Carl Friedrich Gauss: Verskil tussen weergawes

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Content deleted Content added
k r2.7.1) (robot Bygevoeg: lmo:Carl Friedrich Gauss
EmausBot (besprekings | bydraes)
k r2.6.4) (robot Bygevoeg: rue:Карл Фрідріх Ґаус
Lyn 165: Lyn 165:
[[ro:Carl Friedrich Gauss]]
[[ro:Carl Friedrich Gauss]]
[[ru:Гаусс, Карл Фридрих]]
[[ru:Гаусс, Карл Фридрих]]
[[rue:Карл Фрідріх Ґаус]]
[[sa:कार्ल फ्राइडरिक गास]]
[[sa:कार्ल फ्राइडरिक गास]]
[[scn:Karl Friedrich Gauss]]
[[scn:Karl Friedrich Gauss]]

Wysiging soos op 11:00, 1 Februarie 2011

Carl Friedrich Gauss

Johann Carl Friedrich Gauss (30 April 1777, Braunschweig – 23 Februarie 1855, Göttingen) was 'n Duitse wiskundige, astronoom en wetenskaplike wat belangrike bydrae gemaak het tot baie velde, waaronder getal teorie, statistiek, analiese, differensiaal meetkunde, fisika, sterrekunde en optika. Gauss word geag as een van die mees invloedryke wiskundiges in die geskiedenis.

Gauss was 'n wonderkind. Daar bestaan vele staaltjies oor sy vrymetselheid as kleuter, en hy het sy eerste baanbrekerswerk in wiskunde gedoen in sy tienerjare. Hy voltooi sy magnum opus, Disquisitiones Arithmeticae, in 1798 teen die ouderdom van 21, maar word nie voor 1801 gepubliseer nie. Hierdie werk baan die weg op die vakgebied van getal teorie en bly tot op hede nog invloedryk.

Sy oortreflike wetenskaplike vermoeëns was al onder sy tydgenote bekend. Reeds in 1856 laat die Koning van Hannover gedenkmunte met die beeld van Guass en die inskrywing Mathematicorum Principi (lateins: "Aan die prins van die Wiskundiges") druk. Omdat Gauss slegs 'n breukdeel van sy ontdekkings geopenbaar het, onstluit die wêreld éérs die werklike diepte en verreikendheid van sy werke toe sy dagboek in 1898 ontdek en bestudeer word.

Lewe

Gaus se Geboortehuis in die Wilhelmstraat 30; in die tweede wêreldoorlog volledig vernietig

Carl Friedrich was die enigste kind van die egpaar Gerhard Dietrich Gauss en Dorothea Benze. Die moeder was die ongeletterde maar tog hoogs intelligente dogter van 'n arm steenmesselaar, die as 'n bediende, voor sy die tweede vrou van Gerhard Dietrich Gauss word. Hy het weer vele beroepe beoefen, onder andere tuinier, slagter, messelaar, handelaar en tesourier vir 'n klein versekeringsonderneming. Volgens oorlewering het al reeds die driejarige Carl Friedrich sy vader met die loonberekeninge gekorrigeer. Later sê hy oor homself, dat hy berekeninge voor taal geleer het. Sy lewe lank behou hy die gawe om selfs gekompliseerde berekeninge in sy kop deur te voer.

Teen die ouderdom van nege jare beland Gauss in die Volksschule, oftewel Volkskool. Daar gee die onderwyser Büttner sy leerline die opdrag om alle getalle tussen 1 tot 100 bymekaar te tel, om hulle só besig te hou. Gauss het dié probleem egter na 'n kort tydjie al opgelos, deurdat hy 50 met 101 maal (1 + 100, 2 + 99, …, 50 + 51) om by die oplossing van 5050 te kom. Die daaruit resulterende formule staan per geleentheid as "der kleine Gauss" bekend.

Hierdie gebeurtenis laat Gauss se onderwyser van sy buitengewone wiskundige begawing bewus, waarop hy 'n besondere rekenboek uit Hamburg vir hom organiseer en daarvoor sorg dat Gauss die Martino-Katharineum Gimnasium kon besoek. Teen die tyd wat die wonderknaap Gauss veertien jaar oud was, word hy die hertog Karl Wilhelm van Braunschweig bekend gemaak. Daarna ondersteun en onderhou dié hertog hom finansieel. So kon Gauss van 1792 tot 1795 aan Collegium Carolinum studeer. Daar ontdek die Professor Eberhard August Wilhelm von Zimmermann, Gauss se talent, spoor hy hom aan en knoop tesamentlik 'n vaderlike vriendskap met hom aan.

In Oktober 1795 verskuif Gauss na die Universiteit van Göttingen. Hier kom hy voorlesings oor die klassieke Filologie deur Christian Gottlob Heyne te hore, wat hom in daardie tyd ewe veel soos die wiskunde interesseer.

Teen die ouderdom van negentien jaar, word Gauss die eerste om die konstrueerbaarheid van die reëlmatige sewentienhoek te bewys, 'n sensasionele ontdekking, want sedert die Antieke kom daar op hierdie gebied nog geen vordering nie. Dit word dan ook die rede waarom Gauss hom teen die tale en filosofie besluit en sy studies op wiskunde toespits en in 1799 sy Doktorsgraad aan die Aedemia Julia ('n Universiteit in Helmstedt) afsluit. Die wiskunde was hier deur Johann Friedrich Pfaff goed verteenwoordig, terwyl Gauss se borg, die hertog van Braunschweig, werd daarop geplaas het dat Gauss nie aan 'n buitelandse universiteit promoveer nie.

Na sy promovering, lewe Gauss in Braunschweig van die klein inkomste wat die hertog hom betaal en werk hy aan ѕy werk Disquisitiones Arithmeticae

Hy keer 'n posisie aan die Petersburgse Akedemie vir Wetenskap af, naamlik uit dankbaarheid teenoor die hertog, en wel ook in die hoop dat hy vir Gauss 'n sterrewag in Braunschweig sal bou. Na die hertog se skielike dood, na die slag by Jena en Auerstedt, word Gauss in 1807 professor in die Georg-August-Universiteit in Göttingen en direkteur van die sterrewag daar. Daar moes hy kursusse aanbied, waarteenoor hy egter 'n afneiging ontwikkel. Tog word vele van sy studente invloedryke wiskundiges, daaronder Rihard Dedekind en Bernhard Riemann.

In November 1804 word hy met Johanna Elisabeth Rosina Osthoff (* 1780; † 1809) verloof en trou met haar op 9 Oktober 1805. In Augustur 1806 word hul eerste kind, Joseph, gebore. Hy is benoem na Giuseppe Piazzi, die ontdekker van die dwergplaneet Ceres. In Göttingen in 1808 volg sy dogter Wilhelmine, die op 12 Augustus 1840 sterf. In Oktober 1809 word Louis gebore, by wie se geboorte Gauss se vrou Johanna sterf. Louis self sterf op 1 Maart 1810. Een jaar daarna, op 4 Augustus 1810, volg die troue tussen Gauss en Friederica "Minna" Wilhelmine Waldeck (* 1788; † 1831). Sy sou uiteindelk vir hom drіe kinders baar en die huwelik was as gelukkig beskou.

Bronne

Hierdie artikel is oorspronklik vanaf die Duitse Wikipedia-artikel, [1] vertaal.