Nederlands: Verskil tussen weergawes

Wysig skakels
in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Blaai deur geskiedenis
← Ouer wysigingNuwer wysiging →
Content deleted Content added
VisueelWikiteks
Lyn 660: Lyn 660:
* {{af}} [http://af.wikibooks.org/wiki/Nederlands Nederlands], Afrikaanse [[Wikiboeke]]
* {{af}} [http://af.wikibooks.org/wiki/Nederlands Nederlands], Afrikaanse [[Wikiboeke]]
* {{en}} [http://en.wikibooks.org/wiki/Dutch Dutch], Engelse Wikiboeke
* {{en}} [http://en.wikibooks.org/wiki/Dutch Dutch], Engelse Wikiboeke
* {{nl}} [http://www.majstro.com/woordenboeken/Afrikaans-Nederlands Woordeboek Afrikaans <-> Nederlands], Majstro.com
* {{nl}} [http://www.majstro.com/woordeboeke/Afrikaans-Nederlands Woordeboek Afrikaans <-> Nederlands], Majstro.com
* {{nl}} [http://www.woordenboek.eu/vertaling/Afrikaans/ Woordeboek Afrikaans <-> Nederlands], Woordenboek.EU
* {{nl}} [http://www.woordenboek.eu/vertaling/Afrikaans/ Woordeboek Afrikaans <-> Nederlands], Woordenboek.EU
* {{nl}} [http://www.woordentrainer.nl/ Woordeboek Afrikaans <-> Nederlands], Woordentrainer.nl
* {{nl}} [http://www.woordentrainer.nl/ Woordeboek Afrikaans <-> Nederlands], Woordentrainer.nl

Wysiging soos op 18:39, 10 Julie 2011

Nederlands
Taalgebied :
Sprekers: Moedertaal: + 23 miljoen
Totaal: 28 miljoen[verwysing benodig]
Taalfamilies: Indo-Europees
Dialekte:
Kreole:

         

Amptelike status
Ampstaal :


Taalbeheer : Nederlandse Taalunie
Rank: 37 (met 23 miljoen moedertaalpraters)
Kodes
ISO 639-1 : nl
ISO 639-2 : nld (B)

Nederlands is 'n Wes-Germaanse taal wat deur meer as 23 miljoen moedertaalsprekers (of as kultuurtaal) in die wêreld gepraat word. Die totale aantal sprekers word geskat op omtrent 28 miljoen. Behalwe dat Nederlands die amptelike taal van Nederland is, is dit ook 'n amptelike taal in België (amptelike taal van die Belgiese deelstaat Vlaandere en naas Frans is Nederlands ook een van die twee amptelike tale in die Brusselse Hoofstedelike deelstaat). Nederlands is ook die amptelike taal van Suriname, Aruba, Curaçao en Sint-Maarten in Suid-Amerika en die Karibiese gebied. In samewerkingsorganisasies word die taal erken in die Benelux, die Europese Unie, die Karibiese Gemeenskap en die Unie van Suid-Amerikaanse Nasies. 'n Beraamde 95% van die Afrikaanse taal uit Suid-Afrika en Namibië is van Nederlandse oorsprong. Afrikaans het kenmerke van verskeie Nederlandse dialekte.

Die woord Nederlands word dikwels gebruik as sinoniem vir Standaardnederlands, wat deur die media gebruik en op skole onderrig word. Nederlands het egter ook 'n breëre betekenis en word ook gebruik vir die Neder-Frankiese variasies uit die Lae Lande, en soms ook die Nederlandse Kreole en Afrikaans (ook beskou as 'n halfkreool).

Taalkundige terme

In die Middeleeue word die Nederlandse taal meesal Duuts of Diets genoem, wat eintlik "volkstaal" beteken ('diet' = volk) en ter onderskeiding van die Latynse taal van die kerk en Frans wat die adel dien.

In sy gediftongeerde vorm Duits word hierdie term nog tot in die 17de eeu gebruik; later word na die Germaanse taal van die Nederlande as Nederduits verwys, in teenstelling met Opperduits (die Hoogduitse taal in Duitsland).

Nederduits is vandag net die taalkundige term vir die dialekte van Noord-Duitsland, wat nie aan die Hoogduitse klankverskuiwing deelgeneem het nie. Die Engelse benaming vir Nederlands, Dutch, en ook die term "Nederduits" of "Nederduitsch" in die name van die Afrikaanse drie Susterkerke van Suid-Afrika, herinner nog aan die ou benaming.

In die ou Boererepublieke en die ou Kaapkolonie is Nederlands ook Hoog-Afrikaans genoem deur mense wat Afrikaans praat.

Klassfikasie

Nederlands is saam met Engels, Duits en ander taalvariasies soos Fries en Luxemburgs 'n Wes-Germaanse taal. Nederlands is sterk verwant aan die Duitse taal, maar bevat ook vele ooreenkomste met Engels. Saam met Nedersaksies, Nederduits en Hoogduits (tans die standaardtaal in Duitstalige lande) behoort Nederlands tot Kontinentale Wes-Germaanse groep van die Indo-Europese tale.

Verdeling

Verwante tale

Nederlands het die meeste ooreenkomste met Afrikaans. Afrikaans is dan ook 'n vermenging van Nederlandse dialekte wat 'n eie skryftaal ontwikkel het. Fries en Duits is die afsonderlike tale wat na aan die Standaardnederlandse taal staan en nog digterby sommige dialekte. Seeus, Nedersaksies en Limburgs word beskou as streektale, spesiale dialekte, wat naby Nederlands staan. Die verwantskap met Engels is baie kleiner.

Sprekers

Die grootste Nederlands- en Afrikaanstalige gemeenskappe in die wêreld.

In Europa en ook ter wêreld is Nederlands, na Engels en Duits die grootste Germaanse taal. Nederlands het egter meer sprekers as die Noord-Germaanse tale gekombineer, Sweeds, Deens, Noors, Yslands en Faroers. Die grootste Nederlandstalige land is Nederland met meer as 16 miljoen moedertaal of kultuurtaalsprekers. Daar is meer as 6 miljoen eerste taalsprekers in België en nog 'n paar miljoen wat Nederlands as tweede of derde taal kan praat. In die grensgebiede van Duitsland, Wallonië en Frankryk word Nederlands in dialekvorm gepraat. Hier leer die bevolking dikwels nie die standaardtaal nie. In Suriname is Nederlands die amptelike taal en omtrent almal kan die taal baie goed praat. Nederlands dien ook as omgangstaal tussen die verskeie bevolkingsgroepe en omtrent 60% van die bevolking praat Nederlands as eerste taal.

Op die Nederlandse Antille is Nederlands nie oorwegend die moedertaal of omgangstaal nie, maar wel Papiaments ('n Portugese kreool met Nederlandse en andere invloede) op die Benedewindse eilande (die ABC-eilande) en Engels op die Bovewindse eilande (die SSS-Eilande). Die meeste Antiliane praat goeie Nederlands, Engels, Papiaments en Spaans. In die Verenigde State van Amerika, Suid-Afrika, Kanada, Nieu-Seeland en Australië woon Nederlandse en Vlaamse immigrante wat nog Nederlands praat. In Afrika is Nederlands verteenwoordig via Afrikaans; gepraat in Suid-Afrika deur meer as 6 miljoen mense as moedertaal en nog baie as aangeleerde taal.[1][2] In Namibië kan ongeveer 85% van die populasie Afrikaans verstaan. [3]

Status

Nederlands is dikwels genoem as die kleinste wêreldtaal en is teenwoordig in Europa, Amerika en Afrika. Ook in 'n historiese opsig het Nederlands 'n relatief groot rol gespeel.

Amptelike status nou

Nederlands word sedert 1995 as amptelike taal in Nederland erken. In België is Nederlands die amptelike taal naas Frans en Duits en in Vlaandere die enigste amptelike taal. In die Brusselse Hoofstedelike deelstaat moet Nederlands die status deel met Frans. In Duitsland en Frankryk word Nederlands nie erken as minderheidstaal nie. In Suriname en op Aruba, Curaçao en Sint-Maarten (die voormalige Nederlandse Antille) geniet Nederlands tewens die status as amptelike taal. Afrikaans, 'n dogtertaal, is een van die amptelike tale in Suid-Afrika en word erken as regionale taal in Namibië.

Nederlandstalige gebiede
Land Sprekers
Europa
Nederland 16.606.000
België 6,286,600 (1e taal) ??(totaal)
Frankryk (Frans Vlaandere) +/- 100,000
Duitsland (Nederryn) ?
Amerika
Suriname 291,971 (1e taal, 60%) 486.618 (totaal)
Curaçao 8,245 (1e taal), 142 000 (totaal)
Aruba 6,286 (1e taal), 103 065 (totaal)
BES-eilande (Bonaire, Sint-Eustatius en Saba) 1,044 (1e taal), 10 185 (totaal)
Sint-Maarten 1,324 (1e taal), 33 119 (totaal)
Kanada 160 000
Verenigde State 150 396
Oseanië
Nieu-Seeland 16,347
Australië 36,179
Afrikaans
Suid-Afrika 6,4 mil., +/- 12 mil (as vreemde taal)
Namibië 146 000 (1e taal), 1,5 mil (totaal)
Botswana 20 000
Verenigde Koninkryk + 100 000
Nieu-Seeland 21 000
Australië 13 000
Kanada 2 400-60 000

In internasionale samewerkingsorganisasies is Nederlands een van die amptelike tale in die Benelux, die Europese Unie (deur die lidmaatskap van België en Nederland) en in die Karibiese Gemeenskap en die Unie van Suid-Amerikaanse Nasies deur die lidmaatskap van Suriname.

Amptelike status vroeër

Nederland en België was koloniale grootmagte en het die Nederlandse taal oorsee saamgeneem. Die Nederlandse taal is erken as amptelike taal in:

Die Afrikaners of Boere in Suidelike Afrika is grotendeels van Nederlandse afkoms en het hulself in Nederland vir die erkenning van Nederlands as amptelike taal beywer. Nederlands was in Afrika die amptelike taal in;

Ook in Suid-Afrika was Nederlands amptelik erken. Die Oranje Vrystaat sou Nederlands in 1854 as die enigste ampelike taal erken het. Die Kaapkolonie het Nederlands in 1882 erken as amptelike taal naas Engels en in 1893 is die Eerste Taalmonument opgerig om hierdie gebeurtenis te herdenk. Die Zuid-Afrikaansche Republiek (ZAR) het Nederlands as die enigste amptelike taal in 1888 erken.

In 1909 is die Zuid-Afrika-wet deur al vier provinsies aangeneem wat sou lei tot die totstandkoming van die Unie van Suid-Afrika. Volgens art 137 van die Unie-grondwet, is "De engelse alsmede de hollandse talen" as amptelike tale van die Unie erken. Op 8 Mei 1925 is Afrikaans erken as amptelike taal van die Unie van Suid-Afrika. Volgens Wet 9 van 1925 is Afrikaans aan Nederlands gelykgestel, met terugwerkende krag tot 1910. In 1961 het Suid-Afrika 'n nuwe grondwet gekry. Hiervolgens was Afrikaans en Engels die amptelike tale van die land, maar 'n klousule het bepaal dat by Afrikaans ook Nederlands bedoel word. Die grondwet van 1983 het Nederlands nie as amptelike taal erken nie. Ook is die sinonimiteit tussen Afrikaans en Nederlands in 1983 nie meer bevestig nie. Tussen 1910 en 1983 was Nederlands en Afrikaans agter amptelik sinonieme.[4]

Kenmerke

Standaardnederlands ken omtrent 40 foneme. In fonologiese opsig word sy spesiale karakter deur die Nederfrankiese grondslag bepaal. Die Nederfrankiese variasies het nie alle klankverskuiwinge (soos die tweede Germaanse klankverskuiwing wat Hoogduits beïnvloed het) meegemaak nie.


Woorde

Nederlands is 'n ryk taal wat woorde betref, en bevat nou meer as een miljoen woorde, alhoewel vele nie juis meer in gebruik is nie. Nederlands het dikwels 2 woorde die as sinonieme funksioneer, 'n Germaanse erfwoord en 'n Romaanse leenwoord. Die Germaanse woord kom meestal in die spreektaal voor terwyl die Romaanse woord dikwels net vir formele tekste gebruik word.

Nederlands en andere Germaanse tale

Engels Fries Afrikaans Nederlands Duits Sweeds Deens Noors
apple appel appel appel Apfel äpple æble eple
beech boek beuk beuk Buche bok bøg bøk
book boek boek boek Buch bok bog bok
brown brún bruin bruin braun brun brun brun
day dei dag dag Tag dag dag dag
dead dea dood dood tot död død død, daud
enough genôch genoeg genoeg genug nog nok nok
finger finger vinger vinger Finger finger finger finger
glass glês glas glas Glas glas glas glass, glas
gold goud goud goud Gold guld guld gull
hand hân hand hand hand hand hånd hånd, hand
head holle hoof ,kop hoofd, kop Haupt, Kopf huvud hoved hode, hovud
high heech hoog hoog hoch hög høj høy, høg
home hiem heim, tuis heim, thuis Heim hem hjem hjem, heim
hook heak haak haak Haken hake, krok hage, krog hake, krok
house hûs huis huis Haus hus hus hus
many mennich menige menige manch många mange mange
moon moanne maan maan Mond måne måne måne
no, nay nee nee nee Nein nej nej nei
old âld oud oud alt gammal (äldre, äldst) gammel(ældre, ældst) gammel (eldre, eldst)
one ien een een eins en en en, ein
ounce ûns ons ons Unze uns unse unse
snow snie sneeu sneeuw Schnee snö sne snø
stone stien steen steen Stein sten sten stein
two, twain twa twee twee zwei, zwo två to to
who wa wie wie wer vem hvem hvem
worm wjirm wurm wurm, worm Wurm orm[5] orm orm[6]
Engels Fries Afrikaans Nederlands Duits Sweeds Deens Noors


Spelling

Die Nederlandse spellingswyse is gebaseer op die Nederlandse Statebybel, wat vandag baie verouderd is. In 1804 is die eerste amptelike spelling deur Mathijs Siegenbeek vasgestel. Hier is die Nederlandse letter IJ bekendgestel, wat as Y geskryf is, soos in Afrikaans.

Matthias de Vries en Lammart Allart te Winkel is die eerste redakteurs van die Woordenboek der Nederlandsche Taal en het in 1864 'n nuwe spelling ontwerp. Dit is in 1864 deur België en later in 1883 ook deur Nederland aanvaar. Dié spelling was moeilik en het naamvalle en dubbele klinkers bevat. In 1934 is die spelling verander en vereenvoudig tot die huidige weergawe.

In 1891 is egter 'n nuwe spelling deur Kollewijn ontwerp. Hierdie spelling was 'n vereenvoudiging van die moeilike Nederlandse spelling. Russisch moet nou Russies word en moeilijk moeilik, 'n spelling gebaseer op die skryf hoe jy praat manier. Hierdie spelling was in sekere gemeenskappe, veral in Vlaandere en in Suid-Afrika in gebruik geneem, maar nie amptelik aanvaar nie. In 1925 is die Kollewijn spelling as die spelling vir Afrikaans in Suid-Afrika aanvaar.

Verspreiding

Die Nederlandse taal word veral in Wes-Europa, en in 'n mindere mate in Suid-Amerika en die Karibiese gebied gepraat. Aruba, Curaçao en Sint-Maarten is dan ook Nederlandse oorseese gebiede. In Suidoos-Asië is kennis van die Nederlandse taal dikwels 'n voorvereiste vir werk in handel, geskiedenis, regswetenskappe en toerisme. Amsterdam is die grootste Nederlandstalige stad in die wêreld gevolg deur Rotterdam, Den Haag en Antwerpen (België). As Suidelike Afrika in Nederlandse verband opgeneem word, is Kaapstad die grootste stad, Pretoria is dan die eerste stad agter Antwerpen. Die meeste vorme van die Nederlandse kreoletale het reeds uitgesterf, Afrikaans word soms beskou as 'n halfkreool. Nederlands word in 40 lande aan 220 universiteite onderrig en dié onderwys sluit dikwels ook Afrikaans in.

België

Nederlands is die grootste taal van België en word nog baie in dialek as omgangstaal gebruik, die taal word deur meer as 6 miljoen in 'n land van 10 miljoen mense gepraat. Sedert 1970 het België 4 taalgebiede, 'n eentalig Nederlandse (Vlaandere), 'n eentalig Franse(Wallonië), 'n tweetalig Frans-Nederlandse (Brussel) en 'n Duitstalige gebied. Die taalgrens is ook destyds vastgelê. Die hoofstad van Brussel is oorspronklik eentalig Nederlands maar het baie immigrante uit Wallonië ontvang en later uit Franstalige lande (soos uit Franstalig Afrika).

In Wallonië is Nederlands nie 'n amptelike taal nie maar Nederlandstaliges kan in sommige gemeentes aan die taalgrens in Nederlands bedien word, die sogenaamde faciliteitengemeentes. Ook is daar aan die Nederlandse, Waalse grens 'n gebied waar sowel Nederlandse as Duitse en Franse dialekte gepraat word. Hierdie streek word die Platdietse streek genoem en lê in Franstalige België. Dié mense praat in dialek en die standaardtaal word nie opgelê nie. Die Franstalige Brusselaars leer Nederlands in die skole, asook die meeste Wale. Nederlands is vir die Wale 'n belangrike taal vir die ekonomie en toerisme. Die Nederlandse taal in België het op sommige plekke invloede uit die Franse taal bygekry.

Nederland

Nederlands word deur vrywel iedereen in Nederland gepraat, in Friesland is nog ouer mense wat Fries praat. Die taal geniet in die provinsie Friesland 'n amptelike status. Die standaardtaal, wat deur die media en in die onderwys gebruik word, vervang mettertyd die dialekte. Baie Nederlanders praat nie meer die dialek van hul streek nie. Nederlands in Nederland kry ook tans 'n groot invloed uit Engels. Die spreektaal tussen jongmense is gereeld 'n mengsel van Nederlands en woorde uit immigrantetale soos Turks, Arabies, Papiaments en Sranan Tongo.

Die Nederlandse Antille

Op die Nederlandse Antille, (Aruba, Curaçao, Bonaire, Sint-Maarten, Sint-Eustatius en Saba) is Nederlands veral 'n onderwys- en bestuurstaal. Die onderlinge bevolking praat op die ABC-eilande veral Papiaments, 'n Portugese kreoolse taal met Nederlandse en andere invloede. Op die S-eilande word Engels gepraat. Nederlands is die taal van die skole en baie Antiliane wil in Nederland kom werk of studeer. Vir 'n klein aantal mense is Nederlands op die Antille die huistaal.

Suriname

Suriname was tot 1975 'n Nederlandse kolonie en Nederlands is die grootste taal van die land. 60 % van die bevolking gebruik Nederlandsas eerste taal en vrywel alle mense praat Nederlands. Die verskeie bevolkingsgroepe in Suriname het egter ook hulle eie taal, maar Nederlands word, saam met Sranan, gebruik as omgangstaal. Nederlands is in Suriname beter veranker as op die Antille. Sedert 2005 is Suriname saam met België en Nederland lid van die Nederlandse Taalunie.

Frankryk

Die taalsituasie in Frans-Vlaandere.

Frans Vlaams is die dialek wat gepraat word in die noordweste van Frankryk aan die Belgiese grens. Die aantal word geskat op 80 000 tot 100 000 moontlike praters, met 20 000 mense wat daeliks die taal gebruik en 40 000 wat die taal goed kan praat. Die taal het geen erkenning nie en die Nederlandse standaardtaal word nie gebruik nie en niks gebeur om die taal te bevorder of selfs te red nie. Die praters is dikwels ouder as 60 jaar maar die jongere leer nou Nederlands op die skole. Duinkerke en Rijsel (Lille) is oorspronklik Nederlandstalige stede wat verfrans het.

Duitsland

In die Duitse Nederryn aan die Nederlandse grens word Nederlands in dialekvorm gepraat, ook hier word soos in Frankryk die dialek steeds minder gepraat. Meer gebiede in Duitsland was Nederlandstalig maar is tans deur Duits verdring. Klein invloede van Nederlands kan nog steeds in plaaslike Duitse dialekte aangewys word. Die Nederduitse dialekte in Noord-Duitsland sluit aan op die Nederlandse dialekte in die noordooste van Nederland. Nederduits lyk oorspronklik meer op Nederlands as op Duits. Nederlands word onderwys op die skole in die Duitse state Nedersaksen en Noordryn-Wesfalen.

Indonesië

In Indonesië, 'n Nederlandse kolonie tot 1949, is Nederlands dikwels 'n voorvereiste vir die studie van die geskiedenis en die regswetenskappe van Indonesië. Nederlands is die grootste bronnetaal van Indonesië. In Indonesië self is daar nog steeds heelwat ou mense wat Nederlands verstaan en/of kan praat. Van die mense praat die kenmerkende Petjoh; 'n gekreoliseerde vorm van Nederlands. Dit word ook onder ouer mense van gemengde Nederlandse en Indonesiese afkoms (die sogenaamde Indo's of Indische Nederlanders) in Nederland gepraat. 'n Ander kreoolse vorm van Nederlands was Javindo, hierdie vorm is nou uitgesterf. Die Nederlandse taal word geleer op spesiale skole in Jakarta, Bandung, Soerabaja en Jogjakarta. Jaarliks leer meer as 10 000 studente Nederlands in Indonesië. In die dorp Depok is Nederlands nog die dominante taal en in Jakarta gebruik 'n groep transvestiete Nederlands as geheimtaal.

Verenigde State van Amerika

In Noord-Amerika word teen die begin van die 20ste eeu nog wel Nederlands in 'n aantal dorpe gepraat; Nederlands dien dikwels as preektaal in die kerke, en daar verskyn ook Nederlandse koerante. Hierdie klein taalgemeenskappe het intussen verengels. Party van hierdie verengelste gemeenskappe -- soos in New Jersey en New York -- dateer van groepe mense wat in die sewentiende eeu soontoe getrek het (Bergen County, Ramapough) en hul dialekte het baie na Seeus (Zeeland se dialek) gelyk.

Nederlands is egter nog steeds die huistaal van klein groepe immigrante in Kanada, Australië, Nieu-Seeland en die VSA, soos in Michigan (Holland, Overisel) en Iowa (Pella), wat van die 19de eeu stam. Nederlands is hierby 'n klein wêreldtaal.

Geskiedenis van Nederlands in Suid-Afrika

Sien die Hoofartikel: Geskiedenis van Nederlands.

Sien die Hoofartikel: Erkenning van Nederlands.

Nederlandse taalgeskiedenis

Die taalgrens in Noord-Frankryk.

Nederlands is 'n Wes-Germaanse taal. Die oudste taalvorm is Oudnederfrankies of Wesnederfrankies, wat in die "Lae Lande" van die Frankiese Ryk ontwikkel, alhoewel die taal ook onder die invloed van Fries en Saksies kom. Met die uitbreiding van die Saliese of Wes-Franke na die gebied van die huidige Nederland en Vlaandere ontstaan reeds vanaf die vierde eeu 'n Germaanse taalgebied op Romeinse gebied, wat later met die verowering van Noord-Gallië (486) ook na die Romaanstalige gebiede van die suide uitgebrei word. Die kontak met die Wesfranke oefen 'n groot invloed op die ontwikkeling van die Noord-Franse taal, die langue d'oïl, uit en lei tot die taalkundige skeiding van die suide, wat met onder meer Oksitaans, die langue d'oc sy eie taalvorm en kultuur ontwikkel (oïl en oc is die sjibboletwoorde vir 'ja', onderskeidelik in Noord- en Suid-Frankryk).

Die Indo-Europese taalwetenskap beskou Nederlands naas Nedersaksies en Oosnederduits as die westelike tak van die Nederduitse dialekgroep. Nederlands en die Nederduitse dialekte is nou verwant sodat sprekers van albei tale mekaar maklik kan verstaan. Nederduits is ook die taal waarin tydens die Tweede Vryheidsoorlog die politieke gesprekke tussen president Paulus "Oom Paul" Kruger en die Duitse keiser Willem II plaasvind.

Die Nederlandse taalgebied in Europa

In die 17de eeu is daar nog steeds inheemse bronne wat Nederlands by die Duitse taalgebied reken. Alhoewel Nederlands aanvanklik net soos Nederduits ondanks die klankverskuiwing nog nouverwant is aan Hoogduits en die Nederlandse dialekte geleidelik oorgaan na Nederduitse, is daar besondere omstandighede wat verseker dat Nederlands as 'n eie taalvorm kan ontwikkel.

Anders as die yl bevolkte Nederduitse vlaktes is Nederland en veral Vlaandere reeds vanaf die middeleeue digbevolkte gebiede met 'n groot verstedelikte bevolking en 'n ryk kulturele lewe en literatuur in die landstaal. Daar is minder kontak met die Hoogduitse taalgebied, aangesien die suidelike Nederlande (veral Vlaandere) al vroeg hul eie identiteit en kultuur ontwikkel en na die noorde uitbrei. Ook die vryheidsoorlog teen die Spanjaarde en die afsonderlike godsdienstige ontwikkeling deur die uitbreiding van die calvinisme in die noorde skep 'n klimaat wat die vorming van 'n eie nasionale bewussyn bevorder.

Die oudste Nederlandse grammatika, die Twe-Spraack dateer uit die 16e eeu. Hierdie boek is 'n aanset om die volkstaal te ontwikkel tot 'n standaardtaal. Begin 17e eeu word 'n vertaling van die bybel in Nederlands begin. Hierdie vertaling is in 1635 gereed en omdat dit 'n boek is wat in die hele taalgebied versprei het, het dit taalkundig 'n belangrike invloed gehad op die standaardtaal; baie woorde en uitdrukkinge wat vandag in die standaardtaal aanwesig is, is oorspronklik afkomstig uit die Statenbybel.

Die huidige Nederlandse standaardtaal berus op die Nederduitse skryftaal van die 17de eeu, waarby die woordeskat geleidelik met Brabantse en Hollandse vorme uitgebou is. 'n Ouer taalvorm is die verkeerstaal van die Hanse, wat vir die handel en wetenskap ontwikkel is en net soos in Noord-Duitsland ook eeue lank in Antwerpen, Brugge en Holland gebruik word.

In teenstelling met die huidige Hoogduits bewaar Nederlands talle Ou-Duitse woordvorme soos oorlog, lenen, kiezen (vergelyk Duits Kurfürst en auserkoren) en verbazen. Nederlands is nie deur die Hoogduitse klankverskuiwing beïnvloed nie, waarby byvoorbeeld "t" tot "ss" en "z" (/ts/), "p" tot "f" en "pf" en "k" tot "ch" ontwikkel: Vergelyk Nederlands water met Duits Wasser, zout met Salz (/zalts/), kopen met kaufen, paard met Pferd en zoeken met suchen. Nederlands ondergaan ook party eie veranderings. In woorde soos zout (sout) het -al- of -ol- na -ou- verander.

Die verspreiding van Nederlands (en Afrikaans)

Aan die begin van die 19e eeu word begin met die standardisering van die spelling; die eerste spelling wat in groot gebruik raak is die spelling van Siegenbeek. Die spelling word nog verskeie male aangepas, waarna gestandaardiseer word op die spelling van De Vries en Te Winkel, in 1864 in België en in 1883 in Nederland. Die spelling van De Vries en Te Winkel blyk dusdanig bruikbaar dat, alhoewel daar enkele moderniseringe was, hy vandag nog altyd gebruik word. Ook in die Afrikaanse spelling is nog baie elemente uit die spelling van De Vries & Te Winkel aanwesig.

Danksy die kontak met die Franse taalgebied is daar vroeër 'n groot aantal woorde uit Frans ontleen, waarby die Franse taal nog steeds 'n invloed op die Nederlands van Vlaandere uitoefen. Die wedersydse beïnvloeding tussen Frans en Nederlands kan byvoorbeeld gesien word in 'n woord soos mitrailleur; hierdie Franse leenwoord het as basis die Franse mitraille, wat op sy beurt afkomstig is uit die Germaanse woord maitan, wat binne Nederlands geëvolueer het tot mijt. Vandag kom die meeste leenwoorde in Nederlands uit die Engelse taal.

Die struktuur van die Nederlandse taal stem grotendeels ooreen met Nederduits, alhoewel die grammatika geleidelik vereenvoudig is. Die sinsbou is feitlik onveranderd.

Taalkundige terme

In die Middeleeue word die Nederlandse taal meesal Duuts of Diets genoem, wat eintlik "volkstaal" beteken ('diet' = volk) en ter onderskeiding van die Latynse taal van die kerk en die Frans van die adel dien.

In sy gediftongeerde vorm Duits word hierdie term nog in die 17de eeu gebruik; later word na die Germaanse taal van die Nederlande as Nederduits verwys, in teenstelling met Opperduits (die Hoogduitse taal in Duitsland).

Nederduits is vandag net die taalkundige term vir die dialekte van Noord-Duitsland, wat nie aan die Hoogduitse klankverskuiwing deelgeneem het nie. Die Engelse benaming vir Nederlands, Dutch, en ook die term "Nederduits" of "Nederduitsch" in die name van die Afrikaanse drie Susterkerke van Suid-Afrika, herinner nog aan die ou benaming.

Nederlands as kultuurtaal in Duitse gebiede

Nederlandse en Vlaamse immigrante het hulle al in die 12de eeu in 'n aantal gebiede in Noord- en Sentraal-Duitsland gevestig, waaronder die streek tussen die Weser- en Elberiviermondings, in Oos-Holstein en veral in Brandenburg, Sakse en Thüringen. Dikwels is Nederlandse immigrante vanweë hulle vaardighede as ambagsmanne en kunstenaars, maar ook vir die bou van dyke en die kolonisasie van Oos-Duitse grensgebiede deur Duitse vorste uitgenodig. Enkele generasies lank het Nederlands as die skryf- en omgangstaal van hele dorpsgemeenskappe gedien, maar is uiteindelik deur Duits verdring. Klein invloede van Nederlands kan nog steeds in plaaslike Duitse dialekte aangewys word.

In die 16de en 17de eeu het Nederlands nog eens 'n belangrike rol as kultuurtaal in Nederduitse gebiede gespeel. Reisende toneelgeselskappe uit Nederland het hulle opvoerings in Noord-Duitsland soms in Nederlands aangebied.[7] In die Nederduitse en Pruisiese kusgebiede, veral in hawestede soos Eemden, Bremen, Hamburg, Lübeck, Rostock, Stettyn, Danzig en Königsberg (tans Kaliningrad), het Nederlands daarnaas ook as korrespondensie- en verkeerstaal en in die Skandinawiese en Baltiese gebiede as die taal van die skeepvaart gedien. Nederlandse skeeps-, seemans- en navigasieterme is vanaf die "Goue Eeu" (omtrent 1650) tot by die 19de eeu ontleen. Vir die navigasie-onderwys in Hamburg is in die tydperk tussen 1749 en 1810 Nederlandse vakboeke gebruik.[8]

Nederlands het sy grootste invloed vanaf die tydperk van die Reformasie tot by die eerste helfte van die 19de eeu op die Duitse gebiede langs die Nederlandse grens uitgeoefen - in Oos-Friesland, die graafskappe Bentheim, Lingen en Steinfurt, die gebiede Gronau, Gemen, Werth en Anholt, die hertogdomme Kleve, Geldern en Jülich, die graafskap Moers en die keurvorstelike Keulense gebied Rheinberg het Nederlands as inheemse of vreemde skryf-, onderwys- en kerktaal gedien. In gevalle waar die plaaslike Nederduitse dialek nou verwant was aan Nederlands, het die taal naas Hoogduits 'n funksie as standaardtaal vervul, terwyl ook gereformeerde kerkgemeentes en Mennoniete om godsdienstige redes die voorkeur aan Nederlands gegee het.[9]

Nederlands as vreemde taal

Tans bied sowat 250 universiteite wêreldwyd kursusse in Nederlands aan. Skole in Wallonië (die Franssprekende geweste van Suid-België en Brussel), Noord-Frankryk en die Duitse deelstaat Noordryn-Wesfalen bied Nederlands as 'n eerste of tweede vreemde taal aan.[10]

Taalunie

Die Nederlandse Taalunie sorg vir die behoud en die bevordering van die Nederlandse taal. Die lede is Nederland, België en Suriname. Die Taalunie het ook 'n spesiale band met Suid-Afrika en Indonesië. Daar het in die verlede dikwels stemme opgegaan om Suid-Afrika ook as lid te aanvaar. Suid-Afrika kan steeds lid word van die Nederlandse Taalunie, maar die huidige Suid-Afrikaanse regering sien daar geen heil in nie. Om die onwillige Suid-Afrikaanse regering te omseil, kan die Afrikaners as "groep" aansluit. Tog is daar baie min Afrikaners wat belangstel in nouer bande met Nederlands. Die Nederlandse vaktydskrif Onze Taalspeel 'n aktiewe rol in die bekendstelling van Afrikaans in Nederland en Vlaandere.

Nederlanders, Vlaminge, Surinamers, Antilliane en Afrikaners kan mekaar sonder veel moeite begryp. Afrikaans staan dikwels digter by die Nederlandse Standaardtaal as menige Nederlandse dialekte in Europa. Sommige mense wil Afrikaans en Nederlands weer nouer sien saamwerk om sodoende 'n wal op te werp teen die toenemende verengelsing in die Suid-Afrikaanse- en Nederlandse bedryfslewe.

Nederlandse dialekte

Nederlandse dialekte
Suriname
Aruba
Curaçao
Sint-Maarten

Die kaart aan die regterkant gee 'n oorsig oor die verspreiding van die Nederlandse dialekte, alhoewel die meeste oorgangsdialekte nie vertoon word nie.

A. Suidwestelike dialekgroep (Seeus/Wes-Vlaams)

1. Wes-Vlaams, insluitende Frans-Vlaams en Seeus-Vlaams
2. Seeus

B. Noordwestelike dialekgroep (Hollands)

3. Suid-Hollands
4. Weshoeks
5. Waterlands en Volendams
6. Saans
7. Kennemerlands
8. Wes-Fries
9. Bildts, Midslands, Stadsfries en Amelands

C. Noordoostelike dialekgroep (Nedersaksies)

10. Kollumerlands
11. Gronings en Noord-Drents
12. Stellingwerfs
13. Midden-Drents
14. Suid-Drents
15. Twents
16. Twents-Graafskaps
17. Gelders-Overyssels
18. Veluws

D. Noordelik-sentrale dialekgroep

19. Utrechts-Alblasserwaards

E. Suidelik-sentrale dialekgroep

20. Suid-Gelders
21. Noord-Brabants en Noord-Limburgs
22. Brabants
23. Oos-Vlaams

F. Suidoostelike dialekgroep

24. Limburgs

G. Suriname (nie in die prent nie)

25. Surinaams-Nederlands

H. Aruba, Curaçao en Sint-Maarten (nie in die prent nie)

26. Antiliaans-Nederlands

Nederlandse Kreoolse tale

Suid-Afrikaanse provinsies met 'n meerderheid van Afrikaanstaliges. Daar is ook groot Afrikaanse gemeenskappe in die ander provinsies.

(* = bestaan nie meer)

Sien ook

Eksterne skakels

Wikipedia
Wikipedia
Sien gerus Wikipedia se uitgawe in Nederlands

Verwysings

  1. ↑ "Census 2001 - Home language". Statistics South Africa. Besoek op 2 Februarie 2010.
  2. ↑ "Census 2001: Primary tables South Africa: Census 1996 and 2001 compared" (PDF). Statistics South Africa. Statistics South Africa. 2001. p. 19. {{cite web}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
  3. ↑ Bromber, Katrin; Smieja, Birgit (2004), "Globalisation and African languages: risks and benefits", Trends in Linguistics (Walter de Gruyter), bl. 1
  4. ↑ Petrus van Eeden: Afrikaans hoort by Nederlands. Brevitas 1998, bl.20.
  5. ↑ Betekent 'slang'. Het Zweedse woord voor 'worm' is mask.
  6. ↑ Kan zowel 'slang' als 'worm' betekenen. Het gewone Noorse woord voor 'worm' is makk.
  7. ↑ Mitzka, W.: Das Niederländische in Deutschland. In: Niederdeutsche Studien. Festschrift für Conrad Borchling, Neumünster 1932, bl. 208
  8. ↑ Mitzka (1932), bl. 211; Steppes, O.: Het Nederlandsch als zeemanstaal in Neder-Duitschland. In: Wetenschap in Vlaanderen 4 (1939), bl. 134-139; Kluge, F.: Seemannssprache. Wortgeschichtliches Handbuch deutscher Schifferausdrücke älterer und neuerer Zeit. Halle 1911. Herdrukte uitgawe Kassel 1973
  9. ↑ Kremer, Ludwig: Nachbarn. Das Niederländische als Kultursprache deutscher Gebiete. Bonn: Presse- und Kulturabteilung der Kgl. Niederländischen Botschaft 1983, bl. 9-22
  10. ↑ Nederlandse Departement van Buitelandse Sake The Dutch Language
Indo-Europese tale: Kentum-tale: Germaanse tale
Noord-Germaanse tale:
Deens | Faroëes | Noors (Bokmål, Nynorsk) | Sweeds | Yslands
Wes-Germaanse tale:
Afrikaans | Duits | Engels | Fries (Noord-Fries, Oos-Fries/Saterfries, Wes-Fries) | Jiddisj | Limburgs | Luxemburgs | Nederduits | Nederlands (Oos-Vlaams, Wes-Vlaams) | Nedersaksies (Wes-Veluws) | Skots
Oos-Germaanse tale:
Boergondies (†) | Goties (†) | Vandaals (†)
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Nederlands&oldid=802416"