste historiese dokument, waarin die term Balties gebruik word, is 'n Latyns-geskrewe kroniek wat deur die 11de eeuse Duitse geskiedskrywer Adam von Bremen saamgestel is. Hy verwys daarin na die Mare Balticum (Baltiese of Oossee). Geskiedkundiges is nie eens oor die oorsprong van die term nie. Dit is moontlik afgelei van die Deense woord vir gordel, belte, en het blykbaar na die gordelagtige vorm van die Oossee verwys. 'n Ander hipotese beweer dat dit moontlik van die Pruisiese woord vir 'n landgebonde baai, balt, afgelei kan wees. Aanhangers van 'n derde teorie voer aan dat dit van die Litause woord baltas ("wit") afgelei sou wees - 'n verwysing na die wit, onstuimige see.

In Duitsland het die term Baltikum eers vanaf die middel van die 19de eeu algemeen gebruiklik geword. Die Baltiese lande was destyds nog Russiese Oossee-provinsies wat in politieke, ekonomiese en kulture oorsig deur sowat 350 adellike Duitse families oorheers is. Dit was juis Baltiese Duitsers wat na hulleself vanaf die laat 19de eeu as Balte verwys het, terwyl die inheemse Estniese, Letlandse en Litause bevolking hierdie aanvanklik nouliks gebruik het. Die drie lande het immers nie 'n gemeenskaplike geskiedenis gedeel nie - Este en Letlanders is wél eeue lank deur Baltiese Duitsers oorheers en het gedurende die Reformasie Evangelies-Lutherse Protestante geword.

Maar eerder as om onderlinge betrekkinge met Letland te handhaaf, het Estland reeds sedert die Romantiese tydperk van die 19de eeu die "Soome sild" of "Brug met Finland" uitgebou. Bande met dié noordelike buurland is steeds nouer as dié met Letland of Litaue.

Geskiedenis

Vroeë geskiedenis

'n Lugfoto van die Litause dorp Rusnė en die gelyknamige rivier se monding, met die Koerse Haf in die agtergrond. Wikings het hierdie hawe as Baltiese poort na die ooste gebruik

Argeologiese vondse dui daarop dat die eerste menslike nedersettings in die Baltiese lande omstreeks 11 000 v.C. deur mense uit die sogenaamde Hamburgse Kultuurkring ('n variant van die Franse Magdalénien-beskawing) en die Suid-Europese Swidry-beskawing gestig is. Vanaf omtrent 4 000 v. het Indo-Europese groepe (die Bandkeramiese beskawing) hulle in die gebied gevestig en met die inheemse bevolking vermeng. Die Balte as etniese groep het uit hierdie vermenging ontstaan.

Die Baltiese gebied is in die volgende eeue nouliks deur volksverhuisings geraak sodat talle kulturele kenmerke soos byvoorbeeld godsdiens en taal baie stadig verander het. Die moderne Litause taal word binne die Indo-Europese taalfamilie as diegene beskou wat die hoogste graad van verwantskap met die Oer-Indo-Europese taal toon.

Omstreeks 500 n.C. het Skitiërs rooftogte in die gebied onderneem, terwyl ook invloede van die Keltiese Latène-beskawing in hierdie periode aangewys kan word. Tussen 200 v.C. en 500 n.C. het Germaanse groepe tot by die Weichsel-rivier uitgebrei en Slawe en Gote na die Baltiese gebied verdring. Plaaslike barnsteen is na Rome en Griekeland uitgevoer.

Baltiese stamgroepe omstreeks 1200 n.C.

Gedurende die Volksverhuising het steeds meer Slawe hulle in die gebied gevestig, terwyl Wikings vanuit Swede tot in die Samland en Memelland getrek het. Die Skandinawiërs, wat aanvanklik as vyandelik beleef is, het later begin om handel met Baltiese volke te dryf. Die nedersetting Rusnė (Duits: Ruß) in die Nemunas- of Memeldelta het as veilige seehawe vir die Wikings gedien, en hulle het van hier op riviere verder ooswaarts beweeg. Volgens een taalkundige opinie is sowel die Wiking-Roes asook die Russe se naam van die Memellandse hawe Rusnė afgelei en na die ooste uitgebrei.

Die etnogenese van Baltiese en Oossee-Finse volke het omstreeks 1 000 v.C. sy aanvang geneem, en eers in die eerste millennium van ons tydrekening is hierdie proses afgesluit. Letland en Litaue is omstreeks 1200 deur verskeie stamgroepe bewoon wat - met uitsondering van die Oossee-Finse Lywe en saam met groepe in die suidweste soos Pruise, Skalwe en Jatvingers - by die Baltiese taalfamilie gereken word.

Letland se hoofstamme in hierdie tydperk het die Koere, Semgalle, Sele en Lywe ingesluit; die totale destydse bevolking word op sowat 150 000 mense beraam. Die eerste Duitse en Slawiese bronne, wat na hierdie vier volksgroepe verwys, dateer uit die 13de eeu, tog het hulle versmelting tot een Letse volk nog tot in die 17de eeu voortgeduur.

Litause stamme het in die 13de eeu die gebied van Aukštaitija (Hooglitaue), die streek rondom Vilnius en die Wes-Litause gewes Šemaitija (Nederlitaue) bewoon. In die gebied van die huidige Vilnius het eerste nedersettings teen die burgheuwel, by die samevloeiing van die Neris- en Vilnia-riviere en die heuwels rondom ontstaan.