Latyn: Verskil tussen weergawes

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Content deleted Content added
Lyn 83: Lyn 83:
Clarice is 'n boeredogtertjie (5 jare) in Bloemfontein; deur 'n Afrikaner in Latyn 'n gedig vir Clarice:
Clarice is 'n boeredogtertjie (5 jare) in Bloemfontein; deur 'n Afrikaner in Latyn 'n gedig vir Clarice:


''Gediggie vir Clarice''
''Gediggie vir Clarice, die boerdogtertjie''


Paulisper paulum propius veni, Clarica
Paulisper paulum propius veni, Clarica rustica


Paulisper paulum caritatis da
Paulisper paulum caritatis da

Wysiging soos op 21:24, 16 Junie 2011

Latin (Lingua Latina)
Praattaal Vatikaanstad
Gebied Italiaanse skiereiland
Hoeveelheid sprekers Uitgesterf
Streeksvariante -
Genetiese
klassifikasie
Indo-Europees

 Italies
  Latyn

Amptelike status
Amptelike taal Vatikaanstad
Gereguleerd deur Opus Fundatum Latinitas
Taalkodes
ISO 639-1 la
ISO 639-2 lat
SIL LTN

Latyn (Lingua Latina) was die taal wat oorspronklik in die gebied Latium in Rome se omgewing gepraat is. Dit het baie belangrik geword as die amptelike taal van die Romeinse Ryk.

Al die Romaanse tale het hul oorsprong in Latyn, en talle woorde in moderne tale soos Afrikaans is gebaseer op Latyn. (Omtrent 80% van wetenskaplike woorde in Engels wortel in Latyn.) Latyn was die lingua franca, die taal wat geleerdes gebruik het vir wetenskaplike en politieke sake, vir meer as 'n duisend jaar, in die Westerse wêreld. In die agtiende eeu is dit begin vervang deur Frans en deur Engels laat in die negentiende eeu. Ekklesiastiese Latyn bly vandag nog die formele taal van die Rooms-Katolieke Kerk, en dit is die amptelike nasionale taal van die Vatikaanstad, alhoewel Italiaans die voertaal is. Dié kerk het Latyn aanhou gebruik as sy liturgiese taal tot die 1960s. Dit word steeds gebruik, saam met Grieks, om die name wat in die wetenskaplike klassifikasie van alle lewende dinge gebruik word, te verskaf. Vandag is die naaste verwante taal daaraan Italiaans.

Hoofeienskappe

Latyn is 'n sintetiese of inflektiewe taal: aanvoegsels word aangeheg aan 'n vaste stam om geslag, aantal en vorm aan te dui in byvoeglike naamwoorde, selfstandige naamwoorde en voornaamwoorde. Hierdie proses word vervoeging genoem; en persoon, aantal, tyd, vorm, en gemoedstemming in werkwoorde, wanneer dit verbuiging genoem word. Daar is vyf vervoegings van selfstandige naamwoorde, en vier verbuigings van werkwoorde.

Die ses naamwoordvorme is:

  • nominatief (gebruik wanneer die onderwerp van die sin aangetoon word),
  • genitief (gebruik om 'n verhouding of besit aan te toon),
  • datief (gebruik om die indirekte voorwerp van die werkswoord, dikwels verteenwoordig deur "vir" of "aan" aan te toon)
  • akkusatief (gebruik om die direkte voorwerp van die werkwoord aan te toon),
  • vokatief (gebruik vir die persoon of voorwerp wat aangespreek word),
  • ablatief (gebruik om die oorsaak, oorsprong, instrument, verwydering van die werkwoord aan te toon, dikwels met voorsetsels soos "deur", "met" en "vanaf").

Daarby het sommige naamwoorde 'n lokatiewe vorm om 'n plekverhouding uit te druk (wat gewoonlik deur die ablatiewe vorm, tesame met 'n voorsetsel soos "in", gedek wou wees), maar hierdie argaïese gebruik van die Indo-Europese dae word slegs in die name van mere, stede, dorpe, soortgelyke plekke, en in 'n paar nader woorde gevind.

Latyn en die Romantiek

Ná die val van die Romeinse Ryk, het Latyn in verskeie ander tale in ontwikkel. Vir baie eeue, was hierdie tale slegs gepraat, en Latyn is steeds gebruik vir skryf. ('n Voorbeeld hiervan: Latyn was die amptelike taal van Portugal tot 1296, toe dit eers vervang is deur Portugees.)

Die Romaanse tale is inderdaad nie afgelei vanaf klassieke Latyn nie, maar eerder van die gesproke Volkslatyn. Latyn en die Romaanse tale verskil onder meer deurdat die Romaanse tale 'n kenmerkende beklemtoning ontwikkel het, teenoor Latyn se kenmerkende verskil in die lengte van die klinkers. Italiaans het vandag beide aspekte daarvan, terwyl Spaans nog net die beklemtoning oorhet, en Frans nie een van die twee nie.

Nog 'n ander groot verskil tussen die Romaanse tale en Latyn is dat eersgenoemde, met die uitsondering van Romeens hulle vormeindes in meeste woorde verloor het, behalwe in die geval van sommige voornaamwoorde. Romeens het nog steeds vyf naamwoordvorme, maar gebruik nie meer die ablatiewe vorm nie.

Latyn en Engels

Engelse grammatika is nie 'n direkte nasaat van Latynse grammatika nie. Pogings om Engelse grammatika in dieselfde vormpie in te giet as wat Latynse grammatikareëls dikteer — soos die aansitterige verbod op die opgebreekte infinitief — het nie sy beslag gekry in die alledaagse gebruik nie. Aan die ander kant, daar is goed die helfte Engelse woorde wat vanaf Latyn ontspring, insluitend baie woorde wat van die argaïese Grieks af kom en toe deur die Romeine ingespan is, om nie eers te praat van die duisende Franse, Spaanse en Italiaanse woorde van Latynse herkoms wat Engels ook verryk het nie.

Vanaf die sestiende tot in die agtiende eeu het Engelse skrywers enorme getalle nuwe woorde geskep van die Latynse en Griekse wortels. Hierdie woorde is "inkpotwoorde" gedoop (asof hulle gemors is uit 'n potjie ink) en was ryk in geur en betekenis. Die meeste van die woorde is eenmalig deur 'n skrywer gebruik en het toe vergete geraak, maar 'n paar het bly voortbestaan. Imbibe, extrapolate, en inebriation is almal inkpotwoorde uitgekerf vanaf Latynse en Griekse woorde.

Latyn en Afrikaans

Afrikaans het grootlike 'n herkoms uit Nederlands. Dié is weer grootliks beïnvloed deur die gesproke, eerder as die offisiële Latyn. Die Afrikaanse grammatika het feitlik geen meer van die verbuigings en vervoegings van Latyn nie. Daar is slegs nog die verskillende vorme van die voornaamwoorde, soos ek, my en myne. Vervoeging van byvoeglike naamwoorde vind slegs plaas om 'n poëtiese of 'n figuurlike betekenis te impliseer: soos in die verskil tussen die mooi meisie en die mooie meisie.[verwysing benodig] Daar bestaan wel nog ingewikkelde vervoegings, soos in die uitdrukking om den brode, maar dit is meestal 'n erflating van die Nederlands, en selfs dit is stadig besig om uit te sterf. Afrikaanse woorde word egter wel vervoeg om 'n verkleiningsvorm aan te dui: -tjie vir die enkelvoudige, en -tjies vir die meervoudige vorm:

meisie -- meisietjie
ring -- ringetjie

Vroeër jare is Latyn as vak aangebied in omtrent elke skool. Die juriste het Latyn uitgebreid gebruik. Omtrent twaalf jaar gelede het die Suid-Afrikaanse prokureursorde egter verklaar dat dit nie meer nodig is om Latyn op sekondêre of universiteitsvlak te neem nie. Afrikaans gebruik Latyn nog grootliks in die vaktaal van die wetenskap.

Latyn en Afrikaans (2)

Clarice is 'n boeredogtertjie (5 jare) in Bloemfontein; deur 'n Afrikaner in Latyn 'n gedig vir Clarice:

Gediggie vir Clarice, die boerdogtertjie

Paulisper paulum propius veni, Clarica rustica

Paulisper paulum caritatis da

Solummodo fortis caritatis tuae aliquid

atque parvam tuam manum protende

Paulisper paulum apud nos morare

Paulisper paulum sole et vita cum nobis fruere

Praeclara pulchraque puellula,

gratias Deo damus,

quod tu vivis.

Sien ook

Eksterne skakels

Wikipedia
Wikipedia
Sien gerus Wikipedia se uitgawe in Latyn


Indo-Europese tale: Kentum-tale: Italiese tale
Italiese groep Oskies | Umbries | Faliskies | Latyn
Romaanse tale
Iberoromaans Aragonees | Asturies | Galicies | Katalaans | Ladino | Leonees | Portugees | Spaans
Galloromaans Langues d'oil: Frans | Gallo | Lorreins | Normandies (Auregnais | Guernésiais | Jèrriais | Sercquiais) Pikardies | Champenois | Waals | Anglo-Normandies
Oksitaans: Aranees | Auvergnat | Gaskons | Languedokies | Limousin | Provensaals
Frankoprovensaals
Galloitalies Lombardies | Monegaskies | Piëmontees | Venesiaans
Retoromaans Romansch | Ladinies | Friulaans
Italoromaans Dalmaties | Italiaans | Napolitaans
Suid-Romaans Korsikaans | Sardies (Campidanies, Galluraans, Logudories, Sassaries) | Sisiliaans
Balkanromaans Aroemeens | Istro-Roemaans | Meglenoroemaans | Roemeens
Romaanse
Kunstale
Interlingua | Interlingue | Lingua Franca Nova

Sjabloon:Link GA