Republiek China: Verskil tussen weergawes

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Content deleted Content added
k r2.7.1) (robot Verander: qu:Chunwa Republika
Mjbmrbot (besprekings | bydraes)
k r2.7.1) (robot Bygevoeg: tt:Кытай Җөмһүрияте
Lyn 161: Lyn 161:
{{Link GA|en}}
{{Link GA|en}}
{{Link GA|id}}
{{Link GA|id}}

[[kbd:Китай республикэ]]


[[ace:Taywan]]
[[ace:Taywan]]
Lyn 223: Lyn 221:
[[jv:Républik Cina]]
[[jv:Républik Cina]]
[[ka:ტაივანი]]
[[ka:ტაივანი]]
[[kbd:Китай республикэ]]
[[kk:Тайуан]]
[[kk:Тайуан]]
[[kn:ಚೀನಿ ಗಣರಾಜ್ಯ]]
[[kn:ಚೀನಿ ಗಣರಾಜ್ಯ]]
Lyn 290: Lyn 289:
[[tpi:Ripablik bilong Saina]]
[[tpi:Ripablik bilong Saina]]
[[tr:Çin Cumhuriyeti]]
[[tr:Çin Cumhuriyeti]]
[[tt:Кытай Җөмһүрияте]]
[[udm:Тайвань]]
[[udm:Тайвань]]
[[uk:Республіка Китай]]
[[uk:Республіка Китай]]

Wysiging soos op 07:49, 27 Maart 2011

Republiek van Sjina
中華民國
Zhonghuá Mínguó
(Vlag van die Republiek van Sjina) (Landswapen van die Republiek van Sjina)
Geen leuse
Volkslied: San min tsjoe-i
Ligging van Sjina
Amptelike tale Standaardmandaryn (Sjinees)
Hoofstad Taipei
25°02′N 121°38′W / 25.033°N 121.633°W / 25.033; -121.633
Grootste stad Taipei
Politieke bedeling Demokratiese Republiek
Regeringsvorm Semipresidensiële stelsel
President Ma Ying-jeou
Visepresident Vincent Siew
Eerste Minister Wu Den-yih
Oppervlakte
 - Totaal
 - % water
Gelys 137ste
36 188 vk km
10,34%
Bevolking
 - Skatting van 2007

 - Bevolkingsdigtheid
Gelys 36ste
22 911 292

633,12/vk km (Gelys 14de)
Stigting van die Republiek van Sjina
- Begin van Xinhai-rewolusie 10 November 1911
- Stigting van die Republiek   1 Januarie 1912
- Verskuiwing van die Republiek
na die eiland Taiwan
7 Desember 1949
BBP (2006)
 - Totaal (KKP)
 - Totaal (nominaal)
 - BBP per capita (KKP)
 - BBP per capita (nominaal)
 - Werkloosheid

$668,3 biljoen (22ste)
$355,708 biljoen (22ste)
$30 084 (17de)
$15 482 (37ste)
5,31 % (Januarie 2009)
Geldeenheid Nuwe Taiwan-dollar (NT$) TWD
Tydsone UTC −8 (CST)
Internet TLD .tw
Skakelkode +886
internasionale erkenning van die Republiek van Sjina
Lêer:National Taiwan Democracy Memorial Hall 2008.jpg
Die Nasionale Chiang Kai-shek-Herdenkingsaal se naam is in laat 2007 gewysig tot Nasionale Herdenkingsaal van die Taiwan-Demokrasie

Die Republiek van Sjina (wat dikwels ook Nasionaal-Sjina of Taiwan genoem word) is een van twee Sjinese state wat aanspraak daarop maak dat hulle die regmatige verteenwoordiger van Sjina is (sien ook Volksrepubliek van Sjina). Ná die Kommunistiese oorwinning en magsoorname op die vasteland van Sjina het die Nasionaal-Sjinese Kuomintang-party onder leiding van Tsjiang Kai-sjek na die eiland Taiwan uitgewyk. Vandag is die Republiek van Sjina in teenstelling met die Kommunistiese vasteland 'n demokratiese republiek en een van die mees gevorderde nywerheidslande.

Die Republiek van Sjina se ekonomiese geskiedenis is dié van 'n onderontwikkelde land wat sy ekonomie binne enkele dekades herstruktureer en tot een van die welvarendste ter wêreld ontwikkel het. Nog in 1900 was die eiland Taiwan se bevolking slegs twee miljoen mense, en in 1958 is sowat sestig persent van die land se uitvoerwaarde nog met suiker en rys verdien. Hierdie aandeel het reeds in 1972 tot slegs drie persent gedaal.[1] Vandag is die land met sy 22 miljoen inwoners een van die beduidendste produsente van inligtingstegnologie en ander elektronika.

'n Belangrike kenmerk van die Republiek van Sjina se industrialisering is die gelykmatige verspreiding van die welvaartskepping; Samuel P.S. Ho het reeds in 1975 in sy ondersoek oor die industriële ontwikkeling van Taiwan opgemerk dat daar nouliks verskille tussen die inkomste van stedelike werkers en selfstandige plattelandse kleinboere was.[2]

Wetenskaplikes het debat gevoer oor die rol wat die Taiwannese voorbeeld vir ander ontwikkelende lande kan speel. Daar is egter 'n aantal faktore wat moontlik daarop dui dat die Republiek van Sjina voordeel getrek het uit 'n voordelige konstellasie ten opsigte van sy eie sosio-ekonomiese hulpbronne en die Verenigde State se Sjina-beleid in die dekades ná die Tweede Wêreldoorlog:

  • Die relatief klein oppervlakte van die land het die modernisering van die vervoerstelsel, die motorisering van die bevolking en sodoende ook sy mobiliteit vergemaklik.
  • Die Republiek van Sjina se strategies gunstige ligging voor die Sjinese vasteland en naby die seeroete tussen Japan en Europa het in die 20ste eeu die belangstelling van die grootmoondhede gewek: Japan het die eiland sowat vyftig jaar as koloniale moondheid oorheers en ten opsigte van die infrastruktuur en sosiaal-psigologiese ontwikkeling van die bevolking al vroeg die basis vir 'n vinnige ekonomiese ontwikkeling geskep.
  • Die Sjinese burgeroorlog op die vasteland het daartoe gelei dat Sjina se ekonomiese en politieke elite hom ná die Kommunistiese magsoorname in 1949 op die eiland gevestig en met sy wet-en-orde-beleid dekades lank die klimaat vir 'n geforseerde industriële ontwikkeling geskep.
  • Ná die Tweede Wêreldoorlog het die Verenigde State in ooreenstemming met hulle anti-Kommunistiese Sjina-beleid Taiwan tot 'n soort strategiese "vliegdekskip" net voor die kus van die Kommunistiese vasteland uitgebou.

Geeneen van hierdie redes sal op sigself 'n verklaring kan oplewer vir die ekonomiese opswaai van die land nie; maar hulle kombinasie gedurende die na-oorlogse groeifase van die wêreldekonomie was sekerlik 'n voorvereiste vir die sukses van die Nasionaal-Sjinese ontwikkelingsmodel.

Geografie

Die Republiek van Sjina beslaan sedert die jaar 1949 'n totale oppervlakte van 36 179 vierkante kilometer. Die hoofeiland Taiwan het 'n oppervlakte van 35 801 vierkante kilometer, 'n maksimale lengte van 394 kilometer en 'n maksimale wydte van 144 kilometer.

Taiwan word in die weste deur die Seestraat van Taiwan van die Sjinese vasteland en in die suide deur die Seestraat van Luzon van die Filippyne geskei. In die ooste word Taiwan deur die Filippynse Bekken begrens. Die eiland grens in die noorde aan die Japannese eilandgroep Ryūkyū en die Oos-Sjinese See.

Die Republiek van Sjina op Taiwan behels daarnaas die eilandgroepe Pescadores (Penghu), Matsu (Mazu) en Quemoy (Jinmen) in die Straat van Taiwan asook 'n aantal kleiner eilande wat onder meer in die Suid-Sjinese See lê. Taiwan word net soos Japan dikwels deur aardbewings getref sodat geboue en infrastruktuur aan hoë veiligheidsstandaarde moet voldoen.

Staatkundige verhouding met die Volksrepubliek van Sjina

'n Kaart wat die politieke verdelings soos opgetrek deur die Republiek van Sjina en die Volksrepubliek van Sjina wys

In die tydperk tussen 1912 en 1949 het die amptelike naam Republiek van Sjina na die staat verwys, wat destyds meer of min die hele Sjinese grondgebied beslaan het. Sedert die jaar 1949 is die magsgebied van die Republiek van Sjina egter beperk tot die eiland Taiwan en 'n aantal eilandgroepe (Kinmen en Matsu) naby die Sjinese vasteland en in die Suidelike Sjinese See (Pescadores-eilande).

Volgens sy grondwet, wat sy historiese oorsprong in die eerste helfte van die 20ste eeu het, maak die Republiek van Sjina nog steeds aanspraak op die hele grondgebied van Sjina, die gebied van die huidige Mongolië en 'n aantal eilande, wat tans deur Japan geadministreer word. Met die begin van die demokratisering van Taiwan in die negentigerjare het hierdie gebiedseise egter geen beduidende rol meer in dié land se buitelandse beleid gespeel nie.

Pogings in 2006 om die republikeinse grondwet van Taiwan ten opsigte van die amptelike grense en soewereiniteit van die eiland te wysig, is veral vanweë die politieke druk van die Verenigde State nie verwesenlik nie, aangesien hierdie beleid as die eerste stap in die rigting van Taiwan se formele onafhanklikheidsverklaring beskou word.

Taiwan se politieke en staatkundige verhouding met die Volksrepubliek van Sjina bly een van die mees ingewikkelde vraagstukke van die internasionale politiek. Die meeste state ter wêreld het sedert 1971 die Volksrepubliek van Sjina in plaas van die Republiek van Sjina diplomaties erken. Internasionale organisasies verwys om politieke redes na die Republiek van Sjina as die "Sjinese Taipei". Desondanks handhaaf Taiwan deur middel van sy handels- en ander kantore nou ekonomiese, kulturele en politieke bande met die res van die wêreld.

Geskiedenis

Vroeë geskiedenis

Die eiland Taiwan, wat deur 'n smal seestraat met 'n wydte van 130 kilometer van die Asiatiese vasteland geskei word, is oorspronklik deur 'n Maleis-Polinesiese bevolking bewoon. Eers in die 14de en 15de eeu het Sjina sy invloedsfeer in suidelike rigting begin uitbrei.

Die eerste menslike nedersettings op Taiwan dateer uit die Jongsteentydperk (omstreeks 4000 v.C.), terwyl 'n tweede immigrasiegolf vanuit die Sjinese vasteland omtrent 2500 v.C. gevolg het. Hierdie periode was deur akkerbou en die ontwikkeling van 'n megaliet-beskawing gekenmerk wat groot steenblokke opgerig en ook steenkiste as grafte gebruik het. Die volgende sogenaamde geometriese periode het op die vasteland reeds omtrent 1500 v.C. begin, maar eers duisend jaar later na Taiwan uitgebrei. Dit is omstreeks 700 v.C. op die vasteland deur Chou-Sjinese verdring wat vanuit die ooste na die gebied getrek en die ystervervaardiging op Taiwan ingevoer het. In die tydperk tussen 200 v.C. en 200 n.C. was daar nog 'n aantal immigrasiegolwe van Han-Sjinese wat vanuit die vasteland na Taiwan verdryf is.

Onlangse navorsing het bevind dat Taiwan as die oorspronklike tuisland van die Polinesiërs beskou moet word. Die inheemse Taiwannese bevolking toon in taalkundige en genetiese opsig opvallende ooreenkomste met Polinesiërs. Die Polinesiese voorouers het moontlik voor 'n grootskaalse immigrasiegolf van Sjinese geswig en na ander gebiede geëmigreer. Alhoewel hierdie hipotese tans nog nie deur argeologiese bewyse gestaaf kan word nie, sou dit by die chronologiese loop van gebeurtenisse pas.

Nog in die eerste vyfhonderd eeue van ons tydrekening was die vastelandse en Taiwannese beskawings in kulturele en taalkundige opsig nou verwant. Ná die siniseringsbeleid op die vasteland, wat deur die Han-dinastie bevorder is, was daar oor 'n lang tydperk geen kulturele bande meer tussen die vastelandse Sjina en Taiwan nie. Taiwan se inheemse bevolking het in hierdie periode handelsbetrekinge met gebiede in die suide, waaronder die Filippyne, aangeknoop.

Vroeë Sjinese setlaars

Tydens die heerskappy van die Sui-dinastie het in 608 die eerste histories gedokumenteerde Sjinese "handelsekspedisie" na Taiwan vertrek wat destyds as Hsiao Liuchiu (小琉球 of "Klein Edelsteeneiland") bekend gestaan het. Die ekspedisie het dorpe langs die weskus met militêre geweld ingeneem, geplunder en die bewoners weggevoer. Baie inboorlinge het na die bergstreke en die klipperige dele van die weskus gevlug.

In hierdie periode is die Minnan-dialek gevorm waaruit later die huidige Taiwannese taal sou vorm. Soortgelyke ekspedisies soos dié van 608 het nog verskeie kere plaasgevind. In die 12de eeu het Sjinese setlaars hulle permanent op die eiland begin vestig en handelsposte gestig, terwyl die Pescadores-eilandgroep wes van Taiwan deur die Ming-dinastie in 1367 as deel van die provinsie Fujian by die Sjinese Ryk ingelyf is. In hierdie periode het ook kleiner groepe Hakka-immigrante, wat as etniese minderheid deur die provinsies Guangdong en Fujian vervolg is, uit die noordelike provinsie Henan na Taiwan geëmigreer.

Europese en Sjinese kolonisasie

Die Nederlander Johannes Vingboons het omstreeks 1640 hierdie vroeë kaart van Taiwan - wat destyds Formosa genoem is - geteken (Nationaal Archief, Den Haag)

Die Portugese, wat die eiland in 1517 ontdek het, het dit Ilha Formosa (letterlik "Mooi Eiland") genoem. Die grootskaalse vestiging van Sjinese immigrante op die eiland, wat in die laat 17de eeu 'n aanvang geneem het, was veral 'n reaksie op Europese koloniale moonthede soos Nederland en Spanje wat hul merk in die 1620's op Taiwan gemaak het. Die Nederlandse seevaarders van die Nederlandse Oos-Indiese Kompanjie het vanaf 1624 vanuit die suide en die Spanjaarde vanaf 1626 vanuit die noorde pogings onderneem om die eiland by hulle koloniale ryke in te lyf. Die Nederlanders het Tainan tot hulle hoofstad op die eiland uitgebou, terwyl die Spanjaarde handelsposte naby Keelung en Danshui gestig het. Hulle is in 1641 deur die Nederlanders verdryf.

Die Nederlandse koloniale administrasie se invloed op die inheemse beskawing was rampsalig - die benoeming van stamhoofde in gebiede wat self nie oor vergelykbare magstrukture beskik het nie, het net soos die Christelike sendingwerk oorgeërfde leefwyses en tradisionele mitologieë verdring. Die Europese invloed is vier dekades later deur die legendariese Koxinga, 'n konserwatiewe aanhanger van die Sjinese Ming-dinastie, teruggedring. Die Mandjoe-dinastie, wat reeds in 1644 die bewind op Taiwan oorgeneem het, is in 1683 van hulle mag ontneem, en die Sentraal-Sjinese heersers in Beijing het die eiland by hulle vastelandse provinsie Fukian ingesluit. Van hier en uit die aangrensende suidelike provinsie Guangdong het nou 'n groot aantal Sjinese immigrante na Taiwan gestroom.

Die Sjinese immigrante het hulle aanvanklik veral in die droë voetheuwelstreek en die plato's bokant die kusvlakte van Wes-Taiwan gevestig waar hulle 'n aantal nedersettings gestig het. Hierdie kusdorpe het gedurende hul vroeë groeifase eerder handel met vastelandse Sjinese stede gedryf as met mekaar. Die tradisionele ekonomiese netwerk van Sjina, wat deur sy wes-oostelike bewegingsrigting gekenmerk was, is sodoende ook na Taiwan toe oorgedra. Die inheemse bevolking is net soos in Suid-Sjina deur die Han-Sjinese verdring en genoodsaak om na die bergagtige en afgeleë gebiede van Sentraal- en Oos-Taiwan uit te wyk. In hierdie berggebiede, waar die kwik in sommige dele net gedurende drie maande van die jaar bo vriespunt styg, word ook vandag nog die grootste konsentrasie van inboorlinge aangetref.

Ekonomie

Kenmerke

Die Republiek van Sjina is die belangrikste vervaardiger van skootrekenaars op die wêreldmark

Die Republiek van Sjina beskik oor 'n hoogs ontwikkelde, uitvoergerigte markekonomie. Die land met sy naastenby 23 miljoen inwoners is die 21ste grootste nasionale ekonomie ter wêreld en die 16de grootste handelsnasie.[3] Die bruto geografiese produk het in 2008 nominaal 392,1 miljard VSA-$ beloop - VSA-$ 17 116 per capita (nominaal) en VSA-$ 31 892 volgens koopkragpariteit. Een van die kenmerke van die Republiek van Sjina se ekonomie was sy stabiele ontwikkeling wat eers deur die globale ekonomiese en finansiële krisis van die jare 2008 en 2009 onderbreek is.

Die Republiek van Sjina het as een van die vier sogenaamde "Asiatiese tiers" ná die einde van die Tweede Wêreldoorlog 'n vinnige ekonomiese groei beleef wat aanvanklik op die uitvoer van landbouprodukte en later op dié van goedkoop nywerheidsgoedere berus het. Die huidige ekonomiese ontwikkeling word veral deur die inligtingstegnologiebedryf aangespoor - die land is hier reeds 'n wêreldmarkleier en verskaf veral OEM-komponente aan rekenaarvervaardigers. Tans word byvoorbeeld 98 persent van alle moederborde, 83 persent van alle skootrekenaars en 70 persent van alle LCD-monitors deur maatskappye uit die Republiek van Sjina vervaardig.[4]

Die land onderhou nou ekonomiese bande met die Volksrepubliek van Sjina, en Taiwannese maatskappye het na ramings tussen 100 en 250 miljard VSA-$ op die Sjinese vasteland belê waar ook 'n groot deel van die vervaardiging plaasvind. Aangesien loonkoste ook op die Sjinese vasteland aan die styg is, belê steeds meer Nasionaal-Sjinese maatskappye in Suidoos-Asiatiese lande soos Vietnam. Vanweë sy hoë salaris- en loonvlak konsentreer die land hom tans op navorsing en ontwikkeling en hoëtegnologieë wat hoogs opgeleide mannekrag vereis.[5] In 2008 het die volgens skattings landbousektor 1,7, die nywerheidsektor 25,1 en die dienstesektor reeds 73,2 persent tot die land se bruto binnelandse produk bygedra.

Die Republiek van Sjina het daarin geslaag om sy vinnige ekonomiese groei sonder sosio-ekonomiese oneweredighede te bemeester - lae werkloosheidsyfers en 'n hoë vlak van geletterdheid (96 persent) het grootliks hiertoe bygedra. Eers as gevolg van die ekonomiese krisis het werkloosheid (5,31 persent in Januarie 2009) en ander sosiale vraagstukke sorgwekkend geword. Nogtans is die land se ekonomie vanweë die groot aandeel klein en middelgroot sakeondernemings in staat om buigsaam en vinnig op die krisis en sy uitdagings te reageer.

Verwysings

  1. Schöller, Peter, Heiner Dürr en Eckart Dege (redakteurs): Fischer Länderkunde: Ostasien. Frankfurt am Main: Fischer Taschenbuch Verlag 1987, bl. 209
  2. Ho, Samuel P.S.: Industrialization in Taiwan: Recent Trends and Problems. In: Pacific Affairs (uitgegee deur die Universiteit van Brits-Kolombië), volume 48, nommer 1 (lente 1975), bl. 27-41. Aanlyn beskikbaar: JSTOR aanlyn-argief
  3. Duitse Departement van Buitelandse Sake: Taiwan - Ekonomie
  4. Duitse Departement van Buitelandse Sake: Taiwan - Ekonomie
  5. Duitse Departement van Buitelandse Sake: Taiwan - Ekonomie

Sjabloon:Link FA Sjabloon:Link FA Sjabloon:Link GA Sjabloon:Link GA