Aspergersindroom

Aspergersindroom (afgekort: AS) is 'n gestremdheid binne die outismespektrum. Die sindroom openbaar hom hoofsaaklik in 'n verminderde vermoë om met ander mense te kommunikeer of om ander mense se nonverbale sinjale raak te sien.

Daarnaas het die Aspergersindroomlyer meestal 'n eksentrieke persoonlikheid en motoriese probleme, hy het spesiale, meestal baie intense belangstellings, rigiede gedragspatrone en idees, onhandige gebruike, en hy kenmerk homself deur spesiale spraakgebruik. Hierdie persoonlikheid, met sy wyse taalgebruik, sonderlinge stokperdjies en onvermoë - of onwil - om by groepe in te pas, word soms die "nerdsindroom" genoem. Mense wat aan Aspergersindroom ly beskik oor 'n normale of hoë intelligensie, 'n goeie tot baie goeie spraak- en skryfvermoë en is dikwels sterk analities aangelê.

Die meeste volwassenes wat Aspergersindroom het, het geleer hoe om dit te hanteer. Die sindroom word 'n ontwikkelingssteurnis genoem, en nie 'n geestelike steurnis nie. Dit is dus nie 'n geestessiekte nie; ontwikkelingspsigoloog prof. Simon Baron-Cohen noem dit eerder 'n manier om inligting te verwerk, en 'n tipe gedrag wat ontspruit aan 'n "ekstreem manlike brein". Die meeste volwassenes met Aspergersindroom leer om vriende te maak, werk te kry en om gewone of suksesvolle lewens te hê. Persone wat aan die sindroom ly, kan - afhanklik van hul improvisasie- of nabootsingsvermoë - vir die buitewêreld die opvallende kenmerke van die sindroom wegsteek en maak asof hulle net soos die 'normale' mense rondom hulle is.

Beskrywingsgeskiedenis

Reeds in 1926 het Grunja Jefimovna Suchareva in Rusland die „Skisoïde Psigopatie” beskryf, waarvan die simptome in baie details ooreenstem met dié van die Aspergersindroom. In 1943 publiseer die Oostenryks-Amerikaanse psigiater Leo Kanner sy artikel Autistic Disturbances of Affective Contact, wat die basis vorm vir hedendaagse outismenavorsing. In hierdie artikel beskryf hy kinders wat baie ooreenkomste vertoon met die Aspergersindroom, soos die behoefte wat sy pasiënte gehad het aan eendersheid (“insistence on sameness”). In 1944 publiseer die Weense kinderdokter Hans Asperger egter die eerste beskrywing van die later - na hom vernoemde - Aspergersindroom, waarin hy melding maak van uitsonderlike kinders wat soos “klein professortjies” praat, wat stout, onhanteerbaar, selfsugtige, eiewyse enkelinge is, maar wat oor oorspronklike idees, denkwyses en spraakvermoë beskik.

Diagnosemaatstawwe

Die Aspergersindroom (AS) geld as ’n milde vorm van outisme en manifesteer homself vanaf die derde tot die vyfde lewensjaar. By die diagnose word meestal die volgende maatstawwe gebruik.

Eerstens is daar die maatstawwe volgens Gillberg & Gillberg (1989):

• Sosiale versteuring (ekstreem in homself gekeer)

(ten minste twee van die volgende eienskappe):

1. onvermoë om met wisselwerking met ouderdomsgenote te hê
2. gebrekkige verlange om wisselwerking met ouderdomsgenote te hê
3. gebrekkige begrip van sosiale sinjale
4. sosiale en emosionele misplaaste gedrag

• Beperkte belangstellings

(ten minste een van die volgende eienskappe):

1. uitsluiting van ander aktiwiteite
2. steeds herhaalde verrigting van ‘n aktiwiteit
3. meer roetine as sinvolheid

• Steeds herhaalde roetines

(ten minste een van die volgende eienskappe):

1. vir hom-/haarself, met betrekking tot bepaalde lewensaspekte
2. vir ander

• Spraak- en taalopmerklikhede

(ten minste drie van die volgende eienskappe):

1. vertraagde ontwikkeling
2. (oppervlakkig beskou) perfekte woordelike uitdrukkingsvermoë
3. formele, pedante taalgebruik
4. seldsame prosodie, eienaardige stemkenmerke
5. versteurde begrip van verkeerde interpretasies van woordelike/geïmpliseerde betekenisse

• Nie-verbale kommunikasieprobleme

(ten minste twee van die volgende eienskappe)

1. beperkte oogkontak
2. beperkte gebarebeweginge
3. onbeholpe of onhandige liggaamstaal
4. beperkte gesigsuitdrukkings
5. misplaaste gesigsuitdrukkings
6. eienaardige, star blik

• Motoriese onbeholpenheid

Gebrekkige motoriese prestasies by navorsing van neurologiese ontwikkeling

Tweedens is daar die DSM-maatstawwe: die DSM-IV gee die volgende maatstawwe (299.80):

• A. Kwalitatiewe tekortkomings in die sosiale wisselwerking, wat uit ten minste twee van die volgende maatstawwe blyk:
  1. Duidelike tekortkomings in meerdere vormen van nie-verbale gedrag, byvoorbeeld regstreekse oogkontak, gesigsuitdrukking, liggaamshouding en gebare binne die sosiale konteks.
  2. Onvermoë om verhoudings met ouderdomsgenote aan te gaan wat passend is by die ontwikkelingsvlak.
  3. Die ontbreek van die vermoë om spontaan te deel in vreugde, belangstellings of prestasies met ander mense (byvoorbeeld: voorwerpe sal nie gewys, gegee of beduie word nie).
  4. Gebrek aan sosiale of emosionele wederkerigheid.
• B. Beperkte, herhaalde en stereotiepe gedragspatrone, belangstellings en aktiwiteitenpatrone, wat uit minstens een van die volgende maatstawwe blyk:
  1. Oorheersende preokkupasie met een of meer stereotiepe en beperkte belangstellingspatrone wat afwykend is in intensiteit of aandagsgebied.
  2. Duidelik onbuigsame handhawing van nie-funksionele roetinehandelings of rituele.
  3. Stereotiepe en herhaalde motoriese gedrag (byvoorbeeld gefladder of gedraai van hande of vingers of ingewikkelde bewegings met die gehele liggaam).
  4. Duidelike preokkupasie met dele van voorwerpe.
• C. Die aandoening lei tot klinies beduidende tekortkomings op sosiale of beroepsmatige vlak of op ander belangrike gebiede.
• D. Daar is geen klinies opvallende agterstand in die taalontwikkeling (byvoorbeeld woorde op tweejarige ouderdom, sinne op driejarige ouderdom) nie.
• E. Daar is geen klinies beduidende agterstand in die kognitiewe ontwikkeling of in die ontwikkeling van selfhulpvaardighede, aanpassingsgedrag (uitsluitende sosiale wisselwerking) en nuuskierigheid na die omgewing nie.
• F. Aan die maatstawwe vir ‘n ander pervasiewe ontwikkelingssteurnis of skisofrenie is voldoen nie.

Geïsoleerde gawes

Ofskoon van die gedragspatrone ’n belasting vorm vir die betreffende indiwidue se sosiale netwerke – veral vir die naastes en die familie – is daar nie slegs negatiewe aspekte wat kenmerkend is vir AS nie. Daar is talryke berigte van simptome soos ’n bogemiddelde intelligensie of ook van – vir as normaal (d.i. neurotipies) aanvaarde mense – hoogontwikkelde, geïsoleerde gawes. Ligtere gevalle van AS word in Engels ook in die omgangstaal die „little professor syndrome“ toegeskryf, maar ook „geek syndrome“ of „nerd syndrome“. Ekstremere vorme van geïsoleerde gawes kan onder die savantkenmerke geskaar word, byvoorbeeld uitsonderlike rekenvaardigheid, baie groot kaledenderrekenvaardigheid (byvoorbeeld die vermoë om binne enkele sekondes te bereken op watter dag iemand ná 40 jaar sal verjaar) en die vermoë om tien tale vloeiend te praat.