Europa

Europa

Oppervlakte	10 180 000 km²
Bevolking	meer as 730 000 000
Bevolkingsdigtheid	70 inwoners/km²
Lande	sowat 50
Taalfamilies	Indo-Europees Fins-Oegries Turktale Baskies Semities Noordwes-Kaukasiese tale Noordoos-Kaukasiese tale Mongoliese tale
Tydsones	UTC (Ysland) tot UTC+4 (Rusland)

Europa (afgelei van Grieks Εὐρώπη of Eurṓpē) is 'n vasteland wat oor die westelike vyfde van die Eurasiese landmassa strek. Alhoewel dit in geografiese opsig eerder as subkontinent geklassifiseer kan word wat saam met Asië die vasteland van Eurasië vorm, word dit vanweë sy historiese en kulturele ontwikkeling meestal as selfstandige kontinent beskou. Eeue lank was Europa in kulturele en ekonomiese opsig die middelpunt van die wêreld. So het die term Europa naas sy geografiese definisie ook betrekking op kulturele, politieke, ekonomiese, regtelike en ideële aspekte.

Naam

Die naam Europa strek in sy Griekse vorm Εὐρώπη ver terug. Hier is die term Eurṓpē meestal as 'n samestelling van die Oud-Griekse εὐρύς (eurýs, "wyd") en ὄψ (óps, "sig, gesig") opgevat - dus was Eurṓpē "die (vrou) met die wye sig".

Volgens die Griekse mitologie was Europa die naam van 'n Fenisiese koningsdogter wat deur die god Zeus in die gestalte van 'n stier swemmend na die eiland Kreta ontvoer en daar deur hom verlei is. Sommige etimoloë neem aan dat hierdie naam oorspronklik aan 'n Semitiese taal ontleen en daarna vergrieks is. Dit is moontlik van die Fenisiese erob "donker" of "aand" afgelei.

Geografie

Europa word deur die Bosporus en die Dardanelle van Klein-Asië geskei en deur die Middellandse See en die Straat van Gibraltar van Afrika. In die weste word dit deur die Atlantiese Oseaan en in die noorde deur die Noordoostelike Yssee begrens. In die suide, weste en noorde strek seearms van die Atlantiese Oseaan diep in die landmassa in en maak van Europa die vasteland met die mees onreëlmatige kuslyn - die hartland word deur talle skiereilande en eilande omring.

'n Satellietfoto van Europa (ortografiese projeksie)

In die ooste is daar geen presiese geografiese of geologiese grens tussen Europa en Asië nie. Die "grense van Europa" word dus as gevolg van maatskaplike konvensies bepaal, terwyl 'n geografiese definisie van Europa steeds willekeurig is. So het die Franse filosoof Bernard-Henri Lévy opgemerk dat Europa eerder 'n "gedagte" sou wees as 'n plek.

Die Duits-gebore Sweedse offisier en aardrykskundige Philip Johan von Strahlenberg (1676-1747) het die Oeralgebergte en -rivier as die oostelike grens van Europa gedefinieer. Tussen die Kaspiese See en die Swart See loop die grenslyn noord van die Kaukasus-gebergte.

Europa strek oor 'n oppervlakte van sowat 10,5 miljoen vierkante kilometer en is dus die tweede kleinste vasteland ná Australië. Die mees noordelike punt van die Europese vasteland lê op die skiereiland Nordkinn in Noorweë, die mees suidelike is die Punta de Tarifa in Spanje, die mees westelike die Cabo da Roca in Portugal. In noord-suidelike rigting strek die vasteland oor 'n afstand van sowat 3 800 kilometer, in oos-westelike rigting oor sowat 6 000 kilometer, vanaf die Oeralgebergte in Rusland tot by die Atlantiese kus van Portugal.

Topografie

Wes-Europa kan rofweg in drie groot landskapsvorme verdeel word: die vlaktes van die noordweste en noorde, die laer bergreekse en die relatief jong hoë bergreeks wat nog gedeeltelik vergletser is en vanuit die Pireneë-bergreeks langs die Frans-Spaanse grens oor die Alpe van Sentraal-Europa tot by die Karpate-bergreeks strek. Hieraan sluit aan: die Pireneë-, Apennyne- en Balkanskiereilande in die suide, Skandinawië, Jutland en die Britse Eilande in die noorde. Oos-Europa is 'n wydgestrekte en amper eenvormige vlakte wat van die Noordelike Yssee tot by die Swart See strek.

Waterliggame

Die meeste groot Europese riviere het dwarsdeur die jaar genoeg water om as belangrike waterweë en lewensare te dien. Baie van hulle word deur kanale met mekaar verbind. Die meeste Europese mere is in die vroeër vergletserte gebiede van Noord-Europa en aan die voet van die Alpe geleë. Die langste riviere is Wolga (3 531 km), Donau (2 858 km), Dnjepr (2 201 km) en onder meer die Ryn (1 320 km); die grootste mere sluit die Ladogameer (17 700 km²), Onegameer (9 720 km²) en Vänernmeer (5 584 km²) in.

Klimaat

Sneeu op die kerkhof van Mariazell, Oostenryk

Vanweë die nou verbinding tussen land en see en die bergreekse wat van wes na oos loop word Europa in klimatiese opsig deur die heersende westelike winde en die matigende invloed van die warm Golfstroom gekenmerk - so trek die vasteland voordeel uit baie gunstige klimaattoestande met 'n gematigde seeklimaat wat dwarsdeur die jaar reënval verseker, soms selfs jaarlikse neerslae van meer as 2 000 millimeter. Die gemiddelde jaarlikse temperatuur in Bordeaux, Suidwes-Frankryk beloop byvoorbeeld 12,8 °C, terwyl Halifax in die Kanadese provinsie Nova Scotia met slegs 6,3 °C merkbaar koeler is - ofskoon dit op dieselfde breedtegraad lê.

Hierdie seeklimaat gaan eers ver in die ooste en suidooste in 'n kontinentale klimaat met groter seisoenale temperatuurskommelinge en somerreën met soms minder as 500 millimeter per jaar oor. Net die gebied suid van die Alpe-bergreeks strek tot in die subtropiese sone met droë somers en winterreën, die sogenaamde Mediterreense klimaat. Die uiterste noorde van Europa het 'n Arktiese klimaat.

Demografie

Europa het 'n bevolking van meer as 700 miljoen of sowat 'n tiende van die aardbevolking. Volgens taal en historiese ontwikkeling word 95 persent van die bewoners by die Indo-Europese volksgroepe gereken (waarvan 'n derde Germane en Kelte, 'n derde Slawe, 'n kwart Romane en kleiner groepe van Grieke, Albaniërs en Balte), vyf persent is Fins-Oegriese volke.

Ná die laaste kouetydperk het talle volksgroepe hulle in Europa gevestig en oor die eeue met mekaar vermeng. Die Christelike beskawing (met Rooms-Katolieke, Protestante en Ortodokse) vorm die basis vir die oorgrote meerderheid van Europese kulture.

Europa is 'n dig bevolkte en verstedelikte vasteland. Sy nywerheidsgebiede word deur 'n baie hoë bevolkingsdigtheid van tussen 250 en meer as 1 000 inwoners per km² gekenmerk, veral dele van die Verenigde Koninkryk, Noord-Frankryk en Duitsland, die Benelux-lande, Noord-Italië, Opper-Silesië in Suidwes-Pole en dele van Oekraïne. Daarenteen is die bergstreke, Noord- en Oos-Europa met soms minder as 10 inwoners per km² yl bevolk.

Ekonomie

Steenkoolaangedrewe stoomenjins het die nywerheidsomwenteling in Engeland en ander dele van Europa aangedryf

In die 19de eeu het Europa danksy die nywerheidsomwenteling, wat sy aanvang in Engeland geneem en later oor die hele vasteland uitgebrei het, die leidende rol in die wêreldekonomie gespeel. Ná die Tweede Wêreldoorlog het Europa se ekonomiese struktuur as gevolg van die vasteland se verdeling in markekonomieë (in Wes-Europa) en sosialistiese plan-ekonomieë (in Oos-Europa) ingrypend verander. Hierdie verdeling is eers met die politieke omwenteling van 1989/90 geleidelik oorkom.

'n Verskeidenheid instellings en organisasies, soos die Europese Vryehandelsone EFTA en die Europese Ekonomiese Gemeenskap EEG (die huidige Europese Unie) bygedra tot Europa se vinnige ekonomiese groei wat in baie dele van die kontinent tot in die 1970's en 1980's voortgeduur het. Kenmerkend vir Europa se ekonomie is die sterk handelsbande met ander wêrelddele.

Die Europese landbousektor is grotendeels gemeganiseer en produseer groot oorskotte. Belangrike agrariese produkte van Europa sluit graan, aartappels, suikerbiet en voerplante asook bees-, vark- en skaapvleis. Italië en Frankryk is ook op wêreldvlak die beduidendste wynprodusente.

Europa het 'n wye verskeidenheid natuurlike hulpbronne, alhoewel die ontginning tans stagneer of afneem. So word weens die sterk vraag na ru-olie en aardgas minder steenkool ontgin. Daar is belangrike voorkomste van bruinkool, ystererts, kalisoute en metale. Groter olievelde word in die Noordsee, in Rusland en Roemenië aangetref, terwyl aardgas veral in 'n aantal Wes-Europese lande ontgin word.

Europa is die tweede grootste nywerheidsmag ter wêreld ná Noord-Amerika. Sy nywerhede het aanvanklik veral in gebiede met beduidende natuurlike hulpbronne ontwikkel - hierdie streke is tot vandag die mees digbevolkte dele van die vasteland. Ander belangrike industriële sentrums het in seehawens, groot handelstede en ander nedersettings langs handelsroetes ontwikkel. Hier word onder meer verwerkende nywerhede, tekstiel- en metaalfabrieke, masjienbou, elektriese-, papier- en voedselnywerhede asook drukkerye aangetref. Die vervaardiging van plastiek en elektroniese goedere toon sterk groei.

Ru-olie, aardgas en kernkrag voorsien in die stygende vraag na energie. Hernubare energiebronne soos wind- en sonkrag speel 'n steeds belangriker rol, terwyl waterkrag veral in die Alpelande, in Skandinawië, in Oekraïne en Rusland aangewend word.

Rasionalisering en die verskuiwing van werksgeleenthede na ekonomieë met laer kostestrukture het in dele van Europa tot grootskaalse deïndustrialisasie en die groei van tersiêre bedrywe gelei wat produksie-georiënteer (navorsing, besigheidsadvies, advertensiebedryf en ander) of verbruikers-georiënteer (opleiding, vryetydsaktiwiteite en vermaak) kan wees.

Met die Verdrag van Maastricht het in 1999 aanvanklik twaalf lidstate van die Europese Unie saamgesluit om 'n monetêre unie te vorm. Vanaf 1 Januarie 2002 is Euro-banknote en -muntstukke ingevoer. Die Europese geldeenheid is tans die wettige betaalmiddel in 16 EU-lidlande en ses ander Europese state.

Lande van Europa

Die lande van Europa met vlae

• Albanië
• Andorra
• België
• Bosnië-Herzegowina
• Bulgarye
• Ciprus
• Denemarke (Sien ook: Groenland en die Faroëreilande)
• Duitsland
• Estland
• Finland (Sien ook: Lapland)
• Frankryk
• Griekeland
• Hongarye
• Ierse Republiek
• Italië
• Kroasië
• Letland
• Liechtenstein
• Litaue
• Luxemburg
• Malta
• Moldowa (Ook bekend as Moldawië)
• Monaco
• Montenegro
• Nederland
• Noorweë (Sien ook: Lapland)
• Oekraïne
• Oostenryk
• Pole
• Portugal
• Roemenië
• Rusland
• San Marino
• Serwië
• Slowakye
• Slowenië
• Spanje
• Swede (Sien ook: Lapland)
• Switserland
• Tsjeggië
• Turkye
• Vatikaanstad
• Verenigde Koninkryk (Sien ook: Engeland, Skotland, Wallis en Noord-Ierland)
• Wit Rusland
• Ysland

Verwysings

ak:Yurop